B. Marconi
Malowidła ścienne w kościele w
Mokrzku Dolnym, woj. kieleckie
Ochrona Zabytków 5/1 (16), 66-67
1952
R yc. 78. S zy d ło w iec — zam ek. O dkryty strop d rew n ian y.
p óźn iej dr F. P rzy p k o w sk i w o k n ie p iw n iczn y m jed n ego z dom ów w Jęd rzejow ie.
P o sia d a ją one roślinną płasko rzeźbioną d ek o ra cję o ty p ie rozetow ym i w raz ze z n a jd u ją cy m i się od 1913 r. w Muz. Nar.
w K ra k o w ie in n y m i relik ta m i z tego k a p i
tu larza sta n o w ią ciek a w y zespół, który d a je w y o b ra żen ie o b o g a ctw ie form w y stęp u ją cy ch w -je g o obrębie. N ie m ałą też r e w e la c ją je st odkryta w r. 1948 w e W lo- sto w ie , w g lifa ch zam u row an ego dotąd o k ie n k a pn. ścia n y prezbiterium , p olich ro
m ia rom ań sk a (ryc. 76) o m otyw ach w k sz ta łc ie śm ig, n ie w ą tp liw ie pozo
sta ją ca w jak im ś zw iązk u z późno - ro
m a ń sk ą X III-w ie c z n ą polich rom ią kościoła św . Jak u b a w Sandom ierzu. B yć m oże, że r ó w n ie ż z tego okresu pochodzi p olich ro
m ia na k a p itela ch prezbiterium kościoła w M o k r z k u , od słon ięta na sk u tek od p a d n ięcia ty n k ó w sp ow od ow an ego w strzą sa m i w cza sie osta tn ich d ziałań w o je n n y ch J). O sta tn ie od k rycie w tej dziedzinie s ta n o w ią m a l o w i d ł a f i g u r a l n e na łu k u tęczo w y m w k o ś c i e l e św. T r ó j c y w J ę d r z e j o w i e — X V I-w ieczn e, k tó re w roku b ieżącym m ają być c a łk o w i
cie o d sło n ięte.
Z u p ełn ą n iesp od zian k ę zgotow ał к o- ś c i ó ł w R a d o m i u . W praw dzie na p la
n ie g o ty ck im , ale w r. 1809 gru n tow n ie p rzeb u d o w a n y na m agazyn w o jsk o w y , nie zd a w a ł s ię on zaw ierać żadnych elem en tó w śred n iow ieczn ych . T ym czasem w trak c ie rob ót rem on tow ych natrafion o w jego p ółn ocn ej ścia n ie na zarys w a łk ó w i idąc za ich lin ią odkuto ostrołu k ow y, ceglany, X V -w ie c z n y p ortal o 2-ch uskokach —
i p a tr z n o ta tk a n a str. 66—67 n in ie js z e g o n u m e r u
sta n o w ią cy ze w zg lęd u n a m ateriał rzad
kość na teren ie k ielecczy zn y (ryc. 77).
O dkryciem o sta tn ich czasów (listopad 1951 r.) są p ięk n e strop y k a seto n o w e o bo
gatym p ro filo w a n iu w 3 -ch salach p rzy
ziem ia Z a m k u S z y d ł o w i e c k i e g o (ryc. 78); b y ły o n e dotych czas za sło n ięte zw y k ły m trzcin ow ym su fitem . P ochodzą p raw dopodobnie z okresu p ierw szej p rze
b u d ow y zam ku, która n a stą p iła z in icja ty w y kan clerza M ik ołaja S zyd łow ieck iego.
P rzytoczon e fa k ty św iad czą dobitnie o k on ieczn ości roztoczen ia szczególn ie sta rannej i w n ik liw e j op iek i nad zabytkam i k ielecczyzn y, która b y się p rzejaw iała za
rów no w częstych p en etracjach teren u , jak też i w sy stem a ty czn y ch badaniach źród ło
w ych . N a o p racow an ie i realizację czeka przede w sz y stk im zabudow a d zieln ic za
b y tk o w y ch o śred n iow ieczn ej sieci u lic w tak ich m iastach jak: S a n d o m i e r z , P i ń c z ó w , O p a t ó w , S z y d ł o w i e c , S z y d ł ó w i C h ę c i n y . C zekają na nią także i p ierw sze ośrodki p rzem y sło w e z doby O św iecen ia i K rólestw a K on greso
w ego.
R. Z. E. K.
M ALO W IDŁA ŚC IEN N E W7 KO ŚCIELE W M OK RZK U D OLNYM , WOJ. K IEL E C
KIE.
N ie w ie lk i k ościół w M okrzku D oln ym , z d aw n ym p rezb iteriu m rom ańskim z c io su, u le g ł u szk od zen iu w czasie d ziałań w o jen n ych w r. 1945. P ocisk a rty lery jsk i u szkodził ścia n ę p ołu d n iow ą p rezb iteriu m tuż przy g o ty ck im łuku tęczow ym . N a sk u tek w strząsu od p ad ły fragm en ty tyn k u o d słan iając m a lo w id ła ścienne.
P rezb iteriu m to o b ecn ie n ie sp ełn ia sw ej roli, gdyż n a sk u tek p o w ięk szen ia k ościoła w ie lk i ołtarz p rzesu n ięty został do daw nej n a w y głów n ej i z a sła n ia łu k tęczow y.
P rzed 1948 r. w yk on an o rem ont a rch i
tek to n iczn y w y m ie n ia ją c część u szk o d zo nych lu b rozbitych k am ien i i w zm acn iając ceg la n y łu k tęczow y. W czerw cu 1948 r.
w czasie oględ zin k ościoła w sp ó ln ie z k o n serw atorem w o jew ó d zk im m gr E u g e n iu szem K rygierem , zb ad aliśm y stan m a lo w i
d eł ścien n ych o d sło n ięty ch w n ie w ie lk ic h fragm en tach na sk u tek od p ad n ięcia ty n ku, pok rytego k ilk u w a rstw a m i fa rb y je d - noton ow ej, w o k o lic y reperacji m oru n o szącej liczn e za cie k i cem entu.
O d słon ięte części p o k a zy w a ły fra g m en ty m alow id ła p óźn ogotyck iego, p rzy p u sz
czaln ie z początku X V I w .
K orzystając z n aru szen ia w w ie lu m ie j
scach w ierzch n iej w a r stw y tynku o d sło n i- 66
Ryc. 79. M okrzko — g ło w ica rom ańska z polichrom ią.
łem dolne p a rtie przez ostrożn e p od w aża
nie. Ze w zg lęd u na n a ru szen ie w w ie lu m iejscach ró w n ież d aw n ego tynku z m a
low id łam i, o d sło n ięcie p róbne dokonane b yć m ogło fra g m en ta ry czn ie, ty lk o tam gdzie o ry g in a ln y p o lich ro m o w a n y tyn k p rzylegał m ocn o do ciosu ścian . D alsze o d sła n ia n ie p o zo sta w io n e b yć m u siało do czasu u ru ch om ien ia sy stem a ty czn y ch prac k o n serw a to rsk ich , k tó ry ch p ierw szym p u n k tem program u będ zie zw ią za n ie tyniui noszącego m a lo w id ła z m urem .
W czasie próbnego o d sła n ia n ia s t w ie r dzić m ożna b yło, że n o w sz y narzut zapra
w y zw ią za ł część m a low id ła. F ragm en ty o d jęte n o siły sła b e lecz czy teln e ślad y barw . P o tw ierd za to przyp u szczen ie, że m alow id ła te, jak w ięk szo ść w y k on an ych na naszym te r e n ie w X V i X V I w ., są m a lo w a n e al secco, o sp o iw ie organicznym . N ie przeczy tem u fakt, że p artie b ia łe m a lo w id ła n ie p rzy w a rły do n o w eg o tynku.
P o w szech n ie sto so w a n y b ia ły b arw n ik —•
b ie l św ięto ja ń sk a — często b y ł stosow an y zb yt w cześn ie, g d y n ie zo sta ł p rzetw orzon y ca łk o w icie z w o d o ro tlen k u na w ę g la n w a p nia, nieraz siln ie k ry sta lizu ją c i tw orząc szk listą p o w ło k ę, do k tórej sła b iej p rzy-
Ryc. 80. M okrzko — fra g m en t m a lo w i
deł w p rezbiterium .
w ie r a ł n o w y narzut, sp ecja ln ie w w y p a d ku n ied ostateczn ego zw ilże n ia i za p y len ia . U b y tek m a lo w id ła sp o w o d o w a n y p r z y w a rciem do n ow szego tynku je s t n iezn a cz
ny. S tan zach ow an ia m a lo w id e ł w o d sło n ięty ch częściach je s t dobry. N a śc ia n ie zachodniej w id oczn a jest p o sta ć św . W o j
ciech a (z w io słem ) w o toczen iu o rn a m en tu p lecio n eg o . W ościerzy za m u ro w a n eg o okna rom ań sk iego zn alezion o śla d y p o li
chrom ii, N a in n y ch ścian ach o d k ry to f r a g m e n ty orn am en tów , b ez k o m p o zy cji fig u raln ych , które m ogą zn ajd ow ać się pod tyn k iem .
N a jednej z czterech g ło w ic ro m a ń sk ich stw ierd zon o p olichrom ię, p ra w d o p o d o b n ie rom ańską, bezpośrednio w y k o n a n ą n a k a m ien iu . R ów n ież na cio sie w m iejsca ch u b y tk u tynku z m a lo w id łem stw ierd zo n o resztk i barw ne.
S zczeg ó ło w y opis p o zo sta w ia m do czasu zbadania tech n ik i w y k o n a n ia i sta n u za
ch ow an ia partii jeszcze za k ry ty ch , k tó ry b ęd zie m ógł b yć dokonany przy p racach k o n serw atorsk ich .
B. M a r c o n i 67
