Stanisław Cora
Dopuszczalność zwrotu sprawy
prokuratorowi w celu rozszerzenia
postępowania na inne czyny tego
samego oskarżonego
Palestra 19/9(213), 79-89
1975
STANISŁAW CORA
Dopuszczalność zwrotu sprawy prokuratorowi
w celu rozszerzenia postępowania
na inne czyny tego samego oskarżonego*
A u to r, opierając się na analizie obow iązującego unorm ow ania, uzasadnia niedopuszczalność zw r o tu sp ra w y p ro ku ra to ro w i w celu rozszerzenia p o stęp o w ania na in n e c z y n y tego sam ego oskarżonego. R ozw aża k w es tię zw ro tu sp ra w y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o ska rżen ia ” na tle dw óch sy tu a c ji p roce so w ych : p ierw sze j — g d y o ska rżyciel w try b ie art. 345 k .p .k. zło ż y ł d o d a tko w e oskarżenie, a sąd przed p rz ys tą p ie n ie m do jego rozpoznania stw ierd ził k o nieczność przep ro w a d zen ia co do now ego c z y n u śledztw a lub dochodzenia: dru g iej — g d y oska rżyciel nie zło ż y ł doda tko w eg o oskarżenia, a sąd „ w idzi” p o trzebę rozszerzenia postępow ania na n o w y c zy n tego sam ego oskarżonego.
P ro b le m a ty k a zw ro tu sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu uzupełnienia p o stęp o w an ia przygotow aw czego doczekała się już w naszym p iśm ien n ictw ie p raw n iczy m bogatej lite ra tu ry . O ile je d n a k k w e stia z w ro tu sp ra w y w try b ie a rt. 299 § 1 p k t 2 k.p.k. oraz art. 344 k.p.k. by ła p rzedm iotem w n ik liw e j analizy, o ty le prob lem aty ce z w ro tu sp raw y w celu rozszerzenia p o stę p o w an ia n a inne czyny tego sam ego oskarżonego pośw ięcono w zasadzie n iew iele m i e j s c a Z a g a d n i e n i e to je st n ato m ia st — ta k z teoretycznego ja k i p raktycznego p u n k tu w idzenia — w ażne i ciekaw e i w ym aga w szechstronnego om ów ienia. Rzecz bow iem w tym , że ustaw o d aw ca p rze w id zia ł w y ra źn ie m ożliw ość zw ro tu sp ra w y je d y n ie w celu u su n ięcia istotnych b ra k ó w p o stęp o w an ia przygotow aw czego (art. 299 § 1 p k t 2 k.p.k. i a rt. 344 § 1 k.p.k.) oraz rozszerzenia p ostępow ania na czyny „innych osób” niż o b jęte ak tem oskarżenia (art. 344 § 2 k.p.k.), n ato m ia st co do m ożliw ości p rze k aza n ia sp raw y w celu „przed m iotow ego rozszerzenia o sk a rż e n ia ” b ra k je s t odpow iedniego p ostanow ienia ustaw y. W tym sta n ie rzeczy ro zw ażenia w ym aga p y ta n ie, czy n a tle obow iązującego u n o r m ow ania u zasadnione je st tego ro d za ju za p a try w a n ie , k tó re by zezw alało sądow i na zw rócenie sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu objęcia oskarżeniem innych czynów tego sam ego oskarżonego.
W lite ra tu rz e procesu karn eg o nie m a w te j k w estii zgodności. P rzew aża — ja k się zd a je — opinia, w edług k tó re j z w ro t sp raw y w celu rozszerzenia p o stę
* Ju ż po złożer.iu n iniejszego op raco w an ia u k azał się w „N ow ym P ra w ie ” (n r 1 z 1975 r.) a rty k u ł S. S t a c h o w i a k a („ K o n stru k cja tzw . p ro cesu w padkow ego w polskim p raw ie k a rn y m procesow ym ” ), k tó reg o a u to r nie byt ju ż w sta n ie uw zględnić.
i Zob.: M. C i e ś l a k : P olska p ro c ed u ra k a rn a — P odstaw ow e założenia teo rety czn e, W arszaw a 1971, s. 226; M. C i e ś l a k ; Z. D o d a : P rzeg ląd o rzecznictw a SN w z ak resie p o stępow ania k arn eg o , W PP 1971, n r 2, s. 201; K odeks postęp o w an ia k arn eg o — K o m en tarz (praca zbiorow a), W arszaw a 1971, s. 412; P. K r u s z y ń s k i : Glosa do po stan o w ien ia SN z dnia 17.1.1970 r. I KZ 103/69, OSPiK A 1971, z. 2, s. 82 i n a st.; S. S t a c h o w i a k : Glosa do tego sam ego p o stan o w ien ia SN, W PP 1972, n r 1, s. 104 i n a st.; F. P r u s a k : P ociągnięcie po d ejrzan eg o do odpow iedzialności w procesie k a rn y m , W arszaw a 1973, s. 210 i n a st.; A. K a - f a r s k i : P rzeg ląd o rzecznictw a SN z z ak re su p o stęp o w an ia k arn eg o , NP 1972, n r 12, s. 1834 i nast.; A. K a f t a l : K o ntrola sądow a postęp o w an ia przygotow aw czego, W arszaw a 1974, s. 221 i nast.
Z opraco w ań daw n iejszy ch zob. w szczególności: . J. B a f i a : Z w rot sp raw y przez sąd do uzu p ełn ien ia śledztw a lu b dochodzenia. W arszaw a 1961, s. 76 i nast. oraz pow ołane tam w tej k w estii piśm iennictw o.
80 S t a n i s ł a w C o r a N r 9 (213)
p o w an ia n a in n e czyny tego sam ego oskarżonego je s t n ie d o p u sz c z a ln y 2. A le r e p r e z e n to w an e je st rów nież z a p a try w a n ie o d m ie n n e 3.
P ogląd, w ed łu g któ reg o dopuszczalne je st p rz e k a z a n ie sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu o bjęcia oskarżeniem in n y c h czynów tego sam ego oskarżonego, u za sa d n ia się w sposób n astęp u jący . T w ierdzi się m ianow icie, że jeżeli n a ro zp raw ie zo stan ie u ja w n io n y now y czyn oskarżonego, a oskarżyciel w niósł o jego rozpoznanie, to w św ie tle a rt. 345 § 1 k.p.k. nie m a przeszkód do z w ro tu sp ra w y w celu rozsze rze n ia p o stę p o w an ia o ten czyn. S koro bow iem przepis a rt. 345 § 1 k.p.k. m ów i o konieczności p rze p ro w ad z an ia p ostępow ania przygotow aw czego, to tym sam ym z a k ła d a m ożliw ość p rze k aza n ia a k t sp raw y p ro k u ra to ro w i. P o d k re śla się p rz y tym , że za ta k im rozw iązaniem p rze m aw ia ta k ż e tre ść § 2 a rt. 345 k.p.k. W reszcie d o d aje się, że ta k ie rozw iązanie in te rp re ta c y jn e pozostaje w zgodzie z zasadą skargow ości, gdyż nie n a s tę p u je tu ta j je j naru szen ie, skoro oskarżyciel złożył sk a rg ę w celu objęcia oskarżeniem now o u jaw nionego czynu. W zgląd na w y m ie nione w yżej okoliczności p ro w a d zi do w niosku, że sąd każdorazow o będzie w e w s k a zanym uk ład zie procesow ym oceniał, czy należy w raz ie zgody oskarżonego ro z poznać n ow y czyn, czy też trz e b a przekazać sp ra w ę p ro k u ra to ro w i w celu p rz e p ro w a d ze n ia p ostępow ania przygotow aw czego co do now o ujaw nionego czynu o sk a rż o n e g o 4. N atom iast w sy tu a cji gdy osk arży ciel n ie w niósł o rozpoznanie n a ro zp ra w ie now o u jaw nionego p rze stęp stw a, p o d sta w ę p ra w n ą do z w ro tu sp raw y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rż en ia” u p a tru je się w — stosow anym
p er analogiam — a rt. 344 § 2 lu b a rt. 344 § 1 k.p.k. N a u za sa d n ien ie pow yższe
go z a p a try w a n ia podnosi się, że w p ra w d zie a rt. 344 § 2 k.p.k. je st p rzepisem w y ją tk o w y m , je d n ak ż e nie m ożna w yłączyć jego sto so w an ia w drodze analogii bez w y k a z a n ia , że b y ła b y ona w e w sk azan ej sy tu a c ji n ie k o rz y stn a dla oskarżonego. D odaje się p rzy tym , że a rt. 344 § 2 k.p.k. nie n aru sz a zasady skargow ości, a lb o w ie m p r o k u ra to r po zw rocie sp raw y nie je s t obow iązany w nieść o sk a rż en ia o n o w y czyn, lecz jedynie w yjaśn ić okoliczności z ty m czynem zw iązane. P o n ad to zw rac a się uw agę, że rezy g n acja ze ścigania czynu innego niż czyn określony w ak c ie o sk arżen ia n aru sz a zasadę legalizm u, ja k ą w to k u p ostępow ania p rzygo tow aw czego je st zw iązany oskarżyciel p u b lic z n y 5.
P rz ed sta w io n e stanow isko nie w y d aje się uzasadnione. A p oniew aż m ogą w zw ią zk u z tym pow stać n iep o trzeb n e p o w ik ła n ia w p ra k ty c e sto so w an ia in sty tu c ji zw ro tu sp ra w y p ro k u ra to ro w i, przeto należy całą sp raw ę bliżej rozw ażyć.
N a w stę p ie trze b a je d n a k w y jaśn ić p ew n ą k w estię ogólną. Chodzi bow iem o to, że n a tle a rt. 345 § 1 k.p.k. w y ra źn ie należy rozróżnić d w ie sy tu a c je procesow e. P ierw szą — gdy oskarżyciel zarzuca n a ro zp raw ie d o d atk o w y czyn, a oskarżony godzi się n a jego rozpoznanie, po czym w t o k u rozpoznania w y łan ia się koniecz ność p rze p ro w ad z en ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now o ujaw nionego p rz e stę p stw a . D rugą — gdy konieczność p rze p ro w ad z en ia śledztw a lu b dochodzenia co do now ego czynu u ja w n ia się ju ż p r z e d p r z y s t ą p i e n i e m przez sąd do rozp o zn an ia dodatkow ego o sk arżen ia pom im o zgłoszenia przez o skarżyciela now ego za rzu tu . R ozróżnienie tycM dw óch u k ła d ó w procesow ych je st dlatego konieczne, że p ro b lem dopuszczalności z w ro tu sp raw y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia
2 M. C i e ś l a k : jw .t s. JM; M. C i e ś l a k , Z. D o d a : )w ., ». MI; P. K r u s z y ń s k i : jw ., s. 83; S. S t a c h o w i a k : jw ., s. IM; F. P r u s a k : jw ., s. 211. Zob. także: Postano w ien ie SN z dnia 17.1.1#70 r. I KZ 103/69, OSPiKA 1970, z. 6, pcw. 281 oraz A. K i l a r s k i : jw ., s. 1834 i nast.
3 A. K a f t a 1: jw ., s. 321 i nast. 4 A. K a f t a l : jw ., s. 231. 5 z o b . A. K a f t a l : jw ., s. 2*6.
N r 9 (213) Z w r o t sp ra w y p ro k u ra to ro w i w celu rozszerz, postąp. 81
o sk a rż en ia” w o g ó l e m ożna ro zw ażać jed y n ie n a tle ty c h sy tu a cji procesow ych, w k tó ry c h konieczność p rze p ro w ad z en ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego w z a k re sie now ego z a rz u tu u ja w n i się p rze d p rzy stą p ie n iem przez sąd do rozpoznania dodatkow ego osk arżen ia. D opuszczalność stosow ania a rt. 344 § 1 k.p.k. nie budzi bow iem w ątpliw ości, gdy o sk arżo n y w y ra ził zgodę n a rozpoznanie dodatkow ego oskarżenia, a p o trz e b a p rz e p ro w ad z en ia w tym zak resie śledztw a lu b dochodzenia w yszła Ra ja w dopiero w to k u rozp o zn aw an ia tego now ego zarzutu. W ty m w y p ad k u bow iem doszło ju ż do o sk a rż en ia o now o u ja w n io n y czyn, co oznacza, że sp ra w a zaw isła ju ż w sądzie i p o stę p o w an ie w tym zakresie toczy się n a zasad ach ogólnych, określo n y ch w p rze p isac h k.p.k.
Z asadnicze znaczenia dla ro zstrzy g n ięcia ta k „um iejscow ionej” k w e stii dopusz czalności z w ro tu sp ra w y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rż en ia” m a z je dnej stro n y p ra w id ło w a r e k o n s tru k c ja n orm y z a w a rte j w a rt. 345 k.p.k., a z d r u giej — w łaściw a ocena in s ty tu c ji zw ro tu sp raw y p ro k u ra to ro w i w ty m w łaśn ie celu n a tle zasady skargow ości i legalizm u.
Z acznijm y od an a liz y a rt. 345 k.p.k., k tó ry sta n o w i, co n a s tę p u je : „§ 1. Je że li na pod staw ie okoliczności, k tó re w yszły n a ja w w to k u ro zp raw y , oskarżyciel za rzu cił o skarżonem u inny czyn oprócz objętego ak tem oskarżenia, sąd m oże za zgodą oskarżonego rozpoznać now e o sk a rż en ie n a tej sam ej ro zp raw ie, ch y b a że zachodzi konieczność p rze p ro w ad z en ia p o stę p o w an ia przygotow aw czego co do now ego czynu. § 2. W raz ie o d roczenia ro z p ra w y oskarżyciel w nosi now y lu b d o d atk o w y a k t o sk a rż en ia”.
B rzm ienie tego p rze p isu pro w ad zi w sposób jednoznaczny do w niosku, że m ożli wość rozpoznania przez sąd n a te j sam ej ro zp raw ie now o u jaw nionego p rze stęp stw a je st u zależniona od 4 w a ru n k ó w : 1) u ja w n ie n ia czynu oskarżonego n a pod sta w ie okoliczności, k tó re w yszły n a ja w w to k u ro zp raw y , 2) zgłoszenia przez oskarżyciela z a rz u tu p o p ełn ien ia tego czynu, 3) zgody oskarżonego n a rozpoznanie tego now ego z a rzu tu , 4) „ b ra k u ” konieczności p rze p ro w ad z en ia p ostępow ania p rz y gotow aw czego co do now ego c z y n u 6. N iespełnienie k tóregokolw iek z ty c h w a ru n k ów nie pozw ala sądow i n a p rz y stą p ie n ie do naty ch m iasto w eg o rozpoznania nowo ujaw nionego czynu oskarżonego. O znacza to, że w raz ie konieczności p rze p ro w ad z e nia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now ego czynu nie je s t m ożliw e — m im o zgłoszenia przez oskarży ciela w try b ie a r t. 345 § 1 k.p.k. nowego z a rz u tu — ro z poznanie n a te j sam ej ro zp raw ie dodatkow ego oskarżenia.
N a tle tego stw ie rd z e n ia n asu w a się p y ta n ie dotyczące k o n sek w en cji proceso w ych, ja k ie w e w sk az an e j sy tu a cji w y n ik a ją w zw iązku z koniecznością p rz e p ro w adzenia p o stę p o w an ia przygotow aw czego w za k resie now ego za rzu tu . Chodzi m ianow icie o to, czy po zgłoszeniu przez o skarżyciela w try b ie art. 345 § 1 k.p.k. nowego za rz u tu sąd m o ż e — ze w zględu na konieczność p rze p ro w ad z en ia po stęp o w an ia przygotow aw czego co do now ego czynu — odroczyć ro zp raw ę n a p o d sta w ie a rt. 345 § 2 k.p.k. (jeżeli uzna za w sk az an e rozpoznać łącznie now y oraz ob jęty a k tem o sk a rż en ia zarzut), czy też m a zw rócić sp raw ę p ro k u ra to ro w i w t r y bie art. 344 § 1 k.p.k. w celu p rze p ro w ad z en ia śled ztw a lu b dochodzenia w z a k re sie now ego z a rz u tu 7.
P rim a facie w y d aw ać by się mogło, że w e w sk az an y m w yżej u k ła d z ie p ro ceso
w ym należy się opow iedzieć za d ru g im rozw iązaniem , tzn. za dopuszczalnością zw ro tu sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu p rzep ro w ad zen ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now o u jaw nionego czynu tego sam ego oskarżonego. D la u za sa d n ien ia tego
6 M. C i e ś l a k : P olska p ro c ed u ra k a rn a (...), Jw., s. 266.
i Z a rt. 345 k.p.k. n ie w y n ik a bow iem , żeby sąd w razie niem ożności n aty ch m iasto w eg o
rozpoznania d odatkow ego o sk arżen ia m usiał odroczyć rozpraw ę.
82 S t a n i s t a u ? C o r a N r 9 (213)
ro d z a ju z a p a try w a n ia m o fn a b y było podnieść, że z a rt. 345 § 2 k.p.k. nie w y n ik a, a b y osk arży ciel m ógł w raz ie odroczenia ro zp raw y z p rzyczyn w ym ienionych w § 1 a r t. 345 k.p.k. p row adzić ja k iek o lw iek p o stę p o w an ie p rzygotow aw cze B. P o n ad to m o żn a b y było w sk az ać n a to, że w św ietle art. 345 § 2 k.p.k. osk arży ciel n ie m ógłby w ra z ie stw ie rd z en ia b ra k u p o d sta w do o sk a rż en ia um orzyć p o stę p o w an ia p rzygo tow aw czego co do now ego czynu, lecz m u siałb y w nieść now y lu b d o d atk o w y ak t o s k a rż e n ia 8 9. N ato m iast w razie przek azan ia sp raw y w try b ie a rt. 344 § 1 k.p.k. p ra w o do um orzenia p o stę p o w an ia przygotow aw czego p rzy słu g iw ało b y osk arży cie lo w i n a p o d sta w ie a rt. 300 k.p.k. w zw iązku z a rt. 344 § 1 i 3 k.p.k. W reszcie m ożna by było ta k ż e podnieść, że zgłoszenie przez o sk arży ciela w try b ie a rt. 345 § 1 k.p.k. now ego za rz u tu w y w o łu je ta k ie saftie sk u tk i pro ceso w e ja k osk arżen ie w n ie sio n e w fo rm ie a k tu o s k a rż e n ia 10 11. S koro w ięc w o d n ie sie n iu do za rz u tu objętego a k te m o sk a rż en ia istn ie je m ożliw ość z w ro tu sp raw y n a p o d sta w ie a rt. 344 § 1 k.p.k., to ty m sam ym m ożliw ość ta k a istn ie je ta k ż e w o dniesieniu do zarzu tu w niesionego n a p o d sta w ie a rt. 345 § 1 k.p.k.
W b rew je d n a k w y m ienionym w yżej okolicznościom należy się w om aw ianym u k ła d zie procesow ym opow iedzieć za odroczeniem ro z p ra w y n a p o d staw ie art.
349 § 2 k.p.k., gdy zachodzi konieczność p rze p ro w ad z en ia p ostępow ania przy g o to w aw czego w zak resie now ego za rzu tu , i p rz y ją ć niedopuszczalność przek azy w an ia sp ra w y p ro k u ra to ro w i w celu p rze p ro w ad z en ia śle d ztw a lu b dochodzenia co do no w ego czynu oskarżonego. T ru d n o bow iem nie zauw ażyć, że k.p.k. z 1969 r. w y raź n ie przew id ział tylk o d w ie „postacie” z w ro tu sp ra w y do p ostępow ania p rzy g o tow aw czego. M ianow icie w § 1 a rt. 344 p rze w id zia ł zw ro t sp raw y w celu u z u p e ł n i e n i a p o stęp o w an ia przygotow aw czego, a w § 2 „z w ro t” w celu r o z s z e r z e n i a p o stę p o w an ia n a c z y n y o s ó b n ie pociąg n ięty ch do odpow iedzialności k a r nej. P o d k re śle n ie te j okoliczności m a isto tn e znaczenie z p u n k tu w idzenia in te re su ją c e j n a s kw estii. P ozw ala bow iem — w obec b ra k u w yraźnego przepisu u sta w y — p rz y ją ć dopuszczalność p rze k azy w a n ia sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu p r z e p r o w a d z e n i a p ostępow ania przygotow aw czego w k w estii now ego z a rz u tu je d y n ie n a p o d sta w ie a n a l o g i i do a rt. 344 § 1 k.p.k. D opuszczalność stosow ania art. 344 § 1 w drodze analogii je s t je d n a k sp ra w ą n iezm iern ie w ątp liw ą. Z godnie bo w iem z pow szechnie p rz y ję ty m w d o k try n ie poglądem niedopuszczalne je s t roz ciąg an ie w drodze analogii przepisów w y ją tk o w y c h n , do k tó ry ch niew ątp liw ie należy zaliczyć przep isy o zw rocie sp raw y p ro k u ra to ro w i. W zgląd w ięc n a tę oko liczność sta w ia pod zn ak iem za p y ta n ia całą k o n stru k c ję zw ro tu sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu p rzep ro w ad zen ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now ego czy n u oskarżonego 12. N ajisto tn iejsz e je st tu je d n a k to, że w e w sk azan y m w yżej u k ła dzie procesow ym b ra k je st w y sta rc za jąc y ch p o d sta w do tego, ab y w yłączyć m o 8 P o g ląd ta k i n a tle a rt. 313 1 314 d.k.p.k. w y raził W. D a s z k i e w i c z w p ra cy : O dstą p ien ie o sk arży ciela publicznego od o sk arżen ia a zasada legalizm u, „ P a le s tra ” 1961, n r 8, s. 51.
9 W. D a s z k i e w i c z : Jw „ s. 51, a tak ż e w pew nym sensie P. K r u s z y ń s k i : Jw.,
s. 83.
10 W. D a s z k i e w i c z : jw ., s. 50 i n a st.; t e n ż e : O skarżyciel w polskim procesie
k a rn y m . W arszaw a 1960, s. 184.
11 M. C i e ś l a k : jw ., s. 183.
u P ew n e w ątpliw ości, Jeśli chodzi o zasadność teg o tw ierd zen ia, m ogłyby p ow stać na tle a rt. 344 s 1 k.p.k., k tó ry obok „ isto tn y c h b ra k ó w postęp o w an ia przygotow aw czego” w y m ien ia Jak o p rz esła n k ę zw ro tu sp ra w y tak ż e „p o trz eb ę poszu k iw an ia dow odów ” . Rzecz Je d n a k w ty m , że p o trze b a poszu k iw an ia dow odów nie m a c h a ra k te ru sam odzielnej pod sta w y „ zw ro tu ” i m oże się po jaw ić Jedynie w zw iązku z p rzeprow adzonym Już postępo w a n iem przygotow aw czym . W te j k w e stii zob. bliżej S. C ó r a : Z w ro t sp raw y do uzupeł n ien ia postęp o w an ia przygotow aw czego, N P 1973, n r 11, s. 1578.
N r 9 (213) Z w r o t sp ra w y p ro ku ra to ro w i w celu rozszerz, postąp. 83
żliw ość odroczenia ro zp raw y , gdy zachodzi konieczność p rzeprow adzenia śle d ztw a lu b dochodzenia w z a k resie now ego za rzu tu . Za dopuszczalnością zaś takiego ro z w iąz an ia in te rp re ta c y jn e g o p rz e m a w ia w szczególności treść § 2 art. 345 k.p.k. P o d k re śle n ia bow iem w y m ag a fa k t, że a rt. 345 § 2 k.p.k. nie określa przyczyn, z pow odu k tó ry ch sąd m oże — w ra z ie u ja w n ie n ia na ro zp raw ie now ego czynu oskarżonego — odroczyć ro zp raw ą. S fo rm u ło w an ie art. 345 § 2 k.p.k. p o p rz e sta je je d y n ie na w skazów ce, że j e ż e l i s ą d o d r o c z y rozpraw ę, to oskarżyciel w n o si now y lub dodatk o w y a k t oskarżenia. B iorąc pod uw agę tę okoliczność należy za te m lege n o n d istin g u e n te p rz y ją ć , że odroczenie ro zp raw y w try b ie a rt. 345 '§ 2 k.p.k. m oże n a stą p ić z różn y ch przyczyn. A skoro tak , to ta k że z pow o d u okoliczności w y m ien io n y ch w § 1 a rt. 345 k.p.k., a w ięc ta k że ze w zg lęd u na konieczność p rze p ro w ad z en ia p o stę p o w an ia przygotow aw czego co do now ego czynu oskarżonego. Z a p a try w a n ie pow yższe nie pow inno zresztą — w obec ścisłego zw iąz k u § 2 z § 1 a rt. 345 k.p.k. — budzić pow ażniejszych w ą tp liw o ś c i13 14.
P o zo staje zatem a rg u m e n t, w edług którego z a rt. 345 § 2 k.p.k. nie w y n ik a, aby oskarżyciel m ógł w raz ie odroczenia ro zp raw y z przyczyn w ym ienionych w a rt. 345 § 1 k.p.k. prow adzić ja k iek o lw iek p o stęp o w an ie przygotow aw cze. S tan o w isk o to n ie w y d aje się je d n a k uzasadnione. N ie m a bow iem żadnych ra c ji, aby w ra z ie odroczenia ro zp raw y z przyczyn w ym ienionych w a rt. 345 § 1 k.p.k. od m aw iać oskarżycielow i p ra w a do p rze p ro w ad z en ia śledztw a lu b dochodzenia w za k resie now ego zarzu tu . I to n a w e t w ted y , gdy re p re z e n tu je się pogląd, że w ra z ie o d ro czenia ro zp raw y oskarżyciel obow iązany je st w nieść now y lub dodatk o w y a k t o s k a rż e n ia H. J a k ie bow iem w zględy m iałyby p rze m aw ia ć za tym , żeby o sk a rż y ciel po odroczeniu ro zp raw y b y ł obow iązany w nieść fo rm a ln y a k t o sk a rż en ia (co w szelako ta k ż e zd a je się być w ą tp liw e 15), n a to m ia st nie m ógł p rze p ro w ad z ić śle d ztw a lu b dochodzenia. W ręcz p rzeciw nie, w łaśn ie „obow iązek” w n iesien ia w te d y a k tu o sk arżen ia w y d aje się p rze m aw ia ć za dopuszczalnością p rze p ro w ad z en ia takiego śledztw a lu b dochodzenia. S koro bow iem oskarżyciel „obow iązany” je st w nieść a k t oskarżenia, to ty m b ard z iej obow iązany je st rozw ażyć, czy n ie zachodzi p o t r z e b a p rze p ro w ad z en ia śle d ztw a lu b dochodzenia. W raz ie bow iem o drocze n ia ro zp raw y o d p a d a ją te w zględy u z a sa d n iają ce rozpoznanie now ego o sk a rż en ia je d y n ie n a p o d sta w ie okoliczności, k tó r e w yszły n a ja w w to k u ro zp raw y . P o n ad to n ie m ożna przecież w yłączyć sy tu a cji, w k tó ry c h pom im o zasadności zgłoszonego w try b ie a rt. 345 § 1 k.p.k. now ego o sk a rż en ia p o ja w i się p o t r z e b a p rz e p ro w a dzen ia śledztw a lu b dochodzenia (np. co do u sta le n ia w ysokości szkody w y rz ą dzonej now ym przestępstw em ). Czy w raz ie odroczenia ro zp raw y oskarżyciel nie będzie m ógł w ted y ta k ż e p o d jąć śled ztw a lu b dochodzenia? P rzecież to n a o s k a r życielu, a nie n a sądzie ciąży p rzed w n i e s i e n i e m a k tu o sk arżen ia obow iązek w szechstronnego w y jaśn ien ia w szy stk ich okoliczności zw iązanych z p opełnieniem u jaw nionego p r z e s tę p s tw a 16 * 18. N ajisto tn iejsz e je st tu je d n ak to, że z p u n k tu w id ze
13 Za dopuszczalnością odroczenia ro z p ra w y z pow odu konieczności p rzep ro w ad zen ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego w z ak re sie now ego z a rz u tu w ypow iedział się w naszej lite ra tu rz e F. P r u s a k : Przedm iotow e rozszerzenie o sk arżen ia w postęp o w an iu sądow ym , N P 1971, n r 10, s. 1447; t e n ż e : P ociągnięcie p o d ejrzan eg o (...), Jw., s. 214.
14 z o b . W. D a s z k i e w i c z : O d stąp ien ie (...), jw ., s. 51 o raz P. K r u s z y ń s k i : jw .,
s. 83. ,
u P or. M. C i e ś l a k : O d stąpienie o sk arży ciela publicznego od o sk arżen ia, „ P a le s tra ” 1961, n r 1, s. 24.
18 T ru d n o by bow iem było — z p u n k tu w idzenia dopuszczalności p rzep ro w ad zen ia w te d y śledztw a łu b dochodzenia — przyjm ow ać, że w a rt. 345 § 2 k.p .k . chodzi n ie o w n i e s i e n i e a k tu o sk arżen ia, lecz o Jego d o p e ł n i e n i e (uzupełnienie). P or. je d n a k W. D a s z k i e w i c z : Jw., s. 51.
84 S t a n i s ł a w C o r a N r 9 (213)
nia d o p u s z c z a l n o ś c i p rze p ro w ad z an ia — po odroczeniu ro zp raw y — śledz tw a lu b dochodzenia nie m a żadnego znaczenia zgłoszenie przez o sk arży ciela do datkow ego osk arżen ia. W tym bow iem zak resie isto tn e je st jedynie to, czy zacho dzą p o d sta w y do p rzep ro w ad zen ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now ego zarzutu. R ozstrzygnięcia zaś te j k w estii należy szukać nie w a rt. 345 § 2 k.p.k., lecz w przepisach ogólnych o p o stę p o w an iu p rzygotow aw czym (art. 255 k.p.k. i nast.). W św ie tle ty c h przepisów b ra k n a to m ia st p o d sta w k u tem u, aby w w y p ad k u odroczenia ro zp raw y z przyczyn w y m ienionych w § 1 a r t. 345 k.p.k. inaczej oceniać k w estię dopuszczalności p rze p ro w ad z an ia p o stę p o w an ia przygotow aw czego w za k re sie now ego zarzu tu . W szczególności n ie m a żad n y ch uzasad n io n y ch p o w odów , aby p rzy jm o w ać niedopuszczalność po d jęcia śled ztw a lu b dochodzenia, gdy odroczenie ro zp raw y n astąp iło z pow odu konieczności p rze p ro w ad z en ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now o u jaw nionego czynu oskarżonego. N ieodzow ne bow iem w y d a je się p o d k reślen ie w tym m iejscu k ilk u kw estii.
P rzed e w szy stk im należy zaznaczyć, że n a tle a rt. 345 § 1 k.p.k. trzeb a p rzy ją ć ta k ie ujęcie, w edług którego „konieczność p rze p ro w ad z en ia śledztw a lub docho dzenia” zachodzi w ted y , gdy zebrane na ro zp raw ie dow ody nie d ają w y sta rc z a jących p o d sta w do osądzenia oskarżonego za now o u ja w n io n y c z y n 17. W p rze ciw nym razie — w e w skazanym w yżej u k ładzie procesow ym — n ie byłoby k o n i e c z - n e p rze p ró w ad z en ie p o stęp o w an ia przygotow aw czego w zak resie now o u ja w n io nego p rze stęp stw a. Z auw ażyć zaś należy, że u sta w o d aw ca w a rt. 345 § 1 k.p.k. a k c en tu je w ła śn ie elem ent k o n i e c z n o ś c i p rze p ro w ad z an ia w tej kw estii śledztw a lu b dochodzenia. W św ietle takiego u ję c ia nie dziw i zatem fak t, że „ko nieczność p rze p ro w ad z en ia śledztw a lu b dochodzenia w k w estii now ego z a rz u tu ” stanow i okoliczność, k tó re j u ja w n ie n ie w yłącza d o p u s z c z a l n o ś ć rozpoznania na t e j s a m e j r o z p r a w i e dodatkow ego oskarżenia. Rzecz je d n a k w tym , że n a tym nie w y czerp u je się procesow e znaczenie te j okoliczności. Z auw ażyć b o w iem należy, że u ja w n ien ie te j okoliczności czyni — w e w sk azan ej sy tu a cji — w o g ó l e n i e d o p u s z c z a l n y m p ostępow anie o ten d o d atk o w y czyn n a p o d staw ie zeb ran y ch w to k u ro zp raw y dow odów . Jeżeli bow iem sąd uznał, że zachodzi k o n i e c z n o ś ć p rzep ro w ad zen ia śled ztw a lu b dochodzenia, to tym sam ym p rz y jął, że b e z p r z e p r o w a d z e n i a co do now ego czynu śledztw a lub docho dzenia nie je s t m ożliw e (dopuszczalne) w ogóle rozpoznanie dodatkow ego o sk a rż e nia. W szczęcie p o stę p o w an ia sądow ego o ten d o d atk o w y czyn będzie zatem — w e w sk azan y m uk ład zie — m ożliw e dopiero po p rze p ro w ad z en iu w tej k w estii śledztw a lu b dochodzenia. A skoro ta k , to tym b ard z iej osk arży ciel obow iązany je st po d jąć w te d y p o stęp o w an ie przygotow aw cze. Z je d n ej bow iem stro n y ze b ra n y na ro z p ra w ie m a te ria ł dow odow y n ie d a je w y sta rc za jąc y ch p o d sta w do osądzenia oskarżonego za now o u ja w n io n y czyn, a z dru g iej — ju ż sam u p ra w d o podobniony f a k t popełnienia p rze stę p stw a zobow iązuje oskarżyciela do wszczęcia i p rze p ro w ad z en ia p ostępow ania przygotow aw czego (zasada legalizm u).
N asuw a się je d n a k pytan ie, czy po p rzep ro w ad zen iu w tedy śledztw’a lu b do chodzenia osk arży ciel m usi w nieść o to now e p rzestęp stw o a k t oskarżenia, czy też nie. flinym i słow y, chodzi o to, czy określony w a rt. 345 § 2 k.p.k. obow iązek w niesienia — po odroczeniu ro zp raw y — a k tu osk arżen ia odnosi się do ty c h sy tu a c ji procesow ych, w k tó ry ch odroczono ro zp raw ę z pow odu konieczności prze p ro w ad zen ia śled ztw a lu b dochodzenia w zakresie now ego p rze stęp stw a. T rzeba bow iem w y ra ź n ie stw ierdzić, że rozstrzygnięcie te j k w estii je s t w szczególności
N r 9 (213) Z torot sp ra w y p ro k u ra to ro w i w celu rozszerz, postęp. 85
isto tn e z p u n k tu w id zen ia dopuszczalności u m a rz an ia — po o droczeniu ro zp raw y — p o stę p o w an ia przygotow aw czego w k w estii now ego zarzutu.
W lite ra tu rz e procesu k arn e g o n ie m a w te j k w estii zgodności. N a tle daw nego k.p.k. w yrażono za p a try w a n ie , w ed łu g którego zgłoszenie przez oskarżyciela na ro zp raw ie dodatkow ego o sk a rż en ia sp e łn ia w a ru n e k form alnego o sk arżen ia tylko w tedy, gdy n a niezw łoczne jego rozpoznanie zgadza się oskarżyciel, oskarżony i sąd. W p rzeciw nym raz ie o sk a rż en ie w ty m za k resie n ie istn ieje, wobec czego oskarżyciel d y sp o n u je całkow icie sp ra w ą . O znacza to, że jeżeli po p rze p ro w ad z en iu śled ztw a lu b dochodzenia stw ie rd z i on, że b ra k je st p o d sta w do w n iesien ia o sk a r żenia o now y zarzu t, to p o w in ie n um orzyć p ostępow anie w ty m zakresie. J a k a kolw iek zaś in te rw e n c ja są d u je st w ted y n ie d o p u sz c z a ln a 18 *.
R ep rezen to w an e je st je d n a k ró w n ież stanow isko odm ienne, k tó re u zn a je za niedopuszczalne u m a rz an ie — po odroczeniu ro zp raw y — p o stę p o w an ia p rzygo tow aw czego w k w estii now ego za rzu tu . W św ietle tego p o g lą d u ju ż sam o zgło szenie przez o skarżyciela dodatkow ego o sk arżen ia p o w oduje zaw isłość sp raw y przed sądem , co oznacza, że w raz ie odroczenia ro zp raw y oskarżyciel n ie m oże decydo w ać, czy w nieść a k t oskarżenia, czy też nie. W ym aganie w n iesien ia w ted y no w ego a k tu o sk arżen ia m a w św ie tle tego pogląd u ta k ie znaczenie, że osk arżen ie n ie fo rm a ln e, zazw yczaj u stn e , m u si być w ra z ie odroczenia ro z p ra w y u zu p eł nione przez fo rm a ln ie zgłoszony a k t o s k a rż e n ia 10.
W sporze ty m b ard z iej uzasad n io n e w y d aje się ujęcie, w ed łu g któ reg o — po p rze p ro w ad z en iu w k w estii now ego z a rz u tu śledztw a lu b dochodzenia — dopusz czalne je s t um orzenie p o stę p o w an ia przygotow aw czego w ty m z a k r e s ie 20. W k a ż dym raz ie je st ono w pełn i u zasadnione w tedy, gdy odroczono ro z p ra w ę z pow odu konieczności p o djęcia co do now ego czynu śledztw a lu b dochodzenia. Z a tego ro d za ju ujęciem in te rp re ta c y jn y m p rz e m a w ia ją bow iem n a s tę p u ją c e w zględy.
P rz ed e w szystkim w y d aje się, że p rze d staw io n e n a ro z p ra w ie o sk arżen ie pozba w ione je s t ja k iejk o lw iek skuteczności procesow ej, gdy zachodzi konieczność p rz e p ro w a d ze n ia śledztw a lu b dochodzenia w zak resie now ego za rzu tu . P o d k reślo n o już bow iem w yżej, że w tym w y p a d k u w yłączona je st n ie ty lko dopuszczalność n a - t y c h m i a s t o w e g o rozp o zn an ia now ego oskarżenia, ale w o g ó l e dopuszczal ność p o stę p o w an ia o ten dodatk o w y czyn n a p o d s t a w i e z e b r a n y c h w t o k u r o z p r a w y d o w o d ó w . W ta k im zaś ra z ie niep o d o b n a w ted y p rzy ją ć,
że w niesione na podstaw ie ty c h dow odów o sk a rż en ie w yw ołuje ja k ie k o lw ie k sk u tk i procesow e. G dyby się bow iem — w e w sk az an e j sy tu a c ji — p rzy ję ło , że ju ż z chw ilą zgłoszenia przez o skarżyciela dodatkow ego o sk a rż en ia n a stą p iło zaw iązanie się p rocesu sądow ego, to doszlibyśm y w ów czas do ja w n e j niedorzeczności. Z n a czyłoby to bow iem w istocie, że do są d u w płynęło w a ż n e , a w ięc obligujące do rozpoznania sp raw y oskarżenie, m im o że n a p odstaw ie tego o sk a rż en ia nie je st w ogóle m ożliw e (dopuszczalne) p ro w a d ze n ie po stęp o w an ia sądow ego o czyn ty m o sk arżen iem objęty. Nie m a zresztą żad n y ch pow odów , aby n a tle a rt. 345 k.p.k. przy w iązy w ać ta k w ielkie znaczenie do sam ego fa k tu zgłoszenia przez o sk a rż y ciela dodatkow ego oskarżenia. W każdym raz ie b ra k n a pew n o k u tem u p o d
18 M. C i e ś l a k : O dstąpienie o skarżyciela publicznego (...), jw ., s. 24.
n W. D a s z k i e w i c z : O skarżyciel (...), jw ., s. 184 i n a st.; t e n ż e : O dstąpienie (...), jw ., s. 49 i n ast.
20 N a jisto tn iejsze bow iem je s t to, że w razie b ra k u w a ru n k ó w do naty ch m iasto w eg o rozpoznania now ego zarz u tu n ik n ą ra cje, k tó re u zasad n iały b y tra k to w a n ie tego now ego zarz u tu Jak o sk u teczn ie złożonej sk arg i oskarżyciela. Zob. w te j k w estii tak ż e S. Ś l i w i ń s k i : P o lsk i p roces k a rn y p rzed sądem pow szechnym , W arszaw a 1959, s. 128 i S. K a i i- n o w s k i : P o stępow anie k a rn e — Z arys części ogólnej, W arszaw a 1967, s. 345.
8 6 S t a n i s l a w C ó r a N r 9 (213)
staw , g d y co do now ego czynu oskarżonego zachodzi konieczność p rze p ro w ad z en ia śle d ztw a lu b dochodzenia.
Z auw ażyć p o n ad to należy, że a k c e p ta c ją tezy o niedopuszczalności u m a rz a n ia — po o droczeniu ro zp raw y — p o stę p o w an ia przygotow aw czego w zakresie now ego za r z u tu g ro ziłab y w e w sk azan ej sy tu a c ji niebezpieczeństw em „k u m u lacji” w a d li w ych decyzji procesow ych, a ta k ż e n asu w a ła b y isto tn e zastrzeżenia z p u n k tu w i dzenia g w a ra n c ji procesow ych oskarżonego. N ie m ożna bow iem w yłączyć sy tu a c ji, w k tó ry c h po p rzep ro w ad zen iu śledztw a lu b dochodzenia okaże się, że b r a k je st p o d sta w do w n iesien ia o sk a rż en ia o nowo u ja w n io n y czyn. W niesienie w ów czas do są d u a k tu o sk a rż en ia — niezależnie od tego, czy czynność tę tr a k tu je się jako ponow ne oskarżenie, czy też ty lko jako u zupełnienie (dopełnienie) o sk arżen ia ju ż zgłoszonego — byłoby w istocie rzeczy p o n o w n y m , bezpodstaw nym p o ciąg n ię ciem oskarżonego do odpow iedzialności k a rn e j za now o u jaw n io n y czyn. T ru d n o bow iem nie zauw ażyć, że u ja w n ie n ie konieczności przep ro w ad zen ia co do now ego czynu śle d ztw a lu b dochodzenia je s t jednoznaczne z przy jęciem b ra k u w y sta rc z a jących p o d sta w do zgłoszenia przez oskarżyciela w try b ie a rt. 345 § 1 k.p.k. do datkow ego o s k a rż e n ia 21. Po d ru g ie zaś — pociągnięcie oskarżonego do odpow ie dzialności k a rn e j pozostaw ałoby w ów czas w w y ra źn e j sprzeczności z przepisem a rt. 280 § 1 k.p.k., gdyż przepis te n n ak a zu je um orzyć p ostępow anie p rzy g o to w aw cze, jeżeli n ie dostarczyło ono p o d sta w do sporządzenia a k tu oskarżenia. A z o bow iązku u m orzenia śled ztw a lub dochodzenia oskarżyciel nie b yłby w ted y zw olniony, gdyż p rze d staw io n e p rze d tem na ro zp raw ie o sk arżen ie nie było w t y n zak resie poprzedzone postępow aniem przygotow aw czym .
D odać w reszcie w ypada, że w zgląd na a rt. 300 k.p.k. w zw iązku z a rt. 344 § 1 i 3 k.p.k. zd a je się ta k ż e — w e w sk azan ej sy tu a c ji — przem aw iać za dopuszczal nością u m a rz a n ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego co do now ego zarzutu. S koro bow iem dopuszczalne je st um orzenie p o stę p o w an ia przygotow aw czego po jego u z u p e ł n i e n i u (art. 300 k.p.k. w zw iązku z a rt. 344 § 1 i 3 k.p.k.), to ty m b a r dziej ch y b a dopuszczalne je st um orzenie po jego p r z e p r o w a d z e n i u . Ja k ie zresztą w zg lęd y m iałyby p rze m aw ia ć za tym , żeby oskarżyciel nie m ógł u m orzyć p o stę p o w an ia przygotow aw czego, gdy go u p rzednio w ogóle nie p rzeprow adził m ógł zaś to uczynić, gdy p o stęp o w an ie to — choć w sposób niepełny — już p rze p ro w ad z ił? Czy za tego ro d za ju z a p a try w a n ie m m a przem aw iać fa k t, że w a rt. 345 § 2 k.p.k. nie przew idziano m ożliw ości um orzenia — po odroczeniu ro z p ra w y — p o stęp o w an ia przygotow aw czego w zakresie now ego zarzu tu ? W ydaje się, że n i e 22. Rzecz bow iem w tym , że o k reślo n e w ty m przepisie w ym aganie w n ie sien ia po odroczeniu ro zp raw y now ego lu b dodatkow ego a k tu o skarżenia n ie od nosi się do tych sy tu a cji procesow ych, w k tó ry c h przed staw io n e n a ro zp raw ie o sk a rż en ie pozbaw ione je st ja k iejk o lw iek skuteczności procesow ej. Do ta k ic h zaś sy tu a c ji należy n ie w ą tp liw ie zaliczyć — w św ietle pow yższych rozw ażań — te w y p ad k i, w k tó ry c h po zgłoszeniu przez o skarżyciela dodatkow ego o sk a rż en ia sąd stw ie rd z ił konieczność p rze p ro w ad z en ia śled ztw a lu b dochodzenia.
W św ie tle w ięc pow yższych u sta le ń nic nie stoi na przeszkodzie, aby o sk a r życiel m ógł — po odroczeniu ro zp raw y z pow odu konieczności p o djęcia co do
21 W c h a ra k te rz e k o n tra rg u m e n tu m ożna b y było podnieść, że w razie b ra k u podstaw do o sk a rże n ia o now y czyn oskarżyciel m ógłby przecież odstąpić od oskarżenia n a pod staw ie a rt. 36 k.p.k. Rzecz je d n a k w tym , że o d stąp ien ie to nie w iąże sądu, a po d rugie o sk arżo n y m a praw o oczekiw ać w tedy u m o rzen ia p o stępow ania, a nie o d stąpienia o sk arży ciela od o skarżenia. Ze zaś są to d ecy zje sobie nierów now ażne, o ty m nie trze b a chyba n ikogo przekonyw ać.
N r 9 (213) Z w ro t sp ra w y p ro ku ra to ro w i w celu rozszerz, postąp. 87
now ego czynu śledztw a lu b dochodzenia — um orzyć p o stęp o w an ie p rzygotow aw cze w ty m zakresie.
*
W nioski z p rzedstaw ionych w yżej rozw ażań są jednoznaczne. N a tle obow iązu jącego u n o rm o w an a nie m a n a jm n ie jszy c h p o d sta w do tw ierd zen ia, że po zgło szeniu przez oskari yciela now ego za rz u tu sąd m oże — w obec konieczności p rz e p ro w a d ze n ia postę[ W a n ia przygotow aw czego co do nowego czynu — zw rócić sp ra w ę p ro k u ra to ro w i w celu pod jęcia przezeń w ty m za k resie śle d ztw a lu b do chodzenia. Chodzi bow iem o to, że n ie je st dopuszczalne sięganie do a n a lo g ii w ó w czas, gdy obow iązujące p rze p isy re g u lu ją w sposób w y czerp u jący d a n ą k w estię
p ro c e s o w ą n . Z sy tu acją zaś ta k ą m am y do czynienia w ted y , gdy po zgłoszeniu przez oskarżyciela dodatkow ego o sk arżen ia zachodzi konieczność p rze p ro w ad z en ia p o stęp o w an ia przygotow aw czego w za k resie now ego zarzu tu . W ty m bo w iem w y p a d k u is tn ie ją — w św ietle a rt. 345 k.p.k. — p o d sta w y do odroczenia ro zp raw y w( celu p rze p ro w ad z en ia w ty m zak resie śledztw a lu b dochodzenia. O skarżyciel zaś o bow iązany je s t p o d jąć p o stę p o w an ie przygotow aw cze w tym za k re sie i w za leżności od tego, czy dostarczyło ono po d staw do sporządzenia osk arżen ia, czy też nie, m oże albo w nieść do sąd u a k t oskarżenia, albo też p ostępow anie um orzyć.
W ty m sta n ie rzeczy k w estię dopuszczalności z w ro tu sp raw y w celu rozszerze n ia o sk a rż en ia n a inne czyny tego sam ego oskarżonego sensow nie m ożna rozw ażać je d y n ie ty lk o n a tle tych sy tu a c ji procesow ych, w k tó ry c h oskarżyciel n ie w niósł n a p o d sta w ie a rt. 345 § 1 k.p.k. now ego z a rz u tu pom im o u ja w n ien ia się n a ro z p ra w ie now ego przestęp stw a. W ty m w y p ad k u bow iem n ie m a zastosow ania a rt. 345 k.p.k. an i też k w estii tej n ie re g u lu je w p ro st a rt. 344 § 1 i 2 k.p.k. P o zo staje je d n a k o tw a r tą sp raw ą pytan ie, czy w ty m w y p a d k u istn ie ją w y sta rc z a ją c e pod sta w y do tego, aby przy jm o w ać dopuszczalność zw ro tu sp raw y przez sąd p r o k u rato ro w i w celu objęcia oskarżeniem now o u jaw nionego przestęp stw a. W y d a je się, że nie. B ra k je st bow iem ja k ich k o lw iek r a c ji n o rm aty w n y c h czy rzeczow ych, aby na p o sta w io n e w yżej p y ta n ie udzielić odpow iedzi tw ie rd z ą c e j2ł. W zw iązku z tym p o d k reśle n ia w y m ag a w tym m iejscu k ilk a kw estii.
W lite ra tu rz e procesu karn eg o p rz y jm u je się pow szechnie z a p atry w an ie, że sąd zw iązany je s t ak tem osk arżen ia w dw óch k ie ru n k a c h I5. W k ie ru n k u n e g a ty w nym zw iązan ie polega n a tym , że sąd w to k u p o stę p o w an ia ju ry sd y k cy jn eg o s k r ę p ow any je s t g ran ic am i oskarżenia, co oznacza, że nie m oże orzekać o ty m , co n ie je s t o b ję te a k te m o s k a rż e n ia 23 24 25 26. Z naczy to, że sąd może rozstrzygać o w in ie i k arz e t y l k o t e j o s o b y , k tó ra została oskarżona, oraz ty lko o tym c z y n i e , o k tó rym m ow a w ak c ie o s k a rż e n ia 27. W przeciw n y m bow iem raz ie doszłoby do n a r u szenia zasady skargow ości, zgodnie z k tó rą p ostępow anie ju ry sd y k c y jn e w szczyna się i p ro w a d zi tylk o na żą d an ie u p raw nionego oskarżyciela i w zasadzie ty lko
23 Zob. K. O p a ł e k , J. W r ó b l e w s k i : Z zag ad n ień teo rii p raw a, W arszaw a 1969, s. 315.
24 Za dopuszczalnością zw ro tu sp raw y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rże n ia ” opow iada się (w e w skazane) sy tu acji) n a tle obow iązującego un o rm o w an ia w szczególności A. K a f t a l : jw ., s. 222.
25 M. C i e ś l a k : P olska p ro ced u ra k a rn a (...), jw ., s. 260 i nast.
26 M. C i e ś l a k : jw ., s. 261; J. B a f i a , I. B e d n a r z a k, M. F l e m m i n g , S. K a
l i n o w s k i , H. K e m p i s t y , M. S i e w i e r s k i : K odeks postęp o w an ia k a rn eg o — K o m en tarz, s. 24; S. K a l i n o w s k i : P o lsk i p roces k a rn y , W arszaw a 1971, s. 84; S. W a l - t o ś: A k t o sk a rże n ia w pro cesie k a rn y m . W arszaw a 1963, s. 12.
88 S t a n l s l a to C ó r a N r 9 (213)
co do osób lu b czynów w ym ienionych w ak c ie osk a rż en ia . W k ie ru n k u zaś po zy ty w n y m zw iązanie sąd u sk a rg ą oskarżyciela p o le g a n a ty m , że a k t o sk arżen ia zobow iązuje sąd do rozpoznania spraw y, co oznacza, że po w p ły n ię ciu w ażnego a k tu o sk a rż en ia sąd nie m oże odm ów ić ro zp o z n an ia sp ra w y w zak resie określo n y m ty m o sk arżen iem 28 *.
U sta len ie pow yższe je st o ty le istotne, że sta n o w i — w e w sk azan ej sy tu a c ji — p u n k t odn iesien ia dla oceny dopuszczalności z w ro tu sp ra w y w celu rozszerzenia o sk a rż en ia n a now o u ja w n io n y czyn. W za k re sie zaś te j oceny chodzi w szcze gólności o to, czy przek azan ie a k t sp raw y p r o k u ra to ro w i w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rż en ia” nie prow adzi: po p ie rw sz e — do w y jśc ia są d u poza g r a n ice a k tu osk arżen ia, a po d ru g ie — do n a ru sz e n ia z a sa d y sk a rg o w o śc i2B.
Z w olennicy dopuszczalności z w ro tu sp ra w y w celu rozszerzenia o sk a rż en ia na now o u ja w n io n y c z y n 30 w sk az u ją n a to, że tego ro d z a ju z a p a try w a n ie n ie n a ru sz a zasady skargow ości, skoro p ro k u ra to ra zo bow iązuje się nie do w niesienia o sk a rż en ia o now y czyn, a ty lk o do w y ja ś n ie n ia okoliczności z tym czynem zw ią zanych. A rg u m e n t te n je st je d n a k tylko p o zo rn ie p rze k o n y w a jąc y . N a n iep o ro zu m ie n iu bo w iem polega m oim zd an iem p o w o ły w an ie — ja k o a rg u m e n tu za „n ie n aru sz a ln o śc ią ” zasady skargow ości — fa k tu , że o sk arży ciel po zw rocie sp raw y nie m usi w nieść osk arżen ia o now y czyn, a ty lk o w y ja śn ić okoliczności z tym czynem zw iązane. Rzecz bow iem w tym , że o cen iając — z p u n k tu w id zen ia za sad y skargow ości — k w estię dopuszczalności z w ro tu sp ra w y w celu rozszerzenia o sk a rż en ia n a now o u ja w n io n y czyn, należy za p u n k t o dniesienia p rzy jm o w a ć fa k t w szczęcia ju ż przeciw ko oskarżonem u p o stę p o w a n ia sądow ego. M ając zaś tę oko liczność n a uw adze, niepodobna p rzy ją ć, że zw ro t sp ra w y w celu rozszerzenia o sk a rż e n ia n a now o u jaw n io n y czyn n ie n a ru sz a zasady skargow ości. T rudno przecież n ie zauw ażyć, że p rzek azan ie sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu ob jęcia o sk a r żenia now ego p rze stęp stw a je st rów noznaczne z odm ow ą rozpoznania przez sąd sp ra w y w je j obecnym stanie. A skoro ta k , to p rze k a z a n ie sp raw y do p o stę p o w a n ia przygotow aw czego w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rż en ia” ozna cza w y ją te k od zasady skargow ości, a w każd y m ra z ie sta n o w i ono w yłom w obli g u ją c e j m ocy a k tu o s k a rż e n ia 31. P o d ru g ie — nie trze b a ch y b a szerzej w y k az y w ać, że zw rócenie sp raw y p ro k u ra to ro w i w celu ro zszerzenia o sk a rż en ia n a nowo u ja w n io n y czyn je st w istocie rzeczy o rze k an ie m przez sąd o kw estii, k tó ra nie zo stała m u przez oskarżyciela p rze d sta w io n a do rozstrzy g n ięcia w ak c ie o sk a r żenia. T ym sam ym oznacza to, że sąd w y k ro czy ł poza p rzedm iotow e ra m y o s k a r żenia i o rzek ał o tym , co nie było o b ję te a k te m oskarżenia. W arto ta k ż e w tym m ie jsc u odnotow ać, iż nie je st dopuszczalne ta k ie u ję cie in te rp re ta c y jn e , k tó re p ro w a d z i w k o n sek w en cji do w y k ład n i ro zszerzającej ty c h p rzep isó w u sta w y , ja k ie n a g ru n c ie obow iązującego u n o rm o w an ia są n o rm am i o c h a ra k te rz e w y jątk o w y m . Z astrz eż en ie zaś to je s t dlatego ta k istotne, że niebezpieczeństw o tego ro d z a ju w y k ła d n i b y łoby nieuniknione, gdybyśm y p rz y ję li dopuszczalność z w ro tu sp ra w y p ro k u ra to ro w i w celu rozszerzenia osk arżen ia n a now o u ja w n io n y czyn. W obec b o w iem b r a k u w yraźnego p rzepisu u sta w y p o d sta w ą p ra w n ą do zw ro tu spraw y w ty m celu m ógłby stanow ić jed y n ie a rt. 344 § 2 k.p.k. W św ietle zaś obow
ią-28 M. C 1 e ś 1 a k : jw ., s. 261.
2» P rzy p o m n ieć bow iem w ty m m iejscu n ależy raz jeszcze, że now y k .p .k . przew idział je d y n ie ja k o w y ją te k od zasady skargow ości zw ro t sp raw y w celu rozszerzenia oskarżenia n a in n e osoby niż o b jęte a k te m osk arżen ia, n a to m ias t n ie przew idział zw ro tu sp ra w y w celu rozszerzenia osk arżen ia n a in n e czyny tego sam ego oskarżonego.
20 Zob. w szczególności A. K a f t a 1: jw ., s. 225.
N r 9 (213) Z w ro t sp ra w y p ro k u ra to ro w i w celu rozszerz, postąp. 89
żującego un o rm o w an ia nie bu d zi w ątp liw o ści fa k t, że a rt. 344 § 2 k.p.k. je st w y ją tk ie m od zasady skargow ości.
N ie w y d a je się ta k ż e w p ełn i p rze k o n y w a ją c e z a p a try w a n ie sz u k ają ce sw ych r a c ji dla k o n stru k c ji z w ro tu sp ra w y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a r że n ia” w zasadzie legalizm u, k tó r ą zw iązany je st w to k u p o stę p o w an ia przygo tow aw czego oskarżyciel, a k tó rą n aru szo n o przez pom inięcie ścigania czynu in nego niż czyn określony w akcie o s k a rż e n ia 32. Rzecz bow iem w tym , że p rzed e w szystkim do oskarżyciela, a nie do są d u należy pow inność ścigania spraw cy za w szystkie popełnione przez niego p rze stęp stw a. N ajisto tn iejsz e je d n a k je st tu ta j to, że w raz ie kolizji zasady skargow ości z zasadą legalizm u należy odrzucić tego ro d z a ju za p atry w an ie, k tó re służyłoby rea liz a c ji zasady legalizm u kosztem n a ru sze n ia zasady skargow ości.
Dodać w reszcie w yp ad a, że przeciw ko dopuszczalności z w ro tu sp raw y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rż en ia” p rz e m a w ia ją te w zględy, k tó re u za sa d n ia ły dopuszczalność p rze k a z a n ia sp ra w y do p o stę p o w an ia przygotow aw czego w
celu rozszerzenia o sk arżen ia n a czyny osób innych niż p o ciągnięte przez o sk arży ciela do odpow iedzialności k a rn e j (art. 344 § 2 k.p.k.). P o d k reślić bow iem należy, że w ra z ie u ja w n ien ia n a ro z p ra w ie now ego p rze stę p stw a tego sam ego o sk arżo nego a u to ry te t sąd u — ja k o o rg an u odpow iedzialnego p rze d społeczeństw em za treść sw oich rozstrzygnięć — nie zostanie w y sta w io n y na szw ank, gdyż oskarżony je s t ju ż p ociągnięty do odpow iedzialności k a rn e j. N ie da się n a to m ia st w yłączyć tego, że oskarżyciel św iadom ie w ydzielił do odrębnego rozpoznania „now o u ja w n io n y ” czyn albo też nie stw ierd ził — w św ietle ze b ran y ch n a ro zp raw ie dow o d ów — p o d sta w do w n iesien ia o sk a rż en ia o te n d odatkow y c z y n 33.
W ty m sta n ie rzeczy należy p rzy ją ć, że rów n ież w tedy, gdy oskarżyciel nie w niósł n a pod staw ie art. 345 § 1 k.p.k. now ego z a rz u tu — pom im o u ja w n ie n ia się n a ro zp raw ie now ego p rze stęp stw a — b ra k je st p o d sta w do zw ro tu sp raw y w celu rozszerzenia osk arżen ia o te n d odatkow y c z y n 34.
32 zo b . A. K a f t a 1: Jw., s. 225, a tak że J. B a l i a : Jw., s. 78.
33 P rzeciw ko dopuszczalności zw ro tu sp ra w y w celu rozszerzenia oskarżenia n a in n e czy n y tego sam ego oskarżonego p rzem aw ia tak ż e dodatkow o te n a rg u m e n t h isto ry czn y , że na g ru n cie daw nego k.p.k. kw estia zw ro tu sp raw y w celu rozszerzenia o sk arżen ia b y ła k o n tro w e rs y jn a zarów no w zak resie podm iotow ym (na in n e osoby) Jak i w zak resie p rz ed m iotow ym (na in n e czyny ty c h sam ych oskarżonych) Zob. M. C i e ś l a k : Jw., s. 266.
34 z ty c h sam ych w zględów należy opow iedzieć się tak że przeciw ko dopuszczalności zw ro tu sp raw y w celu „przedm iotow ego rozszerzenia o sk a rże n ia ” w fazie p rzy g o to w an ia do ro zp raw y głów nej w try b ie a rt. 299 § 1 p k t 2 k.p.k.
