B /
p L A / V
STADT LIEGNITZ
%
M a ß s t a b VlOOOO
'.■y '
Verlag
G e o g r a p h i s c h e s I n s h f u t -
P a u l
B a r o n , L i e g n r f z . ^ r Y J >Tabr//,
S f a d h K r e i s g r e n z e
fnrallEbrfL
S lä d tK au b c tf ^ 7 ^
firner /Wv 11 K|00
Tabr.
ffln rriih Jf
StaaLab
uteq^bodgiiQ - ^ S ^ ^ T a b r M 9 0
/ / Ne u e r F rieldhof ttü T n A n . .Ty
fabi*. łieichiihof
o J k e r e i
t + t
RVtl
EllTöTl//
t.+.-t
.7;^. U ü'l7iain?
chsq cbergiirt^tix Schreber-/c«s P'ksf^F' ^ ta-TL t
f O f i r l WŁ / /--- r - 4 Ä r f - - f ^
l 9 h i f b \ \ v
r -—- .X i / «
kB
tiriL(L €jT
Mäacli. / IV
Fnlir '+, + .+
Schule
MÖbdFobr t t + + + f l
Müs ah.
T abr 1? a b r .
F a b r .
Brau Com
l ę j b e t i d m
B a u h o f /is /ü a u h o f
Is I j ^
I
j t l i i F - W l ” ! f r g, y GTi
T - F r i e d ^ J ^ M ^ S
— ^ j p ii 7 / IM aschinen
Kabi'
A
)
/Ź7 / Pulver
h t a f l a z i
T a b r . sh a iiś. .
6/7 „Säle
Tabr.
räbr,
<?%e I J 95
W. .H a . Ł cf.
g v i f e n t r 1 1 1 ^
% I (15
'' 1
- Tixesteg
1 /
c,/ Wai -0*// VU M s r s i
Fädwtq
\
S ie g e s ^
'ö iL e J l“' 71
Bertfo
ziegvlei ! r — ä S ?
^ D o J s ib u s c T m ^ ^ r ^ tw
s---
ehem . Ziegelei
7 _________ _ _ ___________
g i l i t z e r V o r w e r k e
»’«Mn* . «mm . — ( M ajidmiiihlf'
(je iiL a r J c u n g
^ h n f E nklave
---
Lacgintz
s U
x - r fl
G
I n s H l u l P a u l B a r o n , L i e g m ^
ß t e g n t ^ u n b b ie ß i e g m ^ e r ß a n b f ^ a f t
©in m obetnes Stabte^ unb ßanbftfiaftöbu^
für jung unb alt.
2 3 o n 2 3 . ( n e m e r t g .
SBenn xä) buxtf) meine I j ei mat l i ci i en ( Se ge nbe n manbere, ba bin id) gan^ ii^.
Stofegger (§eimgarten 1911, $ 0361. S . 216).
9Jfit 3l66tlbungen, p la n en unb Äorten.
Stegniij
S tu d unb Sßerlag uon § . Ärumbljnar.
9Jteiner 33aterftabt
fVÖüjuU
..4(oJ3 ^ . 3 ÓOr — -db
2 ß a s foaö mitt
StaĄbetn tdj tit bem 5Büd)Ietn „333 a n b e i n t t n b S t b a t t e n t t t b e r § e i t n a t “ eine Sinjo^I Spagiergange unb SBanbetungen, gunt ic^önen S etradjien emtabenb, ge^Ątlbert I)a6e, Joll nun bas norltegenbe S u Ą eine f p f i e n t a t i f Ą e Ś atftellung ber geograpljifd^gefdjiditlidjen SSerfialtnifCe ber § e im a t bieten. S ie Knttnitielung ber tBotfstDirtfĄaft ift beuie fotneit fortgefdjritten, ba& fie nidjt gu nerfteben ift o $ m Ä enntnis bes 3 u f a n t m e n f i a n g e 5 n o n 3 3 o b e n u n b 9 t r b e i t , 9 i a t u r u n b Ä u t t u r . S ie s einm al im gufamm enbange unb an einem febr intereffanten geograpbifĄen ©ebiete gu nerfu^en — bas tnar bie erfte unb midftigfte Üriebfeber für bie norliegenbe Strbeit. Se=
fonbers liegen biefe Hnterfucbungen für bie ©eograpbie ber S ta b t noĄ tneit gurüü. ©s tourbe bie^ nerfu^ty b as geograpbifĄe ÜJtoment in ber
^eim atfunbe aucb ber S t a b t ßtegnt^ in ben Sßorbergrunb gu ftetten.
©s fonnte fogar gemagt roerben, auf bas gefetgmäjgige SEaĄstum unb feine natürtiiben SBebingungen biTtgutneifen.
©ine groeite StbfiĄt gefeilte fi<b bingu; bie gegentnärtigen 33e=
ftrebungen auf ben ©ebieten bes |> e i nt a t f dj u ig e s , ber 3X a t u r = b e n f m a l p f l e g e , ber § e i m a t f u n b e überhaupt, bebürfen einer geograpbifüien ©runblage, tnenn fie fefter tnurgeln follen. S en roeiteften Äreifen eine folibe gu nerfĄaffen, tnar baber ein $auptaugenm erf_bei SIbfaffung bes Sudfes. ©s b ringt baber niĄ t nu r mamben $in tn eis auf bie ©ntftebung ber ©igenarten ber §eim at, fonbern es fuĄt biefe felbft nacb fDtogliĄIeit gu fibilbern, gu fammeln, gufammengufaffenT- ©s ift bieifür freilitf) nu r ber 3Infang gemaĄt, mögen anbere meiter fibaffen. Sefonbers fei auf bas Ä apitel „93o n b e r S d j ö n b e i t b e r S t a b t " aufmertfam gemacht.
©efteben mujg icb, ba§ ein ^auptgtned; bas S eb ü rfn is nacb einer größeren $eim atfunbe für bie Sdjule mar. S ie |>eimatfunbe ift beute glüdlidjermeife a ls eine §auptgrunblage bes gefamten Unterrichts an e rlan n t morben. ©be aber ber eingelne fidj in bie umfaffenben ©e=
biete einarbeitet, gebt oiel 3 e it oerloren, unb bas müßte immer mieber gefbeben, roenn nidjt eine Quelle gegeben roirb, au s ber m an Qrientie*
rung unb SBegmeifung bolen fann. S a s möchte m it biefent Suche angebotcn merben — aber nicht, um bie eigene fyorfchung überflüffig gu machen, fonbern um fie gu ftüben, gu förbern, anguregen. S e r
_ IV —
ijjeim atfim be roeiben bie uteten p r a J t i f ä j e n 3 t n g a b e n unb
® a t e n , bie id} m it n ie te t ÜJiü^e p fa m m e n fte ltte , gemife n iĄ t o£|Tie üiuiien fein.
S ie 3 n te te jfe n b e t S u g e n b p f t e g e , bes S B a n b e t f p o t t s unb b e r ^ e i m a t p f l e g e m oĄ ten burd} b a s SBetfĄen eine o o tlä u fig austeiiĄ enbe © ru n b ta g e erm atten.. biefem 3 i» ed e nm rbe ber geogtapt)if(^e SSegirf siem tiĄ m eit g efp an n t; es ift bie ganfte „ £ i e g = n i ^ e t ß a n b f d f a f t , “ mie fie etm a in m ein er fürgtidj erfĄienenen
„ C a n b f Ą a f t s f a r t e b e t £ i e g n i i 5 e r © e g e n b “ (3Banb= unb
$ a n b £ a rte etfĄ ienen bei SBaton, © eograppifi^es S u ftitu i w fliegnii?) ta tto g ra p b ifĄ b atg efteltt ift, ieriicEfidjtigt. S iefe amei SBetfe n etlfalten jid) B ueinanbet m ie ® itb unb S e jt.
3 d j b in m it b e t ü n a u tä n g tid jfe it b e t S ttb eit su fe^t bem ugt, a is bafe id) n id jt poffen unb b itte n biirfte, 3flai^fid)t gu finben unb auf SJtänget aufm erffam gemadft su roetben.
© e|i’ b i© H ebes S iiĄ Iein , bie g-ruĄ t n ie te t SB anberungen in ber
§ e im a t, unb fiinbe, tnie gtofe, tuie eig en artig , m ie fdjön bie fiiegniiser
£ an b fd )aft ift. SJleinet Ś a te if ta b t fottft bu sugteiĄ ein S r i b u t bes S a n f e s fein!
£ i e g n i ß , im S e je m b e r 1911.
3 ) e r 3 3 e i : f a n c r .
2 Baö in bem SuĄe fle^t
Seite 2ßas bas 33uĄ t a i l i ... Ill SBas in bem 58uĄe f t e l j t ... V
S ic Stabt Siegnitj
Urteile über I 'i e g n i ^ ... 3 3)er K t i n g ... 5 — 8 S ie §auptftrafeen ber alten S t a b t ... 8—11 S in ©ang um bie innere S t a b t ... 12—20
©in gtneiter ©ang um bie S t a b t ...21—25
©in ©ang burdj bie © a rte n [ta b t... 25—31 S ie itaiibad) bei ü i e g n i t j ... 31—34 S ie 93orftäbte
S tttg e m e in e s ... 35 S ie ©togauer S B o rjta b t... 35—36 S ie © artt|au s= S 3 o rftab t... 36—38 S ie 5< tuerjirage...38—39 S ie g apnauer IB o rfta b t... 39—40 S ie ©olbberger f f i o r f t a b t ... 40—41 gaus» unb S tra fe en fo rm en ... 41—42 S ie S ta b t a ls SBoIjnptat;...43—44 S ie Seuölterung ber S ta b t ß i e g n i ^ ... 44—45 S a s ftöbtif(t)e StBirtfc^aftsleben ber ©egenroart
S lllg e m e in e s ... 46—47 S a s ©rmerbsleben ber S ta b t ß ie g n i| ...47—49 S ie UGirtfĄaftsgefdiidjte uon ßiegni^
S a s a iiitte ta lte r... 49—53 S a s 16. unb 17. ^ a ^ rtju n b e rt... 54—56 S a s frieberigianifttje Z e ita lte r... 5 6 —60 S ie S T e u je it...61—63 S ie © e g e n ro a rt... 63—71 S ie Äutturorgane ber S ta b t ß i e g n i ^ ...72—73
©innaljmen unb Slusgaben ber S t a b t ... 73 S ie tirüiliifien iBerljältniffe in ß i e g n i ^ ... 74 S ie Sctjulen ber S ta b t ß i e g n t ^ ... 74—76 acte in ßiegni^ jtmji noĄ für ©ilbung geforgt ift . . 76—77 S ie politifdje I B e r t r e t u n g ... 77 a3erte^rseinriit)tungen ber S ta b t
S ie S t r a f e n ... 78 S ie S B e le u d ftu n g ... 78—79 gu^rroerfe, Sienftm änner unb s p a fe ttu e fe n ...79—80 S ie elettrifdje S t r a ß e n b a h n ... 80
— VI -
Seite S ie (E tfe n ß a ljn ... 80— 81
S ie < M t ... 81
S a s ß le fitis itä ts to e rf... 82
S ie h a r f i e ... 82
Sßo^lfaljftseinri^tungen in ßiegnii; S e r S icijerfjeiisbienft... 83
2 tx m e n f ü r ^ r g e ...83— 85 S ie S orge für bie © e fu n b |e it... 85
S e r S lrfieitsn aü ittieis... 85— 86 S ie g e u e r io e lj r ... 86— 87 S ie Sßafferoerforgung... 87— 90 Ä a n a lif a ti o n ... 90
S ^ r e B e r g ä r t e n ... 90— 91 23aben, S p iel unb S p o r t ...91— 92 S e r ffllarftalt... 92
S e r S if)la d )tl|o f 92 ^ S ie f y r i e b ^ ö f e ... 93
SBie für SlerfĄoneruttg ber S ta b t geforgt mirb . . . 93— 94 ffiott ber S c p n lje it ber S t a b t ...95—104 jfjausinfdjriften in ß i e g n i t j ... 104—105 S ilb e r aus bem gefc^i^tli^en fieben ber S ta b t 2 ie g n i| 2Bie fi<t) bie S ta b t ßiegni^ entroitfelt Ijat S ie ältefte 3 e i t ... 106
S a s fpäiere S Jiitte la lte r... 107—108 S a s 3 e ita tte r bes grofjen Ä r i e g e s ...108—109 Ktad) bem Ä r i e g e ...109—110 S ie neue 3 ^ it BtiĄt a n ... 110—113 ßiegni^ roirb eine moberne S t a b t ... 113—114 S ie ®efdfid)te unfetes ^ R e g im e n ts ...114—123 3al)lenna(f|tDeife ju r $eim atfunbe S ie Äirifien non ß i e g n i t ; ... 124
S ie Sftjuten n o n . ß i e g n i ^ ... 124
S ie S enfm äler non ß i e g n i t j ... 125
Öffentlidje ffiebäube in ß i e g n i t ; ... 125
S ^ a u f f e e n ... 125
S ie Sxüüen oon ßiegni^ . . . 126
S if e n b a ^ n e n ... 126
SBeifpiele ü)aratteriftifä|er Erfüieinungen für bie ©eroinnung geograpl)if(t)er ©runbbegriffe © e lä n b e = © rf^ e in u n g e n ... 126
©rfdfeinungen bes S ß a ffe rs... 126—127 ffieograptjifdje © rö fs e n ... 127—128 f y lä ^ e n m a ^ e ... 128—129 ß ä n g e n m a ff e ... 129
§ ö t i e n m a ^ e ... 129
© ntfernungen... 129—130 Ämse ©Ijtoni! oon ß i e g n i ^ ... 130—131
Seite
S ic Siegnitjer Sctnbjdjctit
S ie Stegesljölje
SBanberung . ...135—137 D iie n tie r u n g ... 137 Sets ©elänbe urtb feine 9 I a t u r ... 138 Stus bei ©efdjidjte bei S ie g e s ^ ö ^ e ... 138—141 2B iitftf)a ftlid je s...141 -1 4 2 S ie ©olijSeiget ^ o ^ f t ä t ^ e ... 142 S ie Äatiba^i cbeiijalb ßiegni^
2Banbeiung natfi S o ^ n a u ... 143—145 Sßanbeiung int iiieifeetal... 145—147
©eogiupIńfĄes unb ffieologiftfies... 147—148 S ß iitfc ija fttid je s...148-149 D itjcbaften... 149 -1 5 3 S ie ^änoiDibet §o(i)ftä^e
SBanbeiung übei bie ^ o tb f lä i b e ... 154—155
©eogiapińW 6 5 ...155—156 3B iitfä)aftlicf)es... 156 D itfĄ a fte n ...156—158 S a s S a l bet SBeibelaibe
S ß a n b e t u n g ... 159
© e o g ta p b ijc fic s...159—160 aB ittfd jaftlicfjes...160—161 D itfd faften ...161—162 S ie öfilitbe S eenplatte
©ine Sßanbeiung naib Ä u n i ^ ... 163—164 S a s ©elänbe unb feine ü f e t u t ...164—166 S ie © em äffet... 166 S ie S e e n ... 166—169 S B iitfĄ a ftliĄ e s ... 169—171 ÜDtenfdjenroetf...171—172 D itfd faften ...172—175 S a s ßeifebacl)=Sal
S e i ßeifebadf... 176 S a s S a l bes ß eife b ad fs... 176—177 a3on bei SBittfdfaft... ... 177—178 D itfd ja fte n ...178-179 S ie ifieumailtet g l a t t e ... 179 S a s Äatsbaältal untetlialb ßiegni^
©ine SBanbeiung int Ä a ^ b a i f i ta le ... 180—181 S ie iitatui bes S a l e s ... 182 S ie l l a b b a t b ... 182—184 S ie Ä ultut bes unteten Ä a p a ä i t a l e s ... 184—187 D itfĄ aften ...187— 189 S a s D beital
©in S lu s flu g ... 190 S ie Statui bes D b e i t a l e s ... 191—192 Ä ultut unb S lib e it...192—194 D itfd jaften ...194—195
— VIII -
S eite
S ie ßtegm^=2ü6ener $eibe
ß in e SBanbexung in bie § e i b e ...197—198 S ie 3Tatur ber §eibe unb i^re S U te rtü m e r... 198—201 S ie aB irlf^afi ber £ > e i b e ... 201—203 S ie Drtfdjaften ber § e i b e ... 203—207 Sets Säjn>at3iDajler=£al
(Sine Sßanberung in s SruĄ gelćinbe... 208—209 S ie iiiatur bes S ^rD a rä tD a fje t= S a le s... 209—211 S a s Sdjtriarsm aner... 211 S ie S e e n ... 211—212 S ie SMÜsroirtfdjaft im SdjmaratDaffersXale...212—214 Siebelungen unb S H te r tü m e i... 214 S ie D rtjd ia fie n ...214—217 S ie ©olbberg=§agnauer g la tte
SBanberung bis ^ o ^ n s b o r f ... 218—219 S ie iRatur ber ©olbberg=§agnauer g l a t t e ...219—221 S ie SBirtfdjaft ber ©olbberg=§agnauer g la tte . . . 221—223 S enfm äler unb S llte rlü m er... 223—225 S ie Drtfdjaften ber ©oIbberg=§at)nouer ißlatte . . . 225—228
S a s (Sefatntöilb bet Sicgni^ct fia n ö ^ a fi
3Tatur unb S a u ber Giegni^er G an b fd ja ft... 231—235 S3om Sier= unb iC ftanjenleB en... 236—243 iöom S ß e t t e r ... 244—248 S ie S l r b e i t... 2 4 9 -2 5 5
© eugrap^if^e unb rDirif^aftliĄe S ^ U n n a Ą a e ije für bie iRa^Barlreije
Ä reis © olb b erg = $ ap n au... 256 Ä reis 3 n u e r ... 257 Ä reis G ä b e n ... 257—258 Äreis S t r i e g a u ... 258—259 Äreis S ß o ^ l a u ... 259—260 Äreis S t e i n a u ... 260 Äreis iR e u m a rtt... 261 S5om IBolfsIeben
Siebelungen unb § a u s b a u ... 2 6 2 -2 6 8 g i a u s i n f ^ r i f t e n ... 2 6 8 -2 7 0 S ie SJiunbart... 271—272 gefte, S itte n unb S r ä u i f i e ... 272—277 Stuf bem ßanb unb in ber S t a b t ... 277 g ü rs G eb e n ... 278
$ie Stabt Siegnitj
Urteile über Ötegnifc
Ä a tl n o n ( E l a u f e r o i t s (geB. 1780, geft. 1831), ber 1812, ben 1. SIpitl, in Ciegniti m it 6d)ainBoi)t gujammentraf, fdjreifit in einem SBiiefe am 2. Stptil:
„Ciegniij ift allerlieBft; bie Bentidjyten ipxomenaben jd)önet
£inben=2tlteen unb bie fdjönjten SBiefen umgeben bie S ta b t, bas
©ebirge in ber ©ntfernung, eine teidje, fruchtbare ©bene 3ir>if<3)en bem ©ebirge unb uns — man ta n n fiĄ nichts fReijenberes benten.“
Xhomas © a r l p l e (geb. 1785, geft. 1881), berühmter, engtifcher
§iftoriter, befter englifcher Äenner ber beutfehen ©efchiihte, bemerft in feiner ©efihichte über griebrich ben ©rohen:
„Eiegniti, eine uierectige, ftfiöne, non Biegelfteinen gebaute alte S ta b t, in gutem S tan b e (bie Senöllerung b a m a ls x) etroa 7000) m it fdjönen alten, fafteltartigen ©ebäuben unb ülnfichten: an=
mutige SSeretnigung bes Xales ber Äahbach m it bem bes Schroar,^
roaffers, roelih-es ben SRorbranb non ßiegnit; bilbet; eine gefällige iötifchung uon grünen R appeln unb fteinernen Xürmen.“
') 1760.
SJiatltbill) Don aus bem gtogen 9Jiani)Der 1835
Stte Stabt Sięgnij
Ser 9?iit0
Der 2Unę( ift ber taiiĄtigfte 5ßtat$ ber S ta b t. (Er ift ber tnnerfte Äern ber S ta b t, unb auf ttjm ftanben friitier unb fte^en noi^ |e u t bte roidfttgften ffießäube ber alten S ta b t (Sftattjaus, Äramßäufer, Tßeater, bte alte $auptroacfie). (Er btlbet ein langes Gieret!; bte fĄmalen S etten ftnb nacfi Süboftcn unb Siorbroeften g erietet, bte langen S etten nad) Siorboften unb Sübtneften (Sänge runb 170 SJteter, S re tte runb 80 3Jteter; bie Siibcftfeite ift urn 17 SKeter länger a ls bte Siorbroeftfette). 3)te imet Sangfeiten bes 5ltnges Ije’fjen: ber © r o ^ e 3 v t n g (norböftlid)) unb ber k l e i n e 3 i i n g (fü b ro^tli^). Surd) bte Sintmlerfttafje ftnb fie nerbunben. Stuf bem ©rofeen 3itnge finbet Stens=
tag unb g re ita g ber ©etretbem arft ftatt, auf bent Äletnen 3?inge
©emüfemarf't. S aß et ßerrfdft ein reges ßeßen auf ben i)3Iät;en. 9Iud) an anberen Sagen, nantentlid) an Sonn= unb Feiertagen, ßietet ber fßing ein ßuntes ŚBilb non gefd)äftigen Seuten, Spaziergängern unb nielen SBagen.
S en n auf bem Hinge ßefinben fiĄ bie äfteften unb bie anfe^nltĄ<
ften ©efdjäfte: Ä aufläben für ©ifenroaren, Äleiber, ßeßensm ittel, 3i=
garren; ferner 2 SIpotßelen (Stabt= unb 3efuiter=aipotßete), 1 3Baren=
l)aus („©oncorbia“), 1 § o te l („H autentranz“), 2 SBeinßanblungen (non S eßrap unb non 3lbter), 1 ©afe („Hionopol“), 2 SuĄljanblungen u. n. a. ©efd)öfte.
S ie mictitigften © e ß ä u b e auf unb am Hinge finb: bas alte Hat=
^aus, bas Sßeater, bie $eter=ipaut=lltrcf)e, bas Soneljaus, bas i8itfd)en=
Ifaus (Sßunber), bie 8 |jeringsßuben, bas Sßacßteltorßßaus unb bie ehemalige giauptroa^e. Sin jeber Sdim alfeite fteßt ein alter S ru n n e n ; auiß bie fedjs fdfönen ßinben nor ber alten § a u p ttn a ^ e zieren ben ipiat).
S a s a l t e 31 a 1 1) a u s ift ein fcfjöner SBau im iBaroctftil m it
Ztnei F reitreppen; erßaut ift es 1737—1741. S a r in ßefinben fid) nod)
5)3olizei= unb ftäbtifebe SSerroaltungsämter.
S i e i ) 3 e t e r = $ ß a u l = £ i r d ( e , auĄ D ß e rtir^ e genannt, ift im 14. F aßrßunbert erßaut unb in ben F ahren 1892—94 erneuert unb m it einem zweiten Surm e ausgeftattet worben. S e it 1524 ift fie enangelijd).
Slus ber alten 3<üt entßält fie mertoolle Sd)ät5e, fo z. ben u ralten Saufleffel unb bie funftoollen Äapellen an ben S eiten. S ie fteinerne Äanzel ftammt au s bem S aßre 1588. S a s H orbportal (nad) bem Hinge) zetgt alte Helieffunft: bie Slnßetung b^r Äönige barftellenb (aus bem 14. Saßrßunbert), joroie bie Heiligenfiguren ooft ipetrus unb
P a u lu s, üßer bem SBeftportale fie^t man Me 5 t8 ui:en D°n C utter, 3JMam{)tIjon unb 3£>aä)iin II. non S tan b e n b u tg . 3 n teiej[an t Ift bas (Sloif^njpiel, bas alle S tunben einen anbeten £I)otaI ipielt. 9Iuf bem alten Xutme rooljnte Bis 1911 ein Xuxmmäcbtet. 9Jtan fann biefen Xutnt Befteigen, unb man geniejjt non oben einen leljtretdjen ilBerBltd iiBer bie 6 ta b t unb ibxe ÜmgeBung.
S a s 6 t a b t = X t ) e a t e t ftebt feit 1842 an bet 6teIIe, tno ftübet bas alte ©etoanbfjaus ftanb (in biefem netfauften bie Ä aufleute 3euge).
©s ift nacf) bem SJiuftet eines italienifdjen ißalaftes (S troiki in glorenü') erbaut.
S ie 8 § e t i n g s B u b e n Bilben bie Slüctfeite bes S tab ttB eaters;
iljt üiame fagt, ba^ bort im SKittelalter bie § erin g slag e r roaren. 3IIs m ittelaltetlid)e ffiieBeIt)äufer Bilben fie ein ßtB gut bet ßiegnitjet I8au=
tunft.
S a s 3 B a ( f ) t e I f o r B = § a u s an bet ©de ber gimm lergaffe ift ebenfalls ein IKItertum; es ift ein altes SBobnbaus bet notnebmen B ürger bes 3Jiitte!aIters (ipatti^ierf. S e t Diame „ÜBacfjtelforB“ ift erft feit einigen 3 ab re n für ben reiienben ©rfer, bet fiel) butdf iroei Stoct-- merte etfiredt, aufgetommen. S ie alten Ä tabm aleteien (Ś gtaffito) an ben ülufienfeiten finb butd) iBemüIfungen bes Ü lltettum sneteins 1909 erneuert tootben.
S a s S B i t f Ą e n b a u s , febt SBunberfĄes $ a u s , ftebt an bet fRitterfttaffeneife. 3 n ibm mobnte im 15. 3abifiunbext bet Berübmti StabtfcbreiBer Slmbtofius Sitfclfen. Seffen S ilb n is fotnie bas feinet
© em abliu fielft m an in einem SJiebaißon üBer bem ißortale. S3or einigen 3ctBten ift im ^meiten S to d bet fRingfeite ein iöallon angebaut tpotben.
3 n bem S o o e b a u f e (IRinq 3lt. 6) rourbe bet betübm te aReteoro=
log Sooe 1803 geboten, ©ine ©ebenftafel erinnert batan.
S i e B e i b e n 3 i e * b r u n n e r t finb nodj © tinnerungen an 3llt=
ßiegniß. S e t am gifcbm atlt Jtebenbe ift 1412 erbaut; ein g-iftbroeib fpenbet bas 2Baffet, toäbtenb es bei bem anberen 23runnen bet ,,©abel=
fütge" (Jieptun) tu t; biefet 33tunnen ift 1588 angelegt, bet üieptun ftebt erft feit 1731.
© e f c b i t b t l i i b e s u o m S l i n g e . S e t IRing1) ift in Stblefien immer ein cbaraltetiftifcber ißeftanbteil bet b e u t f cb e n 6 ta b t. S ie Seutfctjen liebten es, ben SJiarttplab grofi unb regelmäßig anaulegen. Sa=
bet ftnben mir einen „Diing“ Bei allen fcblefifcben S tab ten , bereit Slnlage uon eingeroanberten Seutfćben ftammt. 911s bie S ta b t gegrünbet rourbe, um bie SJiitte bes 13. 3 ab tb u n b erts, tontbe bet ÜRing fo angelegt, baß et nacb allen S eiten leidft entmäfferte. Äitibe unb Slatbaus mußten auf ibm fteben. S ie erften $ äu fe r aeigten b°be ©ieBel natl) ber 9?ing=
feite, fo mie beut noeb bie $etingsbuben. S ie batten ferner „2 a u b e n “, bas finb Bogengänge unter bem erften S todm erl bet § äu fe r; es finb foltbe ßauben beut noeb in 3auer, S trieg au , B ollenbain, $itfcbberg unb ßiebentbal au feben. SIBer $eraog Siupreibt orbnete 1384 an, biefe ßauben Binnen brei 3 ab te n au entfernen.
3 m SR ittelalter fanb aller R ansel auf bem fRinge ftatt. § ie r maren in langen IReiben Buben aufaeftellt, bie m an „Ä t a m e“ nannte, ©s m aten einftödige B auten m it üfiertagenbem Sacb, b;e früber ober fpäter in ffia u e m e z f ausgebaut mürben. S ie aleidjen Berufe fyatien ibren S ta u b nebeneinanber. S o ftanben bie X u cb 1 a m m e r n in amei IReiben am Ä leinen IRinge, uom heutigen 3Jielbeamt b is .aur gim m leiftraße. 3 n betfelBen fRicbtung folgtest (Bis aum heutigen gfffbiuuilte) bie 91 e i <b =
1) Der Slamc H in a itamint nermuttiĄ non bem JlaniJtficn rynek, rocnbtJĄ rinfcSJtartts ptafi. S ie beutfdjen Sotoniftcn Ijaben bie im Often iiblidie Stntage übernommen.
f i a m e , bie feften 3Setfaufsftänbe ber mo^I^abenben § ä n b le r; es maren 28 Ärame, bttrĄ bte bas noĄ je^t norljanbene Dfeiä)främer=
aäfiäjen führte. Ś e r leijte Äram reĄ ts fam fieutigen (yifdjmarft) mar ber 33 r e n n g a b e n , in roeldjem eble SKeialle geläutert unb geprüft mürben. üieBen ben 3teiif)framen ftanben bie ^roei -Keiljen ber Ś r a t = unb S t f i u I f B a n f e , alfo bort, mo üeut bie 3efuiter=3Ipotf)efe unb bie atte §aupim aĄ e ftefjen. 3)ie S uben ber a r m e n Ä r ä m e r ftanben.
an ben iReicbframen, aber ben 33rotban£en entgegengefeitt, alfo auf bem heutigen ißilsmarfte. a3om iRatfiaufe naci) üiorben folgten bie-
$ e r i n g s b u b e n , roo bie ebenfo genannten $ äufer heut noĄ ftehen..
Śaneben mar ber Ä r a u t m a r f t unb am heutigen gifüfm arft ber C e b e r m a r f t . S ie 57 g t e i f d i b ä n f e ftanben in smei Leihen smifchen S?urg= unb iOtittelgaffe (neben ber heutigen Spoorfftafse). Sin ben fyleifihbänfen entlang, alfo auf ber heutigen Spoorftraffe, mürbe ber 33 i e h m a r f t abgehalten. Sluf bem heutigen Ä o h l m a r f t e mürben $ o l3fohlen uerfauft unb SJfühlfteine auf bem baranftohenben 6 t e i n m a r f t e . Ser S a l ^ m a r f t rourbe nor ber SohuunesfirĄe abgehalten.
E s muh ein buntfcffecfiges S ilb geroefen fein, bas ber üling im iötittelalter bot; bie oielerlei Äramftänbe, bie ©üben, bie ©iebelhäufer, febes anbers unb m it oielerlei 3 ie rr a t oerfehen; in ben fleinen ©äh- d;en bas faufenbe 33olf unb bie fiiegniher 3ugenb, alles 33olfsIeben brängte fich hier pfam m en. Sluih Seftfpiele mürben auf bem 3Unge abgehalten. Dlitterfpiele, S urniere genannt, finb mieberholt auf bem M einen iRinge abgeljalten morben. ©in folihes 5 eft fihilbert ber heimifche Sidfter 31. Äonrab („6igurb, S an g aus ber ©iaftengeit“) :
S idft gebrängt ftanb 33olfesmenge, h a rrt bes eblen fRitterfpieles auf bem iRinge, ber gar fauber m it oiel S anb bebedet mürbe.
Dben nor bem fRathaus hatte man ein golsgerüft gefdflagen.
S o rte n fahen bie oom §o'fe,
$ e r p g śfeinridj, bie ©emahlin gebroig ihm p r redften Seite, ihr p ftüfjen junge SRäbchen aus ber ÜRitterjdjaft. S ie Sßärtel fdfalteten bes SImtes ftrenge.
fRiemanb burft ben ©latj oerlaffen, ben er fich geroählet hatte.
S tren g audj fdjieben fidj bie ©ürger.
©bie ftunben oben an, bie SReifter hielten erf+e SReihe.
Sßeiter hinten burften fittfam S tä b te rle u t’ oerharren. — ©lotjlich fdjmettern helle Äriegsbrommeten bie g an faren ber ©iaften.
Slus ber iRittergaffe fprengen iReiter, hod) p 3Baffenroffe.
Stotg ooran mohl m it ^mei ffirafen reitet ber X urnierm art. ßangfam folgen ihm bie rüft’gen Äömpen, alles hohe, frä ft’ge fReden m it ben fiansen in ben Sinnen, fdjmertumgiirtet, fampfesfidjer, bie 33ifiere finb gefdjloffen.
Jpin gum $etso.qs)tanhe reiten fie unb neiqen il)re ßansen.
S ra u f ber §ero!b Jünbet ytreufle bte ffiefetje an : bes alten Sraucijes fatten Äämpen nimmer auf bem iptafje I)ier oerqeffen;
ißreis bem S ieget non ben Damen,
©nab’ bem Unterlegenen! — Sins ber Änappen S>etme teilet er bie fcfjroarsen unb bie roeiffeu ßafe, sroei P a rte ie n Bilbenb. — 2ßieber fdjmettern bte fyanfaren, unb bie erften Äämpen fprengen in bie Sctjrante. Siotljtirrf) einer, unb ber anbere ©tsenau uom
§at)ner ©aue. — „§ ie ffiertrube!“ —
„ § ie 33runi)üb!“ Die Gansen fptittern, bie Änappeu fprtngen fcf)nett Ijerbei unb tfeben auf ben älbqeruorfnen.
ŚBteber geljt es fReit) für Sietlfe.
©bie fttamen nennt ber §eroIb:
!ftöc£)Iiis, Gogau, ißanten, ttieulircf), 3eblitt, ipiicller, Dausborf, Stijmeinbaus, aus ber ifiolen eblem S tam m :
Gebniti, ©iturn, Äafimir unb unb niele anbere tapfere SJiannen.
$eiff unb tteifeer, wilber roagte Salb ber Äampf ber feften 3?itter. — Dtteifter unb bie Geute fatten, ob ber ilfnen trau te Äämpe ftanb unb fiegte, unb Suttel
fcttattte ttotf) ßts su ben Dfirmen. —
S a ging es fiei ben D uruieren su. © inm al, fiei bem Gänsen»
ftettjen stir fyaftnatttt bes Snfires 1394 gefdjatt bafiei ein HnqliieE; ber junge tapfere §ersog S o le sla u s IV. räurbe su Xobe gerannt. StuĄ bie trütten ©reigniffe ber S ta b t fanben auf bem Dtinge ittren Sdfau»
platt, SM fsaufftänbe fpielten fief) Ifter ab; im Sattre 1454 murbe SImfirofius SBitfrfjen nor bem 9iatttaufe entttnuptet. Der ftting ttnt nud) in ber neueren 3 e it roid)tige SSorgänge gefetten. fyriebr'd) ber ©ro^e unb Slapoleon finb üfier ittn geritten; 1804 tain ber nacttmalige Äaifer SBtlttelm I., ber ©Ifef unferes ©renabter=3Jegiinents, a ls 7fättrtger iprins tn unfere S ta b t, feńr SBagen tttelt bidft nor ber Dfiertird)e auf bem 9Ungc, unb Äaifer SBilttelm II. ift 1906 im Slutomofiil iifier biefen ttiftorifdfen ipiat; gefafiren.
S ic ^auptftrafoen ber alten Stabt
aSom IRinge geljen a<ttt S tra fe n aus, bie ipauptftraffett bes älteften G iegnitt flinĄ f l i o r b o f t e n getten: g r a u e n » , f t t i i t t e l » unb i B u r g f t r a ^ e ; nad) D f o r b m e f t e n : D i i t t e r » unb 3 o I) a n n i s » f t r a f e e ; nad) S ü b r o e f t e n : $ a p n a u e r = , S ä d e r » unb © o l b » B e r g e r ft r a f e e ; nad) S i i b o f t e n : bie i ) 3 a f f a g e unb bas © ä B = d) e n an ber tpeter»5]3aut=Äitd)e. 9Jtit aiusnafiure ber Sottannisftraffe unb bes ©attdjens an ber Äird)e finb es fämtlid) ©efdfäftsftrajfen. Die
ś f
" • - ,
Ä i W s Ä M «
kHsiv ' s-vrfsartWv»a-* f.Tj
© o l b b e r c j e r X o r t u r m unb Sufenturm (im 3ufle fcec lieutigen Srjnagogenitra^e oon ber (Ecfe ber iöärferitrafee aus gefe^en). 3ei^uung^oou XI)- Slätterbauer
- 10 —
ÜTtöIje bes Dltnßcs maĄt ftĄ tmmex irteljt fleltenb; bie $ äu '|ei mexben rne^x unb melji su Ä au fp u fex n aeftaltet. Scis seißt fiĄ befonbexe an bex ©olbieifieiftiafie. ^nfolßebeHett fängt bas SIlteitiimItĄe an su Jdjroinben. ®oct) seigen 5iauen=, 91UtteI= unb aSurgftiafse uodj gange Sleifien attex §äufex, bie ben Ijoben ©ielicl bex S tiafje suroenben.
SBiĄtige © e B ä u b e finb:
2 ) i e 9 U t i e x a f a b e m i e in bex Datjnauerftrafie ift ein palaft=
axtigex S a u , bex ein ganzes S tabtuiextet einnimmt. 2)ex 58au ift 1728—1738 eriidjtet, aber bie 31nftalt ift ä lte r; Versag ffieorg 9?ubolf exxi^tete 1646 bas fiitftliĄe S obannisftift, aus bem 1708 bie Jiitte i- atabem ie bernorgegangen ift. 1904 rouxbe bei piaĄ tige Ä önigsfaal eingemeilit. 2>ie Slnftalt entljält ein Ägl. ©tjmnafium. 35ie abeligen 3öglinge, bie a ls ipenfionäxe in bei 3lnftalt rooljnen, txagen feit 1844 bie fetjige llnifoxm m it gelben Äxagen unb 91uffcl)lägen.
2)ex § a g n a u e x X o r t u x m in bei Jjaqnaueiftiajfe ift einex bei uiex lo x tü rm e (©olbbexgex, §at)nauer, © togauei unb 23xeslauex), bie bie m ittelalteiliclje S ta b t beiDel)iten. ©x mixb frtjon 1381 uxtunblid) exronbnt. ©x seigt nod) bie S p u ren einex Xüx sum 9Bel)rgang über bem Üore. S eine §öl)e betxägt nadj einer alten ülngabe „45 ©llen“
= 30 m. (t>öt)n mar bex ©olbbexgex lo r tu r m m it 46 ©llen.) 35er
§apnauex Soxtuxm ift beroolpxt.
35ie S p n a g o g e in ber S ä d e r f t i a f j e , bas 33etl)aus ber Suben, rourbe im 3 a f )« 1847 im bpsantinifdjen S tile erbaut.
3)as Ä ö n i g l i d j e 3 l m t s = u n b f i a n b g e r i Ą t ift ein mober=
ner Siobbau in bei ©olbbergeiftiaffe, exridjtet 1871. 3)abinter befinbet fidj bas ffieridftsgefängnis.
35ie C i e b f i a u e n t i x c t j e (Stieberliidie) am Stusgang ber 5-rauenftxa^e in bie SBieslauerftiaffe. 91n ibrer S telle bat fcbon su ber -Seit, ba Siegnib nu r ein Jlanifdjes fyiftberborf mar, ein Sd)rütl)ol3=
firdflein geftanben. 3)ie erfte fteinexne Äiidje ift sroifdjen 1362 unb 1386 erridftet roorben. 3)tefe Äirdfe b at man nielfad) neränbert. 1822 rourbe fie buxd) S ra n b serftört unb baxauf in ber ietjigen ©eftalt aus*
gebaut. S ie lebte grobe Erneuerung fanb in ben ^ a b ie n 1905/6 ftatt.
S ie Sanbfteinpoxtale an ber SBeftfeite finb neu, bie innere 91us=
fcbmiidung ebenfalls, irjeioorragenbe Eigenarten finb bie Serrafotten=
befleibungen unb bie SBuntfenfter. S a s SOtittelfenfter bes Ülltars bat ber Äaifer geftiftet. S ie R eliefs ber Ä anjel finb in ber §ol3fd)nib=
fd)ule su Sßaxmbrunn gearbeitet roorben. S ie bringen biblifdfe Ssenen, 3. S . ißetii 2fifd)3ug unb bie Sergpxebigt, sux Sarftellung.
S ie S t a m e n b i e f e r S t r a f f e n finb größtenteils a lt unb laffen erlernten, baß m an im S liittelalter gern bie 3ialricbtung ber S traße ober ibre Cage, ober enblid) bie uorberrfdienben SBerufe ber 9Inroobner 3ur ütamengebung oerroertete. S ie ©olbbexgex» unb bie $apnauer=
ftraße führten 3u ben betreffenben S tab tto re n ; bie grauenftraße fübrt 3ur Ciebfrauentirdje, bie Suraftraße sux $ e r3ogsburg. S ie 2Jfittel=
ftraße fübrt sroifeben sroei anberen S tra ß en h in a u s; bie gobannes»
ftraße 3ur S t. 3aßannesfirdje, unb bie Ülitterftraße bt^ß alfo, roeil
bott bte § e tie n bes $ofes ßerrx SBcIjnunc; naljmen. Db bte 58äiJet=
ittafee nad) ben 58äc£em benannt ift, finbet ftĄ niĄ t feftttejtellt. ®te beiben ffia^Ąen an ber Dberftrdje batten früher feinen Xiamen. S ie iBe^eifbnuna ipaffaęie (Surdfsang) ift neu. Ś s ftanb an ber Stelle bes Sdjneiberfdjen Jjaufes einft bas ©rbnogtbaus, fpäter bas Jjob»
bergfibe $ a u s , bas 1886 bem mobernen S a u m it bem gebedten Sutd}=
gang ißlaf? madjen mu&te.
— 12 —
(gin © ans um öte innere Stab t
3ln einem fefiönen SJlOTßen pilgern mir gemiiĄIiĄ rin g s um b i e a l t e S t a b t , lefen m it IBebaĄt bie ta rn e n ber S trafien unb ipiät^e unb f la u e n reĄt aufm ertjam auf bie nieten alten unb neuen S au te n unb Stnlagen. S ie l £eljrreicf)es unb ^utereffantes mirb uns ba Be=
Begegnen.
S om Dltnge aus roanbern m ir burdf bie S u f f a g e , bereu (5e=
ftBäfte intmer fcljöne, neue SBare ausgeftellt IjaBen, auf ben S e t e r =
$ a u I = S 1 n l i , bei uon ber if k te 'S u u l'Ä ird je , uom Sitatl)aufe unb
£>em Sunageljaufe eingeraBmt roirb. S o r fedjsljunbert SaBien, als ßiegnitj noef) eine Heine, enggeBaute Seftung mar, Börte Ijier bie S ta b t auf. S o n ber ii 1 1 e ft e n S t a b t in a u e r fönnen mir im Slifenlmf nod) ein S tü if [eifert; es Bilbet bort tjeut einen Xeil ber Dfücfmanb ber SolfsBiBliotljet. 21n ber Stelle, mo iet^t bas meftlidje S u ita l sum 9?at=
Baufe ift, ftanb früljer einer ber S t a b t m a u e r t ü r m e ; burcl) iljn führte bie S e u e S f u 1 1 e su bem [yriebljofe uon S t. S e te r unb S u u l, ber fiel) auf bem ©runbftücte ber ittsigen fDläbcBenfcljute Befanb. ®er Xurm ift erft 1902 afigeBrodjen roorben Beim 9tatl)ausBau. 2Bie er ausfal), la n n m an auf bem Slelief aus Sronse feljen, bas neben bem Eingänge sum Dtatlfaufe angebraclft morben ift. Die S f o ^ t e n f t r a f f e ift nacl) ber S euen S fo ite Benannt.
D as n e u e 9 l a t l ) a u s , uor bem m ir fteljen, feffelt lange unfern S ü d . E s ift bas impofantefte EeBäube ber S ta b t unb ein SBaBr=
seiefjen bes Beutigen Sürgerfleifies.
E in Sergleid) m it bem alten Statljaufe läfjt ben g o rtfd jritt unb bas ÜBudjstum ber Eemeinbe erfennen. S to ls überragen bie bobeu Dltauern bie umftebenben §äufer, gefrönt burd> einen fletnen Xurm.
2Eie uoxnebm nim m t fid) nidjt bie einfadfe unb bod) fd)ön gegüeberte gaffabc aus! SBie entsüdenb m irfen Bunte S lu m en an ben E rferu unb S alfonen! 3 a , ßiegnits mill madffeu, bas fiel)t m an bem Stabt=
Baufe an, unb es I)at fdfon für fünftige S eiten geforgt; beun mas mir Beut feljen, ift nu r etma eine Själfte bes S au es, roie er gebadjt ift. 3Ber fi(B eine Slnfdjauung bes uollenbeten SlatBaufes oerfdfaffen mill, geBe in s 3n n ere Biuein, roo er ein grofjes ©ipsmobell fiubet. SJtan laffe ficB audf bas Dberbürgermeiftersimmer unb bie Sitjungsfüle für ben S fagiftrat unb bie S tabtuerorbneten geigen. D as 9 ? a t|a u s ftebt feit 1905. Sein- S t i l ift eine löiifcBung uon Spätrenaiffance unb S aro d . aillerBanb gig u ren an ben gaffaben unb Eingängen uerfinnbilben ben 3roed bes ©e’Bäubes; fo 3. S . fieBt m an ben StabtfcBreiBer, ben S tfyu p m ann u. a. m.
SBir roenben u ns sur S e t r i ft r a f; e unb feüen redjts ein a l t e s S d) u 1 B a u s m it ber SaBiesgaBl 1581 an Bern fdjönen 9tenaiffance=
S o rta l, bas 3aBrBunberte lang bas ßiegniüer ©pmnafium, bann eine fatBolifdfe SolfsfcBule BeBerBergte. 3 e | t finb bie SolfsBüdjerei unb ßefeBalle b arin untergeBracBt. Diefe alte Straffe füBrt u ns an ber eüemaligen Ägl. S iioileg- $funb>- unb £eiB=21nftalt uorüBer sur S t a b t m ü B 1 e , mo bie Sßafferfraft bes 9Jlül)lgraBens fcBon feit 1477
Bum S etrieße ßenuiit mtrb. § ie r mar im SÖIittetalter ber „ Ä u ttel^ o f' (SiJjtadjtliof). SBeim übeßfdjxeiten ber ÜJiüßlenftra^e roerfett mir einen 23Ii(J auf ben fDiüßlßraßen, ber fid) sroififien $äuferreißen burĄ bie S ta b t roinbet, roie es früher noĄ an nieten Stetten, bie f e |t üBerßaut finb, gu fetjen roar.
SBir fommen an ber X i m m t e r f i f i e n S B r a u e r e i unb an ber 9 3 t a u = S l m n m u n e norßei, fetfen gur Stinten aberm als ben offenen aJlütjtgraben unb münben in bie ^rauenftrafje aus. SBir überfeßen bas
— 14 —
lunftüolte Sßortctl (Stenainnnce) an bent S aufe gutuenftrafee 31r. 35 ntcfjt, bas bte S nfĄ rtft auftueift:
W ER GOTT VERTRAUT
HAT WOHLGEBAUT AN (NO) 1610.
S a n n grüftt uns bte altersgraue 21 e B f r a u e n f t rd) e , ber gegen»
ü&er bas neue S o u p l f t e u e r a m t , ein gebtegener ®au im SarodE»
ftile, fteljt. S ie t Blidt bas 2Iuge auf ben großen S U i a r i e n p l a t i (fa genannt nad) ber Äirdfe), ber burd) bas großartige ©ebäube ber D B e r = S R e a t f d ) u l e einen m onum entalen K ^arafter erhält.
Sin biefer S telle unb auf bent gangen, jetit freien ^ la ß e ftanben einft Ä l o f t e r g e b ä u b e : Bier rooBnten feit 1277 bie S ungfrauen sunt Bl. Äreug, fpäter S ontinifaner unb feit 1534 SBenebiftinerinnvn. S eu t ift nur nod) bie eBemalige Älofterfircße erBalten (1721 erbaut), bie feßt ber SiealfcBule a ls Slula (obere S älfte ) unb a ls S urnljalle (untere Siilfte) bient. 1909/10 inurbe ber Slnbau, ber an bie S3reslauerftraße grengt, ftilgemäß aufgefüBrt unb m it einem prädftigen Slorljofe tnr»
feBen, in bem ein alter SBrunnen SllaB gefunben Bat. S ie beiben IRitterfiguren über bem p o rta le gum S 0!6 ftanben eBentals am ffiolb»
Berger Śorturm .
Sin bem altertüm lidfen „© a ft B o f g u nt S Ą tu a n “ uorüber lenlen m ir in bie S l i a r i e n f t r a ß e ein, bie nod) mie nur roenige S traß en
2 l l t e 0 © ę m n a f t u m (1826—1867) im SBenebiftinednnenttoftet (jet}t Dber*9leatfdjule)
ein gutes Gtüct 9Itt=£iegnit5 uoifteflt. 35ie §äufer bet linfen S eite ftetjen minfetig p r S tra fe , ben SHü^tgraBen iibetf(t)reiten alte Stege, not ben alten grauen Käufern gebeizt ÄoI|t in ben tteinen SSotgartĄen, unb bet „© a ft ^ o f s u nt g t a u e n e cf) t “ nim m t ficf) mie ein ii6er=
lebtet Dteft Sßetgangenfjeit aus. S ie aJtarienjtrafje I)ie6 frübet iReu»
fänbel. § ie t tuobnten im 3JtitteIaIter $ e tte n bes $ofes unb bet Som=
geifttiĄfeit.
Sobalb mir aus biefer Äleinmeft beraustommen, fteben m it auf bem S c b l o f t p l a t s e unb geben langfam, betraĄtenb auf bas gtobe, tunfheidje p o r ta l bes S ^toffes üu. ©s ift 1533 uon nieberlänbtfcben Steinm eben (im (yrübtenaiffanceftil) erridjtet rootben.
Setracbte bie fibünen, gegürteten 3 S äu le n 3U ben S eiten bes groben unb bes tfeinen Einganges, ferner ben SIattmert=Sibmucf, bas non smei Engeln gehaltene Sßappenfcbilb m it bem fd)lefifiben SIbler, barüber bie jn febrift:
Das iDort ©ottes bleibet in Siimjf.
iRecbts unb lin ts baoon feben mir bie 23itbniffe bes dürften (yriebricb II.
unb feiner ©em ablin Sophie non 33ranbenburg. Ś a s Scblob ift ein
S p o t t a l b e s Ä ö n i g l i t f i e n S Ą t o f f e s
Ä B n i g t i c f j e s S d j l o f e ju S i e g n i t j ron SUbroeit gejcljen, natfi einem Steinbruct urn 1837.
S l i o r b a n f i Ąt b e t J l i e b e r f t a b t f i i e g n i j n o f 1822. 9ioĄ einer 9?abjerung non ®el£estamp
— 18 -
ÜRoPciu im gotifdjen S tile . S e r neue 9Inlinu am Sebruigsturm ^eigt 9leriai))anc4til. 3Son bem alten Sdjloffe, bas 1835 abbrannte, finb nur nocf) bie beiben 33urgtiirme, ber 5j3etersturm (edig) unb ber $ebmigs=
turm (runb) erhalten; Jie jtnb 1415 erbaut morben. S a s SdjloB ift jetjt ber Sit? ber Äöniglidjen ^Regierung unb äBabnung bes 9iegierungs=
prä[ibenten. Slber bie jdjleiijĄe ©ejdjidjte bängt an biei^m Drte.
Snet rejibierten bie nieberfcbtejifdjen ^3iaiten, bier ijt bie bl. §ebm ig ein= unb ausgegangen, b i « bal* « |id) bie SÖirmgolcn eine ülbfubr gebolt, unb b i « mürbe bie grofje ©rbuerbrüberung abgejtfiloffen! —
S c r a l t e S o r t u r m m arfiert nocb beut bie Stelle, roo einft bas
©logauer S o r in ber m ittelalterlichen S tab tm au er mar.
SBir roäblen nun ben 3t e u e n 2ß e g am abjtreidjen Scblojjgarten entlang unb gelangen über ben IM jlm a rft gu einem ber intercffanteften S tab tu ie rte l uon Śllt^Siegnit?. Sebes grem ben S ü d mirb burd) bie S arm onie unb bie ©röfee ber uier S a u te n : S t. 3obunnesürd)e, 2eu=
bufer $ a u s , 3titter=9tlabemie unb S eju item S em in ar gefeffelt; uiele SKaler buben biefe fd)äne p a r ti e ber S ta b t gemalt.
91n ber S t . 3 o b a u n i s t i r d) e bem unbern m ir suer?t bie reicb ausgefcbmüdte gajfabe, bie bis an bie £)öbe bes ©iebels m it Obelisfen, Urnen, S ä u le n ausgejtaltet i)t.
3 m 3 u n e rn buben mir befonbere 9tufmertfam feit auf ben §od)=
a lta r m it bem groben S ilb e „Saufe 3 efu s" (uon Sudjaned), ben
§ eb m ig sa ltar m it bem S ilb e ber ßiegniber ^ e ilig e n (uon Xgumann), auf bas grobe äBanbbüb „© btiftus am Ä reuj" (uon SBillm ann); ferner auf bie beiben Äupferfärge bes g re ib e rrn uon S prinbenftein am §erä=
3efu=9IItar, auf bie berrlicben Suntfenfter, ben Äreuäroeg unb bie ebel gefdjnibten Heiligenfiguren.
Sd)on 1048 foil bie alte Ä inbe erbaut xoorben fein. S ie bräunte ab. S ie jpätere m ar 1522—1698 lutberifd). 1698 erhielten jte bie 3ejuiten, bie bas grobe Hollegium neben ber Äird)e (jebt S fu rrb a u s unb Äatb- Sollsfdjule II) unb bas S em in a r erbauten unb 1714 m it bem S a u einer neuen Äird)e begannen. Siefe m ar 1720 fertig, unb 7 3ub ie fpäter finb aud) bie beiben S ürm e oollenbet morben. 1804 erhielt bie fatbolijcbe ©emeinbe bie Äircbe. 1896 mürbe bie Strajfenfeite roieber=
bergütellt.
3 n bem S ß f a r r b u u j e (Collegium) finb befonbers bie 3Banb=
reliefs beaebtensmert, roelcbe bie 3Jtiffionsreifen bes 1)1- g ra n ^ islu s X auerius barftellen.
©ine ber größten Scbensm ürbigleiten uon ßiegnit? ift m it ber 3obannesürd)'e uerbunben, nämlid) b a s S i u f t e n m a u f o l e u m .
3m ei eiferne © itteriüren führen uon ber Äirche aus hinein. ®iefe S eg räbnisftättc ber lebten S iaften ift eine Scbafitummer an gefd)id)tä liĄen unb lünfüerifeben S ingen. 3 u ben fünf Stifcben ftehen bie S ärg e (uon lin ts nad) rechts): 1) ber H a n g l n ßouife, geft. 1680, 2) bes Herjogs © biifüan, geft. 1672 f© ltern bes lebten S iaftenf, 3) ber Herzogin S opb-e ©üfahetb, geft. 1622, 4) bes lebten S iaften Herzogs
©eorg SBilbelm, geft. 1675, ’5) bes §eraogs ßubmig, geft. 1663. S ie S ärg e 1, 2 unb 4 finb toftbare Sartopbage, in Äupfer getrieben, ftari oerfilbert unb uergolbet. 9ln ben S fe ile rn ftehen bie SUabafterfiguren bes Herzogs © biffüan unb feiner © em abün, Herzogin ßouife, foroie uon beren Ä inbern: Herzogs ©eorg ÜBilbelm unb ber Herzogin Sophie
(Tfiartotte (bte in IteB niti beiqeje^t ift). aBettDolI ift bie Soppelreibe non ©etnälben in bei Äuppel unb an ben Sßänben; fie [teilen ©iciflniffe aus bet ©efdjicfiie bet Ißiajten bat, 3. S . ben trjelbentob bes § e t3 0.qs Jpeinricf) II. bei SBaljlftatt. 3 n bie SBeftamnb ift eine qta^e 2Jtatmot=
tafel einnelaffen, beten fśnfcbtift bas £ob bes ipiaftenflefĄleĄts fünbet.
35as aitaufoleum mürbe 1677—78 con bet fmrgogin ßonife, bet aituiter bes lebten ipiaften, erbaut. ®ie 3 bee bagu ftammt uon bem fdjlefifdjen S iĄ ter ©afpat Cobenftein, unb bet ausfübtenbe iDteifter m ar SKatbias Staucbmüller. 3 « ben 3 a l)itn 1899 bis 1905 ift bas aiiaujoleunt tmUftänbiq erneuert unb in alter SäiBnbeit roieberbet=
qeftellt motben. — S a s ©egenftiitf ^ut S o b an n estir^e bilbet bas
„ 2 e u b u f e t $ a u s", bas § a u s bet ebemaligen iprobftei bet
S t . 3 ß 1) a u n e s 1 1 r Ą e
- 20 -
Ctftexstenfet in ßeuBus. S e r I^errlirtje S3aiöc£6au mürbe 1726 anffeffe bes älteren fieutmfer Kaufes e rrie te t. Wian beadjte ben S a lfo n m it ben g-i.quren 3oI)nnnes bes S äu fers unb ber 1)1. $ebiuiß. über beut reift) ausßeftQtteten p o r ta l fietjt m an ein SBappen bes 3Ibtcs noin Ätofter Ceufius (L A L).
SG« nehmen 916=
fdjieb non ben prätf)=
tißen Sarnctße6äu=
ben — an ber eoan=
pelifttien §ebtntßs=
fdfute Bießen mir in bie a l l e 9?i a u e r=
ft r a § e ein, bie nod) ein 93ilb einer Straffe in mittet»
alterlidjer Äriim»
munß ßibt; mir iiberfĄreiten bie Sjapnauerftrajje (am S o r t u r m norbeil unb ßetien bie S p = n a ß o ß e n f t r a f e e enttanß. Siatfjbem m ir bie ©otb6erßer=
ftrafee überfdjritten BaSen, fe^en mir reĄ ts b as © eri^ts=
ßefän.qnis unb tin ts bas S t ä b t i f d j e
© p m n a f i u m . S iefes m ar frütjer ißetriftraBe 1 unter»
ßebradjt, non 1826 b is 1867 in bent Ätofierßebäube nom f)t. Äreua auf bem fe^ißen Sliarien»
pta^e. S a s ßieq»
ni^er ffiqmnafium tonnte 1909 fein 600jätjriges 3 u 6 itä u m feiern.
3 n ber ip f n r t e n ft r a ff e ftanb bis 1910 nod) ein Stüct Stabt»
m auer, bie fetst einem fiieubau ßemicben ift. — SBir finb am 9tusgangs»
puntte bes (Runbganqes anßetanßt. S ie S traffen: tpetriftraffe, ScĄtog»
ftrafee, fötauerftraffe, SpnaßOßenftrafte, ipfortenftra^e beseicpnen etma ben Umfang ber alten S ta b t ßießnii) im 1 4. 3 a I) t Jf u n b e r t.
im ©tifenbofe fiebt man autb in ber üftauerftraffe, an bem foßenannten 3 efuitenturm no<b 9?efte ber innerften unb ä t t e f t e n S t a b t m a u e r .
m mim
■
"I
i Re[t b e t a l t e n ö t a b t m a u e r (Jtatf) 3 eicbnuna non I | . SBlätterbauer 1862)
A d LATiORZS m B tlJ N D Q S NULLUS mVENlTUR h jlrjls .
Gin jtoeitcr ©ang um btc ©taöi
S er 9K a u e r r i n n , ben mir auf bem erften fRunbgan.qe in feinen fReften fennen lernten, Ijatte natürlich ben 3iue(t, bie S ta b t su fĄiit^en, bie Ißextetbiflunq ber S ta b t 3U ermöqtidjen. S a lb mufete m an aber felfen, bafe SJlauern aud) jerftörbar finb; bie ^uffiten butten 1428 bei ibtem iBerniibtunflspqe butd) Scbtefien fo manĄe m auernumqiirtete S ta b t geplünbert. Sestjatb entfct)to|j man fid), fiieqnib nott) burd) einen breiten © r a b e n gu fdjiiben. S a s gefdjab 1428—30. S e r 33au foftete niet ©elb, ba ruertuolte ©runbftiide basu anqetauft roerben mufften.
3Its aber 1430 bie §ufftten nor ßiegnit? erfdjienen, beroäbrte fid) ber SBaltgraben; bie tßlünberer tonnten nur bie tBorftäbte uerroüften, niĄ t aber bie eigenttidje S ta b t. 3Ks 1526 bie Siirtengefatjr brobte,. lieft Ipersog g-riebrid) II. hinter bem ©raben nod) tjobe aßälle erridjten, hinter benen bie S ta b t gut geborgen mar.
llnfer feftiger SRunbganq bemegt fi(b hctuptfädflid) auf bem ©ebiete biefes ehemaligen © rabens unb SBaltes. S e r ©raben ift [päter suge*
fd)üttet, unb bie SBälte finb im 18. Sabrljunbert abgetragen roorben.
^Beginnen mir am fy r i e b r i d) s p 1 a ft e. ©r hot feinen Ofamen oon bem 1869 enthüllten S e n f m a l g r t e b r i d j s b e s © r o f t e n 1), bis bal)in bteft er SĄulpIaft ober tpiaft oor ber Pforte.
©rft bam als ift ber früher unebene tpiaft eingeebnet roorben. S a s S enfm al ftellt ben Sieger son ßiegnift a ls fyelbbetrn unb $errfd)er bar.
S a s Singe nad) IRorbe’n, bem Sihlathtfelbe uom 15. Sluguft 1760, hiu^
geteuft, geftüftt auf ben fyelbberrnftab, angetan m it ber Uniform unb
l) £>ex (Sxunbjtein max 1860 gelegt moxben.
— 22 —
bent Sjermetinmantel, fo ift btefes ®en£mal etn fletteuee 31ad)6tlb bes Sro^ett 6 rf)IaĄtenIenfers. U nter bent ÄriicEfttxfe liegen ütnet ©efet5= btiiier, atfo audj bte ©tgenf(ä)aft a ls ©efetjgeber foil angebeutet fein.
S a s Ś en tm a t ift nadj einer S ta tu e non Sdjabotn in S te ttin mobeltiert.
S ietliäfer ipftanjenfcijmuc! um gibt es.
©rofee S äufer bitben bie 9tat)men bes fdfönen iptafees. 3 u r 9Ifa3ien=
bliite buftet es Ijier roonnig. ©ern fitjen bie $8iirger in S ä b n e l s S B r e r t j a t l e unb i n 3 t e i m e r s S B e i n ^ a n b t u n g . Sriiben, hinter ben ßinben ber 3Itlee, fte^t bie S t t ä b c h e n b ü r g e r f i h u t e (1822 e rb a u t); hinter biefer erinnern noä) einige © rabbentm äter (3. iß.
non ÜRaupaih, einem ißruber bes Sitfjters jlaupaih) baran, bah hier einft ber giiebhof ber Dbertirche tnar. SSom griebrichsptahe aus führen gärtenreidfe S tra h en naih' Süben, fo bie ß u i f e n= unb bie S o p h i e n * ft r u fs e. fTiath Dften tenfen bie 3 0 <h nt a n n = unb bie © a r t e n ft r af ee . 3In ber ©<te ber ©artenftrafje fteht bas ©ebäube ber ß i e g n i h = S Ü B o h l a u e r g i i r f t e n t u m s I a n b f d j a f t , eine ©rinnerung baran, bah einft bie SergogtUmer ßiegnih unb SBohtau sufammengehörten. Sßir folgen ber e t e f t r i f © e n S t r a h e n b a h n , bie ©artenftrahe ent*
lang. S ie fteigt hinter bem fRathaufe hügelig an ; hier befanb fiel) einft ein ber ißefeftigung bienenbes ißlocttmus. S ie fDi ü h t e rechts hieh früher 2 3 t a n t e n m ü h t e , fotnie ber jehige 3iegenteich, ber erft gegen ©nbe bes 14. S ahrhunberts angelegt tnurbe, S ß t a t t t e n t e i d ) hieh; „ S la n te n “ ober „ißtanten“ tnaren ißefeftigungen. § ie r am Siegenteidje bietet fi© ein f©önes iffromenabenbilb bar: ftattti© alte ßinben unb bidjtes SufĄtnerf, tnohlgepflegte fRafenteppi©e unb ißtumenbeete bitben bie Um rahm ung bes gtihernben Sei©es. S©tDäne beleben ihn. S ie 2>nfet ift ein 3'öptt oon Srauertoeiben unb ungeftörtem tßaum touhs. 3 m SBinter oergnügt fi© jung unb a lt am ©islauf.
SBir f©reiten roeiter am fdiattigen © arten ber Sßrau=Äommune oor*
über na© bem S ß r e s t a u e r i p t a h e . Sßie bie fyufsgänger hier auf*
paffen müffen, um ben eitenben SBagen, Dlabfahrern, Stutos unb ber
©Ieltrif©en gu entgehen! ©rohftäbtif©er Sßerfehr! Sßon ber „Dlettungs*
infet“ m it Ä anbetaber btiden m ir surüd auf bas in © rün eingebettete S e n t m a l t t a i f e r S ß i t h e l m b e s © r o h e n . SBir betra© ten es genauer:
©s ftettt ben greifen Äriegshelben 311 tpferbe bar. Sßie getreu hat ber Äünftter (33öfe, ein Schtefier) bie S a ttu n g unb ben ffiefi©tsausbruct bes Ä aifers getroffen. 3 ntereffant finb bie beiben fRetiefs aus Sron^e an ben S eiten bes tpoftam ents; auf bem einen fehen mir ben ©insug Äaifer SPilhetm I. in bas hiefige S©Ioh, auf bem anbereit bie 33e=
grühung ber 33et)örben (Dberbürgermeifter D ertet) unb ber ©hren*
tompagnie. S a s S en fm at tourbe am 4. 9Iuguft 1898 enthüllt.
Sßir roenben u ns ber fd;attigen ipromenabe au, bie aur SBahn führt, begleitet oon ber ip a r f ft r a h e unb ber belebten ß i n b e n ft r a f f e , bie oon ber ©lettrif©en bur© eitt mirb. SBir fehen f©on oon ferne bas grohe S o tet „fR e i © s h 0 f“ ; hier erhebt fi© am tparfgebüf© bie funftootte
©eftatt ber „ S i a n a o o n S ß e r f a i t t e s “ , ioie 5Bronae=9[ia© bitbung eines Äunftroerts im ßouore oon iP aris, bie © öttin ber 3 agb m it
ftöcfjer unb Sogen unb begleitet non etnet $irf^£ut), borftettenb. ©in S ü rg e r fctjentte bas SĄmuctftiitE 1911 bei S tab t. SÖ3ii Biegen nun im Sogen nact) tin ts um unb fetjen burfl) bas SauB alter fiinben bas atters=
graue gaßtitgeBüube, in bem je^t eine öerrentteiberfaB rif uutergeBradjt ift. üla^bem m ir bte Ä I o ft e r ft r a B e (fo genannt, meit fie non bem eljemat. Ätofter gum t)t. Äreug am je^igen tDtarienpIa^ ausgetjt] iiBer=
fcfjritten BaBen, finb mir auf ber © I o g a u e r S ß t o m e n a b e an=
gelangt, burtt) bie feit 1909 eine neue Straffe, bte S o ft ft r a f f e , tfinr burd) füljrt. 3ieue Sßol)nt)äufcr BaBen bie nörbticBe S eite eingenommen.
S aB inter fteBt bie groge Seottma’-enfaBrif .,3Jiercur'‘. Jn er Befanb ficf) einft ber griebBof ber fatB. ©emeinbe. ®ie Srom enabe ift burcB f)ody ftnmmige, alte S äum e (S ta ta n e n unb Sinben), fcfjöne © rasftä ^e n unb einem BocBfpringenben S p r i tt g B r u n n e tt ausgegeicfjnet.
§inüB er nadf lin ts Btiifenb, feBen mir roieber ein S itb „ÜHMtiegnit;“ , ben alten © l o g a u e r l o r t u r m unb baBinter bas Ägt. SäfloB-
S e r Sorburctjgang ift no cf) in alter SBerfaffung erBatten; auf ber Sdftoffptatgfeite ift eine SonnenuB t gu feBen, unb am g-uffe grünt (Sfeu.
S ie eingigen SerooBner bes alten ffieBäubes finb bie XauBen, bie ficB bie fyütterung auf bem ScBtoffptaige gern gefallen taffen. S ie ©teftrifäfe fauft an bem 2Bat)tgeicBen ber alten S ta b t ooriiBer, auf ben SaünBof gu, beffen ffietrieße fict) Bier beutt’cB genug oerneBmen lä^t.
S o r unferen S tiften ftetjt bas großartige ©eBäube ber § a u p t p o ft (errießtet 1891/92), beffen BocBtagenber Sfotatorenturm §unberte oon SräB ten fammett. 3utereffant finb nidft nur bie Sanbfteinfiguren auf ber $öBe ber fyaffabe an ber SaBnljofftraße, fonbern autB bie ©e«
mälbe im ScBatterraum : ein SerteBrsBitb aus ber 3 e it ber SofttutfiBe unb ein 33itb ber alten Seter=Saul=ÄirfBe.
Stuf ber S i a f t e n f t r a f g e meiter geBenb, merfen m ir einen S tift in ben BerrtitBen Säfloffgarten, ber ben gefieberten S ängern ein frieb=
titBes Seim Bietet, unb fdjauen moBl audf. in ben SdjtoßBof Biuein, ber burft) altes ajtauerm erf unb ben Stum pf eines eBematigen Surm es aBgegrengt ift non ber S tt) t o ß p r o m e n a b e , bem lu m m etp taß ber Äinber.
S ie Siaftenftraße, natt) bem gürftengefcBtedfte bes fiiegnitjer |>er=
gogtums Benannt, ift eine neuere, moberne ©artenftraße. 3’tüBer Be=
fanb fitf) an ber S telle ber SßoBnBäufer, bie mir gur Diedften feßen, eine SBiefe, bie m an Ä a n o n e n t e i d ) nannte. $ te r mar nämliiB bie £ärm=
tanone aufgeftettt, bie es Biuausoertünbigte, menn ein S o tb a t entftoBen m ar; ba mußte febermann, baß eit! gaBnenftüfBtiger unterm egs mar, ber gefutBt merben mußte. S ie .$eibelaufer unb '$ejbereiter Beeilten fiiB bann, bie S p u r bes gtüfßttings gu entbetfien. ©inen §eibetäufer gab es Bis uor turgem no cf) in fiangenroatbau.
h in te r ber S ü i t t e r f t r a ß e feßen mir tin ts ein großes ©eBäube m it moBIgepftegtem ©arten, es ift bas SBoBnljaus unb bas S t. ©eorgen=
ftift ber © r a u e n S ä f r o e f t e r n (ffienoffenfcBaft ber t)t. ©tifaBetB, bie erften Säftneftern tarnen 1859 natB ßiegniß; 1910/11 ber teßte ©r=
roeiterungsBau), in bem uiete Ä ranten gepflegt merben. 3 u bem großen
©arten gegenüber ftetjt bas §eim ber S o g e „3ßt)tt)agores gu ben brei
— 24 —
g a u p t p o f t
Jjöljen". 3IIte ßxtnnerungen saßen her näcßffen Stxaße uujeret 2Ban=
beruns ben 9Tatnert, fte ßeiftt § e b tu t s ft r a & e , fie füljrt uns ?,um
§ e b tu t g p I a i ; , auf bem bte § e b tu i g f d) u I e fte^t.
9Ta(f)bem tuir bte § a t ) n a u e t f t r a ^ e paffieit Ifaßen, gelangen in ti auf bte 2G a I I f t r a ff e , benannt nadf. bem alten fjeftungstnalle, bet ftdf einft ßiet ßefanb. K ur tuentge Sdfritte, unb mir finb auf bem 2ß 11 ^ e I m s p I a 4? e , ben ein Heiner S p r i n g b r u n n e n a ie rt Drofdjfen m arten ßier bes 3tßrufs. ®ie „Slettrifdien“ freuten uor bem
©aft^afe „ 3 u m 58 r u it n e n “.
SBeiter gel)t es nun auf breiten iiitumenabenmegen — redits merfen mir einen © litt auf bte S a u e ft r a g e unb ben 58 i I f e p I a t j , bem mobernen Sdfmudplat? non Ciegnits (feit 1899 angelegt), h in te r ber 9iöl)rid)tfd)en 5ßtIIa, in ber bas S t l t e r t u m s m u f e u i n unter»
geßradjt ift, erljeßt ftd) bas fdiöue ©eßäube ber § ö t) e r e n Ü ö d f t e r » f t f i u t e (erbaut 1908/09). S ie S d f e i ß e f t r a f j e (an biefer Stelle fdjoffen bie Ciegnitjer Sdjütien im S iitte la tte r nad) ber Scheibe) geftattet fetit einen größeren SBertefir nad) bem 58ilfepta^e. S ie IRoI)ßauten an ber ©de finb X u r u ß a T I e bes ©pmnafiums unb bie S e m i n a r » i t ß u n g s f d ) u 1 e. S a s eu. f i e ß r e r f e m i n a r ift b is 1912 nodj in bem großen ©eßäube bes © g m n a f i u m s (erbaut 1805/67) unter»
geßracßt, bas m ir am SInfange ber S B a u m g a r t ff r a f f e erßliden; es
träg t bie Slufjifirift: Sapienti atque eloquenti pietati („®er roeifen unb berebten gröm m igfett“, ein 3Bort bes 6 tr a P u r g e r 5ßäbagogen S tu rm ).
S a n n folgt auf berfelben Seite, tin ts, bas 9 i e i Ą s b a i t t = ©ebäube, bem gegenüber ber fĄatiigc © arten ber © o r f a u e r S i e r t i a t l e liegt. —
SBir baben nun ben ^roeiten Hunbgang beenbet, ber uns burcfj bie fffjönften 5Promenaben= unb ©artenftrajfen ber S ta b t geführt bot- Sßas barüber hinaus liegt, geboxt bem n e u e n ßiegnit; an, bas aus ehe
m aligen Dörfern, SSorftäbten, g tu r unb g-etb ermucbs.
©in ©ang bie ©artenftabt
2Bie erfrifĄenb ift bod) für ben S täb te r ein S pasietgang in s ffiriine!
®ie ßiegniber brauĄen gar nicbt lange su geben, fo finb fie in bew- lieben s p r o m e n a b e n ^ S In la g e n . Stiles in altem genommen bat Siegnitj 100 ha — 400 Ütiorgen gärtnerifibe Stnlagen, fooiet, bab ein ftatttiibes ^Bauerngut baraus gemaĄt roerben fönnte. ®ie Stntagen er=
freuen nicbt btofs bas Stuge unb bas D bt bureb S tütenpraibt, £anb=
[ebaftsbitber unb SSogelgefang, fie nerbeffern audj bie fiuft, finb atfo ber ffiefunbbeit förbertid). —
2Bir motten ben Stunbgang in bie ätteften unb febönften iProme=
nabenteite beim Ä a i f e r = S ß i I b e I m = S e n f m a t beginnen. S ie b au m re ife tlm rabm ung biefes S entm alptabes bitbet einen treffticben
©ingang su ben Staturfcbäben ber S tab t.
0 s p t o me n a l i c i i finS mit SBäumeit bepftcmjtc ülntagen.
Ä r i e g e t b e n f m a t in ben ftübti|cf)en ijiartanlageii
— 26 -
2Bie fdjön ift bte fttäcije an bem S cn fm al m it SßtütenBeeten fie=
Steit, barunter finnige SBeiflifemeinnict)!. 9Iuf ben SRa|enfIa(Ąen baljinter fteljen noćf) smci alte ©xabbentmäter, non © rün um fteibet; Tjter roar früljer ber gneBBof ber STieberftrctje. ©troas roetter auf ben 3 testenteicfj 3U ruBt unter einer ei'fernen © raBptatte ein S o tb a t ber a3efreiuncis=
trieae, ber gätjnricB SiofenfticI, ber in ber Sct)IacE)t Bet ©roftnörfdien (2. ä>?ai 1813) nerrounbet unb p feiner in ßiegniB leBenben 6 rf>roefter fleBracBt roorben roar. S ie ffiraBptatte trä g t folgenbe 3'tifB iift:
Der Feind ist da! Die Schlacht beginnt!
Willkommen, Tod fürs V aterland.
So focht am 2ten M ay 1813 In der heißen Schlacht bei Luetzen
E rn st F riedrich R osenstiel
Faehnrich im König : Preuß : Jäger Corps.
So sta rb Er am 19ten May desselben Jahres
zu Liegnitz
An seiner schw eren Wunde im achtzehnten Lebens Jahre, sorgsam aber vergeblich gepflegt von
Aeitern und G eschw istern.
W eht sanft auf seinem G rab ihr W inde.
Tön ihm hinein du Laut der Auferstehung!
SBenn rotr aus biefen Buftfjigen SM agen auf bie Breite, m it ßinben Bepflanäte Ä ö n i g s a 1 1 e e1) surüdtreten, feljen rotr um unb um nur fParfanlagen. S ie SInlagen jenfeits ber gepflafterten Straffe führen ben ülamen 3 3 o r b e r f i a a g 2) (30 Sliorgen grofj); fte enthalten eine S ülle ber fdpnften unb (p m ü e il feltenften ißäume. ©in hohes, rotes
©ehäube fchimmert burth, es ifi bie 1898 erriĄ tete „© r ü n f ch u 1 e“
(eo. SSolfsfchuIe Sir. 6/7). ®er ißorberhaag ift p SInfang ber 70er 3 ahre nach p la n e n bes © artenbireltors ißeholb=-3Jtusfau angelegt roorben.
Einige Schritte roeiter fehen rotr bie S c h i l l e r l i n b e unb ben S c h i l l e r f t e i n , angelegt 1905 gelegentlich bes lOOfährigen 31obes=
tages bes großen Sichters (9. IDiai 1805). ©egenüBer, in bunllem üiabelgehölä, fteht bas ß o r o e n b e n f m a l ; ein fterBenber ßöroe auf bem U nterbau oerfinnBilbet ben für fein SSaterlanb fterhenben Ärieger.
0 ffiiuc S lt t e e ift ein auf Leiben S eiten mit Säum en bepflanjtei; SBeg.
2) Ein § ag (§ n a g ift btojj in Stiegni^ UbM)) ift ein abgefcfjtojfener iptaig (tjiei SBiefc), im aJCittelaltcr mat ber § a a g beroatbet.
©s ift alfo ein Äriegerbenfmal; bie S ta b t ^ a t es ben in ben Äxiegen 1866 unb 1870/71 gefallenen ßiegniijem 1872 geroibmet.
3lm 3 i e g e n t e i d) ( 8 iOiorgen groö) entlang fii^rt bie 3 o Ą = nt a n n = 9111 e e , bie m it nun ii6erfcf)xeiten. 3 u r K e lte n tiaben m it roieber einen fĄattigen ißart; et I)iefs ftüifet 3 t t ß a i t e n (1811 an=
gelegt), fpätet S Ą i i t j e n g t u n b , roeit Ijiet bie ßiegnitjet Sci)iitjen non bem alten Sdjiejfljaufe i)tt gefifioffen baben. 93is not 20 3^1)1:611 ßub es in biefem füllen ißarfe einen Quell, bet etftifdfenbes Sßaffet lieferte;
m an fcljtiel) il)m and) augenftärfenbe Sßirtungen gu. S a , roo fid) jetjt bie 5D1 i 1 d) t u t a n ft a 11 Bcfinbet, ftanb einft bas alte Sdjiejfljaus, bas 1845 abgebtannt ift. S a s fetjige S Ą i e f j l i a u s fte^t roeitet braunen, ©s rourbe 1848/49 etbaut. 3 m S ^bie 1877 tta f eine nerirtte Äugel eines Sd)iii;en einen am heutigen S ottotgange fpaßietenben ißaftot (© l/Iets);
feitbem mirb bter nidft ntel)t gefcfjoffen; es routbe bas i ü e u e S Ą iii? e n 1) a u s fenfeits bet Ä o p a d j angelegt (bei 2I5eij)entabe).
S a s S Ą i e b a u s ift ein einfadjer, abet tmtnelpnet SSau, bet bie 2S |ppen bet S ta b t unb bes g-ürftentums ßiegnii? ttäg t.
©s enthält gtofje unb fleine S ä le unb ift mobetn ausgeftattet. 93ot ihm liegt bet meite Äon^ettgatten, Bei geftlidjteiten butd)' bie munbet=
nolle Äaiferbeleuibtung ausgeseidfnet.
3Bal)te Sd)mutl!äftd)en an iüatutfdfönBeiten finb bie 9lnlagen un?
m ittelbar am Sdjieffbcm!6- «Rings um ben « R e i b e t b r u n n e n fiebt m an Bunte Slum enteppidje unb rounbernolle «Pflan^enteiben 3U !ünft=
lerifiben g ig u te n geftaltet. 3 u n etb alb bet fcbattenfpenbenben 93aum=
gtuppen, meiter b111*611, finben miibe Spagieiganger ein friebliĄes ipiabcben sum «Rüben unb S ettaĄ ten. 9Ber bie 9Inlagen hinter bem
© ci 1 1 e tOb e s f t ä b t i f c f i e n S d j t e j i l j a u f e s
s p c t l me t t f j a u s