ROCZNIKIPSYCHOLOGICZNE/ANNALSOFPSYCHOLOGY2 0 1 7 , XX,4,895-912
DOI:http://dx.doi.org/10.18290/rpsych.2017.20.4-6pl
AGNIESZKABOŻEKALEKS ANDRATOKARZ
UniwersytetJagiellońskiI n s t y t u t Psychologii
KWESTIONARIUSZZAANGAŻOWANIAW DZIAŁANIAZNACZĄCE(KZDZ)
B.GOLDBERG,E.S.BRINTNELLIJ.GOLDBERGA.ADAPT A CJA POLSKA
BadaniamiałynaceluokreśleniewłaściwościpsychometrycznychpolskiejwersjiEngagementin M e a n i n g f u l A c t i v i t i e s S c a l e ( E M A S ) B . Goldberg,E . S . B r i n t n e l l , J.Goldberga,k t ó r a s ł u żyd o p o m i a r u z a a n g a żowaniaw d z i a ł a n i a z n a c z ące,r o z u m i a n e j a k o a k t y w n o ści,k t ó r e s ł u żąc e l o w i i s t o t n e m u z p e r s p e k t y w y o s o b i s t e j l u b k u l t u r o w e j . P r z e d s t a w i o n o d e f i n i c j ęk l u c z o w y c h p o j ęć,d o t y c h c z a s o w e b a d a n i a związanez kwestionariuszemo r a z wstępnewynikip o l s k i e .
O s o b a m i b a d a n y m i b y l i : p r a c o w n i c y i n s t y t u c j i kultury,s t o w a r z y s z e ńz a j m u j ą cychs i ęp o m o c ąinnymlu-
d z i o m , k o r p o r a c j i orazn a u c z y c i e l e s z k ó ł s p e c j a l n y c h i g i m n a z j ó w ; ł ączni e2 3 7 o s ó b . Wynikiw s k a z u j ąnawysokąrzetelnośćnarzędzia(a=0,88),nazwiązkimiędzyzaa ngażowaniemwdzia-
ł a n i a znacząceazmiennymitakimi,jakznaczeniepracy(r=0,65)isatysfakcjazpracy(r=0,65)o r a z naróżnicewzaangażowaniuwdziałaniaznacząceuosóbwykonującychodmiennezawody.
Słowakluczowe:zaangażowanie;działaniaznaczące;KwestionariuszZaangażowaniawDziałaniaZ n a c z ące.
WPROWADZENIE
Badanian a d K w e s t i o n a r i u s z e m Z a a n g a żowaniaw D z i a ł a n i a Z n a c z ące(KZDZ)B.Goldberg,E.S.BrintnelliJ.Goldbergawynikały zpotrzeby pomiaruz n a c z e n i a przypisywanegoprzezczłowiekaróżnymdziałanio mpodejmowanym
Adresdokorespondencji:AGNIESZKABOŻEK-Uniwersytet
Jagielloński,InstytutPsychologii,u l . Ingardena6,30-060Kraków;e-mail:agnieszka.bozek@uj.edu.pl
896 AGNIESZKABOŻEK,ALEKSANDRATOKARZ
wdanymobszarzejegożycia.Przezdziałaniarozumiemyzespółczynno ścido- wolniep o d j ętych,z o r i e n t o w a n y c h n a c e l i w o l i c j o n a l n i e k o n t r o l o w a n y c h (Mą-drzycki,2002,s.72).
Angażowaniewłasnegoczasuienergiiwróżnezajęcia(occupations),którena leżądokategoriidziałań,wydajesięnaturalnątendencjąkażdejosobyludzkiej( C l a r k i in., 1991).Jednostkapodejmujetakiedziałania,któremająspowo- dować,ż ed o świadczyse nsuswoj e go ż ycia( Kl a m ut , 2 0 1 2) . C h a r a kt e r y st y c z n e d l a zachowaniac z ł o w i e k a j e s t r ó w n i e żt o , ż ej e s t o n o u k i e r u n k o w a n e n a w a r -
t o ścii c e l e ( M e e s t e r s , 2 0 0 9 ) . M o żnanat e j p o d s t a w i e w n i o s k o w a ć,żeludzieb ędąstaralisięprzypisywaćznaczeniepodejmowanymprzez
siebiezajęciom.
Przezz a j ęciaznaczące( meaningfula c t i v i t i e s )t e o r e t y c y tzw.o c c u p a t i o n a l s c i e n c e rozumiejąznacznączęśćosobiścieikulturowoistotnychdziałań, wktórel u d z i e sięangażują(Clarkiin.,1991,s.301).Todośćogólnytermin,nie zwią-
z a n y ztradycyjniepojmowanąpracą,karierączyczynnościamiukierunkowa ny-
minawzrostw y d a j n o ści(Clarkii n . , 1 9 9 1) . D o takrozumianychz a j ęćmożnazalic zyćtezwiązanezżyciemrodzinnym,obowiązkamidomowymiorazczasemw o l n y m , w tyms p o t k a n i a towarzyskie( z a b a w i a n i e g o ści,o d w i e d z a n i e p r z y j a -
c i ó ł ) ; z a j ęciap a s y w n e ( c z y t a n i e , o d p o c z y w a n i e ) , z a j ęciaaktywn e( u p r a w i a n i e s p o r t u , p o święcanies i ęh o b b y )
( Me e st e r s, 2 0 0 9 ) . K a żdez t yc h z a j ęćwiążes i ęn i e tyl ko z m ie j sce m jegow ykonywania,al e pr ze de w s z y s t k i m zez n a c z e n i e m , j a k i e imnadająjednost ki.Przykładowo, uprawianiesportumożeoznaczaćdba-
n i e ozdrowie;odwiedzanieznajomych-
d z i e l e n i e sprawzinnymiludźmi;a u p r a w i a n i e o g r ó d k a -
u t r z y m y w a n i e s i ęw c i ągłymr u c h u ( M e e s t e r s , 2 0 0 9 ) . L a w t o n (19 93) w y r ó żniłdwa r odz aj e znaczeńpr z ypi sywa nyc h z a j ęciomwyko-
n y w a n y m w c z a s i e wolnym:z na c z e n i e de not ac yj ne, k t ó r e odnosi si ędo obi e k-
t y w n y c h cechf iz yc z nyc hsyt ua c ji iróżnychrodzajów działania,orazz na cz e ni e k o n o t a c y j n e , kt ó r e odnosi s i ędosubi e kt ywnyc hi e m ocj ona l n yc h a s p e k t ó w z a -
a n ga żowaniaw d z i a ł a n i a . W ra m a c h t e g o d r u g i e g o z n a c z e n i a wyróżniłz a j ęciao p a r t e nadoświadczeniach,rozwojoweitowarzyskie.Podkreśliłtakże,że każdep o j e d y n c z e zajęciemożemiećróżnekonotacje dlaróżnychosób.Przykł adowo,z a b a w i a n i e gościmożeo z n a c z a ćd l a
j e d n e j osobyd z i e l e n i e s p r a w
KWESTIONARIUSZZAANGAŻOWANIAWDZIAŁANIAZNACZĄCE 897 z i n n y m i ludźmi,dlainnejutrzymywaniekontaktówspołecznych,dlajeszcz einnejdobrązabawę(Meesters,2009).
Pomiarznaczeniaprzypisywanegoróżnymaktywnościommożeprzybraćo d m i e n n e formy.Popierwsze,możnaszacowaćstopieńczęstości,trudnościczyist otnościangażowaniasięw danedziałania (Pushkar,Arbuckle,Conway,Cha - ikelsoniMaag,1997).Innepodejściepoleganapomiarzezadowolenia,jakiego j e d n o s t k a d o świadczaw w y n i k u z a a n g a żowanias i ęw d a n e d z i a ł a n i e . B a d a n i a
wykazały,żez a d o w o l e n i e z p o d j ętychdziałańj e s t p o z y t y w n i e związan ez z a d o w o l e n i e m zżycia(Fernandez-Ballesteros,ZammarroniRuiz,2001).
Zb a d a ńw y n i k a , żea n g a żowanies i ęw d z i a ł a n i a , k t ó r e mająd l a j e d n o s t k i z n a c z e n i e , p r z y n o s i wielep o z y t y w n y c h s k u t k ó w d l a i c h życiai z d r o w i a . J a k wykazaliRichardson,Moore,Bernard,JordaniSim(2015),zaa ngażowaniei podejmowanieaktywnościmającychznaczenie(związanychzaktyw nościąfizycznąi s p o ł e c z n ą)p r z e z o s o b y s t a r s z e z c h r o n i c z n y m b ó l e m m i ęśniowymp o m a g a ł o załagodzićnegatywneskutkibóluinadawałosensi chżyciu.Wgrupieo s ó b uzależnionychodalkoholupodejmowaniezajęćznaczącyc h(główniezwią-
z a n y c h zpartycypacjąwaktywnościachzinnymi)pozwalałoosiągnąćstanspo -
k o j u irelaksuorazwywoływałopoczuciedumyzsiebiebezsięganiapotrunek ( C l a r k iin.,1991).Zaangażowaniemłodzieżywaktywnościpozaszkolne,któr es ąustrukturyzowaneiłącząichzeświatemzewnętrznym(wychodząpoza„ja"), przyczynias i ędos u k c e s u szkolnegoi z w i ększeniao g ó l n e g o d o b r o s t a n u p s y - chicznego(Lawford iRamey,2015;Mahoney,Larson, Ecclesi Lord,2005).
Pracastanowijednązpodstawowychaktywnościdorosłegoczłowieka,toteżp o w i n i e n onrównieżprzypisywaćjejokreśloneznaczenie.WedługLewina( 1 9 2 0 ; z a : Zeidler,2011)wartośćp r a c y p o l e g a n a n a d a w a n i u ż yciuj e d n o s t k i s e n s u iznaczenia.Choćpracaczęstostanowiobciążenie,możebyćtakżew yko-
n y w a n a d l a p r z y j e m n o ści.W s k a źnikiemz n a c z e n i a p r a c y j e st j e j z w i ą zekz i n -
d y w i d u a l n o ściąc z ł o w i e k a o r a z s p e ł n i e n i e m j e g o ż yczeńi o c z e k i w a ń(Zeidler,2011).TakżeFrankl(1959/2009)twierdził,żepracapełnikluczowąrolęw two-
r z e n i u sensużyciajednostki.Należałobytupodkreślić,żepracamieścisięw zakre siepodanejjużdefinicjizajęćznaczących.
Pracaznacząca(meaningfulwork)jestocenianajakoważnadlawykonującejjąos obyijestprzezniąwartościowanapozytywnie(Rosso,DekasiWrzesniew-
s k i , 2010).Możebyćrozumianajakopodstawowapotrzebaludzka,którejzaspo- k o j e n i e służyspełnieniuwyższychpotrzebwol no ści,autonomiiig od no ści (Yeoman,2014).Pracaznaczącamożebyćrównieżrozpatrywanazperspektywymo ralnej( M i c h a e l s o n , P r a t t , Granti D u n n , 2 0 1 4 ) . C z y n n i k a m i , którep r z y c z y -
n i a j ąsiędoistnieniapracyznaczącej,są:sposobyprojektowaniastanowisk(
de-
s i g n ofjobs),relacjemiędzyludzkieorazmisjaikulturaorganizacji(Michaelson i i n . , 2014).
Znaczeniep r a c y ( work
meaningfulness)możnaz d e f i n i o w a ćj a k o s t o p i e ń,w j a k i m p r a c o w n
i k d o świadczas w o j e j p r a c y j a k o z n a c z ącej,c e n n e j i w a r t o -
ś ciowej(HackmaniOldham, 1975,s.162).WedługSpreitzer (1995)z na c z e ni e p r a c y s t a n o w i częśćs k ł a d o w ąp s y c h o l o g i c z n e g o upełnomocnieni a/upodmioto-
wienia(empowerment).Ja kwykazuj ąbadaniapr z e pr owa dz one pr z e z May,G il -
soniHarter(2004),imbardziejdanaosoba,zgodniezeswoimiosobistymistan- d a r d a m i , o c e n i a własnąp r a c ęj a k o w a r t o ściową,tymb a r d z i e j j e s t skło nnas i ęw niązaangażować.Nazwiązekzaangażowaniaiznaczeniapracywska zująteżba da nia p r z e p r o w a d z o n e p r z e z S o a n e i w s p ó ł p r a c o w n i k ó w ( 2 0 1 3 ) , w w y n i k u k t ó r y c h s t w i e r d z o n o , żez n a c z e n i e p r a c y z w i ększałoz a a n g a żowaniew p r a c ę,którez kolei byłozwiązanezniskąabsencjąwpracy.
Innep o d e j ścied o z n a c z e n i a p r a c y możeo d w o ł y w a ćs i ęd o s p o s o b u rozu-
mieniaswoje go z a w o d u , rol i odgrywanej w pracyluborganizacji orazsam ore-a l i z a c j i przezpracę(CzerwiCzarnota-
Bojarska,2016).Wrzesniewski,opierającs i ęnakoncepcjiBellahiwspółpraco wników(1985;za:Wrzesniewski,McCoulay,RoziniSchwartz,1997),przedstawiłk lasyfikację,wedługktórejz n a c z e n i e p r a c y możeu z e w n ętrzniaćs i ęw p o s t a c i trzecht y p ó w s t o s u n k u d o p r a c y (relationstowork):jakoroboty(job),ja kokariery(career)ijakopowoła-
n i a (calling).Zgodniezwynikamibadań(Wrześniewski,2003)traktowaniepra- c y jakopowołaniasilniekorelujezsatysfakcjązpracy.
Głównymc e l e m a r t y k u ł u j e s t p r z e d s t a w i e n i e w ł a ściwościp s y c h o m e t r y c z -
nychpolskiejwersjikwestionariuszaEngagementinMeaningfulActivitiesScale ( E M A S ) autorstwaB.Goldberg,E.S.BrintnelliJ.Goldberga.Wzwiązkuztymp o s t a w i o n o p i e r w s z e pytanie badawcze:
Czypolskaadaptacjanarzędziamawystarczające,pozwalającenastosowa- n i e w badaniachnaukowych, właściwości psychometryczne?
Abyodpowiedziećn a t o p y t a n i e , i s t o t n e j e s t z b a d a n i e t r a f n o ścik w e s t i o n a -
riuszaEMAS.Przedstawionypowyżejprzeglądliteraturypozwoliłnasformuło -w a n i e drugiego pytania badawczego:
Jakiesązwi ązkizaangażowaniawdział ani aznacz ącezeznaczeniempra cyi s a t y s f a k c j ąz n i e j , s a t y s f a k c j ąz ż yciao r a z p r z e k o n a n i a m i d o t y c z ącymij e g o s e n s u ?
Wymienionezmiennes ąkorelatamiz a a n g a żowaniap o z w a l a j ącymio s z a c o -
waćt r a f n o śćz e w n ętrznąn a r z ędzia.Wynikid o t y c h c z a s o w y c h b a d a ńp o z w a l a j ąn a sformułowaniehipotezy,żezaangażowaniewdziałaniaznaczącebę dziewy-kazywałopozytywny związekztymizmiennymi.
Celempobocznymartykułujestporównaniewielkościznaczenia, jakie pra-
c o w n i c y pr z ypi suj ąpodej m owa nym przezsiebiez a d a n i o m wz a l e żnośc io d ro-
d z a j u w y k o n y w a n e j pracy.Tuo d r ó żniamyk o l e j n o : p r a c ęp o m o c o w ąw s
t o w a -
rzyszeniuz a j m u j ącyms i ęp o m o c ąi n n y m l u d z i o m , p r a c ęt w ó r c z ąw i n s t y t u c j i kultury,pracęnauczycielawgimnazjumlubszkolespecjalnejalbo pracębiuro-
wąwkorporacjizbranżyusługdoradczych.Dobranowymienionerodzajepracyze względunaodmiennystopieńinnowacyjnościzadańiichróżnorodności;spe-
cyficznytypkontaktus p o ł e c z n e g o ( s p o r a d y c z n y -
c i ągły),j a k i e g o o n a wymaga;o r a z zróżnicowaneryzykowypa l e nia zawod owego,jakożetazmienna, wedługmodeluS c h a u f e l i e g o i B a k k e r a , j e s t negatywniez w i ązanaz z a a n g a żowaniem(por.SchaufeliiBakker,2004).Po wyższewłaściwościpozwalająpostawićtrze-c i e pytaniebadawcze:
Jakier ó żnicew p o z i o m i e z a a n g a żowaniaw d z i a ł a n i a z n a c z ącew y s t ępująwzależnościodrodzajuwykonywanej pracy?
ENGAGEMENTINMEANINGFULACTIVIETIESSURVEY.
DANEZBADAŃ
Genezaopisywanejmetodywywodzisięzespecyfikiterapiizajęciowej,któ- r a o p i e r a s i ęn a z a ł o żeniu,żez a a n g a żowaniew c z y n n o ścim a j ącez n a c z e n i e pr owa dz i n i e t y l k o d o
z w i ększeniap o z i o m u w y k o n a n i a t y c h c z y n n o ści,l e c z takżewpły wanaogólnąsatysfakcjęzżycia.BlumaGoldberg,E.SharonBrint-
n e l l i J a c k Goldbergz U n i w e r s y t e t u Albertaw K a n a d z i e p o s t a n o w i l i s t w o r z y ćn a r z ędzieb a d a j ącet e w ł a ściwości.B a d a c z e o p a r l i s i ęn a d a n y c h z l i t e r a t u r y pr z e dmi ot u (por.Yerxa,1998)iwyróżnilinastępującezna czeniaifunkcjeprzy-
p i s y w a n e zajęciom:zgodnośćzajęćzwłasnymsystememwartościipotrze bamipacjenta/klienta,m o żliwościuzyskaniap r z e z j e d n o s t k ęp o c z u c i a k o m p e t e n c j i i mistrzostwaw w y n i k u ichw y k o n a n i a o r a z i c hw a żnośćd l a
g r u p y społ ec z ne j i k u l t u r o w e j ,
d o którejnależyjednostka(Goldberg,Brintnell iGoldberg,2002).
Utworzonet w i e r d z e n i a d o t y c z ącez a a n g a żowaniaw d z i a ł a n i a znacząc ez o -
s t a ł y w s t ępniew y s e l e k c j o n o w a n e p r z e z e k s p e r t a . Następniep o p r o s z o n o p i ęcius ędziówkompetentnych(potem-
czterechpacjentów)owypełnieniekwestiona-
riuszaorazinformacjęzwrotnąnatemattreścistwierdzeń.Natejpodstawiedo -k o n a n o korektwsformułowaniachpozycji(Goldbergi in.,2002).
Kwestionariuszs k ł a d a s i ęz i n s t r u k c j i o r a z 1 2 t w i e r d z e ńr o z p o c z y n a j ącychs i ęodzdania„ D z i a ł a n i a , j a ki e w y k o n u j ę.".Z a d a ni e m osóbb a da ny c hje sto s z a c o w a n i e na5-stopniowejskaliLikerta(1-„nigdy",5-
„zawsze"),wjakimst opni u t e twierdzenia odnosząsiędokażdejz nich.
Pierwszeb a d a n i e w a l i d a c yj n e ( Gol dber gi i n. , 2 0 0 2) wykona no( i nd ywi du-
a l n i e ) n a p r ó b i e 3 2 p a c j e n t ó w ( 2 0 m ężczyzni 12k o b i e t ) w w i e k u 2 7 - 6 4 l a t a ( M=42,3;SD=9,91)korzystającychzprogramuwsparciadlaosóbzza burze-
niamip s y c h i c z n y m i . P a c j e n c i w y p e ł n i a l i k w e s t i o n a r i u s z E M A S i zrew idowanen a r z ędzieS y m p t o m C h e c k l i s t - 9 0 ( S C L - 9 0 -
R ) , p r z e p r o w a d z a n o teżz n i m i w y -
wiadnatematjakościichżycia(QualityofLifeInterview,QOLI).Podwóchdodzi esi ęciu tygodniach badanie powtórzonowśródpołowy znich.
Właściwościp s y c h o m e t r y c z n e kwestionariuszao k a z a ł y s i ęd o b r e ( w e d ł u g k r y t e r i ó w Brzezińskiego,2006).Współczynnikzgodnościwe wnętrznejdlaskaliE M A S w y n i ó s ł : a = 0 , 8 4 , a w s p ó ł c z y n n i k r z e t e l n o ścit est-
retest:r (14)= 0 , 6 9 ; p <0,05.Wykazanorównieżpozytywnąkorelacjępomiędzy wynikiemogólnymEMASasatysfakcjązcodziennegożyciaifunkcjonowania(r=0 ,38)orazsatys-
f a k c j ądotyczącąsytuacjiżyciowychisytuacjiwdomu(r=0,38),mierzonychzap o m o c ąwspomnianegowywiadu (QOLI).
Ponowneba da ni a wa li da c yj ne (Eakman, Ca rl son iCl ar k, 2010)przep rowa-d z o n o nagrupie154osóbwwieku65-
100lat(M=80,5;SD=7,1),emerytowa-
nych119k o b i e t i 35m ężczyzn,zap o m o c ąb a t e r i i t e s t ó w z a w i e r a j ącychk w e - s t i o n a r i u s z d o t y c z ącyz d r o w i a S F -
3 6 H e a l t h S u r v e y ,S k a l ęS a t y s f a k c j i z Życia( S W L S ) o r a z TestS e n s u Życia( P I L ) . B a d a c z e d o k o n a l i d r o b n e j m o d y f i k a c j i w skalio d p o w i e d z i k w e s t i o n a r i u s z a E M A S , d o d a j ąco p i s y d o k a żdejw a r t o ści(
1 -„nigdy",2-„rzadko",3-„czasem",4-„często",5-
„zawsze").Poupły-
w i e jednegododwóchtygodnipoproszonolosowowybrane25osóboponowne w y p e ł n i e n i e zredukowanejliczbynarzędzi,wtymkwestionariuszaEMAS.
WspółczynnikzgodnościwewnętrznejdlaskaliEMASbyłwysoki(a=
=0,89),amocdyskryminacyjnaposzczególnychpozycjikwestionariuszawynio- s ł a między0,81a0,89.Natomiastwspółczynnikrzetelnościtest-
retestokazałsięu m i a r k o w a n y (r(24)=0,56;p<0,01).Eksploracyjnaanaliza czynnikowawyło-
n i ł a dwakomponenty,wyjaśniające56,8%wariancjiEMAS.Pierwszy,nazwany s p o ł e c z n o - d o świadczeniowym(Social-
Experientialcomponent ,SEC),wyja śniał4 7 , 2 % w a r i a n c j i i o b e j m o w a ł 7 z 12p o z y c j i . D r u g i - osobisto-kompetencyjny( Personal-
Competencecomponent,PCC)-
stanowił9,6%wariancjiiobejmowałp o z o s t a ł e pięćstwierdzeń.Obydwakom ponenty
byłyzesobąumiarkowanies k o r e l o w a n e ( r= 0 , 6 2 ) . Wykazanor ó w n i e żi s t o t n e p o z y t y w n e k o r e l a c j e c a ł e j skaliEMASzpoczuciemsensużycia(r
=0,57),satysfakcjązżycia(r=0,35),w s k a źnikiemzdrowiapsychicznego(
r=0,32)orazistotnąnegatywnąkorelacjęzewskaźnikiemdepresji (r=-0,29).
Eakman(2011)wykonałpowtórnebadaniawalidacyjnenarzędzia,drogąelektro niczną,n a g r u p i e 1 2 2 studentów,w tym7 1 k o b i e t i 5 1 m ężczyzn( M=
=27,1roku; SD=8,0).Opr óc z kwestionariuszaEMAS badaniwypełniali Ps y-c h o l o g i c a l N e e d s S c a l e ( P NS ) -
mierzącątrzypodsta wowe p o t r z e b y psyc holo-
g i c z n e : autonomii, kom pe t e nc j i irelacji; SourcesofMe ani ng Profile(SO MP)-
o k r e ślającyź ródłai s t o p i e ńo s o b i s t e g o s e n s u ż ycia;Depression,Anxiet y,a n d StressS c a l e ( D A S S - 2 1 ) -
do p o m i a r u t r z e c h n e g a t y w n y c h s t a n ó w e m o c j o n a l -
nychor a z kr ót k ąw e r s j ęBoredomPronenessSc ale ( BPS) - badającąpr e dyspo-
z y c j e dodoświadczanianudy.Współczynnikzgodnościwewnętrznej(a)dlaskaliE MASwyniósł0,89.Uzyskanorównieżistotnepozytywnekorelacje skaliE M A S z o s o b i s t y m s e n s e m ż ycia( r= 0 , 4 8 ) , p o t r z e b ąk o m p e t e n c j i ( r= 0 , 4 9 ) , potrzebąautonomii(r=0,40)ipotrzebąrelacji(r=0,32),atakżeistotneneg a-tywnekorelacjezpredyspozycjądoodczuwanianudy(r=-0,50)orazzewskaź- nikamidepresji(r=-0,40),stresu (r=-0,28) i lęku (r=-0,25).
Wbadaniachporównawczychdotyczącychzdrowiapsychicznegostudentów b ędącychw e t e r a n a m i wojnyw Irakui A f g a n i s t a n i e zes t u d e n t a m i , k t ó r z y n i e br a li udziałuwwalkach,równieżzwykorzystaniemEMAS,wykazanopoz ytyw-
n ąkorelacjęzaangażowaniawdziałaniaznaczącezaktualnympoczuciemsensu życia( r= 0 , 5 0 ; p < 0 , 0 1 ) o r a z n e g a t y w n ąk o r e l a c j ęzewskaźnikamid e p r e s j i ( r= -0,35;p < 0, 0 5 ) i s t r e s u p o s t t r a u m a t y c z n e g o ( r= -0,28;p < 0, 0 5 ) ( D u t r a , E a k m a n i Shelly,2016).
Obecniepr z ygot owywa na j e s t równieższwedzka a da pta c j a kwestion ariuszaEMAS(Brintnell,2016,informacjaosobista).
BADANIA
-OPISPROCEDURYADAPTACJIPOLSKIEJWERSJI
ProjektującproceduręadaptacyjnąkwestionariuszaEMAS,opartosięnaa r-
t y k u l e Goldbergiwspółautorów(2002),wktórymporazpierwszyopublikowa -
n o i o p i s a n o ton a r z ędzie,o r a z n a a r t y k u ł a c h E a k m a n i w s p ó ł a u t o r ó w ( 2 0 1 0 ) i E a k m a n (2011),k t ó r y c h c e l e m byłao c e n a w ł a ściwościp s y c h o m e t r y c z n y c h k w e s t i o n a r i u s z a d o k o n a n a na próbieAmerykanóww różnymwieku.
Nawstępniedokonanotłumaczeniacałościnarzędzianajęzykpolskimetodąwier negot ł u m a c z e n i a z j ęzykaa n g i e l s k i e g o , p r z y w p r o w a d z a n i u k o n i e c z n y c h m o d y f i k a c j i , byuniknąćbłędówlogicznychlubzmianyznaczen iapozycjitesto-
wych.Translacjidokonałoniezależnieczerechpsychologówzbardzodobrązna- j o m o ściąj ęzykaa n g i e l s k i e g o . W w y n i k u d y s k u s j i g r u p o w e j z o s t a ł a u t w o r z o n a j e d n a polskawersjanarzędzia,któryzwrotnieprzetłumaczononajęzy kangielskip r z e z profesjonalnegotłumacza.Porównanieobuwersjipozwoliłozaak ceptowaćn a r z ędziewaktualnejwersjijęzykowej.
Tęwersjękwestionariusza(zob.Załącznik)zastosowanowbadaniachcele mokr e śleniajejwłaściwościpsychometrycznych.Badania
przeprowadzonomiędzyg r u d n i e m 2 0 1 5 a lutym2 0 1 6 r o k u n a g r u p i e p r a c o w n i k ó w : i n s t y t u c j i k u l t u r y z a j m u j ącychsiępracątwórczą(n=55), stowarzyszeńzajmującychsiępomaga-
niemi n n y m l u d z i o m ( n= 5 6 ) , k o r p o r a c j i z a j m u j ącychs i ęu s ł u g a m i d o r a d c z o -
-
rekrutacyjnymi( n= 5 1 ) o r a z n a u c z y c i e l i szkółs p e c j a l n y c h i g i m n a z j a l n y c h ( n=75).Łącznieprzebadano205kobieti32mężczyznwwiekumiędzy2 1a64rokiemżycia(M=36,7;SD=9,98),ostażuzawodowymnaaktualnymstanowi- s k u wynoszącymmiędzy 2miesiące a42lata (M=10,7;SD= 10,04).
Wc e l u s p r a w d z e n i a w ł a ściwościp s y c h o m e t r y c z n y c h n a r z ę dziao b l i c z o n o wskaźnikizgodnościwewnętrznejtestuiposzczególnychpo zycji.Trafnośćteo-
retycznąsprawdzonozapomocąeksploracyjnejikonfirmacyjnejanalizyczynni- k o w e j . Trafnośćz e w n ętrznąn a r z ędziao s z a c o w a n o , w y k o r z y s t u j ącn a s t ępującemetody:
(1) SkalaZnaczeniaPracy(PsychologicalMeaningfulnessScale)D.Spreizeri D .Maya,wpolskiejadaptacjiE.Małopolskiej(2015).Służydopomiarustop- n i a z n a c z e n i a , p r z y p i s y w a n e g o a k t y w n o ściomz w i ązanymz p r a c ą.S k ł a d a s i ęz sześciuitemów:połowaznichpochodzizeskalidopomiarupsychol ogicznegou p e ł n om o c n i e ni a a u t o r s t w a Spreitzer(1995),którezostały następnieuzupełnionep r z e z Maya( 2 0 0 3 ; z a : M a y i i n . , 2 0 0 4 ) . W b a d a n i a c h z g o d n o ściwewnętrznejskaliwspółczynnikawyniósł0,90(por.Małopolska,2015 ).
(2) SkalaSatysfakcjizPracy(SSP)A.Zalewskiej(2003).Skalazawierapięćtwier dzeńodnosz ącychsi ędopoznawczego aspe kt u ogólnegoz a dowol e ni a z pr acy.Wbadaniachzgodnościwewnętrznejskaliwspółczynnikawyniósł0,86.Nat r a f n o śćt e o r e t y c z n ąs k a l i w s k a z u j ąi s t o t n e k o r e l a c j e z o g ó l n y m z a d o w o l e -
n i e m zpracy(r=0,65),ogólnymzadowoleniemzżycia(r=0,35),afektempo- z y t y w n y m ( r= 0 , 4 1 ) o r a z a f e k t e m n e g a t y w n y m ( r= - 0 , 3 7 ) (por.Zalewska,2 0 0 3 ) .
(3) SkalaSatysfakcjizŻycia(SatisfactionwithLifeScale–SWLS)E.Die- n e r a , R.A.Emmonsa,R.J.LarsenaiS.Griffin,wpolskiejadaptacjiZ.Juczyń- skiego(2009).Skalazawierapięćtwierdzeńodnoszącychsiędopoczuciazado- woleniaz w ł a s n y c h o s i ągnięći w a r u n k ó w ż ycia.W b a d a n i a c h z g o d n o śc iwe-
w n ętrznejskaliwspółczynnikawyniósł0,81.Natrafnośćteoretycznąskaliw s k a z u j ąistotnekorelacjezpoczuciemwłasnejwartości(r=0,56),dyspozycyj-
n y m o p t y m i z m e m ( r= 0 , 4 5 ) , p o c z u c i e m w ł a s n e j s k u t e c z n o ści( r= 0 , 3 8 ) o r a z n a s i l e n i e m spostrzeganegostresu(r=-0,58)(por.Juczyński,2011).
(4) TestSensuŻycia( Purposei n L i f e Scale –PIL-6)J.C.Crumbaughi L . T.Maholick,wp o l s k i e j adaptacjiZ.Płużek( w e r s j a
s k r ó c o n a autorstwa
J.ŻycińskiejiM.Januszka,2011).Służydopomiarupoczuciasensużycia.Narz etelnośćskaliw s k a z u j e w s p ó ł c z y n n i k zgodnościw e w n ętrzneja = 0 , 8 5 ; n a t r a f n o śćteoretyczną-
istotnenegatywnekor e l a cj e zeskalamimierzącyminasi- l e n i e depresji(InwentarzemDepresjiBecka,BDI:r=- 0,64;GeriatrycznąSkalą
OcenyDepresji,GDS:r=-0,73)orazistotneróżnicowaniemiędzywolontariu- szamiaosobaminiezaangażowanymispołecznie.
WŁAŚCIWOŚCIPSYCHOMETRYCZNE P O L S K I E J ADAPTACJIEMAS(KZDZ) W
celusprawdzeniawłaściwościpsychometrycznychoszacowanorzetelnośćt e s t u o r a z p o s z c z e g ó l n y c h j e g o p o z y c j i . N a s t ępnieo c e n i o n o d o p a s o w a n i e d a -
nychempirycznychdomodeluteoretycznegozapomocąkonfirmacyjnejanaliz yc z y n n i k o w e j . O s z a c o w a n o równieżtrafnośćzbieżnąskaliKZDZ.
Rzetelność
Rzetelnośćnarzędziaoszacowanometodązgodnościwewnętrznej,wykorzy- s t u j ącwspółczynnika.
Tabela1
StatystykiopisoweiwspółczynnikirzetelnościKZDZ
PozycjeKZDZ M SD Poz-Cał-
Korel
Mocdyskryminac yjnapozycji
1.Pomagająmi zadbaćosiebie 3,90 0,80 0,31 0,89
2.Odzwierciedlająto, kimjestem 3,98 0,76 0,53 0,87
3.Sąwyrazemmojejkreatywności 3,77 0,84 0,65 0,87
4.Pomagająmi osiągnąćpoczucie spełnienia 3,82 0,83 0,73 0,86 5.Sprawiają,że czujęsięosobąkompetentną 3,88 0,80 0,55 0,87
6.Sądocenianeprzez innych 3,40 0,78 0,49 0,88
7.Pomagająinnymludziom 3,76 0,83 0,48 0,88
8.Sprawiająmiprzyjemność 3,87 0,74 0,70 0,87
9.Dająmi poczuciekontroli 3,55 0,88 0,51 0,88
10.Pomagająmiwyrażaćcenioneprzezemnie wartości 3,81 0,83 0,68 0,87
11.Dająmipoczucie satysfakcji 3,84 0,78 0,69 0,86
12.Sądla mnie odpowiednimwyzwaniem 3,71 0,80 0,63 0,87
Wykonanaanalizastatystycznapozwoliłastwierdzi ć(por.Tabela1),żeroz -
k ł a d wynikówjestzbliżonydonormalnego(testx2).Poszczególnepozycjekore- l o w a ł y zsobądośćwysoko,osiągającwspółczynnikkorelacjicałkowitejmiędzy
0,48a0,73,z wyjątkiempozycjipierwszej,którejwspółczynnikcałkowitejkore- l a c j i wyniósł0,31.Mocdyskryminacyjnaposzczególnychpozycjiwyniosłamię -
d z y 0,86a0,89.W s p ó ł c z y n n i k adlacałejskaliwyniósł0,88(M=45,28;S D = 6 , 3 6 ) . J e s t t o w y n i k z b l i żonyd o skalio r y g i n a l n e j (Eakmani i n . , 2 0 1 0 ) . W s k a z u j e równieżnawysokąrzetelnośćtestu.
Trafność
Trafnośćteoretycznąkwestionariuszasprawdzonozapomocąeksploracyjn eja n a l i z y czynnikowejEFAzrotacjąVARIMAX.Napoczątkuwykonanowykresos ypiska,k t ó r y w s k a z a ł naw y r a źnie1 -
c z y n n i k o w ąstrukturęk w e s t i o n a r i u s z a KZDZ.Następniepr z et e st ow a no model1- c z ynni kowy i2-
cz ynni kowy (por.Tabela2).Ładunkic z y nn i k ow e pokazuj ądominacj ęjedne goczynnika;czynnik p i e r w s z y w y j a śniap o n a d 9 0 % w a r i a n c j i i m ap o n a d 1 3 r a z y w i ększyw k ł a d w w y n i k ni żna st ępnycz ynni k. Je d y n i e w p r z y p a d k u p o z y c j i 7 w i d a ćw y r a źnew y r ó żnienieczynnikowe.Pozostałe pozycje,wtym10.(którapodobniesilnieco
7. ładujedrugiczynnik),wciążjestwyraźniezwiązanazczynnikiempierwszym.
Tabela2
WartościładunkóweksploracyjnejanalizyczynnikowejKZDZ
TwierdzeniaKZDZ Czynnik1
1. Pomagająmi zadbaćosiebie 0,33
2. Odzwierciedlająto, kimjestem 0,58
3. Sąwyrazemmojejkreatywności 0,69
4. Pomagająmi osiągnąćpoczucie spełnienia 0,79
5. Sprawiają,że czujęsięosobąkompetentną 0,59
6. Sądocenianeprzez innych 0,52
7. Pomagająinnymludziom 0,51
8. Sprawiająmiprzyjemność 0,75
9. Dająmi poczuciekontroli 0,54
10. Pomagająmiwyrażaćcenioneprzezemnie wartości 0,71
11. Dająmipoczucie satysfakcji 0,76
12. Sądla mnie odpowiednimwyzwaniem 0,68
Następniew y k o n a n o
k o n f i r m a c y j n ąa n a l i z ęc z y n n i k o w ąCFAd l a m o d e l u 1-i2- c z y nn i k ow e g o. U z y s k a n e w a r t o ścis t a t y s t y k dopasowa ni a m o d e l u dod a- nychwskazująnaodrobinęlepszedopasowaniemodelu2-
czynnikowego.Nato-
miastp ousuni ęciupoz yc ji 7model1- c z y nn i k ow y jestwyraźniel e pi e j do pa s o-
w a n y d o d a n y c h ( R M S E A = 0 , 0 7 6 ; C F I = 0 , 9 4 0 ; TLI= 0 , 9 2 5 ) . M o żnaw i ęcs t w i e r d z i ć,żek w e s t i o n a r i u s z K Z D Z j e s t skalą1 -
c z y n n i k o w ą,a drugic z y n n i k j e s t pozornyitworzygojedyniepozycja7.Sąt owynikizbieżnezanaliząwali-d a c y j n ąkwestionariuszaprzeprowadzonąprzez jegoautorów.
Tabela3
WspółczynnikikonfirmacyjnejanalizyczynnikowejKZDZ
Wskaźniki RMSEA RMSEA90%CI CFI TLI SRMR x2/df
Model
1-czynnikowy* 0,089 (0,072; 0,105) 0,907 0,887 0,049 2,837
Model
2-czynnikowy** 0,083 (0,066; 0,100) 0,921 0,901 0,047 2,599
Model 1-czynnikowy
bez pozycji 7*** 0,076 (0,057; 0,095) 0,940 0,925 0,043 2,337
Uwaga.*x2(54)=153,182;**x2(53)137,751;***x2(44)=102,847;p<0,001.
Wdalszycha n a l i z a c h z d e c y d o w a n o p o z o s t a w i ćp o z y c j ę7 , gdyżtylk ow niewielkimstopniu obniżaparametryskali.
Doz b a d a n i a t r a f n o ścizewnętrznejkwestionariuszaK Z D Z
w y k o r z y s t a n o : S ka l ęZ n a c z e n i a P r a c y ( PsychologicalM e a n i n g f u l n e s s S c a l e G.Spreizer,i D . R.M a y a , w polskieja d a p t a c j i E . M a ł o p o l s k i e j ; SkalęS a t y s f a k c j i z P r a c y ( S S P ) A.M.Zalewskiej( 2 0 0 3 ) ; SkalęS a t y s f a k c j i z Życia( SW LS) E. Dienera,
R. A.Emmonsa,R.J.LarsenaiS.Griffin,wpolskiejadaptacjiZ.Juczyńskiego( 2 0 0 9 ) orazTestSensuŻycia(PIL-6)J.C.Crumbaugh,L. T.Maholick,wpol- skieja d a p t a c j i Z.P ł u żek( w e r s j a s k r ó c o n a J.Życińskieji M . J a n u s z k a , 201 1).P r z e w i d y w a n o , żezaangażowaniewdziałaniaznaczącebędziewykazy wałop o z y t y w n y związekzezmiennymimierzonymiprzeztemetody.Wynikianali zyk o r e l a c j i potwierdziłytęhipotezę(por.Tabela4).Wszystkiewspółczynnikik ore-
l a c j i okazałysiędodatnieidośćwysokie(p<0,05):wykazanopozytywnekore- l a c j e zaangażowaniawdziałaniaznaczącezeznaczeniempracy(r=0,65),satys- f a k c j ąz p r a c y ( r= 0 , 6 5 ) , s a t y s f a k c j ąz życia( r= 0 , 4 3 ) o r a z p o c z u c i e m se n su życia(r=0,41).
Tabela4
KorelacjepomiędzyKZDZipowiązanymizmiennymi
Metoda 1 2 3 4 5
1.KwestionariuszZaangażowaniawdziałania Znaczące(KZDZ) -
2.Skala ZnaczeniaPracy(PMS) 0,648 -
3.Skala SatysfakcjizPracy(SSP) 0,653 0,649 -
4.Skala SatysfakcjizŻycia(SWLS) 0,427 0,405 0,544 -
5.TestSensuŻycia(PIL-6) 0,407 0,445 0,376 0,664 -
Uwaga.p<0,05.
Sprawdzonotakże,czywystępująistotneróżnicewzakresiezaangażowaniaw d z i a ł a n i a znaczącep o m i ędzyp r z e d s t a w i c i e l a m i różnychzawodów.
W t y m c e l u wykonano1-
czynnikowąa n a lizęwariancjiANOVA.Wynikia n a l izy(zob.Rysunek1)pozwolił ystwierdzićistotneróżnicewtymzakresiepomiędzybada-
nymigrupamipracowników(F(3,233)=4,46;p<0,005):pracownicy stowarzy- s z e ńinauczycielecharakteryzująsięwyższymstopniemzaangażowaniawdzia- ła ni a znaczące(odpowiednioMS=46,59iMN=46,6)niżpracownicyinstytucji k u l t u r y (MIK=43,94)ikorporacji (MK=43,35).
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
Stowarzyszeń
Instytucji kultury Korporacji
Nauczyciele Grupypracowników
Uwaga.0,95przedziałyufności.
Rysunek1 . Wykresśrednichwynikówzaangażowaniaw działaniaznacząced l a poszczególnychgruppraco wników.
Zaangażowaniewdziałaniaznaczące
DYSKUSJAWYNIKÓW Postawionepytaniab a d a w c z e : p i e r w s z e - dot y c z ącew y s t a r c z a j ącychw ł a -
ściwościpsychometrycznychpolskiejadaptacjikwestionariuszaEMAS,drugie- o d n o s z ącesiędozwiązkówzaangażowaniawdziałaniaznaczącezeznacze niemp r a c y i s a t y s f a k c j ąz n i e j , s a t y s f a k c j ąz ż yciaor a z p r z e k o n a n i a m i dotyczącymijegos e n s u , o r a z t r z e c i e -
dotycząces p e c y f i k i z a a n g a żowaniaw d z i a ł a n i a z n a - c z ące wzależnościodcechpracy,zyskałydośćzłożone odpowiedzi.
Przeprowadzonaanalizapozwalastwierdzić,żepolskaadaptacjakwestiona -
riuszaE M A S , czyliK w e s t i o n a r i u s z Z a a n g a żowaniaw D z i a ł a n i a Z n a c z ące(KZDZ),j e s t metodąo w y s o k i e j r z e t e l n o ścii z a d o w a l a j ącejt r a f n o ś ci.W s p ó ł -
c z y n n i k zgodnościwe wn ętrznejdl a całejskalibyłz bli żonydowe r sji orygin al-
n e j . W o d n i e s i e n i u d o d r u g i e g o pytaniab a d a w c z e g o wynikia n a l i z y k o r e l a c j i p o t w i e r d z i ł y p o s t a w i o n ąh i p o t e z ę.W s z y s t k i e w s p ó ł c z y n n i k i k o r e l a c j i o k a z a ł y s i ędodat ni e id o śćw y s o k i e , ja ko żewykazanop o z yt y w n e k o r e l a c j e za a nga żo-
waniawdziałaniaznaczącezeznaczeniempracyisatysfakcjązpracyoraz(nie- c o ni ższe)z sa t ysfa kc j ąz życiao r a z pocz uc i em sensuż ycia.Znaczącowyższe k o r e l a c j e zezmiennymizwiązanymizpracąniżzżyciemmogąwynikaćzfaktu,że badaniwypełnialikwestionariuszewtrakciepracyiodnosiliswojeodpowie- dziwkwe st i onar i usz u KZDZprzedewsz yst kim , je śliniewcałości,dodział ańw y k o n y w a n y c h wramachpracy.
Interesującewynikiuzyskanowtrzeciejkwestii,gdyżpracownicystowarzy- s z e ńzajmującysiępomaganieminnymludziomoraznauczycieleszkółspe cjal-
nychigimnazjalnychwykazalisięistotniewyższymzaangażowaniemwdziała -
ni a znacząceniżpracownicyinstytucjikulturywykonującypracętwórcząipra -c o w n i c y k o r p o r a c j i z b r a n żyd o r a d c z o -
r e k r u t a c y j n e j . Mi ędzyt ym i dwomag r u - paminie odnotowanojużjednakróżnic.
Stosunkowołatwowyjaśnićwysokiewynikiwpierwszejgrupie.Osobypra- c u j ącew w y b r a n y m t y p i e s t o w a r z y s z e ńs p o t y k a j ąsięn a c o d z i e ńz w i e l o m a problemamiinnychludzi.Jeślidziękiichpracyudajesięrozwiązaćtepr oblemyl u b pr z ynaj m ni e j w pe wnym zakresiepol e psz y ćsyt ua cj ężyciowąi nnyc h osób, t o uzyskująpoczucieistotnegoznaczeniaswoichdziałań.Aja kwynikazbadańn a d zaangażowaniemwpracęprzeprowadzonychprzezMa
yaiwspółpracowni-
k ó w (2004), z trzechba da nyc hcz ynni ków: poczuciaz n a c z e n i a pracy,po cz uc i a p s yc h o l o g i c z n e g o b e z pi e c z e ństwap r a c y orazpocz uc i a p s yc h o l o gi c z n e j d o s t ęp-
n o ścip r a c y t e n p i e r w s z y c z y n n i k man a j w i ększyz w i ązekz z a a n g a żowaniemw pracę.R ó w n i e żn a u c z y c i e l e p r a c u j ącyw s z k o ł a c h s p e c j a l n y c h i g i m n a z j a l -
nychmająnacodzieńdoczynieniazwielomatrudnymisytuacjaminaturyinter-
personalneji w trakcie swoje j p r a c y z yskuj ąpodobne inf orm a c je zwrotne(p or.TokarziTrzebińska,2012).Wobugr upa c h interakcje mająpodobnycharakt er,z a r ó w n o o s o ba o t r z ym u j ącap o m o c , j a k i u c z e ń( s z c z e g ó l n i e n i e p e ł n o s p r a w n y ) s ąuczestnikamikontaktuspołecznegoukierunkowanegonapoleps zeniejakiegośs t a n u rzeczy,zsilnąodpowiedzialnościąnałożonąnatych,kt ór z yświadcząpo-
mocc z y u c z ą.N a l e żałobyd o k ł a d n i e j z b a d a ć,c o w y n i k a z k r ó t k o t r w a ł e g o vsd ł u g o t r w a ł e g o kontaktuz p o d m i o t e m ( b e n e f i c j e n t e m ) tychd z i a ł a ńi j a k i e z n a - c z e n i e maodmiennośćinterakcji
społecznychwobutychprzypadkach.
Zastanawiającywydajesięnatomiastbrakróżnicwzakresiezaangażowaniaw działaniaznaczącemiędzypracownikamiinstytucjikulturyikorporacji.Pracas p e c j a l i s t y ds.rekrutacjijestwsporejmierzepracąpowtarzalną,opartąnaokre- ślonychprocedurach,wymagającąspędzaniaznacznejilościczasuprzedkompu- t e r e m i p r z y g o t o w y w a n i a d u żejl i c z b y dokumentów,a n i e t y l k o p o l e g a j ącąn a p r z e p r o w a d z a n i u r o z m ó w r e k r u t a c y j n y c h . Natomiastp r a c a ku stoszac z y m a n a -
gerak u l t u r y j e s t z w i ązanaw d u żejmierzez p r a c ąr ó żnorodną,z m i e n n ąor azwymagaj ącąp e w n e j i n n o w a c y j n o ści.J e d n a k że,jakmożnaw y w n i o s k o w a ćz przedstawionychbadań,poczucieznaczeniaczerpanezoburodzajów pracynier ó żnisięistotnie. Możliwe,żeistniejąinneczynniki, którewpł ywa j ąnapewneu j e d n o l i c e n i e p r z e k o na ńo b u grup,t a k i e jaknp. k u l t u r a o r g a n i z a c y j n a w b a d a -
nychk o r p o r a c j a c h ( b y ł y tod w i e f i r m y ) , k t ó r a u m o żliwiap r a c o w n i k o m k s z t a ł -
towanies w o j e j pracy,a w k o n s e k w e n c j i n a d a n i e jejosobistegos e n s u . Wartoz w r ó c i ću w a g ę,żew o dr ó żnieniuo d gr u p p r a c o w n i k ó w u dz i e l a j ąc ychp om o c y i nauczycieli,n i e w y s t ępująt u i n t e r a k c j e o szczególnymz n a c z e n i u . K o n t a k t y z innymimającharakterraczejinstrumentalny,sąnajczęściej krótkotrwałe,aichs k u t k i ni e w y m a g a j ąa nga żowaniao d p o w i e d z i a l n o ści.
Oi c h p o w o d z e ni u de c y-
d u j e raczejs u m i e n n o ść,w p e w n y m s t o p n i u t a k żei n w e n c j a . O d w o ł u j ącs i ęd o p r z y p u s z c z a l n y c h m o t y w ó w p o d e j m o w a n i a t e g o t y p u z a j ęćmożnad o m n i e m y -
wać,żecipierwsikierująsięmotywacjamiafiliacyjnymiczyteżpodtrzymywa- n i a kontaktówspołecznych,adrudzyrealizująraczejmotywkompetencjiimocy(
b y użyćnomenklatury,o d p o w i e d n i o -
McCl ell anda, 1 9 8 6 i Deciegoi Ryana,1 9 8 5 , 2 0 0 0 ) , c o w s p ó ł g r a zes p e c y f i k ąd z i a ł a n i a , p o c i ągazas o b ąo d m i e n n o śći n f o r m a c j i zwrotnejorazr ozmaiteodniesieniadosferywartościido„ja".
Wprzyszłościw a r t o b y ł o b y pr z e pr owa dzi ćb a d a n i a w śródi n n y c h gru pz a - w o d o w y c h , takżebardziejzróżnicowanychpodwzględempłci(więcejmęż-
c z y z n ) . Wśródpracownikówstowarzyszeńukierunkowanychnadziałaniapom o-c o w e , i n s t y t u c j i kultury,s z k ó ł o r a z k o r p o r a c j i z b r a n żyd o r a d c z o - r e k r u t a c y j n e j w P o l s c e , wśródktórychb y ł y p r z e p r o w a d z o n e b a d a n i a a d a p t a c y j n e n a r z ędzia,k o b i e t y s t a n o w i ąb o w i e m z d e c y d o w a n ą w i ększośćo s ó b z a t r u d n i o n y c h ( G U S ,
2014).Wramachpowtórnychbadańwalidacyjnychpowinnosięsprawdzićtra f-
n o śćk w e s t i o n a r i u s z a KZDZw o d n i e s i e n i u d o konstruktum o t y w a c j i a u t o n o - micznej(intrinsicmotivation).
Wkwestiizbadaniazjawiska,jakimjestzaangażowaniewdziałaniaznaczą- c e , wartościowemogłobysięokazaćrównieżzebranieinformacjinatematzwi ązkut e j zmiennejzr e l a c j a m i i n t e r p e r s o n a l n y m i w p r a c y ( n p . ws parciems p o ł e c z n y m ) , obiektywnymimiaramiefektywnościpracowników(
np.poziomema b s e n c j i ) czyz innymiw ł a ściwościamikont e kst u pracy(tak imijakwym a ga ni ai zasobypracy).Interesującemogłybybyćtakżewynikiba dańlongitudinalnychzapomocąKZDZ,abyokreślić,czystopieńzaangażowan iawdziałaniaznaczą-c e możezmieniaćsięwczasie.
LITERATURACYTOWANA
Brzeziński,J.
(2006).Metodologiabadańpsychologicznych.Warszawa:WydawnictwoNaukoweP W N .
Clark,F.,Parham,D.,Carlson,M.E.,Frank,G.,Jackson,J.,Pierce,D.,Wolfe,R.J.iZemke,R.
( 1 9 9 1 ) . Oc c upa t i ona l s c i e n c e : Academicinnovationi nt he servi ce ofoccupation altherapy'sf u t u r e . AmericanJournalofOccupationalTherapy,45,300-310.
Czerw,A.i C z a r n o t a - B o j a r s k a , J.( 2 0 1 6 ) . D o p a s o w a n i e c z ł o w i e k -
środowiskoi p o s t a w a w o b e c p r a c y jakomotywatoryzachowańorganizacyjnych.Psychologia Społeczna,1(36),8-19.
Deci,E.L.iRyan,R.M.(1985).Intrinsicmotivationandself- determinationinhumanbehavior.NewYork:Plenum.
Deci,E.L.iRyan,R.M.(2000).Self-
determinationtheoryandthefacilitationofintrinsicmotivation,socialdevelopmentandwell- being.AmericanPsychologist,55(1),68-78.
Dutra,S.T.,Eakman,A.M.iShelly,C.L.
(2016).Psychosocialcharacteristicsofstudentveteransw i t h s e r v i c e -
r e l a t e d d i s a b i l i t i e s : I m p l i c a t i o n s forf u r t h e r r e s e a r c h a n d o c c u p a t i o n a l therap yi n v o l v e m e n t . OccupationalTherapyinMentalHealth,32(2),146-166.
Eakman,A.M.
(2011).ConvergentvalidityoftheEngagementinMeaningfulActivitiesSurveyina collegesampl e.OTJR:Occupation,ParticipationandHealth,31(1),23-32.
Eakman,A.M., Ca rl son, M. E.i C l a rk F.A.
(2010). Factors t r uc t u re , re li abil it yandc onve rge nt v a l i d i t y oftheE n g a g e m e n t i n M e a n i n g f u l A c t i v i t i e s Surveyforo l d e r a d u l t s . O c c u p a t i o n , P a r t i c i p a t i o n andHealth,30(3),111-121.
Fernandez-Ballesteros,R . , Z a m m a r r o n , M . D.i R u i z , M . A.
( 2 0 0 1 ) . T h e c o n t r i b u t i o n ofs o c i o -
d e m o g r a p h i c andpsychosocialfactorstolifesatisfaction.AgingandSociety,21,25-43.
Frankl,V.(1959/2009).Człowiekwposzukiwaniusensu.Warszawa:CzarnaOwca.
GłównyUrządStatystyczny(2014).Kobietyimężczyźninarynkupracy.Warszawa.Pozyskanoz:f i l e : / / / C : / U s e r s / A g n i e s z k a / D o w n l o a d s / p w _ k o b i e t y _ i _ m e z c z y z n i _ n a _ r y n k u _ p r a c y . p d f
Goldberg,B . , B r i n t n e l l , E . S . i Goldberg,J.
( 2 0 0 2 ) . T h e r e l a t i o n s h i p betweenengagementi n m e a n i n g f u l a c t i v i t i e s anqu a l i t y of l i fe i n pe rsons d i s a b l e d bym e nt a l i l l ne ss. O c c u p a t i o n a l T h e r a p y inMe ntalHealth,18(2),17-44.
Hackman,J.R.iOldham,G.R.
(1975).Developmentofjobdiagnosticsurvey.JournalofAppliedP s y c h o l o g y , 60,159- 170.
Juczyński,Z.
(2009).Narzędziapomiaruwpromocjiipsychologiizdrowia.Warszawa:PracowniaTestówPsycholo gicznychPolskiegoTowarzystwaPsychologicznego.
Klamut,R.
(2012).Typystrukturysensużyciaatreścicelówwybieranychdorealizacji.RocznikiP s y c h o l o g i c z n e , 15(4),139-158.
Lawford,H.L.iRamey,H.L.
(2015)."NowIknowIcanmakeadifference":GenerativityandA c t i v i t y Engagem entasPredictorsofMeaningMakingin
AdolescentsandEmergingAdults.D e v e l o p m e n t a l Psychology,51(10),1395-1406.
Lawton,M.P.
( 1 9 9 3 ) . M e a n i n g s ofactivity.W:J.R . K e l l y ( r e d . ) , A c t i v i t y a n d aging:Stayinginvolvedi nlaterlife(s.25-39).NewburyPark,CA:SagePublications.
Mahoney,J.L.,Larson,R.W.,Eccles,J.S.iLord,H.(2005).Organizedactivitiesasdevelopmen-t a l c o n t e x t s for childrenandadolescents.W:J.L. Mahoney,R.W.Larson,iJ.S. Eccles (red.),Organizedactivitiesascontextsfordevelopment:Extracurricularactivities,after- schoolandc o m m u n i t y program(s.3-22).Mahwah,NJ:Erlbaum.
Małopolska,E .
( 2 0 1 5 ) . S t r a t e g i e p r a c y e m o c j o n a l n e j u t e l e m a r k e t e r ó w i o p e r a t o r ó w t e l e f o n u a l a r m o w e g o acechytemperamentuiznaczeniepracyorazjejwła ściwości.Niepublikowanap r a c a magisterska,UniwersytetJagielloński,Kraków.
May,D.R.,Gilson,R.L.iHarter,L.M.
(2004).Thepsychologicalconditionsofmeaningfulness,s a f e t y a n d a v a i l a b i l i t y a n d t h e e n g a g e m e n t oft he h u m a n s p i r i t atw o r k . J o u r n a l ofO c c u p a t i o n a l andOrganizati onalPsychology,77,11-37.
Mądrzycki,T.
( 2 0 0 2 ) . O s o b o w o śćj a k o s y s t e m t w o r z ącyi r e a l i z u j ącyplany.G d a ńsk:Wydaw- n i c t w o UniwersytetuGdańskiego.
McClelland,D.C.(1986).Humanmotivation.Glenview:Scott,ForesmanandCo.
Meesters,J.(2009).Themeaningofactivitiesinthedwellingandresidentialenvironment.
Amsterdam:IOSPress.
Michaelson,C . , P r a t t , M . G.,G r a n t , A M.i DunnC . P.
( 2 0 1 4 ) . M e a n i n g f u l work:C o n n e c t i n g b u s i n e s s ethicsandorganizationstudies.Journal ofBusinessEthics,121,77-90.
Pushkar,D . , A r b u c k l e , T.,Conway,M . , C h a i k e l s o n , J.i M a a g , U.
( 1 9 9 7 ) . E v e r y d a y a c t i v i t y p a r a m e t e r s andcompetenceinolderadults.Psycholo gyandAging,14,600-609.
Richardson,J.C . , M o o r e , A.J.,B e r n a r d , M . , J o r d a n K.P.i S i m , J.
( 2 0 1 5 ) . L i v i n g wellwithc h r o n i c p a i n i n l a t e r l i f e : T h e r o l e a n d
m e a n i n g ofa c t i v i t y a n d i n v o l v e m e n t . A c t i v i t i e s , A d a p t a t i o n &Agi ng,39,200-213.
Rosso,B . D . , D e k a s , K.H.i Wrzesniewski,A.
( 2 0 1 0 ) . Onthem e a n i n g ofw o r k : Atheoreticali n t e g r a t i o n andreview.Researchin OrganizationalBehavior,30,91-127.
Schaufeli,W.B.i Bakker,A.B.
(2004).Job demands,j ob resources,andthei rrelationship wi t h b u r n o u t ande n g a g e m e n t : A m u l t i -
s a m p l e study.J o u r n a l ofO r g a n i z a t i o n a l Behavior,2 5 ,2 9 3 - 3 1 .
Soane,E.,S h a n t z , A . , Alfes,K.,Truss,C . , R e e s , C . i Gatenby,M .
( 2 0 1 3 ) . T h e a s s o c i a t i o n ofm e a n i n g f u l n e s s , well-
being,andengagementwithabsenteeism:Amoderatedmediationm o d e l . HumanReso urceManagement,52,441-456.
Spreitzer,G.M.(1995).Psychologicalempowermentintheworkplace:Dimensions, measurement,andvalidation.AcademyofManagementJournal,38(5),1442-1465.
Tokarz,A.iTrzebińska,M.(2012).Współdziałaniewprzedsiębiorstwiejakowłasnośćsynergiczna -
r o l a informacjizwrotnej.W:Z.Uchnast(red.),Synergiaadobrowspólne.Wybranez a g a d n i e n i a zpsychologiikierowania(s.197-204).Lublin:TowarzystwoNaukoweKUL.
Wrzesniewski,A.
( 2 0 0 3 ) . Findingpositivem e a n i n g i n w o r k . W:K.S.C a m e r o n , J.E . Duttoni R.E.Quinn (red.),Positiveorganizationalscholarship(s.296-308).SanFrancisco:Berrett-Koehler.
Wrzesniewski,A . , McCoulay,C.,R o z i n , P.i Schwartz,B.(1997).
Jobs,career,andcalling:People'srelationstotheirwork.JournalofResearchinPersonality,33,21-33.
Yeoman,R .
( 2 0 1 4 ) . C o n c e p t u a l i s i n g m e a n i n g f u l w o r k asa f u n d a m e n t a l h u m a n n e e d . J o u r n a l o f BusinessEthics,125,235-251.
Yerxa,E.J.
(1998).Healthandthehumanspiritforoccupation.TheAmericanJournalofO c c u p a t i o n a l Therapy,52,412-418.
Zalewska,A.M.( 2 0 0 3 ) . SkalaS a t y s f a k c j i z Pracy-
p o m i a r p o z n a w c z e g o a s p e k t u o g ó l n e g o z a d o w o l e n i a zpracy.ActaUnive rsitatisLodziensis.FoliaPsychologica,7,49-61.
Zeidler,W.
(2011).Zadowoleniezżycia:inspiracjeipróbakonceptualizacji.PrzeglądPsychologiczny,54(4),3 23-342.
Życińska,J.iJanuszek,M.
(2011).TestSensuŻycia(PurposeinLifeTest,PIL)J.C.CrumbaughaiL.T.Maholicka:analizapsychom etryczna.CzasopismoPsychologiczne,17(1),133-141.
ZAŁĄCZNIK
KWESTIONARIUSZZAANGAŻOWANI AWDZIAŁANIAZNACZĄCE(KZDZ)
B.GOLDBERG,E.S.BRINTNELL,J.GOLDBERG,
PoniżejznajdująsięstwierdzeniadotycząceTwoichaktywności.
Proszęprzeczytajkażdeznichuważnieizaznacz„X"wrubryce,któranajlepiejwskazuje,wjakimstopniute twierdzeniaodnosząsiędoCiebie,gdy:1- „Nigdy",2-„Rzadko",3-„Czasem",4 -„Często",5-
„Zawsze".
Niespieszsięipostarajsięodpowiadaćtakdokładnie,jaktomożliwe.
1. Działania,których
siępodejmuję,pomagająmizadbaćosiebie(np.utrzymaćhigienę,planowaćwydatki).
2. Działania,którychsiępodejmuję,odzwierciedlająto,kimjestem.
3. Działania,którychsiępodejmuję,sąwyrazemmojejkreatywności.
4. Działania,którychsiępodejmuję,pomagająmiosiągnąćpoczuciespełnienia.
5. Działania,którychsiępodejmujęsprawiają,żeczujęsięosobąkompetentną.
6. Działania,którychsiępodejmuję,sądocenianeprzezinnych.
7. Działania,którychsiępodejmuję,pomagająinnymludziom.
8. Działania,którychsiępodejmuję,sprawiająmiprzyjemność.
9. Działania,którychsiępodejmuję,dająmipoczuciekontroli.
10. Działania,którychsiępodejmuję,pomagająmiwyrażaćcenioneprzezemniewartości.
11. Działania,którychsiępodejmuję,dająmipoczuciesatysfakcji.
12. Działania,którychsiępodejmuję,sądlamnieodpowiednimwyzwaniem.
