Pracownicze urlopy wypoczynkowe

Mieczysław Piekarski

Pracownicze urlopy wypoczynkowe

Palestra 13/9(141), 30-49

30 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141>}

fotograficznego (filmowego), fak t tego zabezpieczenia powinien być odpowiednio' opisany w protokole, chyba że sporządzenie protokołu nie jest m ożliw e.84 Poza

tym nie ma wątpliwości, że fotografow anie (filmowanie) podlega protokólarnem u opisowi, jeżeli jest sposobem w ykonania czynności, która w ym aga sporządzenia protokołu.

*

W szystkie poruszone wyżej kw estie dotyczą również holografii, tj. fotografii' lub filmów w ykonywanych przy pomocy koherentnego św iatła laserowego, d ają­ cych w czasie projekcji obraz rzeczywiście przestrzenny (nie na ekranie, lecz w prost w wolnej przestrzeni) z efefkitem w izualnym identycznym z efektem wywo­ łanym przez obiekt naturalny. Technika holografii jest jednak dopiero opracowy­ w ana i dlatego jakiekolw iek norm ow ania w tym zakresie — na podstawie art. 133" § 2 — byłyby przedwczesne. Niemniej jednak rozwiązanie procesowych zagadnień stosowania dowodu z holografii w postępow aniu karnym powinny być, w ydaje się, identyczne z rozwiązaniami z zakresu problem atyki dowodowej każdej projek­ cji utrw alonego o b razu 25.

czy chodzi o zag ad n ien ia niezw y k le doniosłe dla zag w ara n to w an ia celów w y m ia ru s p ra ­ w iedliw ości, ścisłego z ac h o w a n ia ' p raw o rząd n o ści so cjalisty czn ej . i zabezpieczenia in te re só w

stro n w p ro cesie.” (M. C i e ś l a k , jw ., s. 594—595).

24 N a p rz y k ła d p rz y fo to g rafo w an iu (film ow aniu) p rzez fu n k c jo n a riu s za MO — pod nieobecność in n y ch osób — p rzeb ieg u zd arzen ia, k tó re dopiero w p óźniejszym p o stęp o w a­ n iu b y ło b y o b ję te p rzed m io tem procesu.

25 H o lo g rafią jes t ta k now ą dziedziną te c h n ik i u trw a la n ia obrazów , że w zasadzie nde- m ów ią o n iej jeszcze źródła encyklopedyczne. Je d y n ie „E n cy k lo p ed y czn y Słow nik T ech­ n ic z n y ” w y m ien ia nazw ę „ h o lo g ra fia ” , a le nie w y ja śn ia należycie jej znaczenia (Wyd.. (Nauk. T echn., W arszaw a 1967). W y jaśn ien ie isto ty ho lo g rafii p o d aje H. K l e j m a n : L ase­ ro w a fo to g rafia tró jw y m ia ro w a, „M łody Technik*’ n r 12 z 1966 r., s. 18—29.

M IE C Z Y S Ł A W PIEKARSKI

Pracow nicze urlopy w ypoczynkow e

1. Z a s i ę g u s t a w y

U staw a z dnia 29 kw ietnia 1969 r. o pracowniczych urlopach wypoczynkowych- (Dz. U. N r 12, poz. 85) ma w zakresie praw a do takiego urlopu charakter pow­ szechnie obowiązujący. Normuje ona bowiem pracownicze urlopy wypoczynkowe wszystkich pracowników w szerokim słowa tego znaczeniu, bez względu na pod­ staw ę nawiązania stosunku pracy oraz bez względu na ch arak ter zakładu pracy. U staw a obejm uje więc zarówno osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę (także członków spółdzielni pracy) oraz na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenie do pracy albo odbycie wstępnego stażu pracy, jak i osoby, których, zatrudnienie zostało poprzedzone mianowaniem, wyborem lub powołaniem na: określone stanowisko.

W nazwie ustaw y dla określenia norm owanych nią urlopów użyto przym iotnika „pracownicze”. U staw a norm uje bowiem nie tylko urlopy ,pracow ników ”, ale także* urlopy osób należących do szerzej pojętego kręgu pracowniczego, zwanych daw ­ niej chałupnikam i, w ykonujących pracę nakładczą, podlegającą obowiązkowi ubez­ pieczenia społecznego (art. 24 cyt. ustawy, zwanej niżej w skrócie „ustaw ą” bez bliższego oznaczenia). N atom iast przepisy ustaw y nie obejm ują osób zatrudnionych na innej podstawie, nie w ram ach stosunków pracy, jak np. ajentów,

Ustawa tra k tu je jednolicie pracowników umysłowych i robotników, wobec czego zm iana rodzaju zatrudnienia przestała wyw ierać wpływ na praw o do urlopu i na w ym iar urlopu.

f '

2. C h a r a k t e r p r a w n y u r l o p u w y p o c z y n k o w e g o

W świetle ustaw y coroczny, płatny i w zasadzie nieprzerw any (art. 1 ust. 1'. i art. 14) urlop wypoczynkowy jest koniecznym, obowiązkowym świadczeniem periodycznym zakładu pracy na rzecz osoby objętej statutem pracowniczym w ro­ zum ieniu ustawy. Świadczenie to ma zapewniać — przez właściwe w ykorzystanie wolnego czasu — regenerację sił potrzebnych do utrzym ania i w ykorzystania zdol­ ności w ytwórczej dla rozwoju państw a. Z tego względu urlop przysługuje w na­ turze. Ma on charakter osobisty, samego zaś roszczenia o urlop nie można się- zrz ec;1 jest ono niezbywalne i nie przechodzi na spadkobierców .2

Ustaw a norm uje zakres świadczeń urlopowych zgodnie z uchw ałą V Zjazdu PZPR o zwiększeniu w ym iaru urlopów wypoczynkowych dla robotników i o obję­ ciu jednolitym systemem urlopowym wszystkich pracowników. U staw a realizuje- także postulaty wyrażone przez VI Kongres Związków Zawodowych w Polsce. W myśl tych postulatów C entralna Rada Związków Zawodowych przygotowała p ro jek t 'ustawy.

W świetle ustaw y roszczenie urlopowe zależy w praw dzie od uprzedniego naw ią­ zania stosunku pracy, jednakże nie musi ono w ynikać z zawarcia umowy.

Ponadto-1 S ąd N ajw y ższy w w y ro k u z d n ia 7 lu te g o Ponadto-1967 г. I P R 53/67 (OSPiKA Ponadto-1967, z, Ponadto-12, poz. 2*7) w y ja śn ił, że p ra co w n ik a n i w um ow ie o p ra cę , a n i w czasie Jej trw a n ia n ie m oże sk u ­ teczn ie zrzec się p ra w a do bieżącego lu b zaległego u rlo p u w ypoczynkow ego, k tó r y m oże on jeszcze w y k o rzy stać. N a to m ia st sk u teczn o ść zrzeczenia się przez p ra co w n ik a e k w iw alen tu , pieniężnego za u rlo p , k tó reg o nie m oże ju ż w y k o rzy stać, n a le ży ocenić w ed łu g przepisów o c zy n n o ściach p raw n y ch .

2 S ąd N ajw yższy w u ch w ale z d n ia 2.VIII.1967 r. III P Z P 32/67 (OSNCP 1968, z. 2, poz. 17;.

OSPIKA 1968, z. 3, рог. 55) tr a f n ie w y ja śn ił, że „sp a d k o b ie rco m zm arłego p ra c o w n ik a n ie n a ­ leży się ek w iw ale n t p ien ię żn y za n ie w y k o rz y sta n y u rlo p w y p oczynkow y p ra co w n ik a , z k tó ­ ry m do ch w ili śm ierci u m o w a o p ra c ę n ie b y ła ro zw iązan a i k tó ry n ie w y k o rz y stał p rz y ­ ssanego u rlo p u ty lk o z tej p rzy czy n y , że zm a rł” . P ra w o do bieżącego u rlo p u je s t bow iem p r a ­ w em o sobistym i w y g asa z chw ilą śm ierci p ra co w n ik a w razie n iew y k o rzy sta n ia , nie w chodzi Więc do sp a d k u (a rt. 922 § 2 k.c.), chociażby z ak ład p ra c y m ógł udzielić u rlo p u za życia, p ra c o w n ik a (ta k też S. G a r l i c k i : U rlo p y praco w n icze, W ydaw nictw o P raw n ic ze 1966, s. 59 oraz L. K r ą k o w s k i : P ra w o p ra c y w .praktyce p rzed się b io rstw a, 1967, s. 519; o d m ie n n ie : A . S z u r n a k : D ziedziczenie p ra w a d o e k w iw ale n tu za nde w y k o rz y sta n y u rlo p w ypoczyn­ k ow y, „ P ra c a i Z ebezpieczenie Społeczne” 1963, n r 6, s. 49—54); N a to m ia st p o d leg a dziedzi­ czeniu roszczenie o e k w iw ale n t p ien ię żn y za zaległy u rlo p w yp o czy n k o w y lu b za n a le żn y U rlop n ie w y k o rz y stan y n a sk u te k bezp raw n eg o rozw iązania um ow y o p ra c ę bez w y p o w ie­ dzenia z p raco w n ik iem , k tó ry po ro zw iązan iu um o w y zm arł (p o r.: w y ro k S ąd u N ajw yższego- z d n ia 8 sty czn ia 1955 г. I CR 2102/54, cy t. p rzez J. Z i e l i ń s k i e g o w d ziele: P ra w o p ra cy , 1963, s. 432, o raz W. J a ś k i e w i c z , C. J a c k o w i a k i W. P i o t r o w s k i : P ra w o p racy ,. PW N 1967, s. 319).

32 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i N r 9 (141) urlop wypoczynkowy pracowniczy należy się bez względu na to, czy zastrzeżono go w umowie. Urlop ten bowiem służy — w interesie ogółu — do zapewnienia pracow nikow i regeneracji sił, narażanych na w yczerpanie się w czasie całego roku pracy.

Ta funkcja wypoczynkowa urlopu łączy się z jego odpłatnością, w ynikającą z odpłatności pracy. Nie można jednak — pod rządem ustaw y — traktow ać świad­ czenia urlopowego jako ekw iw alentu za pracę w ykonaną w tym zakładzie pracy, k tó ry jest obowiązany udzielić urlopu wypoczynkowego. U staw a uzależnia bowiem w ym iar urlopu w zasadzie od ogólnego w kładu (stażu) pracy, z której korzysta społeczeństwo, niezależnie od ew entualnych zm ian zatrudnienia, akcentując dba­ łość o pracow nika zgodnie z interesem społecznym. Ten w łaśnie interes stoi na przeszkodzie zrzeczeniu się przez pracow nika — w sposób w yraźny albo dorozu­

m iany — p raw a do urlopu lub roszczenia o nabyty już urlop. Takie zrzeczenie cię pod rządem ustaw y jest nieważne, jako sprzeczne z prawem.

3. N a b y c i e p r a w a d o u r l o p u

Pracow nik nabyw a praiwo do pierwszego urlopu po przepracow aniu jednego roku, a praw o do następnego i dalszych urlopów — w każdym roku kalendarzo­ w ym (art. 3). Pierw szy urlop jest zatem urlopem za rok pracy, a drugi i następny u rlo p y są urlopam i należnym i w każdym następnym roku kalendarzowym . Ustawa nie zmieniła poprzednio obowiązujących podstaw nabycia praw a do kolejnych urlopów.

U staw a nie usunęła trudności związanych z podjęciem przez pracow nika pierw ­ szego zatrudnienia z początkiem roku kalendarzowego. W takiej sytuacji (tak samo ja k pod rządem poprzedniej ustaw y z dnia 16 m aja 1922 r. o urlopach dla pracow ników zatrudnionych w przemyśle i handlu) koniec rocznego okresu w y­ czekiw ania na pierwszy urlop zbiega się z początkiem następnego roku, tj. z chwilą uzyskania p raw a do urlopu w drugim roku pracy. W ten sposób pracow nik nie nabyw a praw a do urlopu za ubiegły rok pracy i otrzym uje jeden urlop za dwa la ta zatru d n ien ia.’

Przepisy niektórych układów -zbiorowych pracy usuw ały to ujem ne następstw o system u, opartego na przyznaniu praw a do następnego urlopu już w momencie rozpoczęcia następnego roku kalendarzowego. Z mocy jednak art. 32 łust. 4 ustaw y obowiązującej w dniu wejścia jej w życie (tj. w dniu 1 stycznia 1969 r.) przepisy układów zbiorowych pracy, Statutów spółdzielni pracy i postanow ienia indywi­ dualnych umów o pracę dotyczące urlopów wypoczynkowych zostały zastąpione — z mocy samego praw a, bez stosowania wypowiedzenia — przez odpowiednie prze­ pisy ustawy. Z tego względu wspom niane wyżej ujem ne następstwo odżyło i może ono być usunięte dopiero przez sporządzenie, po w ejściu w życie ustawy, odpo­ w iedniego protokołu dodatkowego do układu zbiorowego pracy. T aki protokół — po­ dobnie ja k zawarcie nowego układu zbiorowego pracy lub nowej indyw idual­ n e j umowy o pracę po dniu 1 stycznia 1960 r. — może przywrócić ex nunc m oc wspomnianym przepisom układowym.

• P a trz : S. G a r l i c k i : U rlo p y w ypoczynkow e, W ydaw nictw o P raw n icze 1968, s. 25 ł SI o ra z J. L o g i : U rlo p y w ypoczynkow e, Łódź 1963, s. TS.

Pracow nik młodociany nalbywa praw o do jednorazowego urlopu po upływie € miesięcy od rozpoczęcia pracy. Co do w ym iaru tego urlopu — p atrz niżej: pkt 4.

Pracow nik zatrudniony przy pracy sezonowej nabyw a praw o do urlopu w w y­ m iarze jednego dnia za każdy przepracow any miesiąc (art. '9). Sezonowym p ra ­ cownikom nie wlicza się do stażu pracy ani poprzednich okresów zatrudnienia, ani okresów nauki. Co do urlopu osoby wykonującej ^pracę nakładczą — p atrz niżej: p k t 13.

U staw a (art. 3) uzależnia nabycie praw a do pierwszego ^urlopu od przepracow a­ nia jednego roku, a praw o do następnego i dalszych urlopów — od przepraco­ w an ia następnego okresu obejmującego rozpoczęcie następnego roku kalendarzo­ wego. U staw a nie żąda, by pracow nik był zatrudniony w okresie, od przepraco­ w an ia którego uzależnia nabycie p raw a do urlopu, w jednym i tym samym za­ kładzie pracy (patrz niżej: p k t 5). Do okresu bowiem pracy, od którego zależy nabycie praw a do urlopu, wlicza się okresy zatrudnienia w poprzednich zakła­ dach pracy, jeżeli tylko zmiana zatrudnienia nastąpiła w ciągu trzech miesięcy od rozw iązania stosunku pracy (art. 5 ust. 1). Okresy te wlicza się także do okresu pracy, od którego zależy w ym iar urlopu.

Wliczane (sumowane) okresy zatrudnienia Składają się na staż pracy, od którego zależy nabycie praw a do urlopu albo w ym iar urlopu. Aby uniknąć pow tarzania się, kwestie dotyczące tego stażu omawiam niżej w 'p k t 4 dotyczącym w ym iaru urlopu, gdyż zostaną tam omówione łącznie także w ypadki, w których (z mocy rozporządzenia wykonawczego) ze względu na szczególne okoliczności — mimo niezachowania trzymiesięcznego term inu podjęcia następnej pracy — wlicza się okresy zatrudnienia w poprzednich zakładach pracy do stażu pracy, od którego zależy 'zarówno nabycie praw a do urlopu, jak i w ym iar urlopu.

4. W y m i a r u r l o p u

Pracownikowi przysługuje po roku pracy 14 dni roboczych, po trzech latach p racy — 17 dni roboczych urlopu, po sześciu latach pracy — 20 dni, a po dtzie- •sięciu latach — 26 dni roboczych urlopu wypoczynkowego (art. 1). Robotnik od 1970 r. otrzyma pod rządem ustaw y po roku pracy o 2 dni, po trzech latach — także o 2 dni więcej, a po sześciu latach — o 5 dni więcej. N atom iast z mocy art. 28 •ustawy, w okresie przejściowym do końca 1969 r. robotnikowi należy się: po roku p racy — 13 dni (a więc o jeden dzień mniej niż uzyskałby w 1970 r.), po trzech latach pracy — 16 dni (także o jeden dzień mniej 'niż uzyskałby w 1970 r.), a po sześciu latach — 17 dni (czyli o trzy dni mniej niż uzyskałby w 1970 r.). Po­ zostali 'robotnicy korzystają z urlopów także w 1969 r. w pełnym wym iarze w ska­ zanym wyżej w art. 1. Ci zaś pracownicy (umysłowi i fizyczni), którym z mocy poprzednio obowiązujących przepisów przysługiwał miesięczny urlop, zachowali go na ogół, gdyż otrzym ują urlop '26-dniowy i korzystają w czasie tego urlopu z wolnych od pracy dni niedzielnych oraz świątecznych. Pod rządem poprzednio obow iązującej ustaw y miesięczny urlop obejmował także dni niedzielne i św ią­ teczne, 'które obecnie w żadnym razie nie podlegają wliczeniu do wskazanego w y­ żej w ym iaru urlopu, obliczanego liczbą dni roboczych.

Pracow nik młodociany — jak już o tym była wyżej mowa — nabyw a po upływ ie sześciu miesięcy od rozpoczęcia pracy praw o do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych, a 'po rocznym zatrudnieniu — w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże młodocianemu pracownikowi w roku kalendarzowym, w którym kończy

34 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141>}

on 18 lat, przysługuje urlop w wym iarze 20 dni roboczych. Łagodzi to w w ym iarze urlopu yóżnicę, jak a występuje przy przejściu na normę urlopową obowiązującą dla dorosłych pracowników. Upraw nienia urlopowe należne pracownikowi młodo­ cianemu nie ulegają obniżeniu w razie ustania poprzedniego stosunku pracy — bez względu na to, z jakiego powodu umowa o pracę została rozwiązana alb a wygasła.

Na wniosek młodocianego pracow nika uczęszczającego do szkoły zakład pracy obowiązany jest udzielić mu urlopu w okresie szkolnych ferii (art. 20 i 21).

Z dniem 1 stycznia 1969 r. ustaw a uniew ażniła w zakresie swej mocy obowią­ zującej odm ienne przepisy układów zbiorowych pracy, statutów spółdzielni pracy oraz indyw idualnych umów o pracę, które przyznają urlopy dłuższe od przew idzia­ nych w ustaw ie (art. 32 ust. 4). U staw a utrzym ała dłuższe urlopy dla nauczycieli (art. 15 ustaw y z 'dnia 27 kw ietnia 1956 r. o praw ach i obowiązkach nauczycieli — Ez. U. z 1956 r. N r 12, poz. 63 i z 1958 r. N r 21, poz. 93), dla pracowników szkol­ nictw a wyższego (art. '100 ustaw y z dnia 5 listopada 1958 r. o szkolnictwie wyż­ szym — Dz. U. z 1969 r. N r 4, poz. 31), dla samodzielnych pracow ników naukow o- -badawczych i adiunktów Polskiej Akademii N auk (art. 50 ustaw y z dnia 17 lutego 1960 r. o Polskiej Akadem ii N auk — Dz. U. z 1965 r. Nr 17, poz. 119) oraz d la samodzielnych pracow ników naukowo-badawczych i adiunktów objętych przepisem art. 32 ust. 2 p k t 1 i ustaw y z dnia 17 lutego 1961 r. o instytutach naukow o-badaw ­ czych (Dz. U. z 1965 r. N r 19, poz. 129).

O bow iązujące w dniu 1 stycznia 1969 r. przepisy układów zb i omowych pracy, statutów spółdzielni pracy oraz indyw idualnych umów o pracę dotyczące urlopów wypoczynkowych zostały zastąpione z tymże dniem , tj. z dniem w ejścia w życie ustawy, przez odpowiednie jej przepisy. Stało się to, jak już zaznaczono wyżej, z mocy samego p ra w a (art. 32 ust. 4), a więc bez potrzeby dokonania wypowie­ dzenia zastąpionych unorm ow ań układowych, statutow ych czy umownych. Nie stoL to jednak na ’przeszkodzie temu, by po 1 stycznia 1969 r. został sporządzony pro­ tokół dodatkow y do układu zbiorowego pracy lub zostały zaw arte po tej dacie nowy układ zbiorowy pracy albo indyw idualna umowa w zakresie zw iększenia w ym iaru urlopu.

U staw a dopuszcza także wyższy w ym iar urlopów dla poszczególnych grup p ra ­ cowniczych, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem w ykonyw anej pracy albo w a ru n ­ kam i szczególnie uciążliwymi lub szkodliwymi dla zdrowia. Rada M inistrów w po­ rozum ieniu z C entralną Radą Związków Zawodowych może w drodze rozporzą­ dzenia wprowadzić w e w skazanym wyżej zakresie płatne urlopy dodatkowe, okre­ ślając ich w ym iar, fcasady ich przyznaw ania i w ykorzystyw ania (art. 23).

U staw a nie tylko zwiększyła w ym iar należnego urlopu w podanym wyżej zakre­ sie, ale w prow adziła także wliczenie okresu ukończonej nauki do okresu (stażu) pracy, od którego zależy w ym iar urlopu. Mianowicie wliczeniu do stażu pracy- podlega okres ukończonej nauki przewidziany program em danego typu (stacjonar­ nej, zaocznej, wieczorowej, eksternistycznej) szkoły. W liczany okres ukończonej nauki zbieżny jest z faktycznym okresem nauki 'tylko dla dobrze uczących się, natom iast repetujący nie korzystają z wliczenia czasu zużytego na pow tarzanie

nauki. ( 1 j i

Wliczenie okresu ukończonej nauki do stażu pracy, od którego zależy w ym iar urlopu, obejm uje ta^pke okresy nauki przed »dniem wejścia ustaw y w życie, tj. przed 1969 r. (art. 2 i 29 ust. 2).

Okresy ukończonej nauki wlicza się do okresu pracy, od którego zależy w ym iar urlopu, choćby podjęcie nowego zatrudnienia nastąpiło po upływie trzech m ie­ sięcy od rozw iązania stosunku pracy (art. 5 ust. 2).

Okresów ukończonej nauki w szkole niższego i wyższego stopnia nie sum uje się. Tak więc np. pracownikowi, który ukończył szkołę wyższą, wlicza się 8 lat, ■ chociażby w szkołach zawodowej, średniej lub pom aturalnej łącznie z nauką

w szkole wyższej uczył się dłużej. Pracow nik zatem, który po ukończeniu szkoły wyższej podjął pracę, otrzym a po przepracow aniu pierwszego roku urlop należny przy 9-letnim stażu pracy, czyli 20 dni roboczych urlopu, a po przepracow aniu jeszcze następnego roku osiąga już urlop w wym iarze 26 dni roboczych >— tak jak po 10 latach pracy.

Jeżeli pracow nik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, to do okresu (stażu) pracy, 'od którego zależy w ym iar urlopu, wlicza się okres pracy albo ukończonej nauki — zależnie od tego, który z nich jest dłuższy (art. 2 ust. 2). W tym w ypad­ ku nie m a sum owania (podwójnego liczenia). Na przykład liczeń przez dwa la ta pobierał naukę w technikum o pięcioletnim program ie nauczania w systemie ’ stacjonarnym , po czym podjął pracę i już w czasie 'zatrudnienia ukończył to ■ technikum w system ie wieczorowym w ciągu następnych trzech lat. Otóż do stażu

pracy, od którego zależy w ym iar urlopu, wlicza się takiem u pracow nikow i pię-; cioletni okres nauki w technikum , gdyż jest on dłuższy od okresu jego zatrudnie­ nia. Jeżeliby natom iast ów pracow nik uczęszczał do technikum wieczorowego przez ' sześć lat w okresie swego zatrudnienia, to do stażu pracy wlicza mu się cały • sześcioletni okres zatrudnienia ^pracy), jako 'o rok dłuższy od przewidzianego

program em technikum pięcioletniego okresu nauki.

Wliczanie okresu ukończonej nauki do stażu pracy stosuje się także w tedy, ' gdy pracow nik przerw ał pracę na dłuższy czas i podjął następne zatrudnienie bez

zachowania ciągłości pracy. Dzięki takiem u rozw iązaniu pracownicy umysłowi o średnim w ykształceniu i odpowiednim stażu pracy oraz pracownicy umysłowi o wyższym w ykształceniu mogą na ogół utrzym ać nadal urlop o dotychczasowym wymiarze. 1

Wliczenie do stażu pracy, od którego zależy w ym iar urlopu, wspomnianego wyżej okresu ukończonej nauki następuje dopiero po przepracow aniu jednego roku, tzn. z chwilą nabycia praw a do pierwszego urlopu. Wliczenie to następuje także wtedy, gdy pracow nik na skutek dłuższej przerw y w zatrudnieniu utracił upraw nienia urlopowe w ynikające z posiadanego poprzednio stażu pracy (art. 6 ust. 2), co może pozostawać w związku ze zm ianą zakładu pracy oraz z u tra tą ciągłości pracy unorm ow anej w dekrecie z dnia 18 stycznia 1956 r. o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia oraz o zabezpie­ czeniu ciągłości p ra c y 4 (patrz niżej: p k t 5).

Ponadto do stażu pracy, od którego zależy nabycie praw a do urlopu lub jego w ym iar, wlicza się (art. 26 i § 2 rozp. wyk. z dnia 8.V.1969 r. — Dz. U. N r 14, poz. 100) czas odbycia zasadniczej, okresowej lub zawodowej służby wojskowej, ćwi­ czeń wojskowych i przeszkolenia wojskowego, jeżeli następnie pracow nik podej­ m ie zatrudnienie w term inie w skazanym w obowiązujących przepisach (np. w ciągu

30 dni od zwolnienia z zasadniczej służby w ojskow ej — art. 108 ustaw y z dnia

36 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i N r 9 (141) 21.XI.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony, Dz. U. Nr 44, poz. 220, i § 2 rozp. Rady M inistrów z dnia 8.V.1969 r. w spraw ie wykonania niektórych prze­ pisów o pracowniczych urlopach wypoczynkowych — Dz. U. Nr 14, poz. 100) albo zgłosi w tym term inie do organu spraw zatrudnienia prezydium w łaściwej rady narodow ej wniosek o skierow anie go do pracy i po skierow aniu do zakładu pracy podejm ie pracą.

Do okresu pracy, od którego zależy w ym iar urlopu, wlicza się:

a) okres służby w m ilicji obyw atelskiej (art. 21 ustaw y z dn. 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszy Milicji O byw atelskiej — Dz. U. N r 12, poz. 69) lub w służbie więziennej (art. 61 ustaw y z dn. 10.XII.1959 r. o Służbie W ięziennej — Dz. U. Nr 69, poz. 436),

b) okres tzw. bezpłatnego urlopu macierzyńskiego nie przekraczającego jednego roku (uchwała n r 158 Rady M inistrów z dn. 24.V.1968 r. w «prawie bezpłatnych urlopów dla m atek pracujących opiekujących się m ałymi dziećmi :— Mon. Pol. N r 24, poz. 154),

c) okres bezpłatnego urlopu pracow nika do trzech miesięcy, gdyż okresu tego nie uw aża się za przerw ę w zatrudnieniu. Urlop bezpłatny nie jest w praw dzie unorm ow any obowiązującymi przepisam i praw a pracy, jednakże we wskazanym wyżej w ym iarze udzielenie takiego urlopu nie zryw a więzi praw nej zatrudnie­ nia między zakładem pracy a korzystającym z takiego urlopu pracownikiem. B rak przepisu prawnego nie stoi więc na przeszkodzie do stosowania przedstawionej wyżej w ykładni, k tóra dotyczy kwestii bądź co bądź d yskusyjnej.4a

Robotnikowi, który otrzym ał i rozpoczął urlop 'za rok 1969 — przed ogłosze­ niem ustaw y — w wym iarze niższym od przewidzianego za ten rok w ustaw ie (art. 28), nie należy się uzupełnienie tego urlopu. 'Ustawa bowiem w rocznym okresie przejściowym podwyższyła w ym iar urlopu tylko „pracownikom korzysta­ jącym do d n ia w ejścia w życie ustaw y z urlopu w w ym iarze ‘niższym (...)”, tj. takim pracownikom , którzy jeszcze nie w ykorzystali urlopu przed wejściem w ży­ cie ustawy. Rozpoczęcie zaś urlopu u w aża się za jego w ykorzystanie w świetle utrzym anych w tym zakresie w mocy przepisów § 5 rozp. wyk. z 1953 r. (Dz. U. N r 13, poz. 54) i '§ 1 ust. 4 rozp. wyk. z 1959 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 264). O w ym ia­ rze więc urlopu nadal decyduje chwila jego rozpoczęcia. 5 Przytoczone przepisy rozporządzeń wykonawczych do obowiązującej poprzednio ustaw y urlopowej w w y­ mienionym zakresie zachowały sw ą moc. łDo tezasu bowiem w ydania przepisów wykonawczych przewidzianych w om awianej nowej ustaw ie obowiązują przepisy dotychczasowe ze zm ianam i z niej w ynikającym i (art. 32 ust. 5).

N atom iast pracow nikow i, który w ykorzystał już urlop za dany rok kalendarzo­ wy, a następnie nabył — dopiero w ciągu tego Toku — praw o do urlopu w w ięk­ szym wym iarze, przysługuje praw o do urlopu *w tym wym iarze z zaliczeniem urlopu dotychczas wykorzystanego (art. 4).

W ym iar urlopu pracow nika sezonowego zależy od przepracowanego przezeń okresu. N abywa on bowiem — o czym już była wyżej mowa — praw o do urlopu w w ym iarze jednego dnia za każdy miesiąc przepracow any przy zajęciach sezo­ nowych (art. 9).

4a P a trz : I. W o l b e r g : Z achow anie ciągłości p ra c y do u p ra w n ie ń u rlo p o w y ch w razie u rlo p u bezp łatn eg o , P iZ S 1961, n r 6, s. 11 o raz W. M a s e w i c z i S. D z w o n k o w s k i : R ozw iązanie um o w y o p ra c ą bez w ypow iedzenia, 1963 r., s. '147.

5 P o r. (odpow iednio) w y ro k SN z d n ia 1 lu teg o 1967 r. I PR 569/66 (OSNCP 1967, z. 12, poz. 221).

5. W p ł y w z m i a n y z a k ł a d u p r a c y n a u p r a w n i e n i a u r l o p o w e

Do okresu (stażu) pracy, od którego zależy nabycie praw a do urlopu lub jego w ym iar, wlicza się okresy zatrudnienia w poprzednich zakładach pracy, jeżeli zm iana zatrudnienia nastąpiła w ciągu 3 miesięcy od rozwiązania stosunku pracy (art. 5 ust. 1).

Poprzednio obowiązująca ustaw a urlopowa z 1922 r. pozbawiała pracow nika p ra ­ w a do urlopu, jeżeli rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z przyczyn upow ażnia­ jących zakład pracy „do rozw iązania umowy 'o pracę bez uprzedniego 'wypowie­ dzenia” (art. 3). Jeżeli takie rozwiązanie umowy nastąpiło z w iny pracow nika (art. 2 dekretu styczniowego), to słusznie tracił on praw o do urlopu za rok, w k tó ­ rym ustał stosunek pracy. Tracił także — co do upraw nień urlopowych — cały przebyty już okres zatrudnienia. 'Niesłusznie jednak skutki te następow ały w razie rozw iązania — bez wypowiedzenia — umowy o pracę bez w iny pracow nika w sy­ tuacjach przewidzianych w art. 3 dekretu styczniowego, np. po długotrw ałej cho­ robie pracow nika, a naw et wtedy, gdy pracow nik zachował ciągłość pracy z mocy art. 16 ust. 1 cyt. d e k re tu .6 Przepisy licznych układów zbiorowych pracy usuw ały to niedociągnięcie. Ustawa poszła tu jeszcze dalej w interesie pracowników, chro­ niąc także tych, którzy wypowiedzieli umowę o pracę i którzy tylko z tej przy­ czyny utracili ciągłość pracy w rozumieniu dekretu styczniowego.. W takich sy­ tuacjach zwłaszcza robotnicy o długotrwałym 'stażu pracy byli w yraźnie pokrzyw ­ dzeni, gdyż musieli w nowym zakładzie pracy nabywać praw o do urlopu, tak jakby po raz pierw szy podjęli pracę. Poprzedni bowiem — inieraz długoletni — okres zatrudnienia nie zwiększał ich upraw nień urlopowych, ponieważ praw o do urlopu i w ym iar urlopu zależały w zasadzie 'od nieprzerwanego zatrudnienia w tym samym zakładzie pracy, a okresy poprzedniego zatrudnienia podlegały uwzględnieniu tylko w razie zachowania ciągłości pracy, wąsko unorm owanej W

dekrecie styczniowym.

Otóż ustaw a zapewnia obecnie pracownikom coroczny odpoczynek niezależnie od zmian zatrudnienia, jeżeli przerw a w zatrudnieniu po dniu 1 stycznia 1969 r. nie przekroczy trzech miesięcy (art. 5 ust. 1)7; w sytuacjach szeroko określonych w przepisach wykonawczych do ustaw y (art. 8 i 32 ust. 5) przerw a ta może trw ać naw et dłużej (patrz niżej: p k t 6). Ten korzystny dla upraw nień urlopowych spo­ sób ustalania stażu pracy obowiązuje od dnia wejścia w życie ustawy. Natom iast do okresu pracy, od którego w myśl przepisów ustaw y zależy praw o do urlopu i jego w ym iar, wlicza się okresy pracy przed dniem 1 stycznia 1969 r. tylko wtedy, gdy w zakresie upraw nień urlopowych podlegały one wliczeniu na skutek

« P o r. w y ro k S ąd u N ajw yższego z dnia 5 sty czn ia 1967 r. I PR 15/67 (OSNCP 1967, z. 7—8, poz. 140) o raz S. G a r l i c k i : U rlopy w ypoczynkow e, 1966, s. 50; M. Ś w i ę c i c k i : P ra w o p ra cy , PW N 1968, s. 458; J. S z c z e r s k i w tró jg ło sie polem icznym , N ow e P ra w o 1959, n r 2, s. 197. O d m iennie: L. L o g a: U rlo p y w ypoczynkow e, Łódź 1963, s. 177.

7 P o d rząd em a r t. 7 u sta w y urlo p o w ej z 1922 ty lk o p o now ne n aw iązan ie um ow y o p ra cą

z ty m sam ym (poprzednim ) z ak ład em p ra c y o raz p o d jęc ie n a pod staw ie ta k ie j um ow y za ­ tru d n ie n ia p rzed u p ły w em 3 m iesięcy ch ro n iło ro b o tn ik a od u tr a ty p ra w a do u rlo p u . Z m ocy w ym ienianego p rzep isu rozw iązanie um ow y o p rocę d n aw iązan ie je j n a now o w ciąg u 3 m ie­ sięcy nie b y ło u w ażan e za p rzerw ę w z a tru d n ie n iu . P rz e p is te n w y m ien iał ty lk o ro b o tn ik ó w , a le § 28 rozp. w y k . z 1923 r. rozszerzył jeg o dy sp o zy cję n a „ p rac o w n ik ó w ” . P rzy to czo n e n o r ­ m y p rz ew id y w a ły „ o d zy sk an ie ” u tra c o n eg o u rlo p u p rzez p rzy w ró cen ie sto su n k u p ra c y w za­ sięg u szerszym od u p ra w n ień u rlo p o w y ch w y n ik a ją c y c h z zachow ania ciągłości p ra cy , u n o r ­ m ow anej w a r t. 16 d e k re tu styczniow ego.

3« M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141)}

zachowania ciągłości prący w rozum ieniu dekretu styczniowego (art. 29 ust. 1 i art. 33 ustawy).

Ustawa zerw ała w ięc od dnia 1 stycznia 1969 r. z uzależnianiem nabycia praw a do urlopu oraz w ym iaru urlopu od zatrudnienia w jednym zakładzie pracy lub od zachowania przewidzianej w dekrecie styczniowym ciągłości pracy. Słusznie ustaw odaw ca odstąpił od tych obowiązujących poprzednio wyimagań, gdyż słusz­ nie uznał, że pracow nik całym swoim dotychczasowym zatrudnieniem we w szyst­ kich dotychczasowych zakładach pracy „zapracow ał” na należny m u urlop.

W ym iar urlopu zależy zatem od całego stażu pracy, a nie tylko od długości za­ trudnienia w ostatnim zakładzie pracy, który udziela urlopu. Przecież społeczeń­ stwo socjalistyczne korzysta także z zatrudnienia w poprzednich zakładach pracy, wobec czego fakt, że pracow nik był zatrudniony w kilku zakładach pracy, oraz sposób ustania poprzedniego stosunku pracy bez w iny pracow nika nie mogą w y­ w ierać w pływ u na u tra tę alfoo zmniejszenie upraw nień urlopowych, chyba że w yraźny przepis ustaw y stanow i w yjątkow o inaczej. Z akres takich w yjątków jest szczupły i nie podlegają one w ykładni rozszerzającej. Zm ierzają one do zapobie­ gania bezpodstawnem u w ypow iadaniu przez pracow ników umów o pracę i przy­ czyniają się tym samym do stabilizacji kad r i um acniania dyscypliny pracy, albo­ wiem wypowiedzenie przez pracow nika umowy o pracę powoduje u tratę praw a do bieżącego urlopu przysługującego w roku, w którym następuje rozwiązanie stosunku pracy (art. 17 p k t 1; p atrz jednak niżej: p k t 10), a ponadto w nowym zakładzie pracy pracow nik z mocy a rt. 6 ustaw y nalbywa praw o do następnego urlopu dopiero po przepracow aniu jednego roku (a nie z dniem 1 stycznia). Jed­ nakże w ym iar tego (następnego) urlopu zależy od całego stażu pracy, obejm ują­ cego także wliczenie okresu nauki.

W gorszej sytuacji znajdzie się pracowinik w ydalony z pracy bez wypowie­ dzenia ze swej w iny oraz pracow nik, który samowolnie porzucił pracę. Taki p ra ­ cownik z w łasnej w iny traci nie tylko praw o do urlopu wypoczynkowego przy­ sługującego w roku, w którym następuje rozwiązanie stosunku pracy (art. 17 p k t 2 i 3), ale ponadto należny m u następny urlop podlega obniżeniu, gdyż n a ­ byw a on praw o do tego urlopu dopiero po przepracow aniu jednego roku w za­ kładzie, w którym podjął pracę, i to< w w ym iarze bezpośrednio niższym, niż przy­ sługiwał m u przed rozwiązaniem stosunku pracy; to obniżenie urlopu stosuje się tylko w jednym roku kalendarzow ym (art. 7) i nie dotyczy ano młodocianych p ra ­ cowników (art. 20 ust. 3). Omawiane obniżenie dla pracow ników o 3-letnim lub 6-letnim stażu pracy wynosi 3 dni, a dla pracow ników o 10-letnim stażu pracy — 6 dni. U trata tych dmi urlopu dotyczy tylko jednego roku, gdyż w następnym roku pracow nik ta k i otrzym a urlop w w ym iarze w ynikającym z posiadanego stażu pracy. Powyższe obniżenie urlopu ma więc znamiona penalizacji, k tó ra nie o b e j­ m uje pracowników korzystających z urlopu 14-dniowego (tj. w najniższym wy­ miarze).

Jeżeli pracowinik podjął zatrudnienie w nowym zakładzie pracy z zachow a­ niem ciągłości pracy i nie w ykorzystał należnego m u bieżącego urlopu wypoczyn­ kowego w poprzednim zakładzie pracy, w którym nabył praw o do urlopu, to ów poprzedni zakład pracy obowiązany jest zaspokoić roszczenie pracow nika z tytułu już nabytego urlopu, czyli zapłacić pracow nikow i ekw iw alent za ten urlop (art. 19).8 Z mocy bowiem art. 16 dekretu styczniowego zachowanie ciągłości pracy

8 P o r. u ch w ałę 7 sędziów S ądu N ajw yższego z d n ia 25 sty czn ia 1963 r. III PO 18/62 (OSNCP 1964, poz. 44; OSPiK A 1964 r. z. 4, s. 18!l) i w y ja śn ien ie n r 1 K o m ite tu P ra c y l P la c z d n ia 7 sty czn ia 1963 r. (Dz.Urz. Kom . P ra c y i P łac N r 1, poz. 1).

dotyczy upraw nień do nabycia urlopu i do w ym iaru urlopu wynikających ze sta ­ żu pracy, natom iast w ym ieniony przepis nie przew iduje zachowania nabytego już -w poprzednim zakładzie pracy praw a do uzyskania konkretnego urlopu za dany rok. Tak samo jak pod rządem nowej ustawy, chodzi tu więc o wliczenie stażu pracy w zakresie upraiwnień urlopowych. Nowa ustaw a obciąża nowy zakład pracy obowiązkiem udzielenia bieżącego urlopu przysługującego w danym roku kalendarzow ym tylko wtedy, gdy przejście pracow nika do innego zakładu pracy nastąpiło w drodze przeniesienia służbowego (art. 18 ust. 2). B rak więc podstawy do obciążania zakładu pracy, który, zatru d n ił pracow nika zachowującego ciągłość pracy, obowiązkiem ud*zielenia mu zadegłego (-ych) urlopu (-ów) należnego (-ych) od poprzedniego zakładu pracy, jeżeli nowy zakład pracy, przyjm ując pracow nika, n ie zobowiązał się dobrowolnie do udzielenia mu zaległego urlopu, chyba że taki obowiązek w ynika ze szczególnego przepisu prawnego.

Pod rządem ustaw y nie ma wątpliwości, że pracow nik nie traci praw a do urlopu na skutek rozwiązania umowy o pracę w drodize porozumienia, do którego doszło na w yraźny wniosek pracow nika. Bezprzedmiotowy przeto stał się spór, czy § 9 roap. wyk. (z 1953 r.) do poprzednio obowiązującej ustaw y urlopowej był

z nią zgodny.8

<6. „W l i c z a l n e ” p r z e r w y w z a t r u d n i e n i u

Wyżej stwierdzono już, że niepodjęcie now ej pracy w ciągu 3 miesięcy pociąga z a sobą z reguły u tra tę upraw nień urlopowych w ynikających ze stażu pracy oraz traktow anie pracow nika co do urlopu wypoczynkowego tak, jakby po raz pierw -’ szy zaczynał on pracę.

Zachodzą jednak sytuacje, w których tego rodzaju unorm owanie byłoby nie­ słuszne. Z tej przyczyny z mocy art. 8 p k t 1 i art. 16 ust. 2 Rada M inistrów w rozporządzeniu wykonawczym z dnia 8.V.1969 r. (Dz. U. Nr 14, poz. 100) określiła wypadki, w których mimo niezachowania trzymiesięcznego term inu przewidzianego do podjęcia pracy wlicza się okresy zatrudnienia w poprzednich zakładach pracy do stażu, od którego zależy w ym iar urlopu. Wliczenie to następuje wówczas, gdy pracow nik nie mógł podjąć zatrudnienia z powodu choroby lub inw alidztw a, je­ żeli choroba lub inwalidztwo pow stały jeszcze w czasie trw ania stosunku pracy i pracow nik w ciągu 3 miesięcy od ustania choroby lub inw alidztw a podjął pracę. Jeżeli choroba lub inwalidztwo pow stały w ciągu trzech miesięcy po u sta ­ n iu stosunku pracy, to okres trzymiesięcznej przerw y w zatrudnieniu przedłuża

się o czas trw an ia choroby lub inwalidztw a, gdy choroba lub inwalidztwo trw ały co najm niej 1 miesiąc.

Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio wtedy, gdy pracow nik nie mógł podjąć nowego zatrudnienia na skutek tymczasowego aresztowania, jeżeli postępo­ w anie k arn e umorzono albo w ydano w yrok uniew inniający. Taki pracow nik ko­ rzysta z wliczenia przerw y w ynikłej z jego tymczasowego aresztow ania już z chwi­ lą w ydania postanowienia o um orzeniu postępow ania allbo w yroku uniew innia­ jącego — bez konieczności odczekania na uprawomocnienie się wymienionego orzeczenia (§ 1 cyt. rozip. wyk. z 1969 r.).

o Sąd N ajw yższy odm ów ił z tej p rz y czy n y m ocy obow iązującej tem u przep iso w i w w y ­ r o k u z dnia 17 k w ie tn ia 1967 r. I PR 152/67 (por. glosy: k ry ty c z n a S. G a r l i c k i e g o i a p ro ­

40 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i N r 9 (141) Z indyw idualnych przyczyn szczególnie ważnych (np. konieczności osobistego opiekowania się chorym członkiem rodziny, niemożności znalezienia pracy na skutek odmowy w ydania świadectwa pracy czy k a rty kwalifikacyjnej) Przew od­

niczący K om itetu P racy i Płac, na' w niosek właściwego m inistra (kierownika urzędu centralnego), w porozum ieniu z zarządem głównym właściwego związku zawodowego, może w yrazić zgodę na wliczenie do okresu pracy, od którego za­ leży w ym iar urlopu, okresów poprzedniego zatrudnienia pomimo przerw y w za­ trudnieniu dłuższej niż 3 miesiące (§ 3 cyt. roap. wyk. z 1969 r.).

7. W y k o r z y s t a n i e u r l o p u

Dotychczasowe przepisy o w ykorzystaniu urlopów, zaw arte w rozporządze­ niach wykonawczych do poprzedniej ustaw y o urlopach, zostały — poza nieznacz­ nymi zm ianam i — utrzym ane, przy czym ich zasięg obowiązywania uległ roz­ szerzeniu, gdyż objął także zakłady pracy, w których stosunki zatrudnienia regu­ lu je p ragm atyka służbowa-, a więc urzędy i instytucje państwowe, szkoły, p la ­ cówki naukow e iłp. U staw a rozciągnęła także te przepisy na gospodarstwa rolne i leśne itp.

Zakład pracy obowiązany jest udzielić pracow nikow i urlopu zgodnie z. pla­ nem — naw et gdy pracow nik nie żąda urloipu — w tym roku kalendarzowym , w którym pracow nik nabył praw o do urlopu (art. 10). P lan urlopów, ustalony przez kierow nika zakładu pracy w porozum ieniu z rad ą zakładow ą, podaje się do wiadomości pracow ników ; ponadto zakład! pracy obowiązany jest zawiadomić każdego pracow nika o term inie urlopu nie później niż na miesiąc przed dniem jego rozpoczęcia (art. 11).

Zakład pracy może przesunąć urlop tylko z powodu szczególnie ważnych po­ trzeb zakładu, jeżeli nieobecność pracow nika spowodowałaby poważne zakłócenie w toku pracy, a rad a zakładow a zgodzi się uprzednio na przesunięcie urlopu; po­ nadto przesunięcie to w ym aga porozumienia się z pracownikiem. Urlop nie wyko­ rzystany z powodu przesunięcia jego term inu p o w i n i e n być udzielony pracow ni­ kowi najpóźniej do końca pierwszego k w artału następnego roku kalendarzo­

wego (art. 12).

U staw a zapobiega więc n arastan iu zaległych urlopów, które pracow nik mógłby utracić w razie niemożności w ykorzystania ich w naturze. W prawdzie przekro­ czenie § 1 ust. 2 i 3 rozp. wyk. z 1959 r., zabraniającego przenoszenia na następny

rok kalendarzow y więcej niż dwóch urlopów, podlegało i nadal podlega sankcjom karnym , jednakże tru d n o dopatrzyć się w takim przekroczeniu cech czynu nie­ dozwolonego, ponieważ nie w ykracza ono poza naruszenie obowiązków doty­ czących um ow y o p ra c ę .10 Z tego wtzględu w sytuacji takiej nie można żądać odszkodowania w postaci ekw iw alentu pieniężnego za nie w ykorzystany u rlo p ,11 zwłaszcza że zakład pracy mógł wypłacić taki ekw iw alent tylko w w ypadkach przewidzianych poprzednio w § 2 rozp. wyk. z 1959 r., a obecnie może to uczy­ nić tylko w w ypadkach przewidzianych w ant. 29 (patrz niżej: p k t 20). W razie zaś rozwiązania stosunku pracy przez zakład pracy w drodlze wypowiedzenia, na­ leży udzielić pracownikowi' urlopu przysługującego w roku, w którym następuje

10 P o r. u ch w ałę C ałej Izby C yw ilnej S ą d u N ajw yższego z dn. 26.X.1956 r. I CO 31/56 (OSN 1958, poz. 5; O SPiK A 1957 r. z. 2, poz. 27; „N ow e P ra w o ” 1957, n r 12, s. 140).

rozwiązanie stosunku pracy, w okresie wypowiedzenia, jeżeli okres ten w ynosi co najm niej trzy miesiące (art. 18 ust. 1).

P lan urlopów ustala się po wizTęciu pod uwagę w niosków pracow ników ; może on objąć także m arzec i listopad, gdyż ustaw a nie utrzym ała zakazu udzielania urlopów w tych miesiącach. U stalenie w p lanie urlopu dla danego pracow nika uzasadnia jego roszczenie o udzielenie m u urlopu zgodnie z planem . U staw a zobo­ w iązuje zakład p ra cy do przesunięcia urlopu na term in późniejszy, nie p rzek ra­ czający 3 miesięcy od ustania przew idzianej w ustaw ie przyczyny uzasadniającej przesunięcie urlopu. U staw a w ym ienia tu następujące przyczyny: choroba powo­ dująca czasową niezdolność do pracy, odbywanie ćwiczeń wojskowych lub ko­ rzystanie przez pracow nika z urlopu macierzyńskiego, jeżeli w skutek wymienionej1 przyczyny pracow nik nie może rozpocząć urlopu w ustalonym term inie ze wzglę­ du na uspraw iedliw ioną nieobecność w p r a c y 12 (art. 13).

Pracow nik, który bezpodstawnie odmówi w ykorzystania urlopu w term inie ustalonym w plaijie urlopów, nie może żądać przesunięcia urlopu ani ekw iw alen­ tu pieniężnego za nie w ykorzystany z tej przyczyny urlop. Jednakże udzielenie m u tego urlopu w innym term inie nie byłoby nienależnym świadczeniem. Jeżeli zaś w czasie w ykorzystyw ania urlopu pracow nik wypowie umowę o pracę albo zakład pracy z jego w iny bez wypowiedzenia roziwiąże tę umowę, nie następuje u tra ta reszty tego url-opu, gdyż rozpoczęcie urlopu uważa się za jego skonsumo­ w anie zgodnie z § 5 rozp. wyk. z 1953 r. i § 1 usit. 4 rozp. wyk. z 1959 r . l2a,. fetóre w tym zakresie pozostały w mocy do czasu zastąpienia ich nowym rozpo­ rządzeniem wykonawczym (art. 32 ust. 5).

Urlop powinien być rozpoczęty w tym roku kalendarzow ym , za który urlopu udzielono. Poza w ypadkam i w yjątkow ym i, o których wyżej była mowa i które no m .cw ał § 1 ust. 2 rozp. wyk. z 1959 r., nie w olno przenosić urlopu na następny rok. Zaległy urlop pow inien być w ykorzystany przed bieżącym.

Na wniosek pracow nicy zakład pracy obowiązany jest udzielić jej należnego urlopu bezpośrednio po urlopie m acierzyńskim (art. 13 ust. 2). Do okresu, od którego zależy w ym iar urlopu, wlicza się okres bezpłatnego urlopu, udzielonego pracow nicy opiekującej się m ałym dzieckiem, zgodnie z obowiązującymi prze­ pisam i (art. 25).

Część urlopu nie w ykorzystaną z powodu czasowej niezdolności do pracy w y­ w ołanej chorobą lub z powodu odosobnienia w związku z zakaźną chorobą ulega przesunięciu na okres następujący bezpośrednio po term inie zakończenia urlopu, jeżeli niezdolność ta lufo odsofanienie w czasie urlopu trw ały nieprzerw anie nie m niej niż 3 dni i nie przekroczyły 7 dni. Pracow nik może jednak żądać, by za­ k ład p racy udzielił m u w ym ienionej nie w ykorzystanej części urlopu w term i­ nie później Sizym.

Jeżeli niezdolność do pracy lub odosobnienie w czasie urlopu trw a dłużej niż. 7' dni, to w ykorzystanie należnej części urlopu następuje w ram ach planu urlo­ pów. Pracow nik pow inien w obowiązującym term inie przesłać zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą (art. 16 ust. 1, § 7—10 cyt. rozp. yryk. z 1969 r.).

il* P o r. u c h w ałę n r 327 R ad y M in istró w z d n ia 16 sie rp n ia 1957 r . w sp raw ie zap ew n ien ia p o rz ą d k u 1 d y sc y p lin y p ra c y w b rzm ien iu te k s tu zam ieszczonego w M on. P ol. z 1968 r. N r 3, poz. 22.

l ia M. Ś w i ę c i c k i : P ra w o p ra c y , PW N 1968, s. 458 i 464 o raz L. L o g a: U rlo p y p r a ­ cow nicze, s. 170 i n a st. P o r. ta k ż e (odpow iednio) w y ro k S ąd u N ajw yższego z d n ia 1 lu ­ teg o 1967 r . I P R 569/66 (OSNCP 1967, z. 12, poz. 221). D odać w y p ad a, że m o m en t ro zp o częcia u rlo p u je s t ta k ż e d e c y d u ją c y p rz y o bliczeniu w y n ag ro d zen ia za u rlo p (art. 22 u st. 1).

42 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141)} P o d z i a ł u r l o p u

U staw a legalizuje p rak ty k ę dzielenia urlopów, uzależniając dokonanie podziału u rlo p u od wtniosku pracow nika i od takiego rozdzielenia urlopu, żeby p rzy n aj­

m niej jedna jego azęść obejm ow ała nie m niej niż 10 kolejnych dni kalendarzo­ w ych (art. 14). W ta k im bowiem nieprzerw anym oferesie pracow nik może w ypo­ cząć, urlop więc spełni tu swe zadanie.

U staw a nie zaw iera wyraźnego przepisu co do tego, czy podział urlopu m usi być przew idziany w planie urlopów. W ydaje się, że ustaw a tego nie wymaga. Zaplano­ w any więc urloip może ulec — zgodnie z potrzebam i życia — zmniejszeniu przez udzielenie, z w ażnych przyczyn, na poczet tego urlopu jednego lub p aru dni u r ­

lopu. Pow staje wówczas zagadnienie, czy tak a zm iana w planie urlopów może w y­ w ierać wpływ na przesunięcie urlopu innego pracow nika. Otóż plan urlopów poda­ je się do wiadomości pracow ników (art. 11 ust. 2). Z tą chw ilą pracow nik objęty

planem uzyskuje roszczenie o urlop w ym ieniony w planie. Zgoda zakładu pracy na podział urlopu innego pracow nika sam a przez się nie w ystarcza do uszczuplenia w y­ mienionego roszczenia. Jeżeli więc zakład pracy w związku z udzieleniem — poza planem urlopów — zwolnienia z pracy na poczet urlopu przew iduje potrzebę zastą­ p ienia zwolnionego pracow nika przez innego pracow nika, k tó ry w tym samym ■czasie m a korzystać z zaplanowanego już urlopu, to wówczas przesunięcie term inu jego urlopu w ym aga porozumienia się z tym pracow nikiem oraz uprzedniej zgody rad y zakładowej (art. 12 ust. 2).

3. O d w o ł a n i e p r a c o w n i k a z u r l o p u

Może ono nastąpić tylko wówczas, gdy nieprzew idziane okoliczności w ym agają jego obecności w zakładzie pracy. Odwołanie to w ym aga uprzedniej zgody rady zakładow ej. Z akład pracy jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez pracow ­ n ik a w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu (art. 15)..

Przepisy niektórych układów zbiorowych pracy węziej norm ow ały zw rot tych kosztów. Przepisy te w zakresie odmiennego uregulow ania kw estii zw rotu kosztów odw ołania pracow nika z urlopu zostały — zgodnie z a rt. 32 ust. 4 — z dniem w ej­ ścia w życie ustaw y zastąpione z mocy samego p raw a przez przytoczoną wyżej regulację ustawową.

Rada zakładow a udziela albo odm awia zgody na odwołanie z urlopu w sposób przew idziany w statucie związku zawodowego. Jeżeli statu t przew iduje powołanie prezydium rad y i upoważnia je do reprezentow ania związku zawodowego we w ska­ zanym wyżej zakresie, to prezydium może skutecznie wykonywać tę funkcję. W yni­ k ające bowiem z ustaw y upraw nienia i zadania rad zakładowych są wykonyw ane

w try b ie określonym w statu tach związków zawodowych (art. 31).

10. U t r a t a p r a w a d o u r l o p u

Ustaw a (art. 17) norm uje utratę praw a do urlopu w związku z ustaniem umowy >o pracę. Pow staje jednak pytanie, czy w czasie trw an ia tej umowy pracow nik m o­ że utracić praw o do urlopu.

W okresie międzywojennym w ustroju kapitalistycznym , przy pojm ow aniu ro­ szczenia o urlop w siposób cywilistyczny, dopuszczano u tra tę takiego praw a przez

zrzeczenie się urlopu 13. W ustroju socjalistycznym urlop nie tylko przysługuje p ra ­ cownikowi, ale ima nadto spełniać swe funkcje wypoczynkowe w interesie całego społeczeństw a. W ynika stąd, że strony umowy o pracę nie dysponują swobodnie urlopem. Pracow nik nie może zatem zrzec się sikutecznie urlopu (patrz wyżej: pkt .2 i przypis 1), podobnie jak nie może go „sprzedać”, gdyż umowa tak a byłaby n ie­ ważna, jako sprzeczna z ustaw ow ym przeznaczeniem urlopu (art. 4 i 58 § 1 k.c. -w związku z art. X II § 3 przep. wprow. k .c.)14, zapłata zaś za ta k i „sprzedany” u rlo p jest niedopuszczalna, jako nie przew idziana w art. 19 ustaw y i w § 2 rozp. w y k . z 1959 r.

W czasie trw an ia umowy o pracę, w razie rozpoczęcia n a jej podstaw ie zatru d ­ n ie n ia z początkiem roku kalendarzowego, pracow nik po przepracow aniu roku nabyw a od razu roszczenie o urlop za drugi rok pracy, korzysta więc z jednego u rlopu w ciągu dwóch la t pracy. O tej swoistej „utracie” p raw a do nie nabytego raczej urlopu była już mowa wyżej w p k t 3.

Bezpodstawna odmowa wykorzystania urlopu w wyznaczonym czasie może pro­ w adzić do u tra ty bieżącego urlopu, o czym była już m owa wyżej w p k t 7.

Pracow nik, którem u zakład pracy niesłusznie odmówił udzielenia urlopu albo bezpodstaw nie przesunął urlop, może w ystąpić do właściwego organu (komisji roz­ jem czej albo sądu) przeciwko zakładowi pracy o nakazanie udzielenia m u urlopu.15 "Wniosek o rozpoznanie takiej spraw y przez kom isję rozjemczą nie może być zgła­ szany po upływ ie trzech miesięcy od dowiedzenia się przez pracow nika o odmowie udzielenia albo o przesunięciu urlopu (art. 6 ust. 1 p k t 3 dekretu z dnia 24 paździer­ n ik a 1954 r. o zakładowych kom isjach rozjemczych), chyba że kom isja rozjemcza ■uwzględni spóźnienie zgłoszenia w niosku (art. 6 ust. 2 tego dekretu, § 32 rozp. wyk. d o tego dekretu). U pływ wymienionego term in u preikluzyjnego pow oduje u tra tę ro ­ szczenia o bieżący urlop, nie dotyczy jednak zaległego urlopu za poprzedni rok a lb o ubiegłe lata.

Rozwiązanie stosunku pracy pow oduje u tra tę p raw a do urlopu przysługującego w roku, w którym rozwiązanie następuje, jeżeli pracow nik wypowiedział ten s to s u n e k 18 albo jeżeli zakład pracy z winy pracow nika bez wypowiedzenia w ydalił

P o r. M. Ś w i ę c i c k i : In s ty tu c je polskiego p ra w a p ra c y w la ta c h 1918—1939, PW N, W arszaw a 1960, s. 71 i n ast.

14 T ak : S. G a r l i c k i : U rlo p y w ypoczynkow e, s. 1)10; J . L o g a: U rlo p y w ypoczynkow e, *. 110; M. Ś w i ę c i c k i : P ra w o p ra cy , PW N 1968, s. 462.

15 P o ż ą d an e je s t raczej zw rócenie się do zw iązku zaw odow ego o in te rw e n cję , gdyż d roga s p o r u by w a n iesk u te cz n a . P a trz S. G a r l i c k i : N ow e p rz ep isy z dziedziny u rlo p ó w w y p o ­

czy n k o w y ch , „N ow e P ra w o ” 1960, n r 6, s. 766.

ie W razie w y pow iedzenia p rzez p ra co w n ik a um ow y o p ra c ę zachow ała a k tu a ln o ść k w e s­ t ia , czy tra c i on p raw o do u rlo p u w y m ag aln e z chw ilą w y p o w ied zen ia (p atrz: § 21 rozp. "wyk. z 1923 r.), czy p ra w o do u rlo p u w y m ag aln e z u p ły w e m o k re su w ypow iedzenia, czy

■wreszcie je d n o i d ru g ie.

Za pierw szą e w en tu aln o ścią p rzem aw ia to , że g d y b y p ra co w n ik n ie tr a c ił p ra w a d o u rlo ­ p u w ym ag aln eg o w ch w ili w ypow iedzenia, to m ógłby żąd ać udzielenia m u tego u rlo p u ■w o k resie w y p o w ied zen ia w b re w p rzytoczonem u przepisow i, p rzeciw d zia łającem u płynności k a d r . Je ż eli o k res w y pow iedzenia u p ły w a w n a stę p n y m ro k u , to zd an iem M. Ś w ięcickiego p ra c o w n ik tra c i u rlo p ty lk o za te n ro k , w k tó ry m w yp o w ied ział um ow ę o p ra cę , w n a s tę p ­ n y m zaś ro k u u z y sk u je on now e roszczenie u rlo p o w e (por. M. Ś w i ę c i c k i : P ra w o p racy 1S68, s. 458). T ra c i n a pew no ty lk o je d e n u rlo p , gdyż a r t. 17 u sta w y (podobnie Jak a r t. 3 *ist. 1 p o p rzed n iej u sta w y i § 11 rozp. w yk. d o n ie j) m ów i tu o u rlo p ie w liczbie p o je d y n ­ c z e j. Z dan iem S. A f e n d y (P raw o do u rlo p u p ra co w n ik a , k tó ry w ypow iedział um ow ę ze s k u tk ie m n a r o k n a stęp n y , „N ow e P ra w o ” 1956, n r 2, s. 70), S. G a r l i c k i e g o (U rlopy p r a ­ cow nicze, s. 53), L. L o g i (U rlopy pracow nicze, s. 169) i Z. S a l w y (P raw o p ra c y 1967, s . 150) chw ila, w k tó re j n a stąp iło rozw iązanie u m o w y o pracę, d e cy d u je o m om encie u tr a ty

44 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141)}

go z pracy, albo jeżeli pracownlik sam owolnie porzucił pracą (art. 17). Innych p rzy ­ czyn u tra ty p raw a do urlopu ustaw a nie dopuszcza.

Pracow nik nie traci praw a do nie wykorzystanego urlopu, jeżeli rozwiązał sto­ sunek pracy w drodze wypowiedzenia z powodu:

a) naruszenia przez zakład pracy podstawowych obowiązków względem pracow ­ nika,

b) podjęcia zatrudnienia w m iejscu swego zam ieszkania lub w pobliżu, będąc poprzednio zatrudniony w innej miejscowości i dojeżdżając do pracy, c) przejścia n a em eryturę lub ren tę inw alidzką.

W opisanej wyżej sytuacji pracow nik zachowuje upraw nienia urlopowe i w no­ wym zakładzie pracy nie m usi przepracow ać całego roku, aby wykorzystać t e upraw nienia (§ 6 cyt. rozp. wyk. z 19i09 r.).

Nowa u staw a norm uje w sposób znacznie korzystniejszy dla pracowników niż poprzednio obow iązująca ustaw a o urlopach zagadnienia dotyczące u tra ty praw a do urlopu i w ynagrodzenia za urlop.

Pod rządem poprzedniej ustaw y (art. 3) rozw iązanie umowy o pracę ze skutkiem natychm iastow ym wywoływało u tra tę p raw a do urlopu naw et wówczas, gdy n a stą­ piło to z przyczyn nie zawinionych przez pracow nika (była już o tym mowa w yżej w p k t 5).

Pod rządem poprzedniej ustaw y (art. 3 ust. 2) pracow nik tracił praw o do w yna­ grodzenia za czas urlopu na skutek w ykonyw ania w czasie urlopu pracy zaro b k o ­ wej w innym zakładzie pracy. W ykonywanie bowiem takiej pracy, jeżeli pozbawia ona pracow nika wypoczynku, uniemożliwia m u regenerację sił i zagraża jego zdro­ wiu. Przew idziana w cyt. przepisie u tra ta wynagrodzenia za urlop nie była uza­ leżniona od tego, czy pracow nik przez cały okres urlopu pracow ał zarobkowo w in­ nym zakładzie pracy, następow ała zaś bez względu na wysokość zarobku osiągnię­ tego z pracy zarobkowej — w czasie urlopu — w innym zakładzie pracy. P ow sta­ w ały wówczas wątpliwości, czy ta u tra ta w ynagrodzenia dotyczyła pracow nika je­ dnocześnie stale zatrudnionego w dwóch lub więcej zakładach p ra c y 17, czy przeciwnie, om aw iany przepis był skierow any przeciwko podejm owaniu w okresie urlopu nowej pracy zam iast tej, jaką pracow nik w ykonyw ał przed urlopem.

Podjęcie drugiej (lub następnej) pracy może prowadzić do naruszenia podsta­ wowych obowiązków pracowniczych, jeżeli pracow nik m usi sobie zdawać spraw ę z tego, że po takim „urlopie” nie będzie mógł należycie wykonywać powierzonych funkcji w zakładzie pracy, który udzielił m u urlopu.18 W takiej sytuacji, na sk u ­ tek podjęcia pracy zarobkowej w okresie urloipu, może nastąpić rozwiązanie z p ra ­ cownikiem z jego w iny umowy o pracę z mocy art. 2 ust. 1 pkt 2 dekretu stycz­ niowego. Jeżeli bowiem po takim okresie rzekomo urlopowym pracow nik w skutek w yczerpania swych sił nie wyw iązuje się ze swoich obowiązków, to naruszenie tych obowiązków — w zależności od stw ierdzenia, że m a ono ch arak ter ciężkiego n a ru ­ szenia podstaw ow ych obowiązków pracowniczych — może stanowić podstaw ę do rozw iązania przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia. Pracow nik

17 M in isterstw o P ra c y i O pieki Społecznej w p iśm ie z dn. 24.11.1954 r. P o 13b 28/54 (P ra w o p ra c y opr. p rzez J. Z i e l i ń s k i e g o , W arszaw a 1959, t. I, s. 410) w y ja śn iło , że p raco w n ik o w i z atru d n io n e m u w dw óch z ak ład ach p ra c y p o w in n y one — w m ia rę m ożności — udzielić u rlo ­ p u jed n o cześn ie. W Z w iązku R adzieckim p ra co w n ik m oże żądać tak ieg o u rlo p u , je d n a k ż e p rz y słu g u je m u W ynagrodzenie ty lk o w g łów nym m iejscu p ra c y (E .J. G i n c b u r g : O tp u sk a rab o czich i służaszczich, s. 142 — cyt. przez J . Logę: U rlo p y praco w n icze, s. 155).

w żadnym razie nie może uspraw iedliw iać niew ykonania swych obowiązków z umowy o pracę tym , że m iał dwie posady i dlatego nie mógł podołać swym obo­ w iązkom 19.

Nowa ustaw a nie p rzejęła cyt. przepisu o utracie praw a do wynagrodzenia za u rlo p w skutek w ykonyw ania pracy zarobkowej w czasie urlopu w innym zakładzie pracy. Przepis ten nie był na ogół stosowany i nie zapobiegał płynności kadr. U sta­ w odaw ca słusznie uznał, że dyscyplina pracy i zapobieganie płynności kad r mogą być realizow ane innym i środkam i, a nie kosztem upraw nień urlopowych.

Dodać w ypada, że podjęcie innej pracy zarobkowej w czasie urlopu nie m usi być sprzeczne z jego celem, jeżeli pracow nik w czasie urlopu na w łasną prośbę został zatrudniony jako wychowawca w kolonii letniej dla dzieci „swego” zakładu p ra c y 18 albo w zorganizowanej akcji żniwnej lub buraczanej, zwłaszcza w razie zagrożenia obiorów oraz w ram ach pomocy sąsiedzkiej itp. Także podjęcie zarobkowej p ra ­ cy w czasie urlopu przypadającego na okres wypowiedzenia i na ostatni (końcowy) okres zatrudnienia pracow nika w poprzednim zakładzie pracy nie powodo­ w ało u traty wynagrodzenia za ten urlop. W świetle bowiem w yjaśnienia CRZZ n a­ stęp u je wówczas skrócenie okresu wypowiedzenia równoznaczne z wcześniejszym rozw iązaniem poprzedniej umowy o pracę, wobec czego pracow nikow i przysługuje w ynagrodzenie za urlop, którego już nie może otrzym ać w naturze.

11. E k w i w a l e n t p i e n i ę ż n y z a n i e w y k o r z y s t a n y u r l o p

Urlop powinien być w ykorzystany w naturze. W ypłacenie ekw iw alentu pienięż­ nego za nie w ykorzystany urlop nie spełnia zadań urlopu (patrz wyżej: p k t 2), jest więc ono dopuszczalne w yjątkow o tylko w nielicznych sytuacjach w yraźnie prze­ w idzianych w obowiązujących przepisach, które — jako w yjątkow e — nie podle­

g a ją w ykładni rozszerzającej. Mianowicie tylko w razie niew ykorzystania przysłu­ gującego urlopu z powodu rozw iązania lub wygaśnięcia stosunku pracy albo w sku­ te k pow ołania pracow nika cło zasadniczej lub okresowej służby w ojskow ej p rzy ­ sługuje ekw iw alent pieniężny (ant. 19). Poprzednio z mocy § 8 rozp. wyk. z 1953 r., w okresie wypowiedzenia pracow nikow i umowy o pracę należało udzielić przy­ sługującego m u urlopu, a jeżeli oikres urlopu był rów ny ofcretsiowi wypowiedzenia albo był dłuższy od tego okresu, pracow nikow i przysługiw ało w ynagrodzenie za n ie w ykorzystany urlop. Obecnie, w razie wypowiedzenia umowy o pracę przez zakład pracy należy pracownikowi w okresie wypowiedzenia udzielić bieżącego urlopu przysługującego w roku, w którym następuje rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli okres ten w ynosi co najm niej trzy miesiące (art. 18 ust. 1); jeżeli okres ten je st krótszy, należy wypłacić ekw iw alent za bieżący nie w ykorzystany urlop.

Nowa ustaw a — odmiennie od poprzednio obow iązującej — nie dopuszcza w y­ p ła ty pracow nikow i ekw iw alentu za nie w ykorzystany urlop w razie przeniesienia pracow nika za granicę. U staw a rozszerza dopuszczalność w ypłaty ekw iw alentu za nie w ykorzystany urlop na sytuacje, w których pracow nik bez swej w iny nie mógł w ykorzystać urlopu w naturze na skutek rozwiązania lub w ygaśnięcia stosunku p racy — bez względu na sposób ustania tego stosunku. Ekw iw alent należy się także w razie niemożności w ykorzystania urlopu n a skutek wypowiedzenia przez pracow ­

ał P o r. w y ro k SN z dn. 30.V.1961 r. (RPEiS 1962, z. II, s. 356) I M . Ś w i ę c i c k i : P ra w o p r a c y 1968, s. 337.

20 W y jaśn ien ie M inist. P ra c y i O pieki Społecznej z dn. 9.III.1954 r. (P raw o p ra c y opr, p rzez J. Z i e l i ń s k i e g o , 1959 r., t. I, s. 515).

46 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i _{N r 9 (141)}

nlka umowy o pracę z uspraw iedliw ionych przyczyn szeroko ujętych w rozporządze­ niu w ykonaw czym (patrz wyżej: p k t 6). N atom iast sam ow olne porzucenie pracy po­ w oduje pod rządem nowej ustaw y m. in. także u tra tę ekw iw alentu za nie w yko­ rzystany urlop.

Z mocy a rt. X II § 2 przep. wpraw. k.c. i a rt. 284 k,z. roszczenie o w ynagrodzenie (ekwiwalent) za nie w ykorzystany urlop przedaw nia się z upływem trzech lat od daity wymagalności (art. 108 p.o.p.c. z 1950 r.), tj. od dnia, w którym udzielenie urlopu w n atu rze stało się niemożliwe w tym roku kalendarzow ym , w którym urlop przysługuje, np. na skutek bezpodstawnego przesunięcia tego urlopu na przyszłość a następnie ustania umowy o pracę.

Roszczenia o wynagrodzenie (ekwiwalent) za nie w ykorzystany urlop można do­ chodzić tylko w drodze sądowej 22 przed upływ em roku od dnia zakończenia sto­ sunku pracy (art. 473 k.z. w związku z a rt. X II § 2 przep. wprow. k.c.). Po upływ ie tego teirminiu zakład pracy nie pow inien odmówić w ypłaty sprekludow anego albo przedawnionego w ynagrodzenia (ekwiwalentu) za nie w ykorzystany urlop, jeżeli pracow nik w obow iązującym term in ie zażądał tego w ynagrodzenia, ale zakład pracy bezpodstaw nie opóźnił w ypłatę aż do upływ u term inu prekluzji lu b przedaw ­ nienia, a pracow nik ufał, że zakład pracy dobrowolnie dokona należnej w ypłaty.2*

Roszczenie członka spółdzielni pracy o w ynagrodzenie (ekwiwalent) za nie w y­ korzystany urlop nie podlega półrocznej prekluzji przewidzianej w art. 127 § 5

ustaw y z dnia -17.11.1961 r. o spółdzielniach i ich związkach dla dochodzenia od­ szkodowania za bezpodstaw ne ustanie spółdzielczego stosunku pracy. To roszczenie „urlopowe” w ynika bowiem z innej podstaw y praw n ej niż przew idziana w o sta t­ nio przytoczonym przepisie, nie m a więc odszkodowawczego charakteru.

U staw a przyznaje ekw iw alent pieniężny w razie niew ykorzystania przysługują­ cego urlopu z powodu rozwiązania lub w ygaśnięcia — z jakiejkolw iek przyczyny — stosunku pracy oraz w razie powołania pracow nika do zasadniczej lub okresow ej służby wojskowej (art. 19). Przeipis ten nie mówi, że ekw iw alent ten przysługuje tylko pracownikowi. Dopuszcza on więc w ypłacenie ekw iw alentu spadkobiercy(om) pracow nika, z którym stosunek poracy w ygasł na skutek jego śmierci.

Rozwiązanie umowy o pracę następuje z mocy oświadczenia woli jednej albo' obu stron, natom iast wygaśnięcie tej umowy jest autom atycznym następstw em zdarzenia, z którym obow iązujący przepis wiąże skutek praw ny w postaci u stan ia (zakończenia) obowiązywania tej umowy. Do takich zdarzeń należy m. in. tym cza­ sowe aresztow anie pracow nika trw ające dłużej niż trzy miesiące (art. 4 d e k re tu styczniowego).

Praw o do płatnego urlopu (patrz w yżej: p k t 2) stanow i należność za świadczoną poprzednio pracę. Tylko w yraźny przepis p raw a może pozbawić pracow nika te j należności przew idzianej w ram ach a rt. 59 ust. 2 Konst. PRL. U staw a nie zaw iera przepisu, który by przew idyw ał tu u tra tę urlopu n a sk u tek w ygaśnięcia umowy o pracę z mocy samego praw a. Wygaśnięcie więc umowy o pracę na skutek tymczaso­ wego aresztow ania pracow nika nie powoduje sam o przez się u tra ty nabytego prze­

* P o r. I. W o l b e r g : O p rzed aw n ien iu roszczeń u rlo p o w y ch , P Z S 1964, n r ll*, s. 33 i 34. «* CRZZ w d ecy zji z dn. 24.XII.1958 r. 15/175 ZKR/50 (O rzecznictw o CRZZ w sp ra w a c h k o ­ m is ji ro zjem czy ch , W arszaw a 1963, s. 8) w y ja śn iła , że k o m isje ro zjem cze n ie są w łaściw e d o ro z strzy g a n ia sp o ró w o ta k ie roszczenia. P a tr z ta k ż e A. Z i e l i ń s k i : O chrona roszczeń p raco w n ik ó w w sądow ym p o stę p o w an iu cy w iln y m , W ydaw nictw o P ra w n ic ze 1969, s. 64.