Postępowanie uproszczone w k.p.k.

Jerzy Bafia

Postępowanie uproszczone w k.p.k.

Palestra 15/1(157), 58-70

58 J e r z y B a f i a _{N r 1 (157)}

bow iem przeciw ko niej w yłącznie środki p raw n e. Nie w y d aje się je d n ak , żeby w n iek tó ry ch w y p ad k ach , poza fo rm aln y m i k ry te ria m i, nie trze b a było b ra ć pod uw agę rów nież elem entów m e r y t o r y c z n y c h , treściow ych ta k ie j czynności. T rudno bow iem odrzucić sugestię, że praw o obrony koniecznej p rzy słu g u je wobec fu n k cjo n a riu sza , k tó ry w toku sw ych czynności służbow ych p opełnia przestępstw o np. przeciw ko m ieniu społecznem u albo polegające n a p o słu g iw an iu się — przy czynności m ieszczącej się w g ranicach jego kom p eten cji — śro d k am i zabronionym i przez p ra w o lu b stanow iące nadużycie p raw a, w y ra ż a ją c e się np. w akcie gw ałtu w sto su n k u do osoby poszkodow anej, w n asilen iu p rzy m u su poza ra m y dozwolo­ ne i t p . 51, ja k słusznie pisze K. M io d u sk i,52 „czyn żołnierza w y k onującego, chociażby w d obrej wierze,, b ezp raw n y rozkaz przełożonego, może być czynem niebezpiecznym , przeciw ko k tó re m u m ożna w w a ru n k a c h określonych w a rt. 22 k.k. stosow ać obro­ nę konieczną.”

O dm ienna zasada d otyczy stosunku obrony k on ieczn ej i tzw . ok oliczn ości su b iek ­ ty w n y ch w y łą cza ją cy ch od p ow ied zialn ość karną, w szczególn ości b łęd u i n iep oczy­ taln ości, jak b ow iem p rzy jęliśm y już w y żej — w zw iązk u z o m a w ia n iem w aru n k ów leg a ln o ści obrony k on ieczn ej — u p raw n ia do n iej rów n ież zam ach d ok on an y przez sp raw cę n iep oczytaln ego, n ieletn ieg o czy d ziałającego w błędzie.

*

Te z konieczności skrótow o u ję te rozw ażania na tle k o n stru k c ji o b ro n y koniecz­ nej z a w a rte j w a rt. 22 k.k. z 1969 r. m iały na celu jedynie zary so w an ie podstaw o­ w ych k w estii c h a rak te ry sty cz n y ch dla funkcji, jakie spełnia w system ie p raw a k arn eg o ta in sty tu c ja . Chodziło m i tak że o zaakcentow anie w y n ik a ją c e j z w y ją t­ kow ej społeczno-politycznej roli obrony koniecznej w p ań stw ie socjalistycznym potrzeby, by k o n stru k c ję tej in sty tu c ji pozbaw ić tych w szystkich ograniczeń, k tó re p rak ty c zn ie zw ężają jej stosow anie do n iew ielkiej liczby sy tu acji, w k tó ry ch w y stę ­ p u je zam ach o rażącym w sw ej brutalności, w y raźn ie p rze stęp n y m ch arak terze.

si A. K r u k o w s k i , jw ., s. 28—29 (o ra z p o d a n a ta m l i t e r a tu r a ) . 52 K. M i o d u s k i: G lo sa d o p o s ta n ó w . SN z d n ia 10.II I .1969 r. N r 3/69, P iP 1970, n r 3—4, s. 638.

JERZY BAFIA

Postępowanie uproszczone w k.p.k.

W p o lsk im p ro cesie k arnym , w ram ach jednego sy stem u p rocesu , m am y do czy ­ n ien ia z szereg iem różnych form p ostęp ow an ia.1 P rzed m iotem p rocesu karn ego — n ieza leżn ie od tego, czy toczy się on w p ostaci p o d sta w o w ej, czy też w jednej i

i N a te m a t s y s te m u p ro c e s u i fo rm p ro c e s u (fo rm p o s tę p o w a n ia ) p o r. L. S c h a f f : P ro c e s k a r n y P o ls k i L u d o w e j, W a rsz a w a 1952, s. 55 i n a s t. o ra z J . M i l e w s k i : N a m a r g i­ n e s ie a r t y k u ł u L. S c h a ffa „O ty p ie , s y s te m ie i fo rm ie p ro c e s u k a r n e g o ” , P iP n r 5—6/52. P o r. te ż M. C i e ś l a k : W p ro w a d z e n ie do n a u k i p o lsk ie g o p ro c e s u k a r n e g o (s k r y p t), K r a ­ k ó w 1961.

N r 1 (157) P ostępow anie uproszczone w k.p .k. ₅₉

z form szczególnych, a w ięc w je d n y m z postępowTań szczegółowych — p ow staje zawsze k w estia odpow iedzialności w k ateg o riac h p ra w a k arnego, bo chodzi o odpo­ w iedzialność zw iązan ą z k o n k re tn y m czynem p rze stęp n y m .2 3 S tąd też m ów iąc o po ­ stępow aniu szczególnym , m am y n a uwTadze te form y postępow ania, któ ry ch cechą w spólną jest bezp o śred n ie zm ierzanie do ro zstrzy g an ia o przedm iocie procesu k a r ­ nego (a w ięc n ie o k w estiach ubocznych lub w padkow ych w sto su n k u do k w estii odpow iedzialności k a rn e j spraw cy), cechą odróżniającą zaś je st to, że m a ono szereg odrębności w sto su n k u do form y podstaw ow ej.

W o p raco w an iach procesow ych o p arty c h n a sta n ie p ra w n y m sprzed 1 stycznia 1970 r. poszczególne form y p o stę p o w an ia nazyw ało się p rz e w a ż n ie 5 odrębnym i tr y ­ bam i p o stępow ania i p o dkreślało, że w sto su n k u do system u procesu m a ją się one ta k ja k poszczególne części do całości.4

Nowy k.p.k. u p o rzą d k o w a ł te sp raw y , dokonując przy tym isto tn y ch zm ian w za­ k resie rodzajów postępow ań. Do n a jb a rd z ie j istotnych decyzji należy pom inięcie w kodeksie po stęp o w an ia doraźnego o raz p o stępow ania nakazow ego.

O becnie system p ostępow ań szczególnych o bjęty został o d ręb n y m działem k.p.k., na k tó ry sk ła d a się 5 rozdziałów . N ie m a w ty m dziale p o stęp o w an ia dotyczącego nieletnich oraz p o stęp o w an ia w sp raw ac h k arn y c h skarbow ych, a to wobec p rz e w i­ dyw anego w y d a n ia odrębnych u sta w pośw ięconych te j tem atyce.

O gólnym celem postępow ania szczególnego je st uproszczenie i przyspieszenie postępow ania k arn eg o . Chodzi w ięc o pom inięcie niekoniecznego angażow ania ludzi i czynności procesow ych oraz o przyspieszenie re p re sji k a rn e j, co stanow i, ja k w ia ­ domo, jed en z podstaw ow ych w a ru n k ó w jej sk u te cz n o ści.5 Bliższa an aliza postępo­ w a n ia szczególnego, w tym w szczególności uproszczonego, w sk az u je , że odrębności w sto su n k u do fo rm y podstaw ow ej w y stę p u ją ze w zględu na:

a) r o d z a j s p r a w , k tó ry m a być rozpatrzony w o d ręb n e j form ie, p rzy czym te n rodzaj sp ra w może być bądź o kreślany ogólnie (np. sp raw y o p rzestępstw a zagrożone k a r ą pozbaw ienia w olności do la t 2 lu b k a r ą grzyw ny albo obiem a ty m i k a ra m i łącznie), bądź też zostaje w yliczona w ąsk a, k o n k re tn a gru p a p rze­ stępstw : k atalo g te n byw a p rzy ty m ogran iczan y przez p ew n e rodzaje spraw (np. spraw y, do k tó ry c h sto su je się art. 60 k.k.);

b) s k ł a d s ą d u , k tó ry jest w łaściw y do rozpoznania sp raw y , p rzy czym cho­ dzi tu o odstępstw o lu b m ożliw ość o d stę p stw a od p o d staw o w ej postaci składu

sąd u (l sędzia oraz 2 ław ników ) n a rzecz sk ła d u jednoosobow ego;

c) w s z c z y n a n i e p o s t ę p o w a n i a j u r y s d y k c y j n e g o n a podstaw ie uproszczonego a k tu oskarżenia. U proszczenia a k tu o sk a rż en ia p olegają bądź na

~ •

2 P o r. M. C i e ś l a k : O p o ję c iu p r z e d m io tu p ro c e s u k a r n e g o i w s p r a w ie tzw . p o d s ta w y p r o c e s u , P iP n r 8—9/59.

3 M ó w im y „ p r z e w a ż n ie ” , p o n ie w a ż u s ta w a u ż y w a ła ró ż n y c h n a z w . N a p r z y k ła d w K s ię ­ d ze X I k .p .k ., n o s z ą c e j t y t u ł „ P o s tę p o w a n ie sz c z e g ó ln e ” , u m ie s z c z o n o r o z d z ia ły II i IV, z a jm u ją c e się p e w n y m i o d r ę b n y m i tr y b a m i p o s tę p o w a n ia o b o k t a k ic h , ja k w z n o w ie n ie p o ­ s tę p o w a n ia , o d sz k o d o w a n ie za n ie s łu s z n e s k a z a n ie a lb o p o s tę p o w a n ie o o d tw o rz e n ie a k t, k tó r e to p o s tę p o w a n ia n ie p ro w a d z ą b e z p o ś re d n io do r o z s tr z y g n ię c ia o p r z e d m io c ie p r o ­ c e s u k a r n e g o . * P o r. S c h a f f , jw ., s. 65—66. C ie ś la k (jw .) u ż y w a o k r e ś le n ia „ o d m ie n n o ś ć p r o c e s u ” (s. 65), d o d a ją c p r z y ty m , że „ z w a n e są o n e ró w n ie ż c z ę sto t r y b a m i; n a ic h o k r e ś le n ie u ż y w a się też z w y k le n a z w y „ p o s tę p o w a n ie ” . P o r. te ż J . B a f i a: Z m ia n a tr y b u p o s tę p o w a ­ n ia w p o ls k im p r o c e s ie k a r n y m , P iP n r 3/64. s P r o b le m a ty k ę p o s tę p o w a n ia u p ro s z c z o n e g o n a g r u n c ie d a w n e g o k .p .k . a n a liz o w a łe m m ię d z y in n y m i w p r a c y p t.: P o s tę p o w a n ie u p ro sz c z o n e w p o ls k im p r o c e s ie k a r n y m , „ P a - l e s t r a ” n r 5 i 6/65.

60 J e r z y B a f i a N r 1 (157)

p rzyjęciu, że p ew na czynność p ra w n a z a stę p u je a k t o sk arżen ia, bądź, n a up o ­ w aż n ien iu oskarżyciela do sk ła d an ia a k tu oskarżenia z p o m inięciem pew nych elem entów tęgo a k tu p rzew idzianych w p o stępow aniu zw ykłym . W szczęcie postępow ania n a podstaw ie uproszczonego a k tu osk arżen ia łączy się z w p ro ­ w adzeniem nowego ro d za ju organów sp ełn iający ch fu n k c je o sk arży ciela p u ­ blicznego lu b z upow ażnieniem pokrzyw dzonego do w n o szen ia o sk a rż en ia ; d) z m i a n y w p r z e b i e g u p o s t ę p o w a n i a , polegające p rze w a żn ie na

m ożliw ości p o m ijan ia pew nych czynności procesow ych w y m ag a n y ch w p o stę­ p ow aniu zw ykłym . Istn ie ją tu m ożliw ości pom inięcia szeregu czynności z za­ k re su postępow ania przygotow aw czego (przedstaw ienie zarzutów , zam knięcie dochodzenia itp.). Chodzi ponadto o p ew n e odrębności w toku p rze b ieg u po­ stęp o w an ia przed sądem I in sta n c ji (posiedzenie pojednaw cze, b ra k obow iązku doręczania a k tu oskarżenia itp.).

W now ym k.p.k. u kład postępow ań szczególnych p re fe ru je p o stęp o w an ie uproszczo­ ne. K ażde z n astęp n y c h postępow ań, k tó re w y stę p u ją w sy stem a ty ce tego d ziału po p ostępow aniu uproszczonym , odw ołuje się do p rzepisów reg u lu jący c h to p o stę p o w a ­ nie. W skazują na to art. 432, 446 i 455 k.p.k.

T aka sy stem a ty k a u k ła d u postępow ań m a znaczenie z p u n k tu w id ze n ia w ykładni. P ierw szeń stw o w stosow an iu m ają, rzecz o czy w ista , p rzep isy szczególn e, a w ię c p rzep isy reg u lu ją ce p o stęp o w a n ie dan ego rodzaju. W razie zaś braku regu lacji w przepisach danego rodzaju p ostęp ow an ia szczególn ego, n a leży sięg n ą ć do p rzep isów p o stęp o w a n ia uproszczonego, a jeśli i tam n ie zn ajd u jem y od p ow ied zi, sięg a ć n ależy do p rzep isów postęp ow an ia zw yczajn ego.

T aka h ie ra rc h iz a c ja przepisów w y m ag a przy p o m n ien ia ogólnej reg u ły w y k ład n i przepisów szczególnych w procesie k arn y m , a m ianow icie zakazu w y k ła d n i rozsze­ rz a jąc ej ta k ich przepisów . II.

II. Z A K R E S S P R A W R O Z P O Z N A W A N Y C H W P O S T Ę P O W A N IU U P R O S Z C Z O N Y M

W p rocesie k a rn y m stw ierdzam y istn ien ie szeregu p rze słan e k do d atn ich , ja k pod- sądność sądom pow szechnym , istn ien ie stro n procesow ych, p ra w n ie sk u teczn a s k a r­ ga lub w łaściw ość sądu. Są to p rze słan k i niezb ęd n e do tego, ab y proces k a rn y m ógł się w ogóle toczyć.

Oprócz tego należy w yróżniać p ew ne okoliczności, k tó re w p ra w d z ie nie d ecydu­ ją o dopuszczalności procesu k arn e g o w ogóle, ale ro zstrz y g ają , czy p o stępow anie k a rn e może się toczyć w określonym , szczególnym ro d za ju po stęp o w an ia. W tym za k resie m ożna by m ów ić o p rze słan k a ch d o d atn ich dotyczących dopuszczalności danego postęp o w an ia szczególnego, a w ięc i p o stępow ania uproszczonego.

D odatnią p rze słan k ą dopuszczalności p o stęp o w an ia uproszczonego je st to, że o b ej­ m uje ono sp raw y o przestęp stw a, za k tó re u sta w a grozi k a r ą po zb aw ien ia w olności do dw óch lat, k a r ą ograniczenia w olności lu b k a r ą grzyw ny albo łącznie k a r ą po ­ zbaw ienia w olności i grzyw ną (reguła ogólna) oraz sp raw y o w y ra ź n ie w yliczone p rze stęp stw a k w alifik o w an e ze w sk azan y ch przepisów (reg u ła d opełniająca).

T ry b uproszczony jest w ta k ich w y p ad k a ch n ie tylko dopuszczalny, ale i n ak a za n y (art. 419 § 1 k.p.k. mówi: „sąd rozpoznaje”).

Dla o k reśle n ia przedm iotu procesu k arn e g o toczącego się w p o stępow aniu u p ro ­ szczonym decydujące znaczenie m a p ra w id ło w a k w a lifik a c ja p ra w n a czynu. W

yni-N r 1 (157) P ostępow anie uproszczone w k .p .k. ₆₁

k a to z a rt. 419 k.p.k. N ależy je d n a k zaznaczyć, że p odstaw ą w łaściw ości rzeczow ej sądu je st czyn p rze stęp n y zarzucony, a n ie błęd n a jego k w alifik a c ja , co odnosi się rów nież do k w estii try b u postępow ania, gdyż dany czyn, a nie jego k w alifik acja p ra w n a w sk a z a n a w akcie osk arżen ia jest przedm iotem procesu w o kreślonym r o ­ d za ju p o stęp o w an ia szczególnego.

T ry b uproszczony sto su je się tylko w postępow aniu przed sądem pow iatow ym w sp raw ac h n ależący ch do w łaściw ości rzeczow ej tego sądu. Chodzi tylko o s p ra ­ w y należące w m yśl o g ó l n y c h p r z e p i s ó w k.p.k. do w łaściw ości rzeczow ej sądu pow iatow ego.

U stalen ie zak resu spi'aw p rzy ję te w art. 419 § 1 p k t 1 opiera się na zasadzie z a g ro ­ żenia k arn eg o za dane przestępstw o, czyli ok reśla się w edług gó rn ej gran icy san k cji k a rn e j przew id zian ej za dane przestępstw o.

W ra m a c h k.k. są to w y stęp k i określone w n astęp u jący c h a rty k u ła c h : 146, 147 § 1 i 2, 156 § 2, 166, 167 § 1, 172 § 1 i 2, 177, 191 § 2, 198, 199 § 2, 203 § 2, 204 § 2, 205 § 2, 213, 216, 236, 237, 238, 251, 258, 259, 265 § 2 i 3, 267, 284 § 2, 288 § 2.

W ykaz ten p o m ija p rze stęp stw a w ym ienione w p k t 3 § 1 a rt. 419 oraz p o d le g a ją ­ ce p o stępow aniu p ry w atn o sk arg o w em u .

Isto tn y p ro b lem p rze d sta w ia w y k ła d n ia pojęcia „zagrożenie k a r ą pozbaw ienia w o l­ ności do la t 2”. M am y tu do czynienia z ogólną fo rm u łą o k reśla ją cą k rą g p rze stęp stw podleg ający ch postępow aniu uproszczonem u, stąd też jestem zdania, że sfo rm u ło w a­ nie to n ie może być in te rp re to w a n e rozszerzająco. Przez „zagrożenie k a r ą ” należy w ięc rozum ieć tylko ustaw ow e zagrożenie zam ieszczone w sa n k c ji k a rn e j danego p rze stęp stw a. Z tych pow odów podw yższenie górnego zagrożenia danego p rze stęp stw a pow yżej 2 la t pozbaw ienia w olności na sk u te k zastosow ania a rt. 58 k.k. w yłącza ta k i w y p ad ek z k ręg u sp raw ściganych w postępow aniu uproszczonym . S tanow isko podobne odnosi się ponadto do w y p ad k u , gdy na skutek czynu ciągłego przekroczo ­ n a zostanie k w o ta 5 000 zł, o k tó re j m ow a w a rt. 419 § 1 p k t 3 k.p.k.

R ozpoznania sp raw y w try b ie uproszczonym w m yśl § 1 p k t 1 a rt. 419 k.p.k. do­ k o n u je się ty lk o n a podstaw ie zagrożenia k a ra m i zasadniczym i, co oznacza, że n a ­ leży p om inąć w toku ro zstrzy g an ia te j kw estii k a ry dodatkow e, śro d k i zabezpiecza­ jące oraz śro d k i w ro d za ju naw iązk i lub obow iązkow ego zasądzenia odszkodow ania (art. 363 § 1 k.p.k.).

T ak w ięc za jm u jem y stanow isko, że tylko k a ry zasadnicze pozbaw ienia w olności do la t dw u, o g raniczenie w olności lu b grzyw na, a w ięc k a ry zasadnicze zam iesz­ czane w sa n k cji k a rn e j danego p rze stęp stw a, są w sk aźn ik am i o k reśla ją cy m i zakres sp raw podlegających p o stępow aniu uproszczonem u. W ynika z tego ta k i m iędzy in ­ nym i w niosek, że gdyby u sta w a k a r n a w prow adziła nowe k a ry zasadnicze (np. naganę), to sp raw y o prze stęp stw a zagrożone ta k im i k a ra m i m ógłby sąd rozpozna­ w ać w p o stępow aniu uproszczonym tylko na sk u te k szczególnego p rze p isu ustaw y. S zkoda w yrządzona, o k tó re j m ow a w a rt. 419 § 1 p k t 3, to szkoda fak ty c zn ie (ekonom icznie, realnie) w y stę p u jąc a, n ato m iast szkoda zam ierzona, to szkoda, k tó ­ re j należało b y się spodziew ać, gdyby sp raw ca po p rzestał n a u siło w a n iu p rz e stę p ­ stw a, oraz szkoda, ja k a w y n ik a z n astęp stw czynu, k tó rą sp ra w c a stosow nie do w y m ag a ń postaw ionych w a rt. 8 k.k. co n a jm n ie j mógł lub pow in ien był przew idzieć (w ystarczy w ty m zak resie fo rm a w in y nieum yślnej).

Z ałożenia co do zak resu sp raw podlegających p o stępow aniu uproszczonem u nie m a ją zastosow ania, jeśli p rz y n a jm n ie j jedno z p rze stęp stw o b ję ty ch łącznością procesow ą podlega p ostępow aniu w try b ie zw ykłym : w w y p a d k u ta k im rów nież

62 J e r z y B a f i a Ń r 1 (157)

pozostałe należy rozpoznać w try b ie zw ykłym . P rocesow a łączność sp raw y p o d le­ gającej p o stępow aniu zw ykłem u ze sp ra w ą p o dlegającą postępow aniu uproszczone­ m u przenosi całą sp raw ę do p o stępow ania zw ykłego.

Reguły łącznego rozpoznaw ania 'spraw dotyczą przede w szystkim p o stępow ania przed sądem , ale odnosi się je tak że do postępow ania przygotow aw czego. P o stęp o w a­ nie przygotow aw cze może być w ięc n a d a l prow adzone w try b ie uproszczonym co do czynu podlegającego tem u try b o w i, ale tylko pod tym w aru n k ie m , że w p o stępow aniu przygotow aw czym n ie podjęto jeszcze decyzji o łącznym postępow aniu w spraw ie.

K odek k a rn y w y ra źn ie odróżnia pow rót do p rze stęp stw a (recydyw a) z a rt. 60 i n astęp n y c h do uprzedniego skazania. U przednie skazanie, o któ ry m m ow a w art. 52 k.k., nie w yłącza sp raw y z p o stępow ania uproszczonego, gdyż nie je st p o w ro ­ tem do p rz e stę p stw a w w a ru n k a c h a rt. 60 k.k., a tylko te n przepis w y m ie n ia art. 420 k.p.k.

III. O K O L IC Z N O Ś C I W Y Ł Ą C Z A J Ą C E P O S T Ę P O W A N IE U P R O S Z C Z O N E O K R E Ś L O N E W A R T . 421 K .P .K .

P ostępow anie uproszczone ulega w yłączeniu z tego ro d zaju pow odów , ja k zm iana k w a lifik a c ji p ra w n e j czynu na ta k ą, k tó ra należy do postępow ania zw ykłego, albo w w y p ad k u gdy szkoda w yrządzona lub zam ierzona p rzek racza 5 000 zł, ja k rów nież w w y p ad k u w sp o m n ian ej w yżej łączności spraw . D alsze szczególne postacie w y łą ­ czeń w y m ien ia a rt. 420 k.p.k.

Z astosow anie śro d k a zapobiegającego u ch y lan iu się od sądu w postaci are sztu tym czasow ego — ja k o pierw sze z okoliczności w skazanych w ty m przepisie — u w a- żafny za o d ręb n ą p rzesłan k ę w y łączającą postępow anie uproszczone. P rz e sła n k a ta dopóty stoi na przeszkodzie stosow aniu postępow ania uproszczonego, dopóki istnieje. T aki pogląd w św ietle użytego przez u sta w ę sform ułow ania: „pozbaw iony w olności w te j lub in n e j sp ra w ie ” nie pow inien budzić w ątpliw ości.

P rzepis a rt. 420 m a zastosow anie zarów no w p o stępow aniu przygotow aw czym , ja k i w po stęp o w an iu przed sądem . S tosuje się w ięc go zarów no do podejrzanego, k tó ry p rzeb y w a w areszcie tym czasow ym w toku postępow ania przygotow aw cze­ go, ja k i do oskarżonego, k tó ry p rzebyw a w areszcie tym czasow ym w to k u po stę­ p ow ania sądow ego. O skarżony może być areszto w an y bądź w te j, bądź w ja k ie j­ kolw iek in n e j sp raw ie. W każd ej z tych sp raw ro zp a try w a n y ch oddzielnie lu b łącz­ nie try b uproszczony je st niedopuszczalny.

Ze w zględu n a g w aran c je procesow e, ja k ie stw a rz a art. 420, użyte w tym p rz e ­ pisie słow a: „pozbaw ienie w olności” w y m ag a ją w y k ład n i o b ejm u jącej w szystkie w y padki, k tó re m im o że z form aln o p raw n eg o p u n k tu w idzenia nie są pozbaw ieniem w olności, fa k ty c zn ie je d n a k s tw a rz a ją sy tu a cję takiego ograniczenia p ra w proceso­ w ych oskarżonego, k tó ry m m a p rzeciw działać a rt. 420 k.p.k. Do ta k ich w ypadków należy zaliczyć p rzeb y w an ie osoby w ośrodku p rzystosow ania społecznego oraz w zakładzie popraw czym .

S tanow isko, w m yśl którego każde, choćby chw ilow e tym czasow e areszto w an ie w jak im k o lw iek sta d iu m postępow ania k arn eg o w yłącza postępow anie uproszczone raz n a zaw sze, nie z n a jd u je m erytorycznego u zasad n ien ia w yn ik ająceg o z celu i roli te j in stan c ji.

Jeżeli w ięc oskarżony odzyska w olność przed w n iesieniem sp raw y do sądu, sp raw a p o w in n a być rozpoznana w postępow aniu uproszczonym , albow iem odpadła

N r 1 (157) P ostępow anie uproszczone w k.p.k,. ₆₃

przyczyna, k tó ra u za sa d n ia ła zastosow anie postępow ania zwykłego, p ra w a zaś o sk a r­ żonego do obrony nie z o stają ograniczone, skoro będąc na w olności, z n a jd u je się on pod tym w zględem w sy tu a cji ta k ie j sam ej ja k in n e osoby, w sto su n k u do k tó ­ ry ch n ie zastosow ano a re sz tu tym czasow ego.

N ato m iast orzecznictw o SN jeszcze na g runcie daw nego p ra w a tra fn ie przyjęło (m a to zastosow anie rów n ież i obecnie), że postęp o w an ia uproszczonego n ie można stosow ać do oskarżonego, k tó ry był pozbaw iony w olności w chw ili rozpoczęcia roz­ p ra w y głów nej, chociażby zw olniono go przed jej za k o ń czen iem /

IV . O S K A R Ż Y C IE L E P U B L IC Z N I W P O S T Ę P O W A N IU U P R O S Z C Z O N Y M

O skarżycielem pub liczn y m — stosow nie do ogólnych przepisów — je st przede w szystkim p ro k u ra to r. R eg u ła ta m a zastosow anie także w p o stępow aniu uproszczo­ nym . M ając je d n a k n a uw adze potrzeby tego p o stępow ania oraz za k res sp raw o p rz e stę p stw a w y ra ź n ie określone — upow ażnia się do p ełn ien ia fu n k c ji osk arży ­ ciela publicznego ta k ż e n ie k tó re organy a d m in istra c ji pań stw o w ej. T ak w ięc o r­ g any w ym ienione w a rt. 421 sp e łn ia ją fu n k cję oskarżycieli p ublicznych m ających p raw o sporządzać i w nosić do sądu ak t osk arżen ia w sp raw ach , w k tó ry ch p rz y słu ­ g u ją im ta k ie u p ra w n ie n ia . A kt oskarżenia sporządzony przez te o rgany w ram ach po siad an y ch k o m p e ten c ji nie w y m ag a zatw ierd zen ia przez p ro k u ra to ra .

U p ra w n ien ie do w noszenia i p o p ie ra n ia osk arżen ia przed sądem , ja k ie m a ją oskarżyciele publiczni będący o rganam i ad m in istra c ji pań stw o w ej, o b e jm u je także p raw o do o d stą p ie n ia od oskarżenia, na co w sk az u je przepis a rt. 36 k.p.k. T ak i w n io ­ sek należy w yp ro w ad zić nie tylko z ogólnych u p raw n ie ń organów , o k tó ry ch mowa w a rt. 421 k.p.k., ale ta k ż e z re d a k c ji a rt. 37 k.p.k., k tó ra m a n a w zględzie w szystkich oskarżycieli publicznych, a nie ty lk o p ro k u ra to ra.

O rgany a d m in istra c ji w ym ienione w rozporządzeniu M in istra S p raw iedliw ości z dn. 29.XII.1969 r. w sp ra w ie w noszenia i p o p ie ra n ia oskarżenia przez o rgany a d ­ m in istra c ji p ań stw o w e j (Dz. U. N r 8, poz. 50) nie są u p raw n io n e do z a k ła d an ia r e ­ w izji od w yro k ó w sądów pow iatow ych, n a w e t jeśli a k t o sk a rż en ia b y ł w niesiony przez te organy. A rty k u ł 421 ogranicza u p ra w n ie n ia tych organów ty lk o do w no­ szenia i p o p ie ra n ia o sk arżen ia p rzed sądem I in stan cji.

O rgany te m ogą je d n a k złożyć jeszcze w niosek o sporządzenie u za sa d n ien ia , po ­ n iew aż a d re sa te m tego w n iosku jest sąd I in stan cji. Sporządzone u zasa d n ien ie d o rę­ cza się te m u , k to je złożył. N atom iast w nieść rew izję do sądu rew izy jn eg o może tylko p ro k u ra to r. T erm in do w niesien ia rew izji biegnie dla p r o k u ra to ra od d aty do­ ręczenia u z a sa d n ien ia stronie, k tó ra w niosek złożyła.

O rgany a d m in istra c ji p ań stw o w ej, k tó ry m p rzy słu g u ją p ra w a oskarży ciela p u ­ blicznego, w y k o n u ją je n ie jak o w zastępstw ie p ro k u ra to ra . W yręczają one p r o k u ra ­ to ra. P ro k u r a to r zachow uje sw e p ra w a oskarżyciela publicznego p rzed w szystkim i sądam i i w e w szystkich sp raw ach . Jeżeli w ięc p ro k u ra to r w stą p i do postępow ania, odsuw a on od udziału w c h a ra k te rz e oskarżycieli publicznych in n e o rgany (§ 2 cyt. ro zporządzenia M in. S praw iedliw ości).

O rganom a d m in istra c ji pań stw o w ej, k tó re m a ją praw o w y stę p o w a ć w c h a ra k te ­ rze o skarżycieli publicznych, rozporządzenie p rzy zn aje u p ra w n ie n ie do p ro w a d ze­ nia dochodzenia. Do dochodzenia sto su ją się przepisy kodeksu p o stęp o w an ia karnego, *

64 J e r z y B a f i a N r 1 (157)

w ty m p rze d e w szystkim przepisy o dochodzeniu uproszczonym . W ra m a c h docho­ dzenia uproszczonego nie są n ato m ia st te organy u p raw n io n e do w aru n k o w eg o u m a rz a n ia postępow ania karnego. U praw n ien ia w tym zak resie zastrzega ustaw a ty lk o p ro k u ra to ro w i i sądow i.7

P rz ep is art. 422 w sk azu je n a podstaw ow e różnice, ja k ie w zakresie czynności procesow ych w postępow aniu przygotow aw czym w y stę p u ją m iędzy dochodzeniem zw ykłym a uproszczonym . Nie je st w y m ag an e (a zatem n ie jest konieczne, choć m ożna od tego odstąpić) zaw iadom ienie p ro k u ra to ra o w szczęciu dochodzenia, spo­ rząd zen ie p ostanow ienia przew idzianego w art. 269 k.p.k. oraz w y d an ie postan o w ien ia przew idzianego w a rt. 277 k.p.k. Te dw a o statn ie p o stan o w ien ia m a ją być z a stą p io ­ n e fak ty c zn y m w ykonaniem czynności dotyczących zapoznania z treśc ią zarzutów oraz zaznajom ienia z m a teria łam i dochodzenia.

Je śli idzie o w ykład n ię zw iązaną ze sform ułow aniem „nie je st w y m ag a n e”, to n a ­ su w a się p y ta n ie, czy zw olnienia przew idziane w a rt. 422 odnoszą się do a k tu p ro ­ cesow ego (odstąpienie do w yd an ia postanow ienia), czy też do czynności procesow ej (odstąp ien ie od m erytorycznej czynności zaznajom ienia podejrzanego ze sta w ia n y ­ m i m u z a rzu ta m i i zebranym m a teria łem spraw y). N a p y ta n ie to odpow iada obecnie a rt. 422 § 1 k.p.k., k tó ry n ie dopuszcza do pom inięcia w p rocesie ta k ich czynności ja k p rze słu ch a n ie osoby p o d ejrz an e j co do treści zarzutów oraz niezaznajom ienie — pom im o żą d an ia — z m a teria łam i ukończonego dochodzenia.

P rz e słu c h a n ie osoby p o d ejrzan ej co do treści zarzutów należy uw ażać za czynność z a stę p u ją c ą w postępow aniu uproszczonym przed staw ien ie zarzutów . S tąd też zbęd­ n e je st w y d an ie w tym postępow aniu postanow ienia o p rze d staw ie n iu zarzutów . S y tu a c ja ta m a zw iązek z innym i czynnościam i w postęp o w an iu przygotow aw czym . Chodzi np. o podjęcie um orzonego śledztw a, k tó re może n a s tą p ić ty lk o pod w a r u n ­ kiem , że n ie będzie się ono toczyć przeciw ko osobie, k tó re j w poprzednim p o stę ­ p o w an iu przed staw io n o zarzuty.

B rak czynności procesow ych w skazanych w a rt. 422 § 1 k.p.k. byw a p oruszany p rze w a żn ie w zw iązku z postępow aniem rew izy jn y m i k w alifik o w a n y jest jako o b ra ­ za przepisów p ra w a procesowego. O braza tych przepisów w św ietle k.p.k. w y w o łu je d alej idące sk u tk i procesow e tylko w tedy, gdy k o n k re tn e uchy b ien ia przepisom procesow ym m iałyby w pływ n a treść orzeczenia (art. 387 p k t 2 k.p.k.).

N ależy stw ierdzić, że ta k ie b ra k i postępow ania, ja k niezaw iadom ienie p ro k u ra ­ to ra o p rze stęp stw ie czy niew y d an ie postanow ienia o p rze d staw ie n iu za rzutów lu b 0 zam k n ięciu dochodzenia, tylko w bardzo w y jątk o w y ch w y p ad k a ch m ogą m ieć ta k i c h a ra k te r, żeby w pływ ały n a treść orzeczenia, i to pod w aru n k ie m , że osoby p o d e jrz a n e j w ogóle nie p rzesłuchano n a treść zarzutów oraz pom im o żą d an ia nie zaznajom iono jej z m a te ria ła m i ukończenia dochodzenia.

N a zakończenie uw ag o oskarżycielu należy zaznaczyć, że w p o stępow aniu up ro sz­ czonym o d ręb n ie reg u lu je się ta k że sp raw ę udziału o skarżyciela publicznego w roz­ p ra w ie sądow ej. P rzepis a rt. 424 jest w łaśn ie o dstępstw em od przew id zian ej w a rt. 37 zasady obow iązkow ego udziału oskarżyciela publicznego w p o stępow aniu karn y m . O dstęp stw o dotyczy sp raw toczących się w postępow aniu uproszczonym przed sądem 1 odnosi się n ie tylko do p ro k u ra to ra , ale ta k że do o skarżycieli spośród organów a d m in istra c ji p aństw ow ej.

< P o r. t r a f n ą o d p o w ie d ź n a te n te m a t C e n tra ln e g o Z e sp o łu K o n s u lta c y jn e g o , „ G a z e ta S ą d o ­ w a i P e n i t e n c j a r n a ” n r 9/70.

P ostęp o w a n ie u p ro szczo n e w k .p .k. 6 5

Nr 1 (157)

P rzepis nie w sk a z u je n a niestaw ien n ictw o uspraw ied liw io n e lub n ie u sp ra w ie d li­ w ione. Chodzi w ięc o fa k t n ie sta w ien n ic tw a oskarżyciela, czyli nieobecności n a ro z­ p raw ie.

N iestaw iennictw o oskarżyciela nie ta m u je to k u ro zpraw y także w ty m sensie, że pod jego nieobecność m ogą być dokonane czynności procesow e, o k tó ry c h m ow a np. w art. 333 lub w 338 k.p k.

Z asada skargow ości w postępow aniu k a rn y m oznacza, że sąd nie w szczyna p o ­ stępow ania z w ła sn e j inicjatyw y, a tylko na żądanie upraw nionego oskarżyciela. U praw niony oskarżyciel m usi się w ypow iedzieć w sposób w y raźn y ta k co do czynu, ja k i zostaje zarzucony, ja k i co do osoby spraw cy. S ąd nie może w y jść poza g r a ­ nice przedm iotu postępow ania określonego przez oskarżyciela. Nie może w ięc skazać oskarżonego za czyny, k tó re nie były m u zarzucone. Ś rodkiem p ra w n y m do w y k a ­ zania woli ścigania w procesie k a rn y m jest a k t oskarżenia. W postęp o w an iu u p ro ­ szczonym jest to uproszczony a k t oskarżenia, czyli a k t oskarżenia bez u zasad n ien ia. U proszczony a k t osk arżen ia w postępow aniu nie będącym p ry w a tn o sk a rg o w y m nie może ograniczać się do w skazania osoby oskarżonego i zarzucanego m u czynu. T akie ak ty oskarżenia stosow nie do art. 422 § 2 k.p.k. m a ją być d okładne, a w ięc m a ją odpow iadać w ym aganiom w sk azan y m w a rt. 295—297 k.p.k., p rzy czym nie m u ­ szą one zaw ierać u zasadnienia. B ra k uzasad n ien ia jest jedynym o d stęp stw em w ty m zakresie.

V . P R Z E B IE G P O S T Ę P O W A N IA U P R O S Z C Z O N E G O I W Y R O K O W A N IE

N ależy podkreślić, że — poza przepisam i rozaz. 43 — w p o stępow aniu uproszczo­ nym m ają szczególne znaczenie te przepisy, k tó re fo rm u łu ją polecenia sp raw n eg o prow adzenia postępow ania karnego, jak np. przepis art. 313 § 2 k.p.k., k tó ry s ta ­ now i, że przew odniczący pow inien dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sp raw y n a ­ stąpiło na pierw szej rozpraw ie głów nej.

W edług przepisów rozdz. 43 przygotow anie ro zp raw y głów nej w p o stęp o w an iu uproszczonym jest uproszczone w ten sposób, że doręcza się o skarżonem u w ezw an ie n a określony te rm in rozpraw y głów nej łącznie z odpisem a k tu o sk a rż en ia (art. 423 k.p.k.).

W razie b ra k u odpisu a k tu oskarżenia dla doręczenia o skarżonem u sąd sto su je k onsekw encje procesow e przew idziane w a rt. 105 w zw iązku z a rt. 298 k.p.k. P o d ­ staw ę do żąd an ia odpisów a k tu o sk arżen ia fo rm u łu je w y raźn ie a rt. 298 k.p.k., k tó ry nie może pozostać bez egzekucji. Ś rodkiem p raw n y m jest tu a rt. 105 k.p.k., k tó ry należy do przepisów ogólnych.

W nioski dow odow e w postępow aniu uproszczonym należy składać w ciągu 7 dni od d aty doręczenia zaw iadom ienia o ro zp raw ie głów nej; re g u lu je to art. 423 k.p.k. N atom iast ogóh\e przepisy o ro zp raw ie m ają zastosow anie, stosow nie w ięc do tego oskarżony i jego obrońca m ają także w postępow aniu uproszczonym obow iązek zgłoszenia w te rm in ie 7 dni w szystkich znanych im dowodów n iezbędnych do ro z ­ poznaw ania spraw y.

Także w zakresie dalszego toku postępow ania przed sądem I in sta n c ji p rzepisy o try b ie uproszczonym nie p rze w id u ją żadnych zm ian, m a ją w ięc zastosow anie przepisy o postępow aniu zw ykłym .

6 6 J e r z y t3 a f i a K r i (157)

N ow ością są n a to m ia st rozw iązania dotyczące w y r o k o w a n i a z a o c z n e g o . 8 S p ra w a ta została ściśle zw iązana z m ożliw ością toczenia się postępow ania w try b ie uproszczonym .

P rzep is a rt. 425 k.p.k. d aje sądow i (nie przew odniczącem u) możliw ość w yboru dalszego p o stęp o w an ia w spraw ie, a m ianow icie: albo w ydać w y ro k zaoczny, albo postanow ić rozpoznanie sp raw y w obecności oskarżonego, co w ym aga je j odroczenia i za rządzenia sp ro w ad zen ia oskarżonego.

P oniew aż sta w ien n ictw o oskarżonego na rozp raw ę w sądzie I in stan c ji je s t jego p r a w e m 9, p rze to zaoczność w y ro k u zależy od n ie sta w ien n ic tw a oskarżonego n a d a ­ n ą ro zp raw ę, a jeśli k o rzy sta z pom ocy obrońcy — to rów nież i jego obrońcy. O bec­ ność oskarżonego i jego obrońcy n a poprzedniej rozpraw ie, k tó rą odroczono, nie m a żadnego w p ły w u n a c h a ra k te r w ydaw anego w yroku.

O puszczenie sali ro zp raw przez oskarżonego w w a ru n k a c h określonych w a rt. 323 k.p.k. je st chw ilow ą nieobecnością w toku ro zp raw y i dlatego w y ro k u w y ­ danego w ta k ich w a ru n k a c h u sta w a w y ra źn ie nie uw aża za w y ro k zaoczny.

W a ru n k iem w y d a n ia w y ro k u zaocznego jest doręczenie oskarżonem u w ezw ania. Sąd nie je s t u p ra w n io n y do w y d an ia w y ro k u zaocznego, m usi w ięc odroczyć ro z p ra ­ wę: w r a z ie w ątp liw o ści co do praw idłow ości doręczenia o skarżonem u zaw iadom ienia 0 te rm in ie ro zp raw y , w razie uzasadnionego p odejrzenia, że oskarżony w sądzie staw ić się nie m ógł, albo w w ypad k u , gdy są tru d n o ści w m ery to ry czn y m roz­ poznaniu sp ra w y i gdy rozpoznanie m erytoryczne w nieobecności oskarżonego n aru szało b y pod staw o w e zasady procesow e, do k tó ry ch należy zasada p ra w d y obiek ­ ty w n e j.10 *

P odobnym w y p ad k ie m jest ponadto sytuacja, gdy oskarżony, w sposób do­ stateczny u sp ra w ie d liw ia ją c sw e niestaw ien n ictw o , w niesie o odroczenie ro z p ra ­ w y.11

W arto zaznaczyć, że sąd w je d n ej spraw ie, w k tó re j w y stę p u je w ięcej niż jeden oskarżony, może w y d ać co do jednego oskarżonego w y ro k zaoczny, a w sto­ su n k u do pozostałych — w y ro k zw ykły.

Isto tn e znaczenie m a tu ta j fa k t, że przepisy o w y ro k u zaocznym m a ją zasto­ sow anie ty lk o w po stęp o w an iu uproszczonym przed sądem I in stan c ji. N ie m a ją w ięc one w p ły w u n a postępow anie odw oław cze, co oznacza, że w p o stępow aniu odw oław czym w y ro k zaoczny jest w sensie procesow ym ta k sam o tra k to w a n y ja k niezaoczny.

Mimo sta n o w isk a sądu, żeby rozpoznaw ać sp raw ę w obecności oskarżonego 1 nie w y d aw ać w y ro k u zaocznego, gdy oskarżony nie staw i się n a now ą rozpraw ę, choć p raw id ło w o doręczono m u w ezw an ie — sąd może zm ienić sw oje poprzednie stanow isko i postanow ić rozpoznanie sp raw y w nieobecności oskarżonego, i w ko n sek w en cji w y d ać w y ro k zaoczny.

O d czytan ie w y ja śn ie ń oskarżonego uprzednio przez n iego złożon ych bądź w p o stę ­ p ow an iu p rzy g o to w a w czy m , bądź w p ostęp ow an iu przed sąd em jest obow iązk ow e,

a P r o b le m a ty k ę tę p o d e jm u ją w sz c z e g ó ln o śc i: M. S i e w i e r s k i : Z a s a d y o g ó ln e i u c z e s t­ n ic y p o s tę p o w a n ia w e d łu g n o w e g o k .p .k ., „ P r o b le m y P r a w o rz ą d n o ś c i” n r 6/69, s. 5—6; S. S t a c h o w i a k : R o d z a je p o s tę p o w a n ia p o d n ie o b e c n o ś ć o sk a rż o n e g o w s ą d z ie I i n ­ s ta n c ji, N P n r 4/70; R. Ł y c z y w e k : O b o w ią z e k o b e c n o ś c i i p r a w o u c z e s tn ic tw a o s k a r ­ ż o n e g o p rz y c z y n n o ś c ia c h p ro c e s o w y c h w p o s tę p o w a n iu s ą d o w y m , „ P a l e s t r a ’ n r 1/70.

3 T aki, p o g lą d f o r m u ł u j e S. S t a c h o w i a k : op. c it., s. 534.

10 O rz e c z e n ie SN III K 1021/54 m a d a le j z n a c z e n ie d la w y k ła d n i w te j k w e s tii, u P o r. S. S t a c h o w i a k : op. c it., s. 535.

Ń r 1 (157) P o stęp o w a n ie u p ro szczo n e w k .p .k.

67

z ty m je d n ak uzupełnieniem , że w y jaśn ien ia te m ogą być też u zy sk an e w drodze p o ­ m ocy p raw n ej w m yśl a rt. 343 k.p.k.12 N a to m iast a rt. 426 § 2 w y m ag a od o sk a r­ żonego szczególnego u sp raw ie d liw ie n ia n ie sta w ien n ic tw a. M a to być ta k ie u s p r a ­ w iedliw ienie, k tó re uzasadnia odroczenie ro zp raw y oraz p ro w ad zen ie je j w d a l­ szym ciągu w obecności oskarżonego. T akim u sp raw ie d liw ie n iem je st w szczegól­ ności sytuacja, gdy oskarżony nie może w ziąć udziału w ro zp raw ie z pow odu choroby lub in n ej podobnej przeszkody (w yjazd służbow y itp.), a chce sądow i p rz e d ­ staw ić pew ne w nioski dow odowe lu b nie zn a n ą dotychczas ocenę okoliczności spraw y.

P on ad to należy dodać, że a rt. 426 § 2 k.p.k. m a zastosow anie ty lk o w tedy, gdy oskarżony łączy u sp raw ied liw ien ie sw ej nieobecności n a ro zp raw ie z w nioskiem o jej odroczenie.

W yrokiem zaocznym orzeka się n ie tylko o sk a za n iu na o k reślo n ą k a rę , ale ta k że o uniew in n ien iu lub um orzeniu p o stęp o w an ia karnego. W yrokiem zaocznym m ożna orzec tak że w aru n k o w e um orzenie postępow ania.

N atom iast jeśli idzie o orzekanie w sp raw ie środków zabezpieczających, to a r t 427 k.p.k. dopuszcza o rzek an ie w p o stęp o w an iu uproszczonym w y ro k iem zaocznym ty lk o o jednym ro d zaju środka, a m ianow icie p rze p ad k u przedm iotu. W zw iązku z tym należy przypom nieć, że orzeczenie p rze p ad k u przedm iotów , o k tó ry ch m ow a w a rt. 48 k.k., jako śro d k a zabezpieczającego m ożliw e je st ty lk o w w y p a d k a c h określonych w a rt. 104 k.k.

T ry b p o stępow ania z w yrokiem zaocznym je st inny niż w w y p a d k u w y ro k u nie będącego zaocznym.

W yrok zaoczny w ym aga zaw sze doręczenia oskarżonem u i bez jego doręczenia postępow anie k a rn e nie może się toczyć dalej.

U staw a nie p rzew id u je je d n a k in sty tu c ji sprzeciw u jako p o staci śro d k a odw o­ ław czego.13 S tąd też d a ta doręczenia w y ro k u zaocznego rozpoczyna bieg 7-dniow e- go te rm in u do złożenia przez oskarżonego w n io sk u o sporządzenie uzasadnionego w yroku. T erm in ten, stosow nie do re g u la cji w y n ik a ją c e j z a rt. 370 § 1 k.p.k., je st te rm in em zaw itym . D alszy tok postęp o w an ia odw oław czego je st ta k i sam ja k w k aż d ej innej sp raw ie z zak resu postęp o w an ia uproszczonego.

V I. S K Ł A D S Ą D U W P O S T Ę P O W A N IU U P R O S Z C Z O N Y M

Z m iany, jak ie n astąp iły w now ym k.p.k. w zak resie u sta la n ia sk ła d u sądzącego w postępow aniu uproszczonym , zostaty określone jako u m a cn ia n ie d em o k ra ty cz­ nych zasad w now ym u sta w o d aw stw ie .14

Z asad a sądu ław niczego jako sądu I in sta n c ji jest je d n y m z p odstaw ow ych za­ łożeń sądow nictw a PRL. Z asad a ta w y ra ż a te n d en c je do rozszerzającego się sta le udziału m as ludow ych w w y m ia rz e spraw iedliw ości. W ty c h w a ru n k a c h o d stę p stw a od te j zasady są przepisam i o c h a ra k te rz e w y jątk o w y m i p rzejściow ym ; stosow anie

12 B u d z i z a s trz e ż e n ia t r a k to w a n ie a r t. 426 § 1 k .p .k . ja k o p o d s ta w y d o w y o d r ę b n ia n ia d a ls z e j sz c z e g ó ln e j p o sta c i p o stę p o w a n ia . P o r. S t. S t a c h o w i a k : o p . c it., s. 536—537.

13 Z n ie sie n ie s p rz e c iw u w y w o łu je p e w n e z a s trz e ż e n ia ; p o r. S. S t a c h o w i a k : op. c it., s. 536—537.

u P o r. M. S i e w i e r s k i : K o d y f ik a c ja p r a w a k a r n e g o p ro c e s o w e g o , P iP n r 7/68; M. M a z u r : P o d s ta w o w e z a ło ż e n ia n o w e g o k .p .k ., W a rsz a w a 1969; M. C i e ś l a k : N o w e p ra w o k a r n e p ro c e s o w e P o ls k i L u d o w e j, „ P a l e s t r a ” n r 3/70, s. 32.

6 8 J e r z y B a f i a Nr 1 (157) ich pow inno być ograniczane w m ia rę u sta w a n ia w aru n k ó w , k tó re w yw ołały p o trze­ bę u sta n o w ien ia tych przepisów .

W yjątkow ość o dstępstw a od zasady udziału ław ników ludow ych w składzie są ­ du I in sta n c ji zn a jd u je sw e odbicie tak że w tym , że norm y zezw alające n a sądze­ n ie sp ra w przez sąd I in sta n c ji bez udziału ław ników um ieszczone są w p rz e p i­ sach p o stępow ania szczególnego.

Tę w yjątk o w o ść odstępstw a od zasady rozpoznaw ania sp raw z udziałem ław ników lu dow ych pow inni m ieć n a w zględzie prezesi sądów I in stan c ji, w y d ają c swe decy­ zje o rozpoznaniu dan ej sp raw y w składzie jednego sędziego.

N ie w y sta rc za sam o pow ołanie się n a przepis stw a rz ają cy m ożliw ość odstępstw a od sk ła d u ław niczego, o k tó ry m m ow a w art. 429 k.p.k. D ecyzja w ty m w zględzie pow unna mieć oparcie w m a te ria le spraw y. P o d staw ą jej m ogą być ty lk o uzasad­ n io n e okoliczności spraw y, a w szczególności b ra k zaw iłości sp raw y ze w zględu na n iesk o m p lik o w an y m a te ria ł faktyczny (dowodowy) bądź też b ra k isto tn y ch roz­ bieżności co do zagadnień p raw nych.

O kreślenie d rugie (tra k to w an e j jako w yjątk o w a) postaci sk ła d u orzekającego (je­ den sędzia) pozostaw ione je st o biektyw nem u i k o ntrolow anem u u zn an iu prezesa sądu. O znacza to, że jeśli zostanie spełniony w aru n ek , o k tó ry m m ow a w a rt. 429 k.p.k. („jest to u zasadnione okolicznościam i sp ra w y ”), to p rezes sądu może (a w ięc ta k ż e n ie m usi) w yznaczyć skład o rzekający złożony z jednego sędziego.

W sp raw ac h , k tó re sąd pow iatow y może rozpoznać w try b ie uproszczonym , p r e ­ zes tego sądu może zarządzić rozpoznanie sp raw y w składzie jednego sędziego, n a to m ia st nie może, choćby uzn ał sp raw ę za szczególnie skom plikow aną, zarządzić rozpoznanie je j w składzie trzech sędziów zaw odow ych.

T akiego sk ła d u sąd u dla sp ra w rozpoznaw anych w I in sta n c ji w try b ie up ro sz­ czonym now y k.p.k. nie przew id u je.

Szczególna czynność, tzn. w y d an ie zarządzenia przez prezesa sądu co do ro z­ p o zn a n ia sp raw y w try b ie uproszczonym , je st niezbędna dopiero w tedy, gdy sąd m a orzek ać w ty m try b ie w składzie jednego sędziego.

P o dobna reg u ła odnosi się tak że do p o stępow ania rew izyjnego, gdzie w a ru n k ie m ro zp o zn an ia sp raw y w składzie jednego sędziego jest to, że w p o stępow aniu przed sąd em I in stan c ji był skład jednoosobow y (art. 429 § 1 k.p.k.).

V II. Z M IA N A R O D Z A J U P O S T Ę P O W A N IA N A S K U T E K O K O L IC Z N O Ś C I W S K A Z A N Y C H W A R T . 430 K .P .K .

M ów iąc o w yłączeniu postęp o w an ia uproszczonego z pow odów w skazanych w a rt. 430 k.p.k., a przez to o zm ianie try b u postępow ania n a zw ykły, m am y n a m yśli ta k ą sy tu ację, gdy p rzedm iot pro cesu k arn eg o pozostaje ten sam , n ato m ia st ocena p ra w n a czynu, z k tó rą zw iązana je st fo rm a p o stępow ania karnego, ulega p rz e ­ ob rażen iu . Z m ianę try b u p o stępow ania m ożna określić jako rozpoznaw anie sp raw y w edług w ym ag ań innego try b u postępow ania niż ten, w ja k im sp raw a toczyła się dotychczas. A rty k u ł 430 k.p.k. p rze w id u je w śród w ypadków p rze jścia z try b u u p ro ­ szczonego n a try b zw ykły tak że sytuację, gdy spraw a jest zaw iła. Z aw iła sp ra w a — to sp raw a o zaw iłych okolicznościach faktycznych (nie w y sta rc zą tu w y stę p u ją c e ty lk o zaw iłości praw ne), k tó re pow odują, że rozpoznanie d a n e j spraw y w try b ie uproszczonym nie jest procesow o możliwe. „D ecydow ać w ięc tu pow inien w zgląd

69 Nr 1 (157) P o stę p o w a n ie u p ro szczo n e w k .p .k . .

na dobro w y m ia ru spraw iedliw ości. Z m iana w rozpoznaw aniu sp raw y polega na tym , że spraw y nie m ożna d alej rozpoznaw ać w try b ie uproszczonym .

W śród okoliczności w y łączających postępow anie uproszczone m am y do czynienia z okolicznościam i zarów no k arn o m a te ria ln y m i, ja k i ściśle procesow ym i. S ą to ro ­ dzajow e u jem n e p rz e sła n k i postępow ania szczególnego, nie p row adzą w ięc one do um orzenia postęp o w an ia karnego. P ostępow anie k a rn e toczy się d alej, zaw sze je ­ d nak w innym try b ie postępow ania, pi'zew ażnie pod pew nym i w a ru n k a m i proceso­ w ym i, odrębnym i dla k ażdej z okoliczności w yłączający ch postępow anie uproszczone. O koliczności te m a ją w zględną skuteczność o tyle, że zależą od tego, czy sp ra w a to ­ czyła się w składzie jednego sędziego.

Jeżeli zachodzi konieczność zm iany k w alifik acji p ra w n e j czynu, p o w o d u jąc ej je ­ dnocześnie konieczność przejścia z try b u uproszczonego n a zw ykły, w sp raw ie są­ dzonej jednoosobow o w toku rozpraw y, to sąd będzie zm uszony ro zp raw ę o d ro ­ czyć i postępow anie p rzed sądem będzie się toczyć od now a.15 S tanow isko ta k ie u za­ sadnione je st tym , że sąd będzie m u siał rozpoznaw ać sp raw ę w innym , now ym s k ła ­ dzie. Z am iast jednego sędziego now y skład będzie złożony z sędziego i dw u ła w n i­ ków. Jeżeli je d n ak dotychczasow y skład sądu b ył kolegialny, to k w estia, czy o d ro ­ czyć rozpraw ę, czy też konty n u o w ać ją dalej, zależy od u sto su n k o w an ia się w now ym postępow aniu (zw yczajnym ) do b ra k u tych czynności, k tó re w try b ie uproszczo­ nym nie są konieczne, ja k np. b ra k u zaw iadom ienia p ro k u ra to ra o p rze stęp stw ie, b ra k u p rze d sta w ie n ia zarzutów , b ra k u postan o w ien ia o w y n ik ach dochodzenia, gdy a k t oskarżenia pochodzi od niew łaściw ego oskarżyciela albo gdy w y stę p u je b rak doręczenia o skarżonem u a k tu oskarżenia.

U w agi te m a ją znaczenie także w tedy, gdy n a sk u te k konieczności u sta le n ia nowego skład u (kolegialnego zam iast jednoosobowego) n a s tę p u je odroczenie ro z­ praw y.

W razie w y jścia na jaw okoliczności pow odujących konieczność zm iany p o stę ­ pow ania z try b u uproszczonego n a zw ykły, sąd będzie m usiał odroczyć p o stę p o ­ w anie w spraw ie, a prezes zarządzi rozpisanie ro zpraw y głów nej. W now ym p o stę ­ pow aniu zw yczajnym konieczna jest obecność p ro k u ra to ra .

Gdyby p ro k u ra to r b ra ł udział w postępow aniu, to w w ypadkach, w k tó ry c h sp raw ę rozpoznaw ał sąd w try b ie uproszczonym , ale w składzie sędziego i dw óch ław ników , pozostałaby do rozw ażenia tylko kw estia, czy b ra k pew nych czynności procesow ych zbędnych w try b ie uproszczonym nie w ym aga uzupełnienia ze w zglę­ du na postępow anie zw ykłe. Z w rot sp raw y do dochodzenia może n astąp ić ty lk o na podstaw ie a rt. 344 k.p.k.

P ostanow ienie o p rze k aza n iu sp raw y z postępow ania uproszczonego do zw ykłego może zapaść bądź n a ro zp raw ie głów nej, bądź n aw e t przed rozpraw ą.

S tro n a może jeszcze przed ro zp raw ą w nosić o przek azan ie sp raw y zaw iłej do rozpoznania przez sąd w try b ie zw yczajnym .

R ozstrzygnięcie o składzie sądu zapadnie w postaci p ostanow ienia, m a ją w ów czas zastosow anie przepisy a rt. 20 § 2, 299 lub 349 k.p.k.

O p rze k aza n iu sp raw y do postępow ania zw ykłego decyduje sąd, k tó ry d o ty c h ­ czas sp raw ę rozpoznaw ał.

In te n c ją u staw y je st ograniczenie zbyt pochopnego p rzek azy w an ia sp raw ro z­ poznaw anych z jednego postępow ania do drugiego.

’•5 P r o b le m a ty k ę z a s a d y b e z p o ś re d n io ś c i i c ią g ło ś c i w n o w y m k .p .k . o m a w ia s z e ro k o A. K a f t a l ( „ P a l e s t r a ” n r 6/70).

70 J e r z y B a f i a N- 1 (157)

N a p ostanow ienie o odroczeniu ro zp raw y zażalenie nie p rzy słu g u je w m yśl art. 430 k.p.k. O droczenie ta k ie jest obow iązkow e. Nie zam yka ono drogi do w yd an ia w y ro k u an i nie je st p rzew idziane przep isem szczególnym . Może być w y d an e z w ła s­ n ej in ic ja ty w y sędziego albo n a w niosek stro n y zgłoszony bądź przed rozpraw ą, bądź n a rozpraw ie.

S p ra w a , k tó ra się toczyła w try b ie uproszczonym , od m om entu w y d an ia p o sta ­ n o w ien ia o p rze k aza n iu sp raw y do rozpoznania w try b ie zw ykłym toczy się d alej w try b ie zw ykłym . Od te j chw ili o d p a d a ją w szelkie uproszczenia i o d stę p stw a od zw ykłego (norm alnego) toku postępow ania.

Jeżeli przekazanie sp raw y do try b u zw ykłego n astąp iło przed ro zp raw ą, o sk a r­ żonem u doręcza się odpis a k tu o sk a rż en ia niezależnie od zaw iadom ienia o te rm i­ nie rozpraw y. P rz y ją ć należy, że z chw ilą w y d an ia decyzji o zm ianie try b u p o stę­ p o w an ia n a s tą p iła k o n w alid acja tych b rak ó w postępow ania, k tó re stan o w ią u ste rk ę w p o stęp o w an iu zw ykłym , były zaś dopuszczalne w try b ie uproszczonym .

A rt. 430 nie przew id u je konieczności cofania sp raw y do stad iu m poprzedniego i u zu p ełn ien ia czynności procesow ych, któ ry ch dokonanie było zbędne w try b ie uproszczonym . W szczególności nie trz e b a sporządzać now ego a k tu o skarżenia, choć­ by dotychczasow y nie o dpow iadał w szystkim w aru n k o m p rzew idzianym w art. 295—296 k.p.k.

Sąd, ro zstrzy g ając k w estię p rz e k a z a n ia sp raw y do try b u zw ykłego p ostępow a­ nia, m a rów nież p raw o — stosow nie do a rt. 299 k.p.k. — zw rócić sp raw ę p ro k u ra to ­ row i w celu uzupełnienia dochodzenia, jeżeli uzna to za konieczne dla p ra w id ło ­ w ego osądzenia spraw y. VIII.

V III. O R Z E C Z E N IE W P O S T Ę P O W A N IU U P R O S Z C Z O N Y M W S P R A W IE O W Y K R O C Z EN IA

A rty k u ł 431 reg u lu je szczególną sy tu a cję, gdy zachodzi zm ian a oceny k arn o m a - te ria ln e j czynu w te n sposób, że dotychczasow y w y stę p ek p rzek ształca się w w y ­ kroczenie. W ypadek ta k i może m ieć m iejsce, gdy o d p ad a ją znam iona w ystępku, a czyn w y ee erp u je znam iona w y k ro c ze n ia albo gdy w y stę p u ją zm iany w ocenie znam ion ilościow ych, np. w zak resie szkody w yrządzonej czynem .

P o stęp o w an ie w sp raw ie takiego czynu trak to w a n eg o ja k w ykroczenie zależy od ok resu , w ja k im w ychodzi to n a jaw . Ze w zględu na k ró tk i okres przed aw n ien ia p rz y jm u je się 3 m iesiące ja k o te rm in , k tó ry rz u tu je n a try b za ła tw ien ia spraw y.

A rt. 431 rozszerza u p ra w n ie n ia są d u do ro zpoznaw ania sp raw y o w ykroczenie na w y p ad e k p rzew idziany w tym przepisie, a w ięc aby zabezpieczyć rozpoznanie s p r a ­ w y przed upływ em p rzed aw n ien ia. P o niew aż w ta k im w y p a d k u sąd rozpoznaje

sp ra w ę w try b ie postępow ania uproszczonego, należy w ięc p rzy ją ć, że będzie orzekać on rów nież n a zasadach p rzew id zian y ch w p ra w ie o w ykroczeniach. T akie sta n o w is­ ko rodzi daleko idące k onsekw encje. K o n sek w e n cją p rzy ję cia sądow ego postępow ania uproszczonego pow inno być p raw o oskarżonego do za sk arżen ia orzeczenia przed sąd em rew izyjnym . Ja k w iadom o, w razie sk ie ro w a n ia sp raw y o w ykroczenie n a drogę p o stęp o w an ia k arn eg o po w y d a n iu w y ro k u przez sąd pow iatow y m ożliwość rew iz ji do sąd u w ojew ódzkiego je st w yłączona (art. 461 § 1 k.p.k.