Przemiany związków próchnicznych w glebie pod różnymi roślinami uprawianymi w monokulturze i zmianowaniu w świetle dziesięcioletnich doświadczeń

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVII, NB 2—3, S. 169—185, WARSZAWA 1986

STANISŁAW KOWALIŃSKI, JERZY DROZD, MICHAŁ ŁICZNAR

PR ZEM IA N Y ZW IĄZK ÓW PRÓCH NICZN YCH W G LEBIE

PO D RÓŻNYM I RO ŚLINA M I UPRAW IANYM I W M ONOKULTURZE

I ZM IANOW ANIU W ŚW IETLE D ZIESIĘC IO LETN IC H

DOŚW IADCZEŃ

Katedra G leboznawstwa Akadem ii Rolniczej w e W rocławiu

WSTĘP I CEL PRACY

P o stęp ująca in te n sy fik a cja

p ro d u k cji

ro ślinnej w ym aga stosow ania

w yższych daw ek naw ozów m in eraln y ch i często upraszczania zm ianow ań,

k tó re w sk ra jn y c h p rzypad k ach p rz y jm u ją form ę u p raw y m o n o k u ltu ro -

w ej. S tw arza to konieczność ciągłego śledzenia w p ły w u czynników agro­

techniczn y ch n a w łaściw ości gleb up raw n y ch , k tó ry ch w spółdziałanie de­

c y duje o stanie ich żyzności. W św ietle dotychczasow ych bad ań długo­

trw a łe naw ożenie m in eraln e i organiczne oraz stosow anie uproszczonych

zm ianow ań prow adzi n iekiedy do isto tn y ch zm ian w składzie zw iązków

p róchncznych [1, 2, 4, 5, 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16, 17]. O bjaw ia się to w zros­

tem połączeń n ajb ard ziej ru ch liw y ch kosztem fra k c ji silniej zw iązanych

z m asą m in eraln ą gleby. W kw asach hum inow ych ob serw uje się w iększą

ilość g ru p — СНз w części aro m atyczn ej [1, 3, 14, 15].

Tem po deg rad acji zw iązków próchnicznych, uznaw ane pow szechnie

za objaw pogarszania się k u ltu ry gleb, zależy od w ielu czynników . W aż­

n ą rolę w śród nich odg ry w ają w łaściw ości g leby kształtow an e procesem

typologicznym , form y i ilości stosow anych naw ozów oraz rodzaj resztek

pożniw nych roślin, k tó re w określonych w a ru n k a ch agroekologicznych

stanow ią su b stra t o dnaw iających się związków próchnicznych.

C elem niniejszej p rac y jest poznanie w p ły w u w ieloletniego oddziały­

w ania roślinności u p raw ia n e j w m onok u lturze i w zm ianow aniu p rzy róż­

n y m poziom ie naw ożenia m ineralnego na k ieru n k i przem ian m ate rii orga­

nicznej.

OBIEKTY I METODYKA BADAŃ

Szczegółowe bad an ia przeprow adzono w próbkach gleb pochodzących

z 10-letniego dośw iadczenia założonego w RZD B ałcyny 1 na glebie p ło ­

w ej w ytw orzonej z gliny lekk iej p y laste j na p iask u gliniastym m ocnym .

O bejm ow ało ono 10 pól zm ianow ania, z k tó ry ch 5 obsiew ano m o n o k u ltu ­

1 Panu prof, doktorowi W. N iew iadom skiem u i Piani doc. dr hab. K. Zawiślak, którzy założyli to doświadczenie, składam y serdeczne podziękow anie za udostępnie­ n ie związanych z nim m ateriałów do badań laboratoryjnych.

170

ram i, a 5 podlegało ro ta c ji w edług następ ująceg o

zm ianow ania: b u ra k

cukrow y, bobik, jęczm ień jary , rzep ak ozimy, pszenica ozima. Pola zm ia-

now ań podzielone na 14 p oletek o pow ierzchni 30 m 2 um ożliw iały stoso­

w anie dw óch poziom ów naw ożenia m ineralnego n a h e k ta r: 1 — 250 kg

N P K i 2 — 375 NPK. S ch em at dośw iadczenia p rzedstaw ia ryc. 1.

R o zm ie szcz enie po i w zm ia no waniu L a y o u t o f fields in the cro p r o ta tio n

- - -

----

----

-z M Z M

z

= - - - = = z z n = = = I —

a b с d e

Rozmieszczenie poletek w polach zm iano wania L a y o u t o f p lots in the crop rotation fields

1 1 2 1 Z 1 1 2 2 1 2 1 Z

I

i

M o n o k u ltu r a P todo zmian

Mono cultu re Crop ro ta ti on

Ryc. li. Schem at doświadczenia

Z — zmianowanie: burak cukrowy, bobik, jęczm ień Jary, rzepak, pszenica ozima; M — mo­

nokultura: a — burak cukrowy, b — bobik, с — jęczm ień jary, d — rzepak, e — pszenica ozima

Fig. 1. Experim ent schem e

Z — crop rotation: sugarbeets, field beans, summer barley, rape, w inter wheat; M — m ono­ culture; a — sugar beet, b — field beens, с — summer barley, d — rape, e — w inter w heat

W okresie pobieran ia próbek do b adań n a polach leżących obok siebie

u p raw ian o tę sam ą roślinę w zm ianow aniu i w m onokulturze. Z apew nia­

ło to podobne w a ru n k i glebow e i elim inow ało e w en tu aln ą zm ienność gle­

bową. Do b adań zw iązków próchnicznych zastosow ano m etodę К o w a-

l i ń s k i e g o i współ. [7], k tó ra pozw ala w ydzielić cztery fra k c je zw iąz­

ków próchnicznych zróżnicow anych pod w zględem stopnia ich pow iązania

z m asą m in eraln ą gleby:

— fra k c ja I — związki próchniczne w olne i luźno zw iązane,

— fra k c ja II — zw iązki próchniczne słabo zw iązane,

— fra k c ja III — zw iązki próchniczne średnio zw iązane,

— fra k c ja IV — zw iązki próchniczne silnie związane.

W ęgiel organiczny w glebie i poszczególnych frak cjach oznaczono m e­

todą T iurina.

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₇₁

OMÓWIENIE WYNIKÓW

ZAWARTOŚĆ С OGÓŁEM I SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH POD UPRAWĄ BURAKÓW CUKROWYCH

U zyskane w yn iki (tab. 1 i 2) pozw alają stw ierdzić, że 10-letnia u p ra ­

w a buraków^ cukrow ych w m o n o ku ltu rze w pływ a w sposób isto tn y na

T a b e l a 1 Skład frakcyjny związków próchnicznych pod uprawą buraków cukrowych

(średnie z 7 poletek)

Fractional composition of humus compounds at the sugar beet cultivation (mean for 7 plots)

Zawartość Content System uprawy Cultivation system Poziom nawożenia Fertilization level Współdziałanie — Interaction Z M NIR LSD i i 2 i Z1 Ml Z2 М2 NIR LSD С ogółem 814 713 41 794 ■733 841 746 786 680 58 С total mg/100 g Frakcja I w % С ogółem 10,4 9,9 i 0,8 j 9,5 10,8 10,1 9,0 10,7 10,9 1,2 Fraction I in % of С total Frakcja II w % С ogółem 19,4 22,4 i 1,0 20,5 21,4 19,3 21,6 19,5 23,2 1,4 Fraction II in % of С total Farkcja III w % С ogółem 11,1 9,8 1,2 10,5 10,3 10,8 10,2 11,3 9,3 1,7 Fraction III in % of С total Frakcja V w % С ogółem 3,7 2,9 0,7 3,2 3,4 3,9 2,5 3,5 i 3,3 i 1,0 Fraction IV in % of С total С nie hydrolizujący w % С ogółem 54,4 54,7 2,4 55,4 53,7 55,3 55,6 i j 53,6 • 5.3,8 3,4 С non-hydrolyzing in % of С total Ckh Скг i 0,78 1 i-0,64 i ! 0,08 i 0,74 0,67 0,80 0,69 0,75 0,59 0,12 System uprawy: Z - Cultivation system: Poziom nawożenia: Fertilization level: 1 — zmianowanie, M — monokultura Z — crop rotation, M — monoculture L — 250 kg NPK, 2 — 375 kg NPK

A naliza wariancji zawartości С ogółem i poszczególnych frakcji próchnicznych pod uprawą buraka cukrowego Analysis o f variance o f the conten o f С total and o f particular humus fractions at the sugar beet cultivation

Źródło zmienności С ogółem ’ Frakcja | Frakcja Frakc->a Frakcja | С nie hvdrolizujący ! СКц i Variability source С total j Fraction Fraction Fraction Fraction С non-hydrolyzing j CT T

I I n I U I V I I K f

System uprawy

4

j

Cultivation system ! | j Poziom nawożenia + -f ;

4

4

4

Z1 x Z2

-

-

j

-

I

-

-

-

j

-Z l x M2

+

+'

1

~

“

i

~

-

j +

mi

X z2

-

+ 1

+

! -

I

-

:

“

I —

Mix м2

+

+

i

+

I

-

!

-

;

-

i

-Z2XM2 [

+

:

-

!

+

! +

I

_J_________ - _________ j +

H---różnica istotna --- różnica nieistotna (p = 0,05) 4--- significant difference — -n o n sig n ifica n t difference

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₇₃

zaw arto ść С ogółem i skład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych. N iezależ­

n ie od stosow anego poziom u naw ożenia prow adzi ona do ubożenia gleb

w zw iązki próchniczne. P rz y w yższym poziom ie naw ożenia m ineralnego

ta k i sposób gospodarow ania prow adzi także do istotnego spadku zaw arto ­

ści С ogółem i w zrostu ruchliw ości zw iązków próchnicznych. W yniki te

z n a jd u ją p o tw ierdzenie w dotychczasow ych opracow aniach [6], w k tórych

stw ierdzono m ałą ilość resz tek roślin n y ch

pozostających w glebie pod

u p raw ą b u rakó w cukrow ych.

S ystem u p raw y i poziom naw ożenia w p ły w a

rów nież na zaw artość

n iek tó ry ch fra k c ji związków próchnicznych. M onokulturow a up raw a b u ­

rak ó w cukrow ych prow adzi do nagrom adzenia w glebie zw iązków p ró ch ­

nicznych słabo zw iązanych z m in eraln ą częścią gleby (frakcja II) oraz ob­

n iża ilość zw iązków próchnicznych średnio i silnie zw iązanych z m asą m i­

n e ra ln ą gleby, a także obniża stosunek CKh • Скь Przeprow adzona analiza

w a ria n c ji (tab. 2) p o tw ierdza w iarygodność ty ch ustaleń.

Poniew aż w z rastający udział fra k c ji ru ch liw y ch w składzie fra k c y j­

n y m zw iązków próchnicznych i niskie w artości CKh • CKf uznaw ane

są

pow szechnie za p rzejaw pogarszania się k u ltu ry gleby, na podstaw ie p rze ­

prow adzonych b adań m ożna stw ierdzić, że m onokulturow a u p raw a b u ra ­

ków cukrow ych prow adzi do d eg rad acji środow iska glebowego.

ZAWARTOŚĆ С OGÓŁEM I SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH POD UPRAWĄ BOBIKU

U praw a bobiku w m o nok u ltu rze (tab. 3 i 4) w pływ a nieco odm iennie

n a ilość i jakość zw iązków próchnicznych w po ró w n an iu z poprzednio

analizow aną u p raw ą buraków .

U zyskane w yniki w skazują, że sy stem

u p ra w y bobiku w pływ a w sposób isto tn y na zaw artość С ogółem. Z nan y

w lite ra tu rz e [11, 13, 16] dodatni w pły w roślin m otylkow ych n a w zrost

zaw artości próchnicy w glebie znalazł rów nież potw ierdzenie w dośw iad­

czeniu z u p raw ą bobiku w m on okulturze. Tym niem niej odnotow uje się

p ew ien n ieko rzystny w pływ m o n o k u ltu ry na skład poszczególnych fra k ­

cji. P rzejaw ia się to w zrostem udziału zw iązków próchnicznych p ro st­

szych, rep rezentow an y ch przez fra k c je I i II. Pow yższe zm iany są p ra w ­

dopodobnie spow odow ane k u m u lacją zw iązków fenolow ych, n a k tó re to

zjaw isko zwrócono już uw agę, in te rp re tu ją c sk u tk i k ilk u letn iej u p raw y

bobiku w m o n o kulturze [3]. M ożna więc stw ierdzić, że u p raw a bobiku w

m o n oku ltu rze pow oduje n a jw y ra ź n ie j odm ienny proces hum ifikacji, któ­

rego efek tem jest grom adzenie w glebie zw iązków próchnicznych w ol­

ny ch i słabo, zw iązanych z m asą m in e raln ą gleby. P rzypuszczalnie duży

u dział w śród nich stanow ią zw iązki ty p u fenoli i polifenoli, któ re są pod­

staw ow ym i jed n ostkam i do sy n tezy sw oistych zw iązków próchnicznych.

Rów noczesne nieznaczny w zrost rozpuszczalności zw iązków próchnicz­

n y ch w e fra k c ji III i IV spraw ił, że pod u p raw ą bobiku w m onokulturze

174

T a b e l a 3

Skład frakcyjny ^związków próchnicznych pod uprawą bobiku (średnie z 7 poletek)

Fractional composition of humus compounds at the cultivation of field beans (means for 7 plots)

* Zawartość Content System uprawy Cultivation system Poziom nawożenia Fertilization level Współdziałanie — Interaction Z M NIR LSD 1 I

2

System uprawy: Z — zmianowanie, M — monokultura Cultivation system: Z — crop rotation, M — monoculture Poziom nawożenia:

Fertilization level: 1 — 250 kg NPK, 2 — 375 kg NPK

zm niejszyła się w sposób isto tn y zaw artość С nie hydrolizującego. Zróż­

nicow ane naw ożenie w postaci 250 i 375 kg N P K nie w yw arło w iększego

w pły w u na skład ilościow y i jakościow y zw iązków

próchnicznych pod

u p raw ę bobiku.

T a b e l a 4

Analiza wariancji zawartości С ogółem i poszczególnych frakcji próchnicznych pod uprawą bobiku Analysis o f variance o f the content o f С total and o f particular humus fractions at the cultivation o f field beans

Źródło zmienności Variability source С ogółem С total Frakcja Fraction I Frakcja Fraction II Frakcja Fraction III Frakcja Fraction IV С nie hydrolizujący С non-hydrolyzing Скн Скг System uprawy + + + + Cultivation system Poziom nawożenia

—

—

—

_

_

—

—

_

—

—

_

_

—

—

_

_

_

—

—

_

—

—

_

—

_

-

176

ZAWARTOŚĆ С OGÓŁEM I SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH POD UPRAWĘ JĘCZMIENIA JAREGO

U zyskane w y nik i (tab. 5 i 6) pozw alają jednoznacznie stw ierdzić, że

u p raw a jęczm ienia jarego w m o no k ultu rze i zm ianow aniu oraz zróżnico­

w ane poziom y naw ożenia nie w p ły n ęły n a zaw artość С ogółem, a także

nie spow odow ały isto tn y ch zm ian w składzie zw iązków próchnicznych.

T a b e l a 5

Skład frakcyjny związków próchnicznych pod uprawą jęczmienia jarego (średnie z 7 poletek)

Fractional composition of humus compounds at the summer barley cultivation (means for 7 plots)

' _{System !} 1

1 uprawy Poziom nawożenia _{Współdziałanie — Interaction} Zawartość Cultivation Fertilization level

Content system

Z

System uprawy: Z - — zmianowanie, M — monokultura Cultivation system: Z — crop rotation, M — monoculture Poziom nawożenia:

T a b e l a б

Analiza wariancji zawartości С ogółem i poszczególnych frakcji próchnicznych pod uprawą jęczmienia jarego Analysis o f variance o f the content o f С total and o f particular humus fractions at the summer barley cultivation

H różnica istotna H significant difference Źródło zmienności Variability source ✓ С ogółem С total Frakcja Fraction I i Frakcja ! Fraction И i Frakcja Fraction III i

;

_

_

_

_

178

Podobną stabilizację zaw artości С ogółem w up raw ie m o n o k u ltu ro w ej

zbóż na glebach bielico w y ch i płow ych stw ierdziło w ielu au to ró w [1, 5,

7]. W ydaje się, że głów ną przyczynę tego sta n u należy u p a try w a ć w dość

znacznej ilości resztek pożniw nych, pozostających po sprzęcie roślin zbo­

żowych, oraz w szerokim sto su n k u С i N pow odującym stosunkow o w ol­

n y proces ich m ineralizacji. P raw dopodobnie zabezpiecza to dostatecznie

gleby niskopróchniczne przed p o stęp u jący m w nich spadkiem zaw artości

С ogółem.

ZAWARTOŚĆ С OGÓŁEM I SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH POD UPRAWĄ RZEPAKU OZIMEGO

Przeprow adzone analizy (tab. 7 i 8) w yk azują, że rzep ak jest ro ślin ą

w pływ ającą w sposób bardzo specyficzny n a zaw artość p róchn icy w gle­

bie oraz skład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych. D ziesięcioletnia m ono-

k u ltu ro w a u p raw a rzep ak u niezależnie od zastosow anego poziom u naw o ­

żenia p rzyczyniła się w sposób isto tn y do w zro stu próchniczności gleb.

W płynęła ona rów nież na isto tn e obniżenie zaw artości zw iązków p ró ch ­

nicznych w olnych i luźno zw iązanych z m asą m in e raln ą gleby, a tak że

spow odow ała w zrost zaw artości kw asów hum inow ych.

W św ietle stosow anych k ry te rió w oceny stopnia k u ltu ry gleb n a pod ­

staw ie sk ładu ilościowego i jakościowego zw iązków próchnicznych, przed ­

staw iony k ieru n e k przem ian m ate rii organicznej w procesie h u m ifikacji

resztek pożniw nych rzep ak u prow adzi do jego w zro stu w u p raw ie m ono­

k u ltu ro w e j. P ra k ty c z n y m tego dowodem jest b rak neg aty w n ej

rea k c ji

rzep ak u n a w ieloletni siew po sobie, a n aw et w zrost plonów w u p raw ie

m on oku lturow ej [12].

ZAWARTOŚĆ С OGÓŁEM I SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH POD UPRAWĄ PSZENICY OZIMEJ

P rzedstaw ione w tab 9 i 10 w yn ik i oznaczeń w skazują, że dziesięcio­

le tn ia u p ra w a pszenicy w m ono k ulturze nie pow oduje isto tn y ch zm ian

zaw artości С ogółem w glebie, aczkolw iek u jaw n ia ten d en cje zm niejsza­

nia jego ilości. Isto tn y spadek zaw artości С ogółem stw ierdzono jed yn ie

pod w pływ em w zrostu poziom u naw ożenia.

M onokulturow a u p raw a pszenicy ozim ej w pły n ęła na niew ielkie zróż­

nicow anie składu frak cy jn eg o zw iązków próchnicznych. Pod jej w p ły ­

w em w zrosła ilość fra k c ji II, a także n a stą p ił w zrost w artości sto sunk u

Скь : Cjcf- Poziom naw ożenia p rzy zastosow aniu n a h e k ta r daw ki 375 kg

N P K spow odow ał rów nież pew ne zm iany w składzie frak cy jn y m , zw ięk-

jąc ruchliw ość zw iązków próchnicznych.

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₇₉

T a b e l a 7

Skład frakcyjny związków próchnicznych pod uprawą rzepaku ozimego (średnie z 7 poletek)

Fractional composition of humus compounds at the winter rape cultivation (means for 7 plots)

Zawartość Content System uprawy Cultivation system Poziom nawożenia Fertilization level Współdziałanie — Interaction Z M NIR LSD 1 2 ZI 1 Ml j Z2 М2 NIR LSD С ogółem С total 653 714 31 681 686 651 712 656 716 44 mg/100 g Frakcja I w % С ogółem 10,1 8,7 0,8 9,4 9,4 10,5 8,4 9,8 9,0 _1,1 Fraction I in % of С total Frakcja II w % С ogółem 20,7 21,1 1,3 20,8 21,2 20,3 ^1 2 21,2 20,9 1,9 Fraction 11 in % of С total Frakcja III w % С ogółem 9,8 10,0 0,8 9,6 10,3 9,6 9,6 I 10,1 10,5 1,2 Fraction III in % of С total Frakcja IV w % С ogółem \ 4,5 4,7 0,6 4,7 4,4 4,5 4,9 4,4 4,4 0,9 Fraction IV in % of С total С nie hydrolizujący w % С ogółem 53,0 53,6 2,5 53,6 53,0 53,1 54,1 52,9 53,1 3,6 С non-hydrolyzing Скн Cicf 0,55 0,58 _i 0,07 0,53 0,59 0,50 0,56 1 0,59 0,60 0,10

System uprawy: Z — zmianowanie, M — Cultivation system: Z — crop rotation, M Poziom nawożenia:

Fertilization level : 1 — 250 kg NPK, 2 —

monokultura ! — monoculture

- 375 kg NPK

Z asygnalizow ane k ieru n k i p rzem ian pozw alają jed n a k sądzić, że d a l­

sza u p raw a pszenicy ozim ej w m onok u lturze może spowodować bard ziej

isto tne, n iek o rzy stn e zm iany w składzie ilościow ym i jakościow ym związ­

ków próchnicznych, k tó re m ogą się u jaw n ić w n astęp n y ch latach.

T a b e l a 8

Analiza wariancji zawartości С ogółem i poszczególnych frakcji próchnicznych pod uprawą rzepaku ozimego Analysis o f variance o f the content o f С total and o f particular humus fractions at the winter rape cultivation

Źródło zmienności Variability source С ogółem > С total Frakcja Fraction I Frakcja Fraction II Frakcja Fraction III Frakcja Fraction IV C nie hydrolizujący С non-hydrolyzing Cxt» System uprawy +

i

_

_—

1

1

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₈₁

T a b e l a 9 Skład frakcyjny związków próchnicznych pod uprawą pszenfcy ozimej

(średnie z 7 poletek)

Fractional composition of humus compounds at the winter wheat cultivation (means for 7 plots)

Zawartość Content System uprawy Cultivation system Poziom nawożenia Fertilization level Współdziałanie — Interaction Z M NIR LSD j 1 2 Z1 Ml Z2 М2 NIR LSD С ogółem С total 737 716 35 749 703 759 739 714 692 49 mg/100 g Frakcja I w % С ogółem 10,7 10,5 1,1 10,0 11,3 9,7 10,2 11,7 10,9 1,5 Fraction I in % of С total Frakcja II w % С ogółem ! 19,4 21,0 1,5 20,6 19,8 19,8 21,3 18,9 20,7 2,1 Fraction 11 in % of С total Frakcja 111 w % С ogółem 14,1 14,4 1,3 13,4 15,1 1 13,3 13,4 14,8 15,3 1,9 Fraction 111 in % of С total Frakcja IV w % С ogółem 6,2 6,2 1 0,7 6,2 i 1

!

WNIOSKI

N a podstaw ie przeprow adzonych b ad ań m ożna w yciągnąć n a stęp u jące

wnioski.

— Z aw artość С ogółem i skład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych

pod u p raw ą roślin zbożowych w m o n ok u ltu rze i w zm ianow aniu po 10

la-T a b e l a 10 Analiza wariancji zawartości С ogółem i poszczególnych frakcji próchnicznych pod uprawą pszenicy ozimej

Analysis o f variance of the content o f С total and o f particular humus fractions at the winter wheat cultivation »

Źródło zmienności Variability source С ogółem С total Frakcja Fraction 1 Frakcja Fraction II Frakcja rFaction III Frakcja Fraction IV С nie hydrolizujący С non-hydrolyzing Скь С * , System uprawy j _

_

_

_

_

_

_

_

_

_

—

—

—

_

_

_

_

—v

_

_

_

_

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₈₃

tac h nie uległy w iększym zm ianom i nie zależały istotnie od poziom u sto­

sowanego naw ożenia.

— K ształtow anie ilościowego i jakościow ego sk ład u zw iązków p ró ch -

nicznych zależy od u p raw ian ej rośliny, k tó ra d ecyduje o ilości i jakości

resztek organicznych grom adzących się po jej sprzęcie. R esztki te d e te r­

m in u ją proces hum ifikacji, w w y n ik u którego po w stają połączenia p ró ch ­

niczne różnie zw iązane z m asą m in eraln ą gleby.

— Spośród roślin u p raw n y ch jedynie u p raw a rzep aku w m onokul­

tu rz e prow adzić może do w zrostu k u ltu ry gleb, w sk u tek zw iększania za­

pasów p róchnicy i obniżania w niej ilości połączeń n ajb ard ziej ru c h li­

w ych.

— D ługotrw ała u p raw a b uraków cukrow ych w m o n okulturze p ro w a­

dzi do d egradacji środow iska glebowego pow odow anej zm niejszającą się

zaw artością próchnicy, w y kazu jącej jednocześnie dużą ruchliw ość.

♦

— Zw iązki próchniczne stanow ią układ dość trw ały , tru d n o u legający

zm ianom pod w pływ em u p raw y w m ono k ultu rze w k ró tk im czasie.

O kreślenie stopnia ich trw ałości i tra n sfo rm ac ji pow inno być przedm iotem

dalszych badań.

LITERATURA

:[1] F l i s ' - B u j a k M.: Przem iany związków próchnicznych w glebach w ytw orzo- ■ nych z lessu pod w pływ em zm ianowania o zróżnicowanym udziale zbóż. AR Lublin, 1978, rozprawa habilitacyjna.

'[2] G ó r s k i M., K u s z e l e w s k i L.: W pływ nawożenia organicznego i m ineral­ nego na zawartość substancji organicznej i skład próchnicy glebowej w św ie t­ le 38-Jetnich doświadczeń w Skierniewicach. Rocz. glebozn. 13, 1963, 2, 323—341.

[3] H r u s z k a M.: Skutki uprawy pszenicy ozimej i bobiku w 4-letniej m ono­ kulturze. Zesz. nauk. ART w Olsztynie, R olnictwo 29, 1980, 249—258.

[4] J e g o r o w E. E.: К itogom połuwiekogo opyta po issledowaniu roli sie w o o b o -. rota monokultur i udobrenij w rozwitii płdorodija poczw podzolistogo tipa. Dakł. TSCHA, 71, 1961, 5—23.

[5] K l e s z c z y c k i A., K o z a k i e w i c z A., Ł a k o m i e ć I.: W pływ w ieloletn ie­ go nawożenia m ineralnego i obornika na substancję organiczną gleby w św iet­ le 44-letnich doświadczeń. Rocz. glebozn. 17, 1967, 243—251.

i[6] K ö n - n e c k e G.: Zmianowanie. PWRiL, W arszawa 1974, 394.

[7] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J., L i c z n a r M.: Zm odyfikowana metoda ozna­ czania składu frakcyjnego próchnicy w glebach m ineralnych. Rocz. glebozn., 24. 1973, 1, 129—144.

[8] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J., L i c z n a r M.: Skład frakcyjny zw iązków próchnicznych pod roślinnością uprawianą w monolkulturze i zm ianowaniu. Zesz. nauk. ART w Olsztynie, Rolnictwo 29, 1980, 23—32.

i[9] L i p k i n a G. S.: W lijanije dlitielnogo intensiwnogo udobrienija na sodierża- nije i kaczestwo humusa diernowo-podzolistych poczw. Poczwowied. 1984, 7, 6S—73.

110] Ł a k o m i e ć I.: W pływ w ieloletniego nawożenia na skład związków próch- nicznych w glebach bielicowych. Rocz. glebozn. 16, 1966, 1, 131:—156.

184

[11] M i к a t o w a A. Ch., B o g a u t d i n o w F. J.: Sostaw gumusa erodirowanych poczw prieduralia Baszkirii i jego izm ienienija pod w lijanijem organiczeskich

dobawok. Agromija 1982, 2, 80—87. ^

[12] N i e w i a d o m s k i W., A d a m i a k J., Z a w i ś l a k K.: Tolerancja 9 w ażniej­ szych gatunków uprawnych na w ieloletn i siew ,po sobie. Zesz. nauk ART w Olsztynie, Rolnictwo 29, 1980, 271—281.

[13] R a u h e K.: The influence of the proportion of perennial legum es in the total crop area on yields humus reproduction. Transactions of the VHIth Interna­ tional Sym posium Humus et Planta. Praque, August 1983, 146—(147.

[14] S z e w c o w a L. K., Rj a b c z e n k o S. I.: D iejstw ije dlitielnogcr prim ienienija udobrienij na niekotoryje swojstwa hum usowych w ieszczestw poczw raźnych tipow. Transactions of the VHIth International Symposium Humus et Planta^ Praque, August 1983, 400—401.

[15] T u r s k i R., F l i s - B u j a k M.: Przem iany związków próchnicznych w po­ dobnie użytkowanych glebach różnego pochodzenia. Rocz. Glebozn. 31, 1980, 3/4, 299—307.

[16] W a c h n i e n k o I. A., S i e m i e n o w a N. K.: Sraw nitielnoje izuczenije hum u- sa diernowo-podzolistoj poczwy pod kulturam i m nogoletnich ljupina i złakow. Transaction of the VHIth International Symposium Humus et Planta, Praque, August 1983, 220—221.

[17] Z u b e n k o V., B e r g u l e v a L., B a r s h t e i n L.: Organic m atter in rota­ tions of different strukturę and fertilization. Transaction of the VHIth Inter­ national Symposium Humus et Planta, Praque, August 1983, 195.

С. КОВАЛИНЬСКИ, E. ДРОЗД, М. ЛИЧНАР ПРЕВРАЩЕНИЯ ГУМУСОВЫХ СОЕДИНЕНИЙ В ПОЧВЕ ПОД РАЗНЫМИ РАСТЕ­ НИЯМИ, ВОЗДЕЛЫВАЕМЫМИ В МОНОКУЛЬТУРЕ И СЕВООБОРОТЕ НА ОСНОВЕ 10-ЛЕТНИХ ОПЫТОВ Кафедра почвоведения Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р езю м е Целью работы бло определение влияния действия растительности, возделываемой в монокультуре и в севообороте при уровне удобрения 250 и 375 кг NPK/га, на фракционный состав гумусовых соединиений. Проведенные исследования показали, что формирование количественного и качественного состава гумусовых соединений зависит от возделываемого растения, которое решает о количестве и качестве органических остатков, нагромождающихся после его уборки. Эти остатки детерминируют процесс гумификации, в результате которого образуются гумусовые соединиения, по разному связанные с минеральной массой почвы. Содержание С-общего и фракционный состав гумусовых соединений под зерновыми рас­ тениями, возделываемыми в монокультуре и в севооброте, после 10 лет не подверглись большим изменениям и существенно не зависели от уровня применяемого удобрения. Среди культурных растений, только возделывание рапса, в монокультуре может вести к повышении окультуренности почв, вследствие повышения запасов гумуса и снижения в нем соединений наиболее подвижных. Длительное возделывание сахарной свеклы в монокультуре ведет к деградации почвенной среды, вызванной снижающимся содержанием гумуса, показыва­ ющего одновременно большую подвижность. Гумусовые соединения составляют довольно прочное сложение, трудно подвергающееся изменениям под влиянием возделывания в мо­ нокультуре в краткий период времени. Определение степени их прочности должно быть в дальнейшем предметом исследований в рамках веденного опыта.

Sposób uprawy roślin a próchnica gleby

₁₈₅

S. KOWALIŃSKI, J. DROZD, M. LICZNAR

TRANSFORMATION OF HUMUS COMPOUNDS IN SOIL UNDER DIFFERENT PLANTS CULTIVATED IN MONOCULTURE AND IN CROP-ROTATION IN

THE LIGHT OF TEN-YEAR EXPERIMENTS

Department of Soil Science, Agricultural U niversity of Wrocław/

S u m m a r y

This work has aimed at determ ining the effect of the action of crops cultiva­ ted in monoculture and in crop-rotation on fractional composition of humus com­ pounds, w ith fertilization level of 250 and 375 kg NPK a hectare.

The experim ents have proved that the quantitative and qualitative composition of humus compounds depended on the plants cutivated, w hich w ere decisive of the quantity and quality of organic remants accum ulating after harvest. These rem ­ nants determ ined the process of hum ification, resulting in formation of humus com­ pounds differently bound up w ith the m ineral matter of soil. The content of C -to- tal as w ell as fractional composition of humus compounds under cereals in mono­ culture and in crop-rotation after ten years rather have not changed and appeared to have significantly depended on the fertilization level applied. From among the plants cultivated only rape in m onoculture can bring about im provem ent in th e soil culture, increasing the stores of humus and decreasing the quantity of most mobile compounds contained in the soil. Now, long-lasting cultivation of sugar be­ ets in m onoculture leads to degradation of the soil medium, caused by decreasing content of humus which at the same time manifests high mobility. Humus com­ pounds make a pretty stable system, hardly undergoing changes influnced by m o­ noculture w ithin a short period of time. Then, determ ining the degree of!, their sta­ bility and transformation should be the subject of further research.

Prof. dr hab. S tan islaw KowalińsJci K a ted ra G leboznaw stw a AR 'Wrocław, ul. G runw aldzka 53