Nałęcz, Tomasz
"Prasa i społeczność polska we Francji
w latach 1920-1940", Andrzej
Paczkowski, Wrocław [etc.] 1979 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 440-441
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
440 Z A P I S K I
A n d rz e j P a c z k o w s k i , P ra sa p o ls k a w la ta c h 1918— 1939, „ H i s to ria p r a s y p o ls k ie j” re d . J . Ł o j e k , P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e, W a rs z a w a 1980, s. 536.
T rz e c i to m H is to rii P r a s y P o ls k ie j, s y g n o w a n e j p rz e z P r a c o w n ię H is to rii C z a s o p iś m ie n n ic tw a P o ls k ie g o X I X i X X IB L P A N , r e d a g o w a n e j p rz e z J . Ł o j k a o b e jm u je la t a 1918— 1939 i z o s ta ł n a p is a n y p rz e z A. P a c z k o w s k i e g o . T a k w ię c to m te n , w o d ró ż n ie n iu od p o p rz e d n io w y d a n y c h n ie je s t o p ra c o w a n ie m z b io ro w y m . P ro c e s p r z y g o to w y w a n ia k s ią ż k i t r w a ł d łu g o , pom iew aż ju ż w 1972 r. z n a n e b y ło o p ra c o w a n ie p ió r a te g o sa m e g o a u to r a p t. „ P r a s a D ru g ie j R zeczy p o s p o lite j 1918— 1939” (ja k o „ m a te r ia ły d o d y s k u s ji n a p r a w a c h r ę k o p i s u ”), k tó r e — j a k s ię o k a z u je — s ta n o w iło p o d s ta w ę o m a w ia n e g o t u t a j w y d a n ia .
J e s t to w ła ś c iw ie p o d rę c z n ik , p rz e z n a c z o n y d la s z e r o k ie j p u b lic z n o ś c i, b a rd z o c e n n y ta k ż e d la h is to r y k ó w - p r o f e s jo n a lis tó w . D e c y d u je o ty m sz e ro k i z a k re s t e m a ty c z n y , o b fito ść in f o rm a c ji, z n a k o m ite u p o rz ą d k o w a n ie c h a o su , k tó r y to w a r z y szył p rz e z w ie le la t b a d a n io m c z a s o p iś m ie n n ic tw a o k re s u m ię d z y w o je n n e g o . P a c z k o w s k i n a w s tę p ie o m a w ia w a r u n k i ro z w o ju p r a s y , n a s tę p n ie p r e z e n t u je n a jw a ż n ie jsz e p is m a p o lity c z n e i o g ó ln o in fo rm a c y jn e s to s u ją c p o d z ia ły p ro b le m o w e ( p r z e de w s z y s tk im w e d łu g k ie r u n k ó w p o lity c z n y c h ) i c h ro n o lo g ic z n e (la ta c h 1918— 1926, 1926— 1930, 1931—1939). K o le jn e ro z d z ia ły p o św ię c o n e są c z a s o p iś m ie n n ic tw u (a w ię c w y d a w n ic tw o m u k a z u ją c y m się r a z w ty g o d n iu lu b rz a d z ie j), a g e n c jo m p ra s o w y m , r a d i u , d z ie n n ik a rz o m , p r a s ie m n ie js z o śc i n a r o d o w y c h i p r a s ie p o ls k ie j za g ra n ic ą . C ało ść k o ń c z y w ie lo a s p e k to w a c h a r a k t e r y s t y k a s ta ty s ty c z n a p ra s y D ru g ie j R z e c z y p o sp o lite j. K s ią ż k ę w z b o g a c a b ib lio g r a fia o p ra c o w a ń ? p rz e z A. N o t - к o w s k i e g o. W. W. A n d rz e j P a c z k o w s k i , P rasa i sp o łe c zn o ść p o ls k a w e F ra n c ji w la ta c h 1920— 1940, ..B ib lio te k a P o lo n i jn a ” t. V, Z a k ła d N a ro d o w y im . O s s o liń sk ic h — W y d a w n ic tw o , W ro c ła w — W a r s z a w a —K r a k ó w — G d a ń s k 1979. s. 243. U k a z u ją c a się w n ie c o s k r ó c o n e j i p o p ra w io n e j w e r s j i r o z p r a w a h a b ilita c y jn a A. P a c z k o w s k i e g o n ie je s t ty p o w ą p r a c ą z d z ie d z in y h is to r ii c z a s o p iś m ie n n ic tw a . A u to r s k r z ę tn ie i z p o d z iw u g o d n ą s ta r a n n o ś c ią o d tw a r z a lo sy p ra s y p o ls k ie j w e F r a n c j i w la ta c h 1920—1940, a le p rz e d e w s z y s tk im in te r e s u j e go sp o łecz n o ść e m ig r a c y jn a i s p o łe c z n o -k u ltu ro w a r o la ja k ą w te j z b io ro w o ś c i o d e g ra ły w y d a w n ic tw a p ra s o w e .
B aza ź ró d ło w a r o z p r a w y je s t d o sy ć w ą s k a , ja k o że w c z a sie p ro w a d z o n y c h p rz e z a u to r a w e F r a n c j i b a d a ń ta m te js z e a r c h iw a n ie b y ły jesz c z e o tw a r t e d la h is to ry k ó w m ię d z y w o je n n e g o d w u d z ie s to le c ia . T a k w ię c , p o z a k ilk o m a z e sp o ła m i a r c h iw a ln y m i p rz e c h o w y w a n y m i w A A N w W a rs z a w ie , p o d s ta w ę d o k u m e n ta c y jn ą tw a r z y s a m a p r a s a p o lo n ijn a z a c h o w a n a , n ie zaw sz e k o m p le tn ie , w b ib lio te k a c h p o ls k ic h i fr a n c u s k ic h .
R o z p ra w a d z ie li się n a tń sy części. P ie r w s z a p r z e d s ta w ia o g ó ln y o b ra z sp o łe c z n o śc i p o ls k ie j w e F r a n c ji, p rz y czy m a u to r a in t e r e s u j e w y łą c z n ie lic z n a , p ó ł m ilio n o w a e m ig ra c ja z a ro b k o w a . P r e z e n ta c ja ta k ic h z a g a d n ie ń ja k — liczeb n o ść e m ig ra c ji, je j s t r u k t u r a s p o łe c z n a , ro z m ie sz c z e n ie te r y to r i a ln e , w a r u n k i b y tu m a te ria ln e g o , p r z e k o n a n ia p o lity c z n e , sto p ię ń u c z e s tn ic tw a w k u ltu r z e , p o d a tn o ś ć n a p ro c e s y a s y m ila c y jn e — s ta n o w i ipodstaW ę d la u k a z a n ia s a m e j p ra s y . W y c z e r p u ją c e o n ie j in f o r m a c je s ta n o w ią tr e ś ć c z ę śc i d ru g ie j. C zęść tr z e c ia , m n ie j niż
Z A P I S K I 441 dw ie p o p rz e d n ie u d o k u m e n to w a n a m a te ria ło w o , a le b ez w ą tp ie n ia in te le k tu a ln ie n a jb a r d z ie j f a s c y n u ją c a , je s t sw ego r o d z a ju w y k o rz y s ta n ie m , p o d s u m o w a n ie m i z w ie ń c z e n ie m d o ty c h c z a s o w y c h w y w o d ó w . K re ś li o n a o lb r z y m ią s p o łe c z n o -k u l tu r o w ą ro lę , j a k ą p r a s a o d g ry w a ła w sp o łe c z n o śc i e m ig r a c y jn e j. Ś w ia d c z ą o ty m c h o cia żb y z e s ta w io n e p rz e z a u t o r a w s k a ź n ik i c z y te ln ic tw a , w y ższe w p r z y p a d k u P o lo n ii f r a n c u s k ie j p o n a d tr z y k r o tn i e od p rz e c ię tn y c h p o ls k ic h . U k a z a n ie sp o łe c z n o -k u ltu ro w e g o o d d z ia ły w a n ia p r a s y u tr u d n ia ł A. P a c z k o w s k ie m u b r a k ja k ic h k o l w iek b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h p ro w a d z o n y c h w o m a w ia n y m o k re s ie . P o d s ta w ą w n io s k o w a n ia m u s ia ła by ć z n a jo m o ś ć sa m e j sp o łe c z n o śc i e m ig r a c y jn e j, z d r u g i e j zaś stro n y s a m e j p r a s y . D o s k o n a łe o p a n o w a n ie te j w ie d z y w p o łą c z e n iu z c ie k a w y m i in te le k tu a ln ie i m e to d y c z n ie p ro p o z y c ja m i in t e r p r e ta c y jn y m i d ało w r e z u lta c ie o b ra z n a d e r in te r s u ją c y , ś w ia d c z ą c y ja k w ie lk ą r o l ę o d e g ra ła p r a s a w p ro c e s ie z a c h o w y w a n ia d la p o ls k o ś c i e m ig ra n tó w , k tó r y c h c h ę ć z n a le z ie n ia p ra c y i g o d z i w ego zarotoku z m u s iła d o o p u sz c z e n ia k r a j u .
T. N.
J a c e k M a j c h r o w s k i , S tr o n n ic t w o P ra c y . D zia ła ln o ść p o lity c z na i k o n c e p c je p r o g r a m o w e , „ Z e sz y ty N a u k o w e U n iw e r s y te tu J a g i e l lo ń s k ie g o ” t. D X X X X V II, „ P r a c e P r a w n ic z e ” z. 88, K ra k ó w 1979, s. 100.
A -aca, p ie r w s z a w li te r a tu r z e h is to ry c z n e j, je s t p r ó b ą u k a z a n a g e n e z y S tr o n n ic tw a P r a c y a n a s tę p n ie jeg o d z ia ła ln o ś c i w o s t a tn i c h la t a c h D ru g ie j R z e c z y p o s p o lite j o ra z w la ta c h w o jn y i o k u p a c ji. A u to r n ie p o d ją ł się o m ó w ie n ia o k re s u 1945— 1950. J a k s tw ie rd z a , b y ło to s p o w o d o w a n e b r a k ie m d o sta te c z n e g o d y s ta n s u h is to ry c z n e g o do w y d a r z e ń ty c h la t o ra z f r a g m e n ta r y c z n o ś c ią d o s tę p n e j b a z y ź ró d łow ej. K s ią ż k a z o s ta ła p rz y g o to w a n a n a p o d s ta w ie m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h , r ę k o p iś m ie n n y c h (p o z o s ta ją c y c h n ie r a z w r ę k a c h p ry w a tn y c h ) , r e la c ji, p ra s y , o p r a cow ań — w ty m 'talkże do t e j ipoiry n ie p u b lik o w a n y c h . A u to r p r z e d s ta w ia ró w n ie d o c ie k liw ie ro lę S P w 'p o lsk im ż y c iu p o lity c z n y m ja k i s t r u k t u r ę o rg a n iz a c y jn ą S tr o n n ic tw a , z a się g o d d z ia ły w a n ia . W iele m ie js c a p o ś w ię c a a n a liz ie z a ło ż e ń p r o g ra m o w y c h i p ró b o m ic h r e a liz a c ji. M im o że p r a c a m a s to s u n k o w o m a łą o b ję to ść (7 a r k . w y d .) d a j e p e łn ą o r ie n ta c ję w d z ia ła ln o ś c i S tr o n n ic tw a P r a c y w la ta c h 1937— 1945.
Ł W. W.
. _ S e w e r y n A j z n e r , Z w ią z e k Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h 1931— 1939,
t „ K s ią ż k a i W ie d z a ”, W a rs z a w a 1979, s. 328.
K s ią ż k a S. A j z n e r a je s t c e n n ą p ró b ą u k a z a n ia — p o p rz e z a n a liz ę d z ia ła l ności Z w ią z k u Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h , o rg a n iz a c ji ro b o tn ic z e j, k ie r o w a n e j p rz e z J ę d r z e ja M o ra c z e w sk ie g o a u tw o rz o n e j p rz e z B e z p a r ty jn y B lo k W sp ó łp ra c y z R zą d em „ d la n a s ile n ia w a lk i z c a ły m m e p iłs u d c z y k o w s k im , s o c ja lis ty c z n y m z w łaszcza i k o m u n is ty c z n y m r u c h e m ” — n ie k tó r y c h p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w e w n ą tr z obozu rzą d z ą c e g o w P o ls c e p o p rz e w ro c ie m a jo w y m . A u to r n ie p o m ija te ż w y d a rz e ń z la t 1926— 1931 o m a w ia ją c g e n e z ę Z ZZ , n ie re z y g n u je z p r z e d s ta w ie n ia szerszeg o , sp o łeczn eg o i e k o n o m ic z n e g o , t ł a o k re ś la ją c e g o ro z w ó j Z w ią z k u . K s ią ż k a z a w ie ra opis ce ló w t e j o rg a n iz a c ji, je j d z ia ła ln o ś c i, z a się g u o d d z ia ły w a n ia , m ie js c a w r u c h u p iłs u d c z y k o w s k im , w re s z c ie e w o lu c ji aż po ro z e jś c ie się z c z y n n ik a m i rz ą d z ą c y m i
