Dr. Włodzimierz D ą b r o w s k i:
Zbiór
praw konstytucyjnych i administracyjnych
W o j e w ó d z t w a Ś ląskiego
Nakładem U rzędu W ojewódzkiego
— ... — ... 1922 — ... ____ — Tłoczono w D rukarni W ojewódzkiej w K atow icadi.
x - t e * 4
r i i 1-/ 5 / ; j T “'
W s t ę p .
O potrzebie zbioru ustaw konstytucyjnych i admi-~
nistracyjnych W ojew ództw a Śląskiego rozw odzić się nie potrzeba.
D otychczas w y szła jedna b ro szu rk a p. t. Autono- mja Śląska z objaśnieniami, w ydana przez M arszalka Sejmu Śląskiego, adw okata W olnego w sierpniu 1920 r.
Nie m ogła zatem uwzględnić nowel w ydanych do u s ta w y z 15. lipc# 1920 r., Konstytucji Rzeczypospolitej, postanow ień decyzji paryskiej z dnia 20. października 1921 roku i Konwencji Genewskiej z dnia 15. m aja 1922 roku. C zęść objaśnień jest obecnie już bezprzedm ioto
w ą i przedaw nioną. Sporo jednak objaśnień zatrzym ało sw ą w artość. Są one tem cenniejsze, iż pochodzą z pió
ra w spółred ak to ra U staw y K onstytucyjnej. W szystkie tego rodzaju objaśnienia przedrukow ałem w w yciągach, zaznaczając to w każdym poszczególnym w ypadku.
D ecyzja p ary sk a z 20. X. 1921 r. jest przedruk ow a
na w całości p rzy poszczególnych arty k u łach ustaw y autonomicznej.
W obec obszerności Konwencji Genew skiej trze b a było odstąpić od jej przedruku w całości.
W odpowiednich m iejscach pow ołano się jedynie na analogiczne arty k u ły Konwencji.
Działalność legislatyw na T ym czasow ej R ady W o jewódzkiej została w całości uwzględnioną.
W obec przejściowego znaczenia tych rozporządzeń i celem zredukow ania m aterjału zacytow ano jedynie na
główki tych rozporządzeń.
P rzedrukow ano dalej szereg ustaw i rozporządzeń tyczących się W ojew ództw a Śląskiego.
P ra c a ta nosi na sobie cechy pobieżności. P ow stała bowiem w czasie nader krótkim . W skutek różnych bie
żących zajęć nie m ożna było jej się także należycie po
święcić,
Mimo to sądzę, że odda p ra k ty c e i teorji niezłą przysługę i że będzie stanow iła podstaw ę do dalszych tego rodzaju w ydaw nictw .
K a t o w i c e , w dniu otw arcia pierw szego Sejmu Śląskiego
(10/X. 1922).
Autor.
(Oz. Ust. Rz, P. z d. 1. czerw ca 1921 r„ Nr. 44; poz. 267)
Ustawa
z dnia 17. m arca 1921 r.
K onstytucja R zeczypospolitej PoSskiej.
W Imię Boga W szechm ogącego! * My, Naród Polski, dziękując O patrzności za w yzw o-
* lenie nas z półtoraw iekow ej niewoli, w spom inając z wdzięcznością m ęstw o i w y trw a ło ść ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze w ysiłki-sw oje spraw ie niepod
ległości bez p rzerw y pośw ięcały, naw iązując do św iet
nej tradycji wiekopom nej K onstytucji 3-go Maja — dobro całej, zjednoczonej i niepodległej M atki-O jczyzny m ając na oku, a pragnąc Jej by t niepodległy, potęgę i bezpie
czeństwo oraz ład społeczny utw ierdzić na w iekuistych zasadach praw a i wolności, pragnąc zarazem zapew nić rozwój w szystkich Jej sił m oralnych i m aterjalnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, w szystkim ob y
watelom Rzeczypospolitej rów ność, a p ra cy poszanow a
nie, należne praw a i szczególną opiekę P ań stw a zabez
pieczyć — tę oto U staw ę K onstytucyjną na Sejmie U sta
wodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchw alam y i s ta nowimy.
R o z d z i a ł 1.
Rzeczpospolita.
Art. 1.
Państw o Polskie jest R zecząpospolitą.
— 6 — Art. 2.
W ład z a zw ierzchnia w R zeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. O rganam i N arodu w zakresie u sta
w odaw stw a są Sejm i Senat, w zakresie w ładzy w yko
naw czej — P rez y d en t R zeczypospolitej łącznie z odpo
wiedzialnymi m inistrami, w zakresie w ym iaru spraw ie
dliwości — niezaw isłe Sądy.
R o z d z i a ł II.
W ładza nstaw odaw cza.
Art. 3
Z akres ustaw odaw stw a państw ow ego obejmuje s ta nowienie w szelkich praw publicznych i p ryw atn ych i sposobu ich w ykonania.
Niem a ustaw y bez zgody Sejmu, w yrażon ej w spo
sób, regulam inow o ustalony.
U staw a, uchw alona p rzez Sejm, zyskuje moc obo
wiązującą w czasie, p rzez nią sam ą określonym . R zeczpospolita P olska, opierając sw ój ustrój na zasadzie szerokiego, sam orządu terytorialnego, przekaże przedstaw icielstw om tego sam orządu w łaściw y zakres ustaw odaw stw a, zw łaszcza z dziedziny adm inistracji, kultury i gospodarstw a, k tó ry zostanie bliżej określony ustaw am i państw ow em i.
R ozporządzenia w ładzy, z k tó ry ch w ynikają praw a lub obowiązki obyw ateli, m ają m oc obow iązującą tylko w tedy, gdy z o stały w ydane z upow ażnienia ustaw y i z pow ołaniem się n a nią.
Art. 4.
U staw a państw ow a ustala corocznie budżet P ań stw a na rok następny.
Art. 5.
U stalenie stanu liczebnego w ojska i zezw alanie na coroczny pobór re k ru ta m oże nastąpić jedynie w drodze ustaw odaw czej.
Art. 6.
Zaciągnięcie pożyczki państw ow ej, zbycie, zam iana i obciążenie nieruchom ego m ajątku państw ow ego, nało
— 7 —
żenie podatków i opłat publicznych, ustanow ienie ceł i monopolów, ustalenie system u m onetarnego, jakoteż przyjęcie gw arancji finansow ej przez P ań stw o — m oże nastąpić tylko na m ocy ustaw y.
Art. 7.
R ząd przedstaw i corocznie zam knięcie rachunków państw ow ych do p arlam entarnego zatw ierdzenia.
Art. 8.
Sposób w ykonania p arlam entarnej kontroli nad dłu
gami Państw a określi oddzielna ustaw a.
Art. 9.
Do kontroli całej adm inistracji państw ow ej pod w zglę
dem finansowym, badania zam knięć rachunków P a ń stw a, przedstaw iania corocznie Sejm owi w niosku o u- dzieleniu lub odmówieniu R ządow i absolutorium — iest powołana N ajw yższa Izba Kontroli, o p arta na zasadzie kolegjalności i niezależności sędziow skiej członków jej kolegjum, usuw alnych tylko uchw ałą Sejmu, w iększością
s/b głosujących. O rganizację N ajw yższej Izby Kontroli i sposób jej działania określi szczegó łowo osobna ustaw a.
P rezes N ajw yższej Izby Kontroli zajm uje stanow is
ko równorzędne m inistrow i, nie wchodzi jednak w sk ład Rady Ministrów, a jest za spraw ow anie sw ego urzędu i za podległych mu urzędników odpow iedzialny bezpo
średnio przed Sejmem.
Art. 10.
Praw o inicjatyw y ustaw odaw cze; pryysfuguje R zą
dowi i Sejmowi. W nioski i projekty ustaw , pociągające za sobą w ydatki ze S karbu P ań stw a, m uszą podaw ać sposób ich zużycia i pokrycia.
Art. 11.
Sejm składa się z posłów , w y b ra n y ch na lat pięć, licząc od dnia otw arcia Sejmu, w głosow aniu pew szech- nem, tajnem, bezpośredniem , rów nem i stosunkow em .
Art. 12.
P raw o w ybierania m a k ażdy obyw atel polski bez różnicy płci, k tó ry w dniu ogłoszenia w yb orów ukoń
czył lat 21, u ży w a w pełni praw cyw ilnych i zam iesz kuje w okręgu w yborczym przynajm niej od przedednia ogłoszenia w yborów w Dzienniku U staw . P raw o gloso
w ania m oże b y ć w ykonyw ane tylko osobiście. W ojsko
w i w służbie czynnej nie m ają p raw a głosow ania.
Art. 13.
P raw o w ybieralności m a każdy obyw atel, m ający praw o w ybierania do Sejmu, nie w yjm ując w ojskow ych w służbie czynnej, niezależnie od m iejsca zam ieszkania, o ile ukończył lat 25.
Art. 14.
Nie m ogą k o rzy stać z p ra w a w yborczego ob y w a
tele, skazani za przestępstw a, k tó re określi ordynacja w y b o rcza, jako pociągające za sobą czasow ą lub stałą u tra tę p ra w a w ybierania, w ybieralności, a tak że piasto
w ania m andatu poselskiego.
Art. 15.
PaSństwowi urzędnicy adm inistracyjni, skarbow i i sądow i nie m ogą być w ybierani w tych okręgach, w k tó rych pełnią sw ą służbę. P rzep is ten nie d o tyczy urzę
dników, pełniących sw ą służbę p rzy w ładzach central
nych.
Art. 16.
P raco w n icy państw ow i i sam orządow i, z chwilą w y boru na posła, otrzym ują na czas trw ania m andatu po
selskiego urlop. P rze p is ten nie d o ty czy m inistrów , pod
s e k re ta rz y stanu i profesorów w yższych uczelni.
L ata, spędzone na w ykonaniu m andatu poselskiego, liczą się do la t służby.
Art. 17.
P oseł, obejm ujący p łatną służbę państw ow ą, traci m andat; przepis ten nie dotyczy pow ołania na stanow is
k a m inistrów , p o d sek retarz y stanu i profesorów w yż
szych uczelni.
Art. 18.
Bliższe postanow ienia o w y b o rach posłów do Sejmu określi o rdynacja w yborcza.
Sejm spraw dza w ażność Jwyborów niezaprotesto- w anych. O w ażności w yborów zaprotestow anych ro z
strz y g a Sąd N ajw yższy.
Art. 20.
Posłow ie są przedstaw icielam i całego narodu i nie są krępow ani żadnem i instrukcjam i w yborców .
Posłow ie składają na ręce M arszałka w obec Izby następujące ślubowanie:
„Ślubuję uroczyście , jako poseł naj Sejm R zeczypospoli
tej Polskiej, w edle najlepszego mego rozum ienia i zgod
nie z sumieniem, rzetelnie pracow ać w yłącznie dla dobra P ań stw a Polskiego jako całości".
Art. 21.
Posłow ie nie m ogą być pociągani do odpow iedzial
ności za sw oją działalność w Sejmie, lub poza Sejmem, w chodzącą w zakres w ykonania m andatu poselskiego, ani w czasie trw ania m andatu, ani po, jego w ygaśnięciu.
Za przem ów ienia i odezw ania się tudzież m anifestacje w Sejmie posłow ie odpow iadają tylko przed Sejmem.
Za naruszenie praw a osoby trzeciej m ogą być pociągnię
ci do odpowiedzialności sądowej, o ile w ład z a sądow a uzyska na to zezw olenie Sejmu.
Postępow anie karno-sądow e, karno-adm inistracyjne lub dyscyplinarne, w drożone przeciw posłow i przed u- zyskaniem m andatu poselskiego, ulegnie n a żądanie Sej
mu zawieszeniu aż do w ygaśnięcia m andatu.
Bieg przedaw nienia przeciw posłow i w postępow a
niu karnem ulega przerw ie na czas trw ania m andatu po
selskiego.
P rzez cały czas trw ania m andatu posłow ie nie mogą być pociągani do odpow iedzialności karno-sądow ej, k a r
no-adm inistracyjnej i dyscyplinarnej, ani pozbaw ieni wolności bez zezw olenia Sejmu. W w ypadku sch w y ta
nia posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeżeli jego przytrzym anie jest niezbędne dla zabezpieczenia w ym iaru sprawiedliwości, względnie dla unieszkodliwie
nia skutków p rzestęp stw a, w ładza sąd ow a m a obow ią
Art. 19.
— 10 —
zek bezzw łocznego zaw iadom ienia o tern M arszałka Sej
mu dla uzyskania zezw olenia Sejm u n a are sz t i dalsze postępow anie karne. Na żądanie M arszałka p rz y trz y m any musi b yć niezw łocznie uwolniony.
Art. 22.
P o seł nie m oże n a swoje ani na obce imię kupow ać lub uzyskiw ać dzierżaw dóbr państw ow ych, przyjm o
w ać dostaw publicznych i robót rządow ych, ani o trzy m yw ać od R ządu koncesji lub innych korzyści oso
bistych.
P oseł nie m oże rów nież otrzy m y w ać od Rządu żadnych odznaczeń, z w yjątkiem wojskow ych.
Art. 23.
P oseł nie m oże b y ć redaktorem odpowiedzialnym . Art. 24.
P osłow ie otrzym ują djety w w ysokości, regulam i
nem określonej, i m ają praw o bezpłatnego korzy stan ia z państw ow ych środków komunikacji dla podróży po całym obszarze Rzeczypospolitej.
Art. 25.
P re z y d e n t R zeczypospolitej zw ołuje, otw iera, o d ra cza i zam y k a Sejm i Senat.
Sejm winien być zw ołany na pierw sze posiedzenie w trzeci w torek po dniu w yborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zw yczajną celem uchw alenia budżetu, stanu liczebnego i poboru w ojska, oraz innych sp ra w bieżących.
P rez y d en t R zeczypospolitej m oże zw ołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzw yczajną w edle w łasnego uznania, a winien to uczynić na żądanie V* ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni.
Inne w ypadki zebrania się Sejmu na sesję nad zw y czajną określa K onstytucja.
O droczenie w ym aga zgody Sejmu, jeżeli m a b y ć w ciągu tej sam ej sesji zw yczajnej pow tórzone, lub jeżeli
p rzerw a ma trw ać dłużej, niż 30 dni.
Sejm, zw ołany w październiku na sesję zw yczajną, nie może być zam knięty p rzed uchwaleniem budżetu.
A rtykuł 26.
Sejm m oże się rozw iązać m ocą w łasnej uchw ały, po
wziętej większością !/s głosów, p rz y obecności połow y ustaw ow ej liczby posłów . P re z y d e n t R zeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą ustaw ow ej liczby członków Senatu.
Równocześnie w obu w ypadkach z sam ego praw a rozwiązuje się Senat.
W ybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozw ią
zania; termin ich będzie oznaczony bądź w uchw ale Sejmu, bądź w orędziu P re z y d e n ta o rozw iązaniu Sejmu.
A rt. 27.
Posłowie w ykonyw ują sw e p raw a i obowiązki po
selskie osobiście.
Art. 28.
Sejm w ybiera ze sw ego grona M arszałka i jego za
stępców, sek retarzy i komisje.
, Mandaty M arszałka i jego zastępców trw ają po ro z
wiązaniu Sejmu aż do ukonstytuow ania się nowego Sejmu.
Art. 29.
Sposób i porządek obrad sejm ow ych, rodzaj i ilość komisji, liczbę w icem arszałków i se k retarz y , p ra w a i obowiązki M arszałka — określa regulam in sejm owy.
M arszalek mianuje urzędników sejm ow ych, za k tó rych działania odpow iada p rzed Sejmem.
Art. 30.
Posiedzenia Sejmu są jawne. Na w niosek M arszał
ka, przedstawiciela Rządu, lub 30 posłów może Sejm uchwalić tajność posiedzenia.
Art. 31.
Nikt nie może b y ć pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z praw dą spraw ozdanie z jawnego posiedze- dzenia Sejmu i komisji sejmowej.
Art. 32.
Do praw om ocności uchw ał p otrzebna jest zw ykła większość głosów p rzy obecności przynajm niej V* ogółu
— 11 —
ustaw ow ej liczby posłów , o ile inne przepisy Konstytucji nie zaw ierają odm iennych postanow ień.
Art. 33.
P osłow ie m ają praw o zw racać się z interpelacjam i do R ządu bądź do poszczególnych m inistrów w sposób, regulam inem przepisany. M inister ma obow iązek udzie
lić odpowiedzi ustnie lub pisem nie w term inie nie dłuż
szym , niż 6 tygodni, albo w um otyw ow anem ośw iadcze
niu uspraw iedliw ić brak rzeczow ej odpowiedzi. Na żą
danie interpelantów odpowiedź musi być Sejmowi za
kom unikow ana. Sejm m oże odpowiedź Rządu uczynić przedm iotem dyskusji i uchw ały.
Art 34.
Sejm m oże w y łaniać i aaznaczać dla zbadania po
szczególnych sp ra w nadzw yczajne komisje z praw em przesłuchiw ania stron in ^ re so w a n y c h oraz w zyw ania św iadków i rzeczoznaw r ow. Z akres działania i upraw nień tych komisji uchw ala Sejm.
Art. 35.
K ażdy projekt ustaw y, przez Sejm uchw alony, bę
dzie p rz ek azan y Senatow i do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchw alonego projektu ustaw y żadnych przeciw ko niemu zarzutów — P re z y d e n t R zeczypospolitej zarządzi ogło
szenie ustaw y. Na w niosek S enatu P rez y d en t' R zeczy
pospolitej m oże zarządzić ogłoszenie u staw y przed upły
w em 30 dni.
Jeżeli S en at postanow i projekt, uchw alony p rzez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapow iedzieć to Sejm ow i w ciągu pow yższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zw rócić Sejmowi z proponow anem i zm ianami.
Jeżeli Sejm zm iany, p rzez S enat proponow ane, u- chw ali zw y k łą w iększością, albo odrzuci w iększością
“ /20 głosujących — P re z y d e n t R zeczypospolitej zarządzi ogłoszenie u staw y w brzm ieniu, ustalonem ponow ną u- chw ałą Sejmu.
— 13 — A rt. 36.
S enat składa się z członków, w y b ran y ch p rzez po
szczególne w ojew ództw a w głosow aniu powszechnem , tajnem , bezpośredniem , rów nem i stosunkow em . Każde w ojew ództw o stanow i jeden okręg w yborczy, przyczem w stosunku do liczby m andatów sejm ow ych n a ilość mie
szkańców liczba m andatów do S enatu w ynosi część.
P raw o w ybierania do S enatu m a każd y w y b o rc a do S ej
mu, któ ry w dniu ogłoszenia w yborów ukończył lat 30 i w dniu tym zam ieszkuje w okręgu w y b o rczy m p rz y najmniej od ruku; nie tra c ą jednak p raw a w yborczego świeżo osiedli poloniści, k tó rzy opuścili poprzednie miej
sce zamieszkania, korzy stając z reform y rolnej; rów nież nie tracą tego p raw a robotnicy, k tó rzy zmienili miejsce pobytu w skuiek zm iany m iejsca pracy , oraz urzędnicy państwowi, p.zeniesieni służbowo. P raw o w ybieralności ma każdy obyw atel, posiadający praw o w y b ieran ia do Senatu, nie w yłączając w ojskow ych w służbie czynnej, o ile z dnietr ogłoszenia w y b o ró w ukończył lat 40.
Kadencja .‘Senatu rozpoczyna się i kończy z kadencją Sejmową.
Nikt nie oioże być jednocześnie członkiem Sejm u i Senatu.
Art. 37.
Postanow ienia arty k u łó w 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23. 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosują się od
powiednio tak że do Senatu, w zględnie jego członków . Art. 38.
Żadna ustaw a nie m oże stać w sprzeczności z ni
niejszą Konstytucją, ani n aru szać jej postanow ień.
R o z d z i a ł III.
W ładza wykonawcza.
A rt 39.
P rez y d en ta R zeczypospolitej w y b ierają na lat siedm bezw zględną w iększością głosów Sejm i Senat, po łączo ne w Zgrom adzenie N arodow e. Zgrom adzenie N arodow e
— 14 —
zw ołuje P re z y d e n t Rzeczypospolitej w ostatnim k w a r
tale siedmiolecia sw ego urzędow ania.
Jeżeli zw ołanie nie nastąpi na 30 dni przed upływ em siedmiolecia, Sejm i S en at łączą się z sam ego p raw a w Zgrom adzenie N arodow e n a zaproszenie M arszalka S ej
mu i pod jego przew odnictw em . A rt. 40.
Jeżeli P re z y d e n t R zeczypospolitej nie może sp ra
w ow ać urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu P re z y denta R zeczypospolitej w skutek śmierci, zrzeczenia się lub innej p rz y czy n y — zastępuje go M arszałek Sejmu.
A rt. 41.
W razie opróżnienia u rzędu P rez y d en ta R zeczypos
politej Sejm i S enat łączą się natychm iast na zaprosze
nie M arszałka Sejm u i pod jego przew odnictw em z s a mego p raw a w Zgrom adzenie N arodow e celem w yboru P rezydćnta.
G dyby Sejm by ł rozw iązany w chwili, gdy urząd P rez y d en ta R zeczypospolitej jest opróżniony, M arszalek Sejmu zarządzi niezw łocznie now e w y b o ry do Sejmu i Senatu.
Art. 42.
Jeżeli P re z y d e n t R zeczypospolitej przez trz y m ie
siące nie spraw uje urzędu. M arszałek zw oła niezw łocznie Sejm i podda jego uchw ale, czy urząd P rez y d en ta R ze
czypospolitej należy uznać za opróżniony.
Uchwała, uznająca urząd za opróżniony, zapada w iększością *U głosów p rz y obecności przynajm niej po
łow y ustaw ow ej, to jest o rdynacją w y b o rczą ustalonej, iczby posłów.
Art. 43.
P rez y d en t R zeczypospolitej spraw uje w ładzę w yko naw czą przez odpow iedzialnych przed Sejmem mini
strów i podległych im urzędników . Art. 44.
P re z y d e n t R zeczypospolitej podpisuje ustaw y w raz z odpowiednimi m inistram i i za rzą d za ogłoszenie ich w Dzienniku U staw Rzeczypospolitej.
P re z y d e n t Rzeczypospolitej, celem w ykonan ia ustaw i z pow ołaniem się na upow ażnienie ustaw ow e, m a p ra wo w y d a w ać rozporządzenia w ykonaw cze, zarządzenia, rozkazy i zakazy i przep row adzenia ich użyciem p rz y m usu zapewnić.
T akież prawo w swoim zakresie działania m ają mi
nistrow ie i władze im podległe.
K ażdy akt rządow y P re z y d e n ta R zeczypospolitej w y m ag a dla swej w ażności podpisu P re z e sa R ady Mi
n istró w i właściwego m inistra, k tó rz y przez podpisanie ak tu biorą zań odpowiedzialność.
Art. 45.
Prezydent R zeczypospolitej mianuje i odwołuje P r e zesa Rady Ministrów, na jego w niosek mianuje i odw o
łuje ministrów, a na w niosek R ady M inistrów obsadza urzędy cywilne i w ojskowe, zastrzeżone w ustaw ach.
Każdy urzędnik R zeczypospolitej musi podlegać m i
nistrowi, który za jego działania odpow iada przed Sejmem.
Nominacje urzędników kancelarii cyw ilnej P re z y denta Rzeczypospolitej kontrasygnuje P re z e s R ady Mi
nistrów i jest za ich działania odpow iedzialny przed Sejmem.
Art. 46.
Prezydent R zeczypospolitej jest zarazem najw yż
szym zwierzchnikiem sił zbrojnych P ań stw a, nie m oże jednak spraw ow ać naczelnego dow ództw a w czasie wojny.
Naczelnego W odza sił zbrojnych P ań stw a na w y p a dek wojny mianuje P re z y d e n t R zeczypospolitej na w nio
sek Rady Ministrów, przedstaw iony przez M inistra S praw wojskowych, k tó ry za akty, zw iązane z dow ódz
twem w czasie w ojny, jak i za w szelkie sp ra w y kiero
w nictw a wojskowego — odpow iada przed Sejmem.
Art. 47.
P raw o darow ania i złagodzenia kary, oraz darow a- a skutków zasądzenia karno-sądow ego w poszczegól- rch w ypadkach — przysługuje P rezy d en to w i R zeczy pospolitej.
— 15 —
P rez y d en t nie m oże stosow ać tego p raw a do mini
strów , zasądzonych na skutek postaw ienia ich w stan oskarżenia przez Sejm.
A m nestja m oże b y ć udzielona tylko w drodze usta
w odaw czej.
Art. 48.
P rez y d en t R zeczypospolitej reprezentuje Państw o na zew nątrz, przyjm uje przedstaw icieli dyplom atycz
nych p aństw obcych i w y sy ła przedstaw icieli dyplom a
ty cznych P ań stw a P olskiego do pań stw obcych.
A rt. 49.
P re z y d e n t R zeczypospolitej zaw iera um ow y z inne- mi państw am i i podaje je do w iadom ości Sejmu.
Um owy handlow e i celne oraz umowy, k tó re stale obciążają P ań stw o pod w zględem finansow ym , alba za
w ierają p rzepisy praw ne, obow iązujące obyw ateli, albo też w prow adzają zm ianę granic P ań stw a, a także p rzy m ierza — w ym agają zgody Sejmu.
Art. 50.
P re z y d e n t R zeczypospolitej m oże w ypow iedzieć wojnę i zaw rzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu.
Art. 51.
Za czynności urzędow e P re z y d e n t R zeczypospolitej nie jest odpow iedzialny ani parlam entarnie, ani cywilnie.
Za zdrad ę kraju, pogw ałcenie K onstytucji lub p rze
stęp stw a k arn e — P re z y d e n t R zeczypospolitej m oże być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm u- chw ałą, pow ziętą w iększością s/s głosów, p rz y obecności conajm niej połow y ustaw ow ej liczby posłów. S pra
w ę rozp atru je i w y ro k w y d aje T ry b u n ał S tanu według postanow ień osobnej ustaw y. Z chwilą postaw ienia w stan oskarżenia p rzed T rybun ałem S tanu — P rez y dent R zeczypospolitej jest zaw ieszony w urzędowaniu.
Art. 52.
P rez y d en t Rzeczypospolitej otrzym uje uposażenie w edług przepisów osobnej ustaw y.
— 16 —
Art. 53.
P re z y d e n t Rzeczypospolitej nie m oże piastow ać ż a dnego innego urzędu, ani należeć do składu Sejm u lub Senatu.
A rt. 54.
P rz e d objęciem urzędu P re z y d e n t R zeczypospolitej sk ład a w Zgrom adzeniu N arodow em przysięgę n astęp u jącej treści:
„Przysięgam Bogu W szechm ogącem u, w T ró jcy Świętej Jedynem u, i ślubuję Tobie, N arodzie Polski, n a urzędzie P rezy d en ta R zeczypospolitej, k tó ry obejm uję:
praw Rzeczypospolitej, a p rz jJsw szy stk iem U staw y Konstytucyjnej św ięcie p rz estrze g ać i bronić: dobru po
wszechnemu N arodu ze w s2vs:k;.;h sił w iernie słu ży ć;
wszelkie zło i niebezpieczeństw o od P ań stw a czujnie od
w racać; godności imienia polskiego strzec niezachwianie, sprawiedliw ość w zględem w szystkich bez różnicy ob y
wateli za-pierw szą sobie mieć cnotę; obow iązkom urzę
du i służby poświęcić się niepodzielnie. T ak mi dopom óż Bóg i Ś w ięta S y n a Jego Męka. Am en“.
A rt. 55. •
Ministrowie tw o rzą R adę M inistrów pod prze
wodnictwem P re z e sa R ady Ministrów.
A rt. 56.
Rada M inistrów ponosi solidarną odpow iedzialność konstytucyjną i parlam en tarn ą za ogólny kierunek dzia
łalności Rządu.
Pozatem ponoszą ją m inistrow ie oddzielnie, każd y w swoim zakresie, z a działalność w urzędzie, a to z a rów no za zgodność tej działalności z K onstytucją i in- nem i ustawam i P ań stw a, za działanie podległych im o r
ganów , jak i za kierunek sw ej polityki.
Art. 57.
W tym że sam ym zak resie obow iązuje m inistrów s o lidarna i indywidualna odpow iedzialność za a k ty rz ąd o we P re z y d e n ta Rzeczypospolitej.
— 17 —
2
— 18 — Art. 58.
Do odpow iedzialności parlam entarnej pociąga mini
stró w Sejm zw yczajną w iększością. R ada M inistrów i k ażd y m inister z osobna ustępuje na żądanie Sejmu.
A rt. 59.
K onstytucyjną odpow iedzialność m inistrów i sposób jej urzeczyw istnienia określi osobna ustaw a.
U chw ala, staw iająca m inistra w stan oskarżenia, m usi być pow zięta w obecności conajmniej połow y usta
w ow ej liczby posłów w iększością a/s oddanych głosów.
Rozpoznanie sp raw i w ydanie w yrok u należy do T ry b u n a łu Stanu. M inister nie m oże uchylić się od od
pow iedzialności konstytucyjnej p rzez zrzeczenie się u- rzędu. Z chwilą postaw ienia w stan oskarżenia m inister jest zaw ieszony w urzędow aniu.
Art. 60.
Ministrowie i delegow ani prze^ nich urzędnicy mają praw o brać udział w posiedzeniach sejm ow ych i prze
m aw iać poza koleją mówców, zapisanych do głosu; w głosow aniach m ogą b ra ć udział, o ile są posłami.
Art. 61.
Ministrowie nie m ogą piastow ać żadnego innego u- rzędu, ani uczestniczyć w zarządzie i w ładzach kontro
lujących to w arzy stw i instytucji, n a zy sk obliczonych.
Art. 62.
Jeżeli u rząd m inistra spraw uje ty m czasow y kiero
w nik m inisterstw a, odnoszą się do niego w szelkie p rze
pisy o urzędzie m inistra.
P re z e s R ady M inistrów w razie p o trzeb y porucza sw oje zastępstw o jednem u z m inistrów .
Art. 63.
Liczbę, zakres działania i w zajem ny stosunek mini
stró w jak rów nież kom petencje R ad y M inistrów określi osobna ustaw a.
A rt. 64.
T ry b u n ał Stanu sk ład a się z P ierw szego P rez esa Sądu N ajw yższego, jako przew odniczącego, oraz dwu
_ 19 _
nastu członków, których w ybieraią z p oza sw ego grona:
ośmiu Sejm i czterech Senat.
Członkami Trybunału Stanu mogą b y ć w y b ran e oso
by, nie piastujące żadnego urzędu państw ow ego i u ży w ające w pełni praw obyw atelskich.
W yboru członków T rybunału Stanu dokonyw ają Sejm i Senat natychm iast po ukonstytuow aniu się na cały okres kadencji sejmowej.
Art. 65.
Dla celów adm inistracyjnych P a ń s . vo Polskie po
dzielone będzie w drodze ustaw odaw czej na w ojew ódz
twa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, k tóre bedą ró
wnocześnie jednostkam i sam orządu terytorialnego.
Jednostki sam orządow e mogą się łączy ć w zw iązki dla przeprowadzenia zadań, w chodzących w zak res sa morządu.
Związki takie mogą o trzy m y w a ć c h a rak ter publicz
nopraw ny tylko na podstaw ia osobnej ustaw y.
Art. 66.
W organizacji adm inistracji państw ow ej przep ro w a
dzona będzie zasada dekoncentracji. O rgany admini- siracji państwowej w poszczególnych jednostkach te ry torialnych mają być przytem zespolone w jednym u rz ę
dzie pod jednym zw ierzchnikiem. Z arazem uwzględnio
na będzie zasada udziału obyw ateli, pow ołanych drog ą wyborów, wykonaniu zadań tych urzędów w granicach, określonych ustawami.
Art. 67.
Prawo stanowienia w spraw ach, należącycii do z a kresu działania sam orządu, przysług uje radom obieral
nym. Czynności w ykonaw cze sam orządu w ojew ódz
kiego i powiatowego należą do organów , utw orzonych na zasadzie zespolenia kolegjów, obieranych przez ciała reprezentacyjne, z przedstaw icielam i p ań stw o w y c h w ładz administracyjnych i pod ich przew odnictw em .
Art. 68.
Obok sam orządu terytorialnego osobna u staw a po
woła sam orząd gospodarczy dla poszczególnych dzie
2*
— 20 —
dzin życia gospodarczego, a m ianowicie: Izby rolnicze, handlowe, przem ysłow e, rzem ieślnicze, p ra cy •najem nej
i inne, połączone z N aczelną Izbą G ospodarczą R zeczy
pospolitej, k tó ry ch w spółpracę z w ładzam i państw ow e- mi w kierunku życiem gospodarczem i w zakresie za
m ierzeń ustaw odaw czych określą ustaw y.
Art. 69.
Ź ródła dochodowe P ań stw a i sam orządu będą u sta w am i ściśle rozgraniczone.
A rt. 70.
P ań stw o będzie spraw ow ało nadzór nad działalno
ścią sam orządu przez w yd ziały sam orządu w yższego stopnia; nadzór ten mogą jednak ustaw y p rzekazać czę
ściowo sądow nictw u adm inistracyjnem u.
W ypadki, w k tórych uchw ały organów sam orządu w ym agać będą w yjątkow o zatw ierdzenia przez organy sam orządu w yższego stopnia, lub p rzez m inisterstw a, będą określone ustawam i.
Art. 71.
O dw ołanie się od orzeczeń organów zarów no rządo
w ych jak i sam orządow ych dopuszczone będzie tylko do jednej w yższej instancji, o ile ustaw y nie przew idują w tym w zględzie w yjątków .
Art. 72.
U staw y przeprow adzą zasadę, iż od k arnych orze
czeń w ładz adm inistracyjnych, zapadłych w drugiej in
stancji, będzie przysługiw ało stronom praw o odwołania się do w łaściw ego sądu.
Art. 73.
Do orzekania o legalności aktów adm inistracyjnych w zakresie adm inistracji tak rządow ej jak i sam orządo
wej pow oła osobna u staw a sądow nictw o adm inistracyjne, o p arte w swej organizacji na w spółdziałaniu czynnika obyw atelskiego i sędziow skiego z N ajw yższym T ry b u nałem A dm inistracyjnym na czele.
— 21' — R o z d z i a ł IV.
Sądownictwo.
Art. 74.
S ądy w ym ierzają spraw iedliw ość w imieniu R zeczy pospolitej Polskiej.
Art. 75.
Organizacja, zakres i sposób działania w szelkich są dów będą określone w drodze ustaw odaw czej.
Art. 76.
Sędziów mianuje P re z y d e n t R zeczypospolitej, o ile ustawa nie zaw iera innego postanow ienia, jednakże sę
dziowie pokoju z reguły w ybierani są p rzez ludność.
Urząd sędziowski m oże objąć tylko osoba, odpow ia
dająca warunkom przez praw o w ym aganym . A rt. 77.
Sędziowie są w spraw ow aniu sw ego urzędu sędziow skiego niezawiśli i podlegają tylko ustaw om .
Orzeczenia sądow e nie m ogą być zm ienione ani przez władzę ustaw odaw czą, ani przez Władzę w y k o nawczą.
Art. 78.
Sędzia może być złożony z urzędu, zaw ieszony w urzędowaniu, przeniesiony n a inne m iejsce urzęd o w a
nia lub w stan spoczynku w b rew swojej woli jedynie mocą orzeczenia sądow ego i tylko w w ypadkach, w u sta wie przewidzianych.
Przepis ten nie dotyczy w ypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne miejsce lub w stan spoczynku jest w y wołane zmianą w organizacji sądów , postanow ioną w drodze ustawy.
Art. 79.
Sędziowie nie m ogą b y ć pociągani do odpow iedzial
ności karnej ani pozbaw iani w olności bez uprzedniej zgody wskazanego p rzez ustaw ę sądu, o ile nie są schwytani na gorącym uczynku, lecz i w ty m w ypadku może sąd zażądać niezw łocznie uwolnienia areszto w a
nego.
Art. 80.
O drębne stanow isko sędziów , ich p ra w a i obow iązki oraz uposażenie określi osobna u staw a,
Art. 81.
S ądy nie m ają p ra w a badania w ażności ustaw , n a leżycie ogłoszonych.
A rt. 82.
R ozpraw y p rzed sądem orzekającym , zarów no w spraw ach cyw ilnych jak karnych, są jawne, o ile u staw y w tym w zględzie nie przew idują w yjątku.
Art. 83.
Do orzekania o zbrodniach, zagrożonych cięższem i karam i, i o p rzestępstw ach politycznych będą pow ołane sąd y przysięgłych. C zyny, podlegające sądom p rz y się
głych, organizację ty ch sądów i tok postępow ania — o- k reślą szczegółow e ustaw y.
Art. 84.
U stanaw ia się Sąd N ajw yższy do spraw sądow ych, cyw ilnych i karnych.
Art. 85.
O rganizację sądów w ojskow ych, ich w łaściw ość, tok postępow ania, o raz p raw a i obowiązki członków tych sądów określą osobne ustaw y.
Art. 86.
Do rozstrzy g an ia sp orów o w łaściw ość m iędzy w ła
dzami adm inistracyjnem i a sądam i będzie pow ołany n a m ocy u staw y osobny T ry b u n ał Kom petencyjny.
R o z d z i a ł V.
Pow szechne obowiązki i prawa obywatelskie.
A rt. 87.
O byw atel polski nie m oże b y ć rów nocześnie o b y w atelem innego państw a.
A rt. 88.
O byw atelstw o polskie n ab y w a się:
— 22 —
a) przez urodzenie z rodziców , m ających o b y w a
telstwo polskie,
b) przez nadanie obyw atelstw a ze stro n y pow ołanej w ładzy państwowej.
Inne postanowienia co do obyw atelstw a polskiego, jego nabycia oraz u tra ty określają osobne ustaw y.
Art. 89.
Pierwszym obowiązkiem obyw atela jest w ierność dla Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 90.
Każdy obywatel m a obow iązek szanow ania i p rz e
strzegania Konstytucji P a ń stw a i innych obow iązujących ustaw i rozporządzeń w ład z państw ow ych i sam orządo
wych.
Art. 91.
Wszyscy obyw atele są obow iązani do służby woj
skowej. Rodzaj i sposób, porządek i czas trw a n ia służby, zwolnienie od tego obow iązku oraz w szelkie św ia ic :enia na cele wojskowe będą określone w drodze ustaw odaw czej,
Art. 92.
Wszyscy obyw atele m ają obow iązek ponosić w szel
kie ciężary i św iadczenia publiczne, usta^ Twior.e na pod
stawie ustaw.
Art. 93.
W szyscy obyw atele są obow i* ;a ii szanow ać w ła
dzę prawowitą i ułatw iać spełnianie jej zadań or&z su miennie pełnić obowiązki publiczne, do jakich pow oła ich naród lub w łaściw a w ładza.
Art. 94.
Obywatele m ają obow iązek w ychow ania swoich dzie
ci na praw ych obyw ateli O jczyzny i zapew nienia im co- najmniej początkow ego w y kształcenia.
Obowiązek ten określi bliżej osobna ustaw a.
Art. 95.
R zeczpospolita P olsk a zapew nia n a swoim obszarze zupełną ochronę życia, wolności i mienia w szystk im bez
— 23 —
różnicy pochodzenia, narodow ości, języka, ra sy lub re- ligji.
C udzoziem cy u ży w ają pod w arunkiem w zajem ności rów nych p raw z obyw atelam i P a ń stw a Polskiego, oraz m ają rów ne z nimi obowiązki, o ile ustaw y w yraźnie nie w ym ag ają obow atelstw a polskiego.
Art. 96.
W sz y sc y obyw atele są rów ni w obec praw a. U rzę
d y publiczne są w rów nej m ierze dla w szystkich dostęp
ne na w arunkach, praw em przepisanych.
R zeczpospolita P olsk a nie uznaje przyw ilejów rodo
w ych ani stanow ych, jak rów nież żadnych herbów , ty tułów rodow ych i innych, z w yjątkiem naukow ych, u rzę
dow ych i zaw odow ych. O byw atelow i Rzeczypospolitej nie wolno przyjm o w ać bez zezw olenia P re z y d e n ta R ze
czypospolitej ty tu łó w ani orderów cudzoziemskich.
Art. 97.
O graniczenia wolności osobistej, zw łaszcza rew izja o- sobista i aresztow anie, dopuszczalne są tylko w w y p ad kach, praw em przepisanych, i w sposób, określony u sta w am i na podstaw ie polecenia w ładz sądow ych.
O ileby polecenie sądow e nie m ogło b y ć w y d an e natychm iast, powinno b y ć doręczone najpóźniej w ciągu 48 godzin z podaniem p rz y czy n rew izji lub aresztow ania.
A resztow ani, k tó ry m w przeciągu 48 godzin nie po
dano na piśm ie z podpisem w ład z sądow ych przyczyny aresztow ania, odzyskują niezw łocznie wolność.
U staw y określają środki przym usow e, przy słu g u ją
ce w ładzom adm inistracyjnym dla przeprow adzenia ich zarządzeń.
Art. 98.
Nikt nie m oże b y ć pozbaw iony sądu, którem u z p ra w a podlega. S ąd y w yjątkow e są dopuszczalne tylko w w ypadkach, oznaczonych ustaw am i, w ydanem i przed po
pełnieniem czynu karygodnego. Ściganie obyw atela i w y m ierzenie k a ry jest dopuszczalne tylko na zasadzie obo
w iązującej ustaw y. K ary, połączone z udręczeniam i fi-
— 24 —
— 25 —
zycznemi, są niedozwolone i nik t takim karom pod
legać nie może.
Żadna ustawa nie m oże zam y k ać obyw atelow i drogi sądowej dla dochodzenia k rz y w d y i stra ty .
Art. 99.
Rzeczpospolita P olsk a uznaje w szelką w łasność, czy to osobistą poszczególnych obyw ateli, czy to zbiorow ą związków obywateli, instytucji, ciał sam orządow ych i wreszcie samego P aństw a, jako jedną z najw ażniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku praw nego, oraz poręcza wszystkim m ieszkańcom , instytucjom i społecz
nościom ochronę ich mienia, a dopuszcza tylko w w y p a d kach, ustawą przew idzianych, zniesienie lub ograniczenie własności, czy to osobistej, czy to zbiorow ej, ze w zglę
dów wyższej użyteczności, za odszkodow aniem . Tylko ustawa może postanow ić, jakie dobra i w jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu, m ają stanow ić w yłącznie własność P aństw a, oraz o ile p ra w a obyw ateli i ich p ra wnie uznanych zw iązków do sw obodnego użytkow ania ziemi, wód, m inerałów i innych skarb ów p rz y ro d y — ' mogą ze względów publicznych, doznać ograniczenia.
Ziemia, jako jeden z najw ażniejszych czynników b y tu narodu i P aństw a, nie m oże b y ć przedm iotem nieogra
niczonego obrotu. U staw y określą przysługujące P a ń stwu prawo przym usow ego w ykupu ziemi, oraz regulo
wania obrotu ziemią, przy uwzględnieniu zasady, że ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej m a się opierać na gos
podarstwach rolnych, zdolnych do praw idłow ej w y tw ó r
czości i stanowiących osobistą w łasność.
Art. 100.
Mieszkanie o b y w atela jest nietykalne. N aruszenie tego prawa przez w ejście do m ieszkania, rew izję dom o
wą i zajęcie papierów lub ruchom ości, poza konieczno
ścią wykonania zarządzeń adm inistracyjnych, opartych na wyraźnem upoważnieniu ustaw ow em , m oże nastąpić tylko na polecenie w ład z sądow ych w sposób i w w y padkach, ustaw ą przepisanych.
— 26 — Art. 101.
K ażdy obyw atel m a w olność obrania sobie na ob
szarze P ań stw a m iejsca zam ieszkania i pobytu, przesie
dlania się t w ychodżtw a, niemniej w olność w yboru z a jęcia i zarobkow ania oraz przenoszenia swej własności.
O graniczenie tych p raw m oże w prow adzić tylko ustaw a.
Art. 102.
P ra c a , jako głów na p odstaw a bogactw a R zeczypos
politej, pozostaw ać m a pod szczególną ochroną P aństw a.
K ażdy o byw atel m a praw o do opieki P a ń stw a nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśli
wego w yp adku i n iedołęstw a do ubezpieczenia społecz
nego, k tó re ustali osobna ustaw a.
P ań stw o m a obow iązek udostępnienia tak że opieki m oralnej i pociechy religijnej obyw atelom , którym i się bezpośrednio opiekuje w zakładach publicznych, jak: z a k ład y w ychow aw cze, ko szary , szpitale,' więzienia, p rz y tułki.
Art. 103.
Dzieci bez dostatecznej opieki rodzicielskiej, zanied
bane pod w zględem w ychow aw czym — m ają praw o do opieki i pom ocy P ań stw a w zakresie, oznaczonym ustaw ą.
Odjęcie rodzicom w ład zy nad dzieckiem m oże n a
stąpić tylko w drodze orzeczenia sądow ego.
Osobne u staw y norm ują opiekę m acierzyństw a.
P ra c a zarobkow a dzieci niżej lat 15, p ra ca nocna ko
biet i robotników m łodocianych w gałęziach przem ysłu, szkodliw ych dla ich zdrow ia, jest zakazana.
S tałe zatrudnianie pracą zarobkow ą dzieci i m łodzie
ży w wieku szkolnym jest zakazane.
Art. 104.
K ażdy obyw atel m a praw o sw obodnego w yrażenia sw oich m yśli i przekonań, o ile przez to nie n aru sza p rz e
pisów praw a.
Art. 105.
P o ręc za się w olność p ra sy . Nie m oże b y ć w p ro w a
dzona cenzura ani sy stem koncesyjny na w ydaw anie druków. Nie m oże b y ć odjęty dziennikom i drukom k ra jowym debit pocztow y, ani ograniczone ich rozpow szechnienie na ob szarze R zeczypospolitej.
U staw a osobna określi odpow iedzialność za n ad u ży cie tej wolności.
Art. 106.
T ajem nica listów i innej korespondencji m oże być naruszona tylko w w y p adkach praw em przew idzianych.
Art. 107.
O byw atele m ają praw o w nosić pojedynczo lub zbio
rowo petycje do w szelkich ciał re p rezentacyjny ch i '.'władz publicznych, państw ow ych i sam orządow ych.
Art. 108.
Obywatele m ają praw o koalicji, zgrom adzania się
>i zawiązywania sto w arzy szeń i zw iązków . W ykonanie ty ch p raw określają ustaw y.
Art. 109.
Każdy obyw atel m a praw o zachow ania swej n aro d o w o ści i pielęgnow ania swojej m ow y i w łaściw ości n a
grodowych.
i Osobne u s t a w państw ow e zabezpieczą mniejszościom [I w Państwie Polsk. pełny i sw obodny rozw ój ich w ła ś c i- , fewości narodow ościow ych p rzy pom ocy autonom icznych
związków m niejszości o ch a rak terze publiczno-praw nym w obrębie zw iązków sam orządu pow szechnego.
Państwo będzie miało w stosunku do ich działalności prawo kontroli oraz uzupełnienia w razie p o trze b y ich środków finansowych.
Art. 110.
Obywatele polscy, należący do m niejszości narodo
wościowych, w yznaniow ych lub językow ych, m ają rów ne z innymi obywatelam i praw o zakładania, nadzoru i z a wiadyw ania swoim w łasnym kosztem zakładów dobro-
— 28 —
czynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych z a kład ó w w ychow aw czych, oraz używ ania w nich sw obo
dnie sw ej m ow y i w ykonyw ania przepisów swej religji.
Art. 111..
W szystkim obyw atelom p oręcza się w olność sum ie
nia i w yznania. Żaden obyw atel nie m oże b y ć z powodu sw ego w y znania i przekonań religijnych ograniczony w praw ach, p rzysługujących innym obyw atelom .
W sz y scy m ieszkańcy P ań stw a Polskiego m ają p ra w o w olnego w yznaw ania zarów no publicznie jak p ry w atnie sw ej w iary i w ykonania przepisów sw ej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciw ia się porządkow i pu
blicznem u ani obyczajności publicznej.
Art. 112.
W olności w yznania nie wolno używ ać w sposób, przeciw ny ustaw om . Nikt nie może uchylać się od speł
nienia- obow iązków publicznych z pow odu swoich w ie
rzeń religijnych. Nikt nie m oże b y ć zm uszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie pod
lega w ład zy rodzicielskiej lub opiekuńczej.
Art. 113.
K ażdy zw iązek religijny, uznany p rzez P aństw o, m a praw o urząd zać zbiorow e i publiczne nabożeństw a, może sam odzielnie prow adzić sw e sp ra w y w ew nętrzne, może posiadać i n abyw ać m ajątek ruchom y i nieruchom y, z a rząd zać nim, i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używ aniu swoich fundacji i funduszów, tudzież zakładó w dla celów w yznaniow ych, naukow ych i dobroczynnych.
Żaden zw iązek religijny jednak nie m oże staw ać w sprzeczności z ustaw am i państw a.
Art. 114.
W yznanie rzym sko-katolickie, będące religją p rze
w ażającej w iększości narodu, zajm uje w P aństw ie na
czelne stanow isko w śród rów noupraw nionych w yznań.
Kościół R zym sko-katolicki rządzi się w łasnem i p ra wami. Stosunek P a ń stw a do K ościoła będzie określony na podstaw ie układu ze Stolicą Apostolską, k tó ry podlega ratyfikacji przez Sejm.
— 29 — A rt. 115.
Kościoły m niejszości religijnych i inne praw nie uzna
ne związki religijne rząd zą się sam e w łasnem i ustaw am i, których uznania P ań stw o nie odmówi, o ile nie zaw ierają postanowień, sprzecznych z praw em .
Stosunek P ań stw a do ty ch Kościołów i w yznań b ę
dzie ustalany w drodze ustaw ow ej po porozum ieniu się z ich praw nem i reprezentacjam i.
Art. 116.
Uznanie nowego lub dotąd praw nie nieuznanego w y znania nie będzie odm ówione zw iązkom religijnym , k tó rych urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciw ne p o rz ąd kowi publicznemu ani obyczajności publicznej.
Art. 117.
Badania naukow e i ogłaszanie ich w yników są wolne.
Każdy obyw atel m a praw o nauczać, założyć szkołę lub zakład w ychow aw czy i kierow ać niemi, skoro uczyni zadość w arunkom , w ustaw ie przepisanym , w zakresie kwalifikacji nauczycieli, bezpieczeństw a pow ierzonych mu dzieci i lojalnego stosunku do P ań stw a.
W szystkie szkoły i za k ła d y w ychow aw cze, zarów no publiczne jak i pryw atne, podlegają nadzorow i w ładz państwowych w zakresie, przez u staw y określonym .
Art. 118.
W zakresie szkoły pow szechnej nauka jest obow iąz
kową dla w szystkich obyw ateli P ań stw a. C zas, za k res i sposób pobierania tej nauki określi ustaw a.
Art. 119.
Nauka w szkołach państw ow y ch i sam orządow ych jest bezpłatna.
Państwo zapew ni uczniom, w yjątkow o zdolnym a niezamożnym, sty p en d ia n a utrzym anie w zakładach średnich i w yższych.
Art. 120.
W każdym zakładzie naukow ym , k tórego program obejmuje kształcenie m łodzieży poniżej lat 18, u trzy m y
w anym w całości lub w części przez P aństw o lub ciała sam orządow e, jest nauka religji dla w szytkich uczniów obow iązkow ą. Kierownictwo i nadzór nauki i religji w szkołach należy do w łaściw ego zw iązku religijnego z. z a strzeżeniem naczelnego p ra w a nadzoru dla państw ow y cli w ładz szkolnych.
Art. 121.
K ażdy obyw atel m a praw o do w ynagrodzenia szko
dy, jaką mu w y r z ą d z i organy w ład zy państw ow ej, cyw ilnej lub w ojskow ej, przez działalność urzędow ą, nie
zgodną z praw em lub obow iązkam i służby. Odpowie- dzialnem za szkody jest P ań stw o solidarnie z winnemi organam i; wniesienie skargi przeciw P aństw u i przeciw urzędnikom nie jest zależne od zezw olenia w ład zy pu
blicznej. T ak sam o odpowiedzialne są gminy i inne ciała sam orządow e oraz organy tychże.
P rzeprow adzenie tej zasad y określają osobne ustaw y.
Art. 122.
P ostanow ienia o praw ach obyw atelskich stosują się tak że do osób, należących do siły zbrojnej. W yjątki od tej zasad y określają osobne ustaw y wojskowe.
Art. 123.
S iła zbrojna m oże b y ć u ży ta tylko na żądanie w ła dzy cyw ilnej p rzy ścisłem zachow aniu ustaw do uśm ie
rzenia rozruchów lub do przym usow ego w ykonania p rze
pisów praw nych. W yjątki od tej zasad y dopuszczalne są tylko na m ocy ustaw o stanie w yjątko w ym i w ojen
nym .
A rt. 124.
C zasow e zaw ieszenie p ra w obyw atelskich: wolności osobistej (art. 97), nietykalności m ieszkania (art. 100), w olności p ra sy (art. 105), tajem nicy korespondencji (art.
106), p ra w a koalicji, zgrom adzania się i zaw iązyw ania sto w arzy szeń (art. 108) może nastąpić dla całego obsza
ru państw ow ego lub dla miejscowości, w których okaże się konieczne ze w zględów bezpieczeństw a publicznego.
Zaw ieszenie takie zarządzić m oże tylko R ada Mini
strów za zezwoleniem P re z y d e n ta R zeczypospolitej pod-
— 30 —
„czas wojny albo gdy grozi w ybuch w ojny, jakoteż w ra zie rozruchów w ew nętrznych lub rozległych know ań o charakterze zdrady stanu, zag rażających K onstytucji Państwa albo bezpieczeństw u obyw ateli.
Zarządzenie takie R ady M inistrów w czasie trw ania sesji sejmowej musi być natychm iast przedstaw ione S ej
mowi do zatw ierdzenia. W razie w yd an ia takiego z a rządzenia, m ającego obow iązyw ać na obszarze, obejm u
jącym więcej, niż jedno w ojew ództw o, w czasie p rzerw y w obradach sejm ow ych — Sejm zbiera się autom atycznie w ciągu dni 8 od ogłoszenia owego za rządzenia celem powzięcia odpowiedniej decyzji.
Jeśli Sejm odm ówi zatw ierdzenia, stan w y jątko w y natychmiast traci moc obow iązującą. Jeżeli R ada Mini
strów zarządzi stan w y jątk o w y po zakończeniu okresu sejmowego lub po rozw iązaniu Sejmu, zarządzenie R zą
du powinno być przedstaw ione Sejmowi now ow ybrane- mu niezwłocznie na pierw szem posiedzeniu.
Zasady te określi bliżej u staw a o stanie w yjątkow ym . Zasady czasow ego zaw ieszenia w y żej w ym ienio
nych praw obyw atelskich w czasie w ojny n a obszarze, objętym działaniami wojennem.i, określi u staw a o stanie wojennym.
R o z d z i a ł VI.
Postanowienia ogólne.
Art. 125.
Zmiana K onstytucji m oże być uchw alona tylko w obecności conajmniej połow y ustaw ow ej liczby posłów, względnie członków Senatu, w iększością 2/a, głosów.
Wniosek o zmianę K onstytucji winien b y ć podpisany conajmniej przez XA ustaw ow ej liczby posłów, a zapow ie
dziany conajmniej na 15 dni.
Drugi z rzędu na zasadzie tej K onstytucji w y b ra n y Sejm może dokonać rewizji U staw y K onstytucyjnej w ła s
ną uchwałą powziętą w iększością 3U głosujących, p rzy obecności conajmniej połow y ustaw ow ej liczby posłów .
Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej K onstytucji m a , być U staw a K onstytucyjna poddana rew izji zw yczajną
— 31 —
w iększością Sejmu i Senatu, połączonych w ty m celu w Zgrom adzenie N arodowe.
R o z d z i a ł VII.
Postanowienia przejściowe.
Art. 126.
Niniejsza K onstytucja R zeczypospolitej Polskiej m a m oc obow iązującą z dniem jej ogłoszenia, względnie — o ile urzeczyw istnienie jej poszczególnych postanow ień zaw isło od w ydania odpowiednich ustaw — z dniem ich w ejścia w życie.
. W szelkie istniejące obecnie p rzepisy i urządzenia praw ne, niezgodne z postanow ieniam i Konstytucji, będą najpóźniej do roku od jej uchw alenia przedstaw ione ciału ustaw odaw czem u do uzgodnienia z nią w drodze p raw o dawczej.
M arszałek:
Trampczyński.
P re z y d e n t M inistrów:
W itos.
M inister S praw W ew nętrznych:
Skulski.
Minister S praw Zagranicznych:
E. Sapieha.
M inister S praw W ojskow ych:
Sosnkowski.
M inister S karbu:
Steczkowski.
M inister Spraw iedliw ości:
St. Nowodworski.
Minister W yznań Religijnych i Oświecenia Publicznego:
M. Rataj.
M inister R olnictw a i D óbr P ań stw o w y ch : J. Raczyński
Minister Przem ysłu i Handlu:
S. PrzanowsW.
— 32 —
— 33 —
Minister Kolei Żelaznych:
Jasiński.
Minister P o c z t i T elegrafów : S tesłow icz.
Minister Zdrow ia P ublicznego:
w. z. Chodźko.
Minister R obót P ublicznych:
G. Narutowicz.
Minister P ra c y i Opieki Społecznej:
J. Jankowski.
Minister A prow izacji:
Grodziecki.
M inister Sztuki i K ultury:
w. z. Jan Heurich.
Minister b. Dzielnicy P ruskiej:
W . Kucharski.
(Dz. U st. Rz. P . Nr. 44; poz. 268).
Ustawa przechodnia.
z dnia 18. m aja 1921 roku
do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17. marca 1921 roku w sprawie tymczasowej organizacji w ładzy zwierzchniej
Rzeczypospolitej.
A rt. 1.
Sejm ustaw odaw czy spraw uje sw ą w ładzę w do
tychczasowym zakresie do chwili ukonstytuow ania się w ładzy ustawodawczej na zasadach U staw y K o nstytucyj
nej z dnia 17. m arca 1921 r. i rozw iązuje się w ty m dniu z mocy samego praw a.
Art. 2.
P raw a i obowiązki obecnego Naczelnika P ań stw a, określone w uchwale Sejmu dnia 20. lutego 1919 r. (Dz.
P r. Nr. 19; poz. 226), trw a ją do chwili objęcia urzędu 3
przez P re z y d e n ta Rzeczypospolitej, w ybranego na pod
staw ie U staw y K onstytucyjnej z dnia 17. m arca 1921 r.
Art. 3.
P ierw sze w y b o ry do Sejm u i S enatu na zasadzie no
wej ordynacji w yborczej zarządzi na podstaw ie uchw ały Sejm u U staw odaw czego Naczelnik P ań stw a, poczem w term inie, określonym w ust. 2. art. 25. U staw y K onsty
tucyjnej z dnia 17. m arca 1921 r., zw oła on Sejm i Senat n a pierw sze posiedzenie i otw o rzy je.
Art. 4.
Niezwłocznie, nie później jednak niż w 7 dni od dnia ukonstytuow ania się Sejm u i Senatu, na zaproszenie M ar
sza łk a nowego Sejm u zbierze się Zgrom adzenie N arodo
w e w celu w yb o ru P re z y d e n ta Rzeczypospolitej.
Art.. 5.
U staw a niniejsza w chodzi w życie z dniem ogłosze
nia U staw y K onstytucyjnej z dnia 17. m arca 1921 roku.
M arszałek:
Trąmpczyriski.
P rez y d en t Ministrów:
Witos.
Dz. P . P. P . Nr. 19; poz. 226).
U chw ała Sejmu
z dnia 20. lutego 1919 r.
o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.
I.
Sejm przyjm uje ośw iadczenie Józefa Piłsudskiego, że sk ład a w ręce Sejm u u rząd Naczelnika P ań stw a do
wiadomości i w y ra ża Mu podziękow anie za pełne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla O jczyzny.
II.
Aż do ustawowego uchw alenia tej treści K onstytucji, która określi zasadniczo przepisy o organizacji naczel
nych w ładz w P ań stw ie Polskiem , Sejm pow ierza dalsze sprawowanie urzędu N aczelnika P a ń stw a Józefow i P ił
sudskiemu na następujących zasadach:
1. Władzą suw erenną i ustaw odaw czą w P aństw ie Polskiem jest Sejm U staw od aw czy; u staw y ogła
sza M arszałek z kontrasy g n acją P re z y d e n ta Mini
strów i odnośnego M inistra fachowego.
2. Naczelnik P ań stw a jest przedstaw icielem P ań stw a i najw yższym w ykonaw cą uchw ał Sejm u w sp ra wach cywilnych i wojskow ych.
3. Naczelnik P ań stw a powołuje R ząd w pełnym sk ła
dzie na podstaw ie porozum ienia z Sejmem.
4. Naczelnik P ań stw a oraz R ząd są odpowiedzialni przed Sejmem za spraw ow anie sw ego urzędu.
5. Każdy akt państw ow y N aczelnika P a ń stw a w y maga podpisu odnośnego Ministra.
M arszałek:
Trąmpczyński.
P rez y d en t M inistrów:
I. J. Paderewski.
, jer
Ustawa Konstytucyjna
Sejmu Ustawodawczego w W arszawie.
z dnia 15. lipca 1920 r.
zawierająca S tatut O rganiczny W ojew ództw a Śląskiego (Dz. Ust. Rz. P. z 1920 r. Nr. 73, poz. 497)
w ra z z nowelami:
a) U staw a z dnia 8. m arca 1921 r. (Dz. U st. Rz. P . Nr.
26, poz. 146); p atrz Art. 8 a i Art. 33. U staw y Konst.
3*
b) U staw a z dnia 30. lipca 1921 r. (Dz. Ust. Rz. P. Nr.
69, poz. 449); p atrz Art. 40. U staw y Konst.
c) U staw a z dnia 18. października 1921 r. (Dz. Ust. Rz.
P. Nr. 85, poz. 608) p atrz Art. 36. U staw y Konst.
I. Przepisy ogólne.
Art. 1
W ojew ództw o Śląskie będzie obejm ow ało w sz y st
kie ziemie śląskie przyznane Polsce, czy to ze Śląska C ieszyńskiego, czy też na m ocy art. 88. T ra k ta tu W e r
salskiego z Niemcami z 28. czerw ca 1919 r. (Dz. U staw z 26. kw ietnia 1920 r. Nr. 35, poz. 200).
W ojew ództw o Śląskie będzie nieodłączalną częścią składow ą R zeczypospolitej Polskiej i będzie posiadało p raw a sam orządne stósow nie do przepisów niniejszego statu tu organicznego.
Art. 2.
D otychczasow e praw a i rozporządzenia, obow iązu
jące w dniu w ejścia w życie niniejszego statutu w g ra
nicach Śląska, pozostaną w m ocy nadal, o ile nie zo stan ą zmienione zgodnie z przepisam i tego statutu.
Art. 3.
W sz y scy m ieszkańcy W ojew ództw a Śląskiego, po
siadający praw o obyw atelstw a R zeczypospolitej P o l
skiej są rów noupraw nieni, a w szelkie p ra w a w yjątkow e zostaną zniesione z chwilą w ejścia w życie niniejszego statutu.
\
II. Kompetencja ustawodawstwa i samorządu śląskiego.
Art. 4.
Dla u staw odaw stw a Sejm u Śląskiego są zastrzeżone spraw y następujące:
1) U staw odaw stw o o używ aniu języka polskiego i niemieckiego w służbie zew nętrznej wszelkich cyw ilnych w ładz, i urzędów na obszarze Śląska,
— 37 —
2) U staw odaw stw o o ustroju śląskich w ładz adm i
nistracyjnych i o sam orządzie pow iatow ym i gminnym, tudziez podzia! adm inistracyjny Śląska,
3) U staw odaw stw o sanitarn e w 'zakresie hygieny publicznej i sam orządow ych urządzeń sanitarnych z w y jątkiem przepisów o zw alczaniu chorób zaraźliw ych i zaraz zw ierzęcych,
4) U staw odaw stw o o organizacji sil policyjnych i żandarm erji,
5) U staw odaw stw o o policji budowlanej, ogniowej, drogow ej i o utrzym aniu dróg lądowych,
6) U staw odaw stw o w zakresie szkolnictw a ogólno
kształcącego oraz zaw odow ego wszelkich typów i stopni,
7) U staw odaw stw o w spraw ach w yznaniow ych z w ykluczeniem sp raw kościelnych, w chodzących w z a kres polityki zagranicznej (konkordatu),
8) U staw odaw stw o o zaopatrzeniu ubogich i o zw alczaniu żeb ractw a i w łóczęgostw a.
9) U staw odaw stw o w e w szystkich spraw ach, k tó rych przedm iotem jest ustaw ow a organizacja zaw odo
w a rolnicza, organizacja k re d y tu rolniczego, kom asacja gruntów, w ytw ó rczo ść rolnicza i leśna oraz upraw ia
nie i używ anie przeznaczonych na nie obszarów , jako to: leśnictwo, polowanie, rybołóstw o, chów bydła, ochrona pól (policja połowa) i zarządzenia celem tępie
nia szkodników rolnych i leśnych,
10) U staw odaw stw a o m elioracjach rolnych, 11) U staw odaw stw o w odne łącznie z ustaw odaw stwem o budownictwie wodnem, z w yjątkiem u staw o daw stw a o Sztucznych drogach wodnych, tudzież reg u
lacji rzek żeglow nych i granicznych,
12) U staw odaw stw o o zaopatrzeniu ludności śląskiej w energię elek tryczną dla celów p ryw atnych i publicz
nych,
13) U staw odaw stw o o kolejach drugo- i trze cio rzę
dnych (lokalnych) oVaz o* kom unikacji elektrycznej i motorowej,
— 38 —
14) U staw y przeciw ko lichwie, tudzież ustaw odaw stwo, zm ierzające do ukrócenia spekulacji na każdem polu (spekulacji nieruchom ościam i, skup tow arów , kw e- stja m ieszkaniow a itd.),
15) U staw odaw stw o w spraw ie zakładów u ży tecz
ności publicznej względnie w spraw ie robót publicznych, dokonanych na koszt skarbu śląskiego, tudzież w sp ra
wie dotow anych z skarbu śląskiego spółek akcyjnych lub kooperatyw ,
16) U stalenie dorocznego budżetu śląskiego i za
tw ierdzania zam knięć rachunkow ych, zaciąganie p o ży czek wojew ódzkich, zbyw anie, zam iana i obciążanie nieruchom ego m ajątku wojew ódzkiego i przyjęcie g w a
rancji przez karb śląski.
S przedaż publiczna rent i innych obligacji w oje
w ódzkich śląskich może być dokonyw ana poza grani
cami Śląska tylko za zezwoleniem M inisterstw a Skarbu, 17) N akładanie podatków i opłat publicznych ślą
skich stosow nie do przepisów ustaw y, przew idzianej w art. 571
' OM#
Art. 5.
Z akres sp raw Sejmu Śląskiego w dziedzinie skar- bowości, a zw łaszcza stosunek sy stem u podatkow ego śląskiego do system u podatkow ego państw ow ego i w za
jem ny stosunek adm inistracji skarbow ej państw ow ej i śląskiej będą ustalone w rów nobrzm iących ustaw ach:
państw ow ej i śląskiej. P ro jek t tych ustaw będzie uło
żony przez R adę M inistrów w porozumieniu z R adą W ojew ódzką.
Do tego czasu obow iązują na terenie W ojew ództw a Śląskiego:
1) ustaw y o podatkach i opłatach, które obow iązy
w a ły na Śląsku dnia 1. sty czn ia 1919 r.,
2) u staw y o podatkach i opłatach, w prow adzonych później przez rz ąd y niemiecki, pruski lub czeski i ko
m isje m iędzysojusznicze o tyle, o ile ich w ażność będzie u trzy m an ą u staw ą Sejm u Śląskiego,
— 39 —
3) u staw y o dodatkach do podatków bezpośrednich, uchwalone na potrzeby W ojew ództw a przez Sejm Śląski, które bez zgody Ministra S karbu nie będą m ógly p rz e
kraczać 100%,
4) obow iązyw ać będą w reszcie i te podatki i opłaty, które zo stały jednolicie uregulow ane przez ustaw y pań
stwowe n a całym terenie R zeczypospolitej, a k tó ry ch moc rozciąga się także na tery to riu m W ojew ództw a Śląskiego. W w ypadku tym podatki te i op łaty w chodzą w miejsce analogicznych podatków i opłat, poprzednio obowiązujących.
Sejm Śląski mocen będzie ujednolicić podatki, dotąd pobierane na ziem iach śląskich i utrzy m ać te system y, które w czasie objęcia w ład zy przez Polskę na ty ch ziemiach obow iązyw ały, o ile nie będzie się to sp rze
ciwiało pow yższem u punktow i 4.
Dochód z podatków i opłat, pobieranych ze Ś ląska w pływ ać będzie do skarbu śląskiego, k tó ry też p ro w a
dzi administrację podatkow ą.
Z tych dochodów oddaje sk arb śląski na p otrzeb y ogólnopaństwowe część odpow iadającą liczbie m iesz
kańców i sile podatkow ej Śląska, a obliczoną w sposób podany w dodatku.
Kwotę należną ustala corocznie R ada M inistrów na podstawie ^nfosków R ady W ojew ódzkiej i publikuje swą decyzję w raz ze szczegółow em uzasadnienem .
Dodatek do art. 5.
Należy obliczać corocznie:
a — 1) ludność cywilną W ojew ództw a Śląskiego, b — 2) ludność cywilną Rzeczypospolitej Polskiej w raz
z W ojew ództw em Śląskiem ,
c — 3) dochód ogólny skarbu śląskiego z podatków
i opłat pobieranych ze Śląska, atoli bez docho
du z dodatków do podatków (punkt 3, art. 5), d - 4) dochód ogólny skarbu R zeczypospolitej i sk a r
bu śląskiego z podatków i opłat w szelkiego ro dzaju (bez dodatków do podatków ),
