Temat lekcji : Edukacja zdrowotna – metody samobadania i samokontroli.
Dla klasy I kms gr. I 12.03.2020r.
Zdrowie ( wg WHO) to stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania (ułomności). To sprawność do
„prowadzenia produktywnego życia społecznego, ekonomicznego i duchowego. Zdrowie jest dla człowieka największą wartością. Dzięki niej możemy cieszyć się życiem, wszechstronnie się rozwijać, realizować swoje życiowe plany i urzeczywistniać marzenia. Samokontrola to inaczej badanie samego siebie, zbieranie informacji o stanie swojego ciała i organizmu.
Natomiast podejmowanie przez człowieka działań, których celem jest analiza zebranych informacji oraz umiejętność modyfikowania ich nazywamy samooceną. Dopełnieniem dbałości o nasze zdrowie jest przeprowadzanie systematycznie badań profilaktycznych oraz samokontrola naszego organizmu. Badania laboratoryjne to niezawodne narzędzie
diagnozujące. Są wykorzystywane w celach diagnostycznych, ale też profilaktycznych i kontrolnych. Ich wykonywanie w pewnych okresach życia jest niezwykle istotne w prewencji wielu chorób. Często dobre samopoczucie usypia naszą czujność. „Nic mi nie jest, więc jestem zdrowy”. Ale czy na pewno? Może nie kontrolujemy się, bo po prostu nie mamy pojęcia o tym, co i kiedy badać. Dzięki podstawowym fizjologicznym wyznacznikom i
badaniom laboratoryjnym możemy poznać stan naszego organizmu, to czy jesteśmy zdrowi.
Podstawowymi wyznacznikami stanu organizmu są: oddech, tętno, temperatura, ból w klatce piersiowej, stan skóry, włosów i jamy ustnej, waga i wzrost, krew, mocz, kał, ciśnienie krwi, RTG płuc i EKG
O stanie zdrowia lub chorobie świadczyć mogą takie podstawowe parametry, jak: oddech, tętno, ciśnienie krwi, waga i wzrost oraz stan skóry i jamy ustnej, „aby móc dążyć do poprawy stanu zdrowia i zabezpieczyć je, należy kontrolować stan swojego organizmu". Samokontrola prowadzona samodzielnie przez ucznia klasy ponadgimnazjalnej może polegać na:
• ocenie stanu skóry (na przykład: czyjej kolor jest właściwy, czy nie pojawiły się odbarwienia, plamy, krosty lub poważne otarcia czy oparzenia),
• ocenie oddechu (na przykład: czy ma możliwość oddychania przez nos, czy nie ma trudności takich jak częsty kaszel, zadyszka, szybkie męczenie się i trudności w „złapaniu" powietrza.)
• ocenie tętna - poprzez mierzenie go na jednej z tętnic i porównywanie z wartością właściwą dla wieku
• ocenie masy ciała (poprzez porównywanie wartości wzrostu i wagi do wartości należnych w danym wieku i dla określonej płci).
• ocenie jamy ustnej,
• wykonywaniu badań profilaktycznych (krew, mocz, kał, ciśnienie, EKG, RTG płuc).
Podstawowe wyznaczniki stanu organizmu.
Oddech. Oddychanie to pobieranie powietrza podczas wdechu - przechodzi ono przez jamę nosową, jamę gardłową, krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzelik i aż do płuc, skąd przez
pęcherzyki płucne tlen zawarty w powietrzu przedostaje się do krwi i razem z krwią do całego organizmu; następnie krew „zabiera" z organizmu dwutlenek węgla i odprowadza go do pęcherzyków płucnych - stąd zostaje on wydalany przy wydechu. Przy zwiększonym wysiłku fizycznym wzrasta częstość oddechów. Wraz z wiekiem wzrasta pojemność płuc –
jednocześnie, więc zmniejsza się częstość oddechów. Noworodek oddycha ok. 55 razy na minutę, roczne dziecko ok. 40 razy na minutę, 6-letnie - 27 razy, a w okresie dojrzewania - 16 razy. Płuca dorosłego człowieka mieszczą ok. 5 litrów powietrza. Oddech prawidłowy to oddech: regularny, równomiernie głęboki, wykonywany bez wysiłku, wykonywany przez nos, bez szmerów, z równomiernym unoszeniem i opadaniem boków klatki piersiowej. W
warunkach patologicznych można zaobserwować: oddech zwolniony, nadmierna wentylacja płuc (hiperwentylacja), zmniejszona wentylacja płuc (hipowentylacja), bezdech, duszność, oddychanie wysiłkowe, np. oddechy z udziałem dodatkowych mięśni oddechowych.
Trudności w oddychaniu może wywołać katar (np. pojawiający się po przemoczeniu lub przemarznięciu) albo inne choroby układu oddechowego, które wymagają szybkiego kontaktu z lekarzem i leczenia, takie jak: angina, zapalenie oskrzeli i płuc, gruźlica. W przypadku trudności w oddychaniu spowodowanymi zakrztuszeniem(pacjent przytomny) wykonujemy 5 uderzeń między w plecy między łopatkami, naprzemiennie z 5 uciśnięciami nadbrzusza do momentu usunięcia ciała obcego. Gdy wystąpi utrata przytomności,
zatrzymanie oddechu stosujemy masaż serca i sztuczne oddychanie oraz wzywamy pomoc medyczną ( 997 lub 112). Tętno. Nauczyciel prosi uczniów, aby na wewnętrznej stronie nadgarstka, po stronie kciuka - na tętnicy promieniowej - położyli trzy środkowe palce drugiej ręki i spróbowali wyczuć puls, czyli tętno. Nauczyciel wyjaśnia, że tętno informuje nas o pracy serca - o częstości i rytmiczności jego uderzeń. Przy każdym uderzeniu (skurczu serca) do dużych tętnic „wyrzucana" jest krew. Częstotliwość tętna u człowieka zależy od wieku, wysiłku fizycznego, stanów emocjonalnych, choroby. W wieku dojrzałym wynosi średnio 72 uderzenia na minutę, w wieku starszym średnio 67, a u noworodka ok. 140. Tętno bada się najczęściej na tętnicy promieniowej (okolica nadgarstka), ale także na tętnicach: szyjnej zewnętrznej, ramiennej, udowej, podkolanowej i grzbietowej stopy. Przyspieszone tętno występuje w okresie trawienia, podniecenia nerwowego, w chorobach gorączkowych, przyspieszonej przemianie materii, niewydolności krążenia, w czasie krwotoków. Zwolnione tętno występuje w schorzeniach mózgowia, w zatruciach wewnątrz- i zewnątrzpochodnych, obrzękach pochodzenia sercowego. Obrzęk to nadmierne gromadzenie się płynu w tkankach.
Najczęściej umiejscawiają się w okolicach stopy i podudzia. W nasilonej niewydolności krążenia pojawiają się na udach, brzuchu, dolnych częściach klatki piersiowej, okolicy
lędźwiowo-krzyżowej. Zwolnione tętno podczas snu i u osób wytrenowanych jest zjawiskiem prawidłowym. Czynność serca, a więc i tętno są nieco przyspieszone u płci żeńskiej w
porównaniu z męską. Poza częstotliwością tętna można określić jego siłę i miarowość.
Temperatura. Prawidłowa temperatura u człowieka zdrowego wynosi 36-37°C (mierzona w odbycie o 0,5°C wyższa niż pod pachą, mierzona w jamie ustnej o 0,3° wyższa niż pod pachą).
Temperatura ciała człowieka w ciągu doby może ulegać cyklicznym wahaniom wynoszącym od 0,5 do 1°. Najniższa jest w czasie snu i we wczesnych godzinach rannych. Najwyższa we wczesnych godzinach wieczornych. U kobiet temperatura zmienia się w zależności od okresu cyklu jajnikowego —podwyższa się o ok. 0,5° w czasie owulacji i utrzymuje na podwyższonym poziomie przez drugą połowę cyklu. Mogą wystąpić zaburzenia w termoregulacji. Gorączka
(hipertermia) to podwyższenie temperatury ciała powyżej górnej granicy normy, tj. 37°C. Jest ona ogólnoustrojowym odczynem na działanie różnorodnych czynników. Wzrost temperatury odbywa się za pośrednictwem ośrodka termoregulacji, który pod wpływem tych czynników przestawia organizm na utrzymywanie wyższej temperatury ciała. Maksymalna temperatura ciała wywołana gorączką, przy której możliwe jest przeżycie wynosi 42°C. Ochłodzenie ciała poniżej 28-26°C (hipotermia) może prowadzić do śmierci wskutek porażenia ośrodka oddechowego i naczynioruchowego.
Ból w klatce piersiowej. Ból wieńcowy najczęściej umiejscawia się za mostkiem, ma
charakter bólu rozpierającego, piekącego lub dławiącego. Promieniuje wzdłuż lewej kończyny górnej, do palców. Pojawia się nagle, najczęściej w czasie wysiłku, zmusza chorego do
przerwania wykonywanej czynności. Ustępuje po odpoczynku. Charakterystyczny dla dusznicy bolesnej. Ból zawałowy to silny ból umiejscowiony za mostkiem, rozpierający, piekący, promieniujący do lewego barku, lewej kończyny i żuchwy. Nie ustępuje po odpoczynku.
Ocena stanu skóry i włosów. Skóra jest powłoką oddzielającą wnętrze organizmu ludzkiego od świata zewnętrznego. Stanowi mocną, elastyczną pokrywę wytrzymałą zarówno na ucisk, jak i rozciąganie. Jest nieprzenikliwa dla większości substancji rozpuszczalnych i gazowych, chroni przed inwazją flory bakteryjnej. Odgrywa kluczową rolę w termoregulacji. Jest
narządem zmysłu zawierającym receptory dotyku, bólu, ucisku, wibracji, temperatury. Ogólny stan skory (wygląd, zabarwienie, napięcie, ciepłota, owłosienie, wykwity, grubość) jest źródłem informacji o stanie zdrowia całego ustroju. Obserwacja obejmuje ocenę stanu higienicznego skóry oraz wygląd skóry. Kolor (zabarwienie) skóry powinien być różowy lub w odcieniu śniadym. Blada skóra twarzy jest charakterystyczna dla dużej niedokrwistości. Żółte zabarwienie skóry towarzyszy żółtaczkom. Brązowe plamy pojawiają się na twarzy w
przebiegu chorób wątroby lub u kobiet w ciąży (ostuda). Zabarwienie ziemiste może wskazywać na zaawansowaną chorobę nowotworową, a jasnobrunatne - na marskość wątroby. Zmiany na skórze o rożnym charakterze mogą być objawem chorób zakaźnych, alergicznych, grzybiczych, wirusowych, bakteryjnych, pasożytniczych i nowotworowych. Włos jest twardym, wydłużonym tworem nabłonkowym skóry, składającym się z łodygi, która znajduje się poza skórą i korzenia, który znajduje się w skórze. Włosy występują na całej skórze z wyjątkiem podeszwy, dłoni, poszczególnych elementów zewnętrznych narządów płciowych, czerwieni wargowej. Najobfitsze są na głowie, gdzie jest ich ok. 300/cm2. Do najczęściej występujących zaburzeń w owłosieniu należy: wypadanie włosów (łysienie) oraz nadmierny porost włosów. Wypadanie włosów w części przypadków jest przemijające i ustępuje po usunięciu przyczyny. Przyczyn wypadania włosów jest wiele. Częstą przyczyną wypadania włosów u kobiet jest niedobór estrogenów. Następuje to po urodzeniu dziecka, gdy ich poziom spada kilkaset razy. Po 2 – 4 miesiącach sytuacja na ogół samoczynnie wraca do normy. Jeśli mimo upływu czasu włosy nadal wypadają, konieczna będzie wizyta u dermatologa. Nagły spadek estrogenów ma miejsce także po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych, co wiąże się także z wypadaniem włosów. Innym okresem w życiu kobiety, gdy fryzura ulega przerzedzeniu, jest menopauza. Ok. 45 roku życia spada poziom estrogenu i progesteronu, a jednocześnie stajesz się bardziej podatna na działanie
testosteronu. Jeśli włosy zaczynają wypadać nagle i intensywnie, warto przeprowadzić diagnostykę w kierunku chorób jajników. Nadmiar serum, charakterystyczny dla łojotoku sprawia, że włosy wypadają. Z kolei przy łupieżu, a zwłaszcza jego tłustej odmianie,
przylegające do skóry głowy łuski utrudniają mieszkom normalne funkcjonowanie i zostaje zaburzone mikrokrążenie. Łupież jest najczęściej problemem kosmetycznym, za którym może się jednak kryć łuszczyca, wyprysk lub grzybica. W tej dolegliwości pomagają specjalne kosmetyki i preparaty medyczne. Wypadanie włosów może być spowodowane przez antybiotyki, leki przeciwzakrzepowe, leki stosowane w chorobach tarczycy, chorobach reumatologicznych, a nawet z powodu przyjmowania środków antykoncepcyjnych. Sytuacja wraca do normy po odstawieniu leków. Przyczyną intensywnego wypadania włosów może być niedobór żelaza oraz cynku. Uzupełnienie ich braku zazwyczaj zatrzymuje proces i włosy odrastają. Wypadanie włosów powoduje też brak i nadmiar witaminy A. Może być ono spowodowane niedożywieniem, a zwłaszcza niedoborami białkowymi czy aminokwasowymi i często występuje, jeśli stosujemy diety odchudzające. Przyjmowanie preparatów, np. drożdży, witamin z grupy B, biotyny lub aminokwasów czasem przynosi poprawę. Stres trwający długo może zwiększyć wypadanie włosów. Nasila się on wydzielanie hormonów takich jak
prolaktyna (w dużym stężeniu występuje np. u matek karmiących), której nadmiar powoduje właśnie utratę włosów. W tym przypadku pomocne mogą być techniki pozwalające nauczyć się z nim radzić. Nagła utrata włosów występuje niekiedy pod wpływem szoku, a może trwać nawet do kilku miesięcy po wydarzeniu. W tym wypadku wskazana będzie psychoterapia. W trakcie trwania i po przebyciu chorób zakaźnych z towarzyszeniem gorączki również może wystąpić nadmierna utrata włosów. Również przewlekłe stany zapalne (np. uszu, zatok) mogą doprowadzić do wypadania włosów. Po ich wyleczeniu fryzura zazwyczaj wraca do normy.
Pomocne mogą być preparaty wzmacniające i witaminy. Jeśli tendencja do wypadania włosów utrzymywać się będzie 2- 3 miesiące pomimo zastosowanych środków zaradczych – wskazana jest wizyta u dermatologa, który oceni, co jest przyczyna wypadania włosów i podejmie odpowiednie leczenie.
Ocena stanu jamy ustnej. Oceniając stan jamy ustnej należy zwrócić uwagę na wszystkie narządy leżące w jej obrębie. Zmiany chorobowe w jamie ustnej najczęściej dotyczą języka, zębów, dziąseł i błony śluzowej. Wargi zdrowe mają kolor czerwony lub różowoczerwony, są lśniące, nawilżane przez śluz wytwarzany w gruczołach błony śluzowej warg. W obrębie warg mogą pojawiać się zmiany takie jak opryszczka, palenie kątowe (zajady). Wczesne
wykrywanie i diagnostyka zmian zlokalizowanych w jamie ustnej mają istotne znaczenie w rozpoznaniu szeregu chorób ogólnoustrojowych. Objawy chorób jamy ustnej. Zapalne choroby jamy ustnej mogą objawiać się bólem, swędzeniem lub pieczeniem,
zaczerwienieniem, rozpulchnieniem lub obrzękiem błon śluzowych. Czasem obecny jest nalot na śluzówkach oraz nieprzyjemny zapach z jamy ustnej. Zapaleniu śluzówki jamy ustnej sprzyja niedostateczna higiena jamy ustnej, a także wysuszenie śluzówki, co często występuje u osób starszych. Wysuszone błony śluzowe są atakowane przez wirusy i bakterie, częste są też infekcje grzybicze. Skaleczenia, podrażnienia, oparzenia, źle dopasowane protezy również sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych. Niedobory pokarmowe, niedobory witamin B i C, niedobór żelaza pogarszają sytuację. Niektóre zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą być objawem zaburzeń ogólnoustrojowych lub zwiastunem poważniejszych chorób. Podstawą dbania o zdrowie jamy ustnej jest staranna higiena, polegająca na dokładnym myciu zębów i przestrzeni międzyzębowych (nitka dentystyczna), co najmniej dwa razy dziennie, najlepiej po każdym posiłku. Dla zdrowia jamy ustnej, podobnie jak dla całego organizmu ważna jest odpowiednia dieta – „zdrowe jedzenie”: witaminy, minerały zawarte w świeżych warzywach i owocach, nabiał, chude mięso, natomiast unikanie cukrów prostych, czyli słodyczy, rzeczy tłustych i smażonych. Palenie papierosów jest oczywiście szkodliwe. Dla zdrowia jamy ustnej
ważne są systematyczne wizyty u dentysty – leczenie ubytków w zębach oraz usuwanie kamienia nazębnego (ogniska zakażeń bakteryjnych). Często występującym schorzeniem tkanek okołozębowych jest zapalenie dziąseł. Przyczyną powstawania stanu zapalnego są bakterie namnażające się na szyjkach zębów w okolicy dziąsła na skutek niedostatecznej higieny jamy ustnej. Czynnikami ułatwiającymi rozwój drobnoustrojów mogą być kamień nazębny, ubytki w wypełnieniach, źle dopasowane protezy czy wady zgryzu. Objawy
zapalenia dziąseł to obrzęk, zaczerwienienie, bolesność i czasem krwawienie. Ciężki przebieg zapalenia dziąseł objawia się gorączką, ślinotokiem oraz silnym bólem uniemożliwiającym spożywanie pokarmów. Jeżeli zapalenie dziąseł nie jest leczone, może dojść do zajęcia kości, powstania ropni przyzębowych, co w z kolei może doprowadzić do utraty zęba. W leczeniu zapalenia dziąseł stosuje się miejscowe środki przeciwzapalne (różne płyny do płukania jamy ustnej dostępne w aptekach), czasem zachodzi potrzeba podania leków przeciwbólowych lub antybiotyku. Przykry zapach z ust, to dość powszechna przypadłość, dotyczy wielu osób.
Wydawać by się mogło, że problem jest błahy. Przyczyny tej dolegliwości są zazwyczaj niegroźne i tylko w pojedynczych przypadkach nieświeży oddech jest oznaką poważnej choroby. Jednak przykry zapach z ust może skutecznie utrudniać życie - zniechęcać
znajomych, uniemożliwić zaprzyjaźnianie się z nowymi osobami, może też dyskwalifikować w oczach pracodawcy. Nieświeży oddech stanowi często większy problem dla otoczenia niż dla osoby dotkniętej tą przypadłością. Większość przyczyn przykrego zapachu tkwi w jamie ustnej (nieprzyjemny zapach może mieć też źródło w innych chorobach przewodu
pokarmowego i układu oddechowego), są to np.: niedokładne mycie zębów, dziąseł i języka (bakterie mają pożywkę z resztek jedzenia), choroby uzębienia (ubytki próchnicowe, zgorzel miazgi, psujące się pozostawione korzenie zębów), bakteryjne zapalenie dziąseł i przyzębia, grzybica jamy ustnej, owrzodzenia i przetoki w jamie ustnej, zużyte, porowate protezy, których oczyszczenie jest trudne, zmniejszony dopływ śliny i wysychanie śluzówek (oddychanie przez usta, przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, zażywanie niektórych leków, które wysuszają gardło i usta oraz hamują wydzielanie śliny). Leczenie jest skuteczne tylko wtedy, gdy usuwa przyczyny. Przyczyn należy szukać najpierw tam, gdzie są one najczęstsze, czyli w jamie ustnej, choć nieprzyjemny zapach może mieć też źródło w innych chorobach przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Zlikwidować trzeba próchnicę, usunąć korzenie zębów i kamień nazębny, wyleczyć zapalenie dziąseł i przyzębia. Pamiętać należy o systematycznej i dokładnej higienie jamy ustnej. Pamiętać też należy o czyszczeniu języka. Nagromadzone na języku bakterie produkują lotne związki siarkowe o ostrym zapachu. Zbierają się one w niteczkowatych brodawkach języka. Nalot można usuwać specjalną szczoteczką. W aptekach dostępne są specjalne płyny do płukania jamy ustnej i szczoteczki do czyszczenia zębów oraz języka.
Waga i wzrost. Kolejnym wyznacznikami stanu zdrowia są: masa ciała ( mierzona w kg) i wzrost
( mierzony w cm) . Waga i wzrost informują nas o takich stanach jak: prawidłowa masa ciała, niedowaga, nadwaga. BMI (Body Mass Index) jest wskaźnikiem obliczanym na podstawie wzrostu oraz masy ciała. Jego wartość jest pomocna w ocenie ryzyka wystąpienia chorób związanych z nadwagą takich jak miażdżyca, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca. Im mniejsza wartość BMI, tym ryzyko wystąpienia chorób jest mniejsze. Zbyt niski wskaźnik oznaczać może, że zagraża nam inna choroba – anoreksja. W sytuacji, kiedy stwierdzona zostanie niedowaga, nadwaga albo otyłość, należałoby zasięgnąć porady specjalisty,
ponieważ mogą to być stany świadczące o zaczynającej się chorobie. Mogą to być także stany nadwagi i otyłości spowodowane zbyt dużą ilości spożywanych pokarmów i jednocześnie zbyt małą aktywnością fizyczną.
< 18,5 – niedowaga, 18,5–24,99 – wartość prawidłowa, ≥ 25,0 – nadwaga. W praktyce klinicznej nie jest zalecane stosowanie wskaźnika BMI do oznaczania prawidłowej masy ciała dla dzieci do ok. 14 roku życia, służą do tego tabele centylowe. Dokładniejszym, lecz
trudniejszym do zmierzenia bez specjalistycznej aparatury jest wskaźnik procentowej zawartości tłuszczu w organizmie. Zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie (BF %) można obliczyć za pomocą wielu metod. Niektóre z nich dla wielu nie będą nigdy dostępne,
ponieważ wymagają albo dostępu do specjalistycznego sprzętu pomiarowego albo
umiejętności wykorzystywania bardzo skomplikowanych wzorów antropometrycznych. Ze wszystkich metod, które zostały stworzone i opracowane, począwszy od pomiarów fałd skórno – mięśniowych aż po metody wykorzystujące impuls bioelektryczny,
nieskomplikowaną i skuteczną metodą jest YMCA, która właśnie określa poziom tkanki tłuszczowej w organizmie. Metoda YMCA wykorzystuję tylko dwie zmienne: obwód pasa (talii) oraz masę ciała. Dla ułatwienia wzór został rozbity na 6 części, które mają za zadanie ułatwić uzyskanie prawidłowego wyniku.
Lp. Oblicz: Wzory
1 a 4,15 x obwód pasa (talii)
2 b a : 2,54
3 c 0,082 x masa ciała x 2,2
4 d b – c – 98,42 (dla kobiet b – c - 76,76 )
5 e masa ciała x 2,2
6 Wynik d: e x100
Przykład: Masa ciała: 80 kg, Obwód pasa (talii): 100 cm, Płeć: Mężczyzna 1.
Krok nr 1: oblicz „a”
a = 4,15 x obwód pasa (talii) a = 4,15 x 100 cm
a = 415 2.
Krok nr 2 oblicz „b”
b = a : 2,54 b = 415 : 2,54 b= 163,38 3.
Krok nr 3 oblicz „c”
c = 0,082 x masa ciała x 2,2 c = 0,082 x 80 kg x 2,2 c= 14,43
4.
Krok nr 4 oblicz „d”
d = b – c – 98,42 (dla kobiet b – c - 76,76 ) d = 163,38 - 14,43 - 98,42
d= 50,53 5.
Krok nr 5 oblicz „e”
e = masa ciała x 2,2 e = 80 kg x 2,2 e= 176
6.
Krok nr 6 oblicz „wynik”
Wynik = d:e x100 Wynik = 50,53:176 x100 Wynik= 28,71% +/- ~3 %
Uzyskany wynik to procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie (BF %), Wynik należy skonfrontować z poniższą tabelą, która znajduję się z artykule „ Atrakcyjność fizyczna, a poziom tkanki tłuszczowej”.
Poziom tłuszczu w ciele jest precyzyjnie określony w zależności od płci i wieku.
Mężczyźni
Wiek % tkanki tłuszczowej
Ideał Norma Nadwaga lub
otyłość 19-
24
10.8 % 14.9 % 19.0 % 23.3 %
25- 29
12.8 % 16.5 % 1 20.3 % 24.4 %
30- 34
14.5 % 18.0 % 21.5 % 25.2 %
35- 39
16.1 % 19.4 % 22.6 % 26.1 %
40- 44
17.5 % 20.5 % 23.6 % 26.9 %
45- 49
18.6 % 21.5 % 24.5 % 27.6 %
50- 54
19.8 % 22.7 % 25.6 % 28.7 %
55- 59
20.2 % 23.2 % 26.2 % 29.3 %
60 + 20.3 % 23.5 % 26.7 % 29.8 %
Kobiety 19- 24
18.9 % 22.1 % 22,1% 25.0 % 29.6 %
25- 29
18.9 % 22.0 % 25.4 % 2 29.8 %
30- 34
19.7 % 22.7 % 26.4 % 30.5 %
35- 39
21.0 % 24.0 % 27.7 % 31.5 %
40- 44
22.6 % 25.6 % 29.3 % 32.8 %
45- 49
24.3 % 27.3 % 30.9 % 34.1 %
50- 54
26.6 % 29.7 % 33.1 % 36.2 %
55- 59
27.4 % 30.7 % 34.0 % 37.3 %
60 + 27.6 % 31.0 % 34.4 % 38.0 %
Wskaźnik BF % może stać się dla wielu wykładnikiem kondycji fizycznej i stanu zdrowia oraz służyć do monitorowania przebiegu diety oraz zmian w organizmie poddanym treningowi redukującemu zbędną tkankę tłuszczową. Można również zastosować obliczenie wskaźnika WHR. Jest to stosunek obwodu pasa do obwodu bioder. Wskaźnik ten informuje nas o tym, jaki typ sylwetki i otyłości prezentujemy. Wyróżniamy sylwetkę w kształcie gruszki bądź jabłka oraz otyłość brzuszną lub pośladkowo-udową. Otyłość brzuszną (sylwetka typu 'jabłko') rozpoznajemy, gdy WHR jest większy lub równy 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn. Otyłość pośladkowo-udową (sylwetka typu 'gruszka') rozpoznajemy, gdy WHR jest niższy niż 0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn.
Badania krwi. Minimum raz do roku powinno wykonać się morfologię krwi. Pozwoli to na szybką identyfikację chorób. Na badanie krwi przychodzimy rano, na czczo. A oto informacje dotyczące podstawowych badań morfologicznych. Hemoglobina jest białkowym składnikiem krwinek czerwonych. Jej zadaniem jest transport tlenu i dwutlenku węgla od i do komórek naszego organizmu. Hemoglobina jest podstawowym parametrem, który służy do
rozpoznawania niedokrwistości. Norma K: 12-16 g/dl, M: 14-18 g/dl. Erytrocyty (RBC) to podstawowe składniki morfotyczne krwi, czyli tzw. czerwone krwinki. Komórki te transportują tlen do tkanek i dwutlenek węgla z tkanek do płuc. Powstają w szpiku kostnym i żyją około 100 dni. Liczba krwinek czerwonych zależy od płci i wieku. norma: K: 4,2-5,4 mln/ul, M: 4,7- 6,2 mln/ul. MCV to średnia objętość pojedynczej krwinki. Norma: K: 81-99 fl, M: 80-94 fl.
MCH to średnia masa hemoglobiny w krwince Norma: K: 27-31 pg, M: 27-34 pg. MCHC to średnie stężenie hemoglobiny w krwince. Norma: 33-37 g/dl. Hematokryt (HCT) to stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości osocza. Zależy od liczby krwinek czerwonych, objętości erytrocytów, objętości krwi krążącej, płci i wieku. Norma: K: 37-47%, M: 42-52%.
Leukocyty (WBC) to jądrzaste komórki, które powstają w szpiku kostnym i w tkance limfatycznej. Potocznie zwane białymi krwinkami. Główną funkcją leukocytów jest obrona organizmu przed mikroorganizmami. Norma: 4-10 tys/µl. Trombocyty (PLT) to bezjądrzaste elementy morfotyczne krwi, które są nazywane płytkami krwi. Powstają w szpiku i tkance limfatycznej. Norma: 150-400 tys/µl. Odczyn Biernackiego (OB) to badanie szybkości opadania krwinek czerwonych. To test oceniający zaburzenia składu białek osocza oraz właściwości erytrocytów. Norma: K: 3-15 mm, M: 10 mm. Cholesterol to tłuszczowy związek
chemiczny, który występuje w organizmie w połączeniu z białkami. Jest niezbędny do życia, gdyż uczestniczy w powstawaniu hormonów sterydowych, kwasów żółciowych i witaminy D.
Poza tym jest składnikiem błon komórkowych. Cholesterol ma w organizmie człowieka dwa źródła: dieta (cholesterol egzogenny) i wątroba (cholesterol endogenny). Może dość do sytuacji, gdy wątroba produkuje za dużo cholesterolu. Należy wówczas zacząć przyjmować leki, gdyż stan taki może być niebezpieczny dla zdrowia. Jeżeli mowa o całkowitym poziomie cholesterolu, to wartością prawidłową jest poziom mniejszy niż 200 mg/dl. W przypadku cholesterolu LDL ( zły cholesterol) jego poziom powinien być mniejszy niż 130 mg/dl, a w przypadku cholesterolu HDL ( dobry cholesterol) u mężczyzn więcej niż 35mg/dl, a u kobiet więcej niż 45 mg/dl. Zły cholesterol (LDL) odpowiada za przenoszenie cholesterolu z wątroby do komórek. Jeżeli w organizmie mamy więcej cholesterolu, niż potrzeba komórkom, powoli zaczyna się on osadzać na ścianach tętniczych. Rośnie tym samym ryzyko choroby wieńcowej i miażdżycy. Nazywany jest często cichym zabójcą, gdyż jego podwyższony poziom niesie ze sobą wiele niebezpieczeństw. Ponadto brak jest widocznych objawów, które mogą
wskazywać na jego występowanie. Natomiast tzw. „dobry cholesterol” to (HDL) ma za zadanie odtransportowywanie nadmiaru cholesterolu ze ścian naczyń krwionośnych do wątroby. Zatem należy obniżać poziom „złego cholesterolu” w organizmie, a dbać o
podwyższanie poziomu tego „dobrego”. Poziom glukozy we krwi czczo: do 110 mg/dl - wynik prawidłowy, 110-125 mg/dl - wskazuje na nieprawidłową tolerancję glukozy, powyżej 126 mg/dl – cukrzyca. Dwie godziny po posiłku: poniżej 140 mg/dl - wynik prawidłowy, 140-200 mg/dl - wskazuje na nieprawidłową tolerancję glukozy, powyżej 200 mg/dl – cukrzyca.
Badanie ogólne moczu. Pozwala na monitorowanie czynności układu moczowego. Takie badanie winniśmy wykonywać raz w roku i w razie potrzeby (infekcje). Dzięki niemu można rozpoznać pewne schorzenia, takie jak kamica nerek, stany zapalne i choroby metaboliczne, np. cukrzyca. Istotny jest również kolor moczu. Warto wiedzieć, że niektóre substancje zawarte w pożywieniu potrafią zmienić jego barwę – buraki, witamina B – na czerwono, witamina C i furaginum (antybiotyk) – mocno żółty. Kolor moczu może również nam
sygnalizować pewne nieprawidłowości w organizmie. Nie wolno lekceważyć takich objawów jak: mocz koloru ciemnego piwa (zwykle w żółtaczce), krwiomocz (stany zapalne nerek i pęcherza, guzy i kamienie), niebieskie zabarwienie moczu (zakażenie pałeczką ropy błękitnej), żółto-pomarańczowy mocz (odwodnienie). Mocz do badania pobieramy sami do specjalnego pojemnika, który można nabyć w aptece. Istotne jest, aby próbka moczu pochodziła ze
„środkowego strumienia” pierwszej, porannej porcji moczu. Mocz trzeba szybko
odtransportować do laboratorium, najlepiej w temperaturze 4ºC (zapobieganie namnażaniu się bakterii). Kobiety miesiączkujące swój mocz do badania powinny pobrać po około 3-4 dniach po zakończeniu krwawienia.
Badanie kału. Takie badanie powinniśmy wykonać raz na trzy lata, szczególnie u osób, które są zmuszone często korzystają z publicznych toalet, mających kontakt z ziemią, piaskiem i zwierzętami. Badanie to wykrywa obecność takich pasożytów jak owsiki, lamblie, główka tasiemca i jaja glist. Kał dostarczamy w specjalnych pojemnikach dostępnych w aptece.
Parazyty są wrażliwe na zmiany parametrów otoczenia, tak, więc mogą ginąć w warunkach naszego środowiska. Dlatego tak ważne jest jego szybkie odtransportowanie do
laboratorium.
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi i EKG. Po wkroczeniu w wiek dojrzały, warto raz w roku
dokonać pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Jest to pomiar bezbolesny, który mówi nam jak wysokie mamy ciśnienie. Prawidłowe wartości to 120/90 mmHg. Systematyczny pomiar pozwoli na szybkie wykrycie nadciśnienia lub niedociśnienia, które są groźne dla naszego zdrowia. EKG powinny wykonywać osoby, które ukończyły 30 rok życia, a wśród ich bliskich występowały epizody wieńcowe – zawały serca i choroba wieńcowa.
Rentgen płuc. Wpływ coraz bardziej zanieczyszczonego środowiska i bierne palenie odbija się na naszych płucach. Po ukończeniu 30 roku życia, raz na dwa lata powinniśmy wykonać kontrolne zdjęcie Rtg płuc. Jeżeli natomiast pracujemy w pomieszczeniach zakurzonych i zapylonych lub gdy jesteśmy nałogowymi palaczami, Rtg płuc trzeba wykonać raz na rok.
Konsultacja okulistyczna
Nasze oczy, jak każdy organ, z czasem słabną. Dopóki „dobrze widzimy”, zwykle nie
korzystamy z porad okulistycznych. Do lekarza zgłaszamy się wówczas, gdy zaburzenie jest już rozwinięte. Na szczęście w szkole dzieci mają regularne badania wzroku, więc pozornie nie musimy się o nie martwić. Badanie okulistyczne powinno się wykonywać raz w roku.
Natomiast badanie komputerowe wzroku lekarz wykonuje raz na mniej więcej trzy lata lub w razie potrzeby.
Badanie audiometryczne
Na takie badanie kieruje nas lekarz laryngolog. Zwykle wykonuje się je, co około pięć lat.
Znajduje ono zastosowanie m.in. po infekcjach uszu, terapii uszkadzającymi słuch
antybiotykami (np. genatamycyna) oraz gdy pracujemy w głośnych warunkach. Jeżeli będzie taka konieczność, wówczas przed badaniem wykonuje się toaletę uszu specjalnymi środkami rozpuszczającymi woskowinę, ale o tym informuje lekarz.
Cytologia i badania piersi
Są to badania, które powinna wykonać każda kobieta po wkroczeniu w wiek dojrzały oraz po pierwszych kontaktach seksualnych. Najlepiej, gdy badanie cytologiczne jest przeprowadzane raz w roku, w kompetentnych gabinetach. Nie należy ono do przyjemnych, ale stanowi niezastąpiony element profilaktyki raka szyjki macicy. Na cytologię zgłaszamy się pomiędzy 10 a 18 dniem cyku miesiączkowego, który trwa 28-30 dni, czyli mniej więcej 3-4 dni po
zakończeniu krwawienia miesiączkowego i 3-4 dni przed kolejnym. Kobiety w wieku 25-59 lat, co 3 lata mogą skorzystać z bezpłatnego badania cytologicznego. Pamiętajmy o podmyciu okolic intymnych przed badaniem.
Raz w miesiącu, parę dni po krwawieniu miesiączkowym, kobieta powinna samodzielnie badać dotykiem swoje piersi. Ich USG dobrze by było wykonywać, co pół roku po ukończeniu 20 roku życia. Natomiast mammografię, co 1-2 lata po ukończeniu 45 lat.
Badania gruczołu krokowego
Mężczyźni często zapominają o tym, że ich organizm nie jest niezniszczalny. Stereotyp mężczyzny często nie pozwala na ujawnienie tego, że jest się chorym, a co dopiero na
wykonywanie badań. Badanie gruczołu krokowego nie należy do przyjemnych, podobnie jak zresztą ginekologiczne u kobiet. Jest to tzw. badanie per rectum (przez odbyt). Wykonuje się je w pozycji kolankowo-łokciowej (klęk podparty na przedramionach) lub pochylonej do przodu (wygodniejsza jest kolankowo-łokciowa). Pozwala na rozpoznanie patologii prostaty w postaci powiększenia i guzów. Szanujący swoje zdrowie mężczyzna powinien udać się na takie badanie raz w roku po ukończeniu 40 lat.
Kolonoskopia – wziernikowanie jelita grubego
Jest to badanie endoskopowe, które powinniśmy wykonywać raz na pięć lat po ukończeniu 30 roku życia. Nie należy do przyjemnych, jednak pozwala na wykrycie zmian nowotworowych i przedrakowych (polipy) w jelitach. Polega na wprowadzeniu przez odbyt kolonoskopu – giętkiego instrumentu przypominającego kabel i obejrzeniu jelita. Kolonoskopia służy nie tylko w diagnostyce. Dzięki niej możliwe jest usunięcie polipów i tamowanie krwawień z jelita, przez co nieraz unikamy zabiegu operacyjnego. Przygotowanie do badania polega na opróżnieniu jelita zleconymi przez lekarza środkami. Przed kolonoskopią podawane są także leki przeciwbólowe i uspokajające. Sam kolonoskop jest wprowadzany na znieczulającym żelu.
