Śląska Biblioteka Publiczna
79634
- ■ \Ą i ? n 4 : I,. .. ■ ^ >-*
, V ' V, - V . X fa -rc s a l
r;*-V v V ;
• Oi'.
.
*?> ' -i i 7 ' '
S . '
' i - % } '
? ■'"■> • K J *- . * w , ' ^ ^ ■ ' ' ■ Hri :
- V ' - ‘
7
' - ■. . ‘ .:'i• ; | f & m i i S f e i $ •
/ ■ 0 $ m ■
•-■£. ,£, y ,.,K- ■;■;&% -, - y ; .„ * ,y A:
P O D R Ę C Z N I K D L A M A S Z Y N I S T Ó W D R U K A R S K IO H .
.— --- ---
P O D R Ę C Z N IK
D LA
M a s z y n i s t ó w D r u k a r s k i c h
PRZEZ
W ŁA D Y SŁA W A DANIELEW ICZA
B. P O D S T A R . ZGR. DRUK. WARSZ.
W A R S Z A W A
NAKŁAD EM K SIĘG A RN I NAUKO W EJ
1909.
T
W , \UlaĄ b i j ^
0 7 Ć S P
Czcionkami Drukarni Naukowej, W arszaw a, Hoża 60.
Zadaniem niniejszego Podręcznika jest zazna
jomić praktykantów sztuki drukarskiej z zasadami odbijania wszelkich robót na maszynach d ru k ar
skich pośpiesznych, jak rów nież ze sposobem usta
wiania i rozbierania pojedynczych części maszyn;
rysunki zaś i objaśnienia wskazują, jak należy usu
wać trudności techniczne.
Może nie zupełnie w yczerpałem wszystkie spo
soby, jak ie się w praktyce zdarzają, lub mało omó
wiłem niektóre działy, lecz te, które tu pomieściłem, oparte są na doświadczeniu i studjach i podykto
wane przez praw dziw e zamiłowanie zawodu i chęć służenia dobrej spraw ie.
Podręcznik ten z podręcznikiem dla zecerów w ydanym w r. 1892 obejmuje całość drukarstw a.
K oledze J. Jam iołkow skiem u za pomoc w ni
niejszej pracy składam uprzejm ie podziękowanie.
W. D.
N iniejszy P o d rę c z n ik dla M aszynistów D ru k arsk ich p rze jrz e liśm y i u zn ajem y za odpow iedni do druku.
Stanisław Błeszyński.
Jakób Jamiołkowski.
Dominik Sikorski.
SPIS RZECZY.
Słr
O wynalezieniu maszyny drukarskiej... i
Opis maszyuy z w ó z k i e m ... 5
O ustaw ianiu"m aszyn... 6
P o d s t a w a ...8
W ó z e k ...9
Sztanga k o r b o w a ...io Ustawienie wózka i sztangi korbowej . . . . to W al k o r b o w y ... i ir Koło t r y b o w e ... 12
F u n d a m e n t ... i 2 B o k i ... ... 14
Kałamarz ... 16
Widelec i h a m u l e c ... 18
Sztanga do łapek i punkt;ur... 20
C y lin d e r ...22
Rolka tasiem k o w a...24
Ochrona c y l i n d r a ...24
Cylinder f a r b o w y ... 25
Koło t r y b o w e ...25
Koło r o z p ę d o w e ...26
W ałek do t a s i e m e k ... 28
Rolki do n i t e k ...28
Słupki i k o n s o l e ... ... 29
O d b ie r a d ło ... 29
Pręty do tasiem ek... 31
Deski do nakładania a r k u s z y ... 32
Marki i lin ie ... 33
T a sie m k i... 34
Panewki do w a l c ó w ... 35
0 maszynach try b o w y ch ... 37
Podstaw a... ... 87
B o k i ... 38
W i ą z a n i a ... 39
Czop g ł ó w n y ... 41
K o n s o le ... 42
Oś o b r o t o w a ... 42
Oś c z y n n a ... 43
Koło t r y b o w e ... 44
Słr.
T ryb w e w n ę trz n y ... 44
T ryb z w r o t n y ... 45
S z y n y ...46
F u n d a m e n t... ...47
Koło obrotowe i czynne ... 48
O maszynach systemu fr a n c u s k ie g o ... 5 1 Porządek ustawiania maszyn franc. z blatem . . 53
Przygotowanie cylindra do d ru k u ... 55
0 t a ś m a c h ... 56
Umieszczanie wstęg t a ś m o w y c h ... 57
Ustawianie formy na maszynę i użycie punktur . 57 Form y do w a l c ó w ... 61
Nowy system m aszyny francuskiej bez blatu . . . . 61
Maszyna ro tacyjn a... 61
O prasie r ę c z n e j ... 63
Pojedyncze części prasy r ę c z n e j ... 65
Prasa cylindrowa dla odbijania k o r e k t ... 67
O p e d a ła c h ... 69
O roztapianiu masy w a l c o w e j...73
O odlewaniu w a l c ó w ... 75
Przetapianie starych w a l c ó w ... 77
O prasowaniu d r u k ó w ... 77
O w a l c a c h ... '. . 79
O f a r b i e ... 81
Przygotowanie formy na maszynę...82
Przygotowanie cylindra do drukowania ilustracyi . . 87
Podkładanie r y s u n k ó w ...88
Drukowanie tła dla r y s u n k ó w ... 93
O robotach tekstowych, tabelarycznych i plakatowych oraz wskazówki do usuwania przeszkód podczas drukowania... 96
Przygotowanie formy tekstowej... 96
Przygotowanie cylindra do drukowania tekstu . 97 Maszyna podczas r o b o t y ...102
Uwagi ogólne...• 103
Moczenie p a p ie r u ...105
Satynowanie papieru ... 197
O myciu f o r m ...109
O farbach k o l o r o w y c h ...110
II
O wynalezieniu maszyny drukarskiej.
W ynalazcą maszyny drukarskiej pośpiesznej był Fryderyk Konig, drukarz z Eisleben, urodzony w r. 1775. Nie mogąc znaleźć w kraju swoim śro d ków do założenia przedsiębiorstwa, Kónig w r. 1804 udał się do Londynu, gdzie anglik Bensley, poparł jego wynalazek i zawarł z nim umowę, dotyczącą w yko
nania projektu. Pierwsze próby wszakże były nie
pomyślne, i dopiero po dziesięciu latach mozolnej pracy kw estya maszyny pośpiesznej rozwiązana przez nich została: 14 listopada r. 1814 olbrzymi dzien
nik londyński „Times”, wychodzący codziennie w ty siącach egzemplarzy ogłosił czytelnikom, że nabył maszynę pośpieszną do prędszego drukow ania sw e
go nakładu.
Kónig wszedł potem w ścisłe stosunki z Baue
rem, mechanikiem ze Sztutgardu, i, powróciwszy do Niemiec, założył z nim w Oberzell pod W urzbur- giem w arsztaty mechaniczne do budow y maszyn drukarskich.
Pierw sze maszyny, jakie budował Konig, do dzi
siejszych wcale nie są podobne; technicy, posiadając główną zasadę, ciągle ulepszali mechanizm pierw ot
ny, przyczem myśl podstaw ow a pozostawała ta sama, udoskonalano tylko stopniowo pojedyncze części skła
dowe mechanizmu i doprowadzono go do tego stop
nia rozkwitu, że do rozmaitych robót drukarskich i litograficznych budowano już maszyny specyalne.
W r. 1854, Tomasz Hansen, Duńczyk, z za
wodu ślusarz, uzupełnił maszyny drukarskie przez dodanie mechanicznego odbieradła, które wielce przy
czyniło się do czystości druku.
Od tego czasu nic poważniejszego nie dodano do maszyn drukarskich, oprócz małej zmiany przy nakładaniu arkuszy, które reguluje mechanizm na obie strony bez punktur.
Pierw szą maszynę drukarską do Polski spro
wadził b. Bank Polski w W arszaw ie w r. 1834; w dzie
sięć lat później drugą do swego zakładu sprowadził Stanisław Strąbski. Dał on przykład innym druka
rzom i współzawodnikom, którzy poczęli zaopatry
wać zakłady swoje w maszyny drukarskie, gdy po
przednio wszelkie druki wykonywano na prasach ręcznych.
Prasa Gutenberga.
(Ze znalezionych części ułożył G. Klemm).
Rys. 1.
Opis maszyny z wózkiem.
Dla łatwiejszego zrozumienia dalszego tekstu i używanych w nim term inów technicznych, podaje
my na wstępie opis maszyny drukarskiej i jej dzia
łania.
Na głównej osi (patrz przekrój maszyny rys. 1) umieszczone jest koło rozpędowe i koło trybow e ar wprowadzające w ruch koło większe b. Na osi c osa
dzona jest korba cl, która za pomocą sztangi wygiętej e prowadzi po szynach wózek, składający się z czterech lub więcej kółek (rolekł f. Środkow e koło zębate, Osa
dzone na przedniej osi wózka chodzi po sztandze try bowej, przymocowanej na stałe do podstaw y g i je d nocześnie zazębia sztangę trybow ą h, pod fundamen
tem i, i zabezpiecza wózek od ślizgania się po szynach.
Po obu stronach fundamentu przyśrubyw ane są sztan
gi trybowe (piły) k, poruszajace cylinder l. Sztanga try bowa (piła), umieszczona od strony koła rozpędowego jest dłuższa w tym celu, aby mogła wprowadzać wcią- gły ruch kółko m. Kółko to z kolei obraca cylinder z farbą n, którą smaruje walce dolne o; z nich farba udziela się formie i rozcieraczom p. W alec przybie- racz r podnosi się stopniowo do wała kałamarzowego s po farbę, aby ją oddać cylindrowi farbowemu. P okład farby reguluje się za pomocą śrób kałam arzowych t.
Jeżeli fundament i podchodzi pod walce, smarujace formę, to cylinder stoi nieczynny, zatrzymuje go bo
wiem widelec i brak trybów w koronie cylindrowej,
— 6 —
z czego sztangi try b o w e (piły) korzystają i sw ob od nie cofają się w tył pod cylindrem . W tym że czasie n akładacz z leżącego p ap ieru na desce u p o d su w a arkusz na deskę w pod łapki x, k tóre są podnie
sione do góry; lecz gdy cylinder zaczyna działać, łapki opadają, a m arki z podnoszą się do góry dla przepuszczenia arkusza; jednocześnie p u n k tu ra r u chom a aa, której koniec bb w ystaje przez otw ór w desce iv, po nałożeniu na nią arkusza obniża się i tym sposobem przepuszcza arkusz. N astępnie, kiedy ruch cylindra rozpoczyna się, łapki o p ad a
j ą i w ciągają arkusz, k tó ry przechodzi pomiędz}' cylindrem a fundam entem z form ą i w ten sp o sób byw a zadrukow any. T asiem k i na w ałku cc, w y p ro w ad zają ark usz z p o d tłoczni cylindra, lecz zanim ark u sz w yjdzie zad ru k o w an y należy na cylinder l n a łożyć drugi arkusz i następne. W a łk i cc i dd o b ra cane są przez tasiem ki ee, pom iędzy k tó re w chodzą listw y odbieradła, um ieszczone na osi f f dla z ab ra
n ia ark usza z tasiem ek i położenia go na deskę gg.
0 ustawianiu maszyn.
Podajem y tu dw a system y m aszyn drukarskich:
niem iecki i francuski.
S ystem niem iecki dzielim y na kolejowjr i try bow y; francuski zaś n a d aw ny i now y czyli u lep szony.
M aszyny system u kolejow ego odznaczają się prostym m echanizm em , sw obodnym dostępem do w szystkich ich części i lekkością w obrocie; try b o w e zaś m ają części składow e bardziej skom pliko
w ane; ciężko się o bracają i rzutem oka nie m ożna
— 7 —
odrazu sprawdzić, czy wszystkie części maszyny są w należytym porządku.
System dawny francuski, z powodu trudności w spuszczaniu form, mało się rozpowszechnił, nato
miast więcej jest w użyciu nowy system ulepszony i dlatego podajemy opis jego w dwu odmianach, a mianowicie:
1) typ dawniejszy: z blatem do rozcierania far
by, przyczem formę zaklinowaną w ramie na funda
ment kładzie się z góry i 2) nowszy: z kałamarzem farbowym umieszczonym przy cylindrze i formę spuszczającą się na fundament z deski, jak to widzi
my w maszynach systemu niemieckiego.
W szystkie inne maszyny, np. tak zwane ilustra
cyjne, mało się różnią od wyżej opisanych. Głów
ne części składowe są we wszystkich jednakowe; tyl
ko fabrykanci, chcąc ułatwić zbyt, starają się je uzu
pełniać drobnemi dodatkami, głównie większą ilością walców i śrub przy kałamarzu co ułatwia przybie
ranie farb}' stosownie do potrzeby. Inne części ró ż
nią się tylko kształtem, lecz w działaniu mają jedna
kowe znaczenie.
Ustawianie maszyny wymaga znajomości pozna
nia wszystkich jej części i działania każdej z nich.
Porządek, w jakim opiszemy te części, wskaże nam zarazem, jak powinny być one ustawiane; nadto dla ułatwienia tej czynności, ściśle uważać trzeba na znaki fabryczne, umieszczone na składowych częściach maszyny i odpodwiednio łączyć je ze sobą.
Przy rozbieraniu maszyny postępuje się od
wrotnie.
— 8 —
P o d s t a w a .
Na podstawie spoczywają wszystkie części ma
szyny. Miejsce, gdzie ma stanąć maszyna, powinno być podmurowane, albo dobrze splantowane, żeby
się grunt nie zapadał. Podstaw ę ustawia się na podkładach drewnianych w miejscu oświetlonem, aby światło padało na maszynę zarówno z przodu,
gdzie znajduje się fundament, jakoteż i z tyłu, gdzie arkusze wychodzą. Przodem podstaw y nazywamy tę stronę, z której umieszcza się fundament. P o wierzchnię podstaw y trzeba sprawdzić dla przeko
nania się, czy równo leży na poziomie. W tym ce
lu kładzie się libelkę na środku kolei i po bokach, do których ściany mają być przyśrubowane.
Po ustawieniu podstawy stawia się na nim w ó
zek. Jeżeli kółka a zupełnie są rozdzielone, trzeba je złączyć dwoma bocznemi prętam i c i położyć na szyny tak, aby środkowe kółko trybow e b znajdo
wało się na przodzie. Na jednym zębie tego kółka
znajduje się odpowiedni znak, taki sam jest pomię
dzy zębami sztangi trybowej na podstawie. O ba te znaki wskazują nam miejsce połączenia trybu wózka. Sztanga trybow a i szyny są nierozbierane, gdyż sama fabryka przymocowywa je do podstawy maszyny.
W ó z e k .
Rys. 3. Wózek.
— 10
S z t a n ii a k o r b o w a .
Sztanga korbow a łączy wózek z wałem k o r
bowym. Jednym końcem a umocowywa się ona na osi wózka obok koła zębatego, drugi zaś ko
niec sztangi korbowej b łączymy z kolanem wału korbowego. Panew ki korbow e trzeba przymocować za pomocą kliników, mniejszy klinik umieszcza się po stronie wewnętrznej, większy po stronie zewnętrznej, tuż przy panewce. Kliny powinny być przymoco
wane ściśle, ażeby przy lekkiem poruszeniu ręką nie było czuć żadnego drgania i uderzenia.
Ustawienie wózka i sztangi korbowej.
Ruch i ustawienie wózka w połączeniu ze sztan- gą korbow ą i fundamentem: gg szyna podstawy, c koło trybow e w środku i cztery lub sześć rolek,
Rys. 5. Ustawienie wózka i sztangi korbowej.
z boków, które mają z zewnątrz ranty wystające, dla równego obracania się po szynach, e fundament
— l i
do druku , a k o rb a, b sztanga korbow a, dd sztangi try b o w e na szynie i pod fundam entem prow adzą w ózek, p koniec sztangi korbow ej, przym ocow any do sztangi rolkow ej.
Wał korbowy (oś czynna).
Z a pom ocą w ału korbow ego n iek tó re części w p ro w a d z a n e byw ają w ruch. N a wale tym są um ie
szczone nieruchom o: a kolano, k tó re łączy sztangę k o rb o w ą z w ózkiem i ekscentryki poruszające: b od- bieradło, c p u n k tu ry i łapki, d cylinder, e try b ik k a łam arzow y. Pom iędzy ekscen tryk am i d um ieszcza się ham ulec widelca.
O ś f spoczyw a na ram ionach um ieszczonych u podstaw y. Założyw szy oś, łączym y ją z w ózkiem za pom ocą sztangi korbow ej.
E kscentryki zw ykle fab ryk a um ieszcza na osi.
w przeciw nym razie pow inny być założone z całą dokładnością, poniew aż od nich głów nie zależy p ra w idło wy ruch maszyny.
— 12 —
K o ł o t r y b o w e .
Koło try b ow e um ieszczone jest na lewym końcu osi i w p ro w adza w ru ch w szystkie inne części.
P rzym ocow anie koła do osi w inno być silne, ażeby nie w yw oływ ało w strząśnień. Koło osadza się na osi
Rys. 7. Koło trybowe.
przy pom ocy klina i w tym celu na piaście koła znajdujem y odpow iednie wyżłobienie, a na pow ie
rzchni osi spłaszczenie.
F u n d a m e n t .
Na fundam encie spoczyw a form a, przygotow a
na do druku . F u n d a m en t kładzie się na w ózek ostrożnie, ażeby uniknąć uderzenia, a przytem tra fić na odpow iednie znaki, um ieszczone na zębie p ierw szego try b u a pod spodem fundam entu i pom iędzy zębam i kółka zębatego p rzy w ózku.
P od ług tych znaków najlepiej ustaw iać funda
m ent. M ożna w szakże i bez znaków dobrze go położyć, ale trzeb a b ard zo w olno kołem obracać do chwili, aż się uczuje opó r fundam entu o ś ro dek w idelca, w ów czas należy fundam ent p o su nąć o jed e n lub kilka zębów w tył albo naprzód,
— 13 —
Rys. 8. Fundament.
dam entu idą sztangi trybow e (piły) b, c, służące do tego, ażeby cylinder wykonywał praw idłow y obrót i kółko ażeby swobodnie dał się obracać. O b ró t kołem powi
nien robić ustawiający maszynę. Po bokach w'zdłuż fun- b
— 14 —
trybow e łączyło się z cylindrem farbowym. G dy fundament jest już położony na wózek, zakładają się sztangi trybow e (piły) dłuższa b po lewej stronie fun
dam entu tak, aby ją przymocować częścią wystającą naprzód, a krótsza po prawej stronie. W razie po
trzeby można te sztangi trybow e podnieść lub opu
ścić. W inny być one zawsze mocno prżyśrubowane.
Po ustawieniu fundamentu spraw dza się za pomocą libelki, w środku i we wszystkich końcach, czy po
wierzchnia jego je st pozioma.
B o k i .
Boków je st dwa, idą one wzdłuż podstaw}?.
Na nich odbyw a się ruch wszystkich części maszyny.
U lewego boku w przednim łuku znajduje się ucho b dla przymocowania widelca. Oba zaś boki mają u spo
du wystające uszy, za pomocą których przyśrubowy- w a się je do podstawy. Jeżeli śruby są znaczone, po
trzeba je w kręcać podług znaków. W każdym razie powinny one wchodzić lekko, w przeciwnym razie trzeba je zmienić. Dodajemy też, że odrazu śrub mocno się nie zakręca, należy je owszem, jak i in
ne śruby i śrubki, kolejno dośrubowywać.
— 16 —
K a ł a m a r z .
Kałamarz składa się z kilku części, które w na
stępującym porządku złożone być powinny:
A) W ał żelazny, po którym rozchodzi się farba i na którego praw ym końcu a są trzy szajbki do jej regulowania.
A
R ys. 11. W ał kałamarzowy.
B) Skrzyneczka na farbę, czyli ścianka z nożem, dotykająca wału. Nóż ruchomo przymocowany, stano
wi dno skrzyneczki a. Za pomocą śrubek b, c, d,
Rys. 12. Skrzynka do farby.
przybiera się farby tyle, ile potrzeba. P rzed um o
cowaniem ścianki tylnej zakłada się pokrywa, zabez
pieczająca farbę od kurzu.
G) Na żelaznym pręcie umieszczone są ramiona z panewkami, w których obraca się walec przybie-
Rys. 13. Pręt kałamarzowy.
— 17 —
rający farbę. Na praw ym końcu ramienia umieszczo
na jest podstaw ka z trzema śrubami, z których dwie idą w górę, a jedna w poprzek. Podstaw ka ta, będąc w ruchu, unosi się z walcem kałam arzo
wym dla przybrania farby; śruby, idące w górę, słu
żą do następujących celów: jedna, na której się w spie
ra podstawka, służy do tego, aby w razie potrzeby walec więcej lub mniej przybierał farby; wgłębienia dla śrub na podstawce zabezpieczają walec od usu
wania się. D ruga śruba podtrzym uje walec-przybie- racz, w oddaleniu od farby, gdy maszyna jest nie
czynna; chcąc, ażeby walec nie przybierał farby, na
leży posunąć podstaw kę ku stronie prawej, a w tedy nie będzie się dotykał farby. Na lewym końcu ra
mienia jest sprężyna ułatwiająca walcowi obrót.
D) Trybik utrzym uje w ruchu wał kałamarzowy.
Na lewym końcu strony zewnętrznej zakłada się tar-
Rys. 15. Tarcza trybowa. R ys. 16. Konsola.
cza trybow a łącząca się z trybikiem na osi wału korbo
wego za pomocą pochyłego drążka żelaznego D, m ają
cego po obu końcach zęby w kształcie grzybka. Drą-
Podr. dla druk. 2
— 18 —
żek ten spoczywa na dwóch konsolach, z których jed
na tuż pod tarczą jest przyśrubow ana do boku m a
szyny, druga zaś poniżej, obok ramienia gdzie spoczy
w a wał korbowy. D rążek łączy się z tarczą tym k oń
cem, na którym są zęby h podłużne.
E) Skrzyneczka farbow a ma kilka progów z tych 2 zew nętrzne stanowiące boki i wew nętrz- n ne ołowiane, które przesuwać można do- \ J wolnie, służą zaś one do nastawiania farby pr6g stosownie do wielkości formy druku.
Widelec i hamulec.
W idelec wstrzymuje i popycha cylinder. Na wale korbowym są ekscentryki d pomiędzy które za
kłada się hamulec a tak, by łączył się z widelcem b, który ułatwia ruch cylindra. W środkowym łuku ściany lewej znajduje się otw ór b, w który wkłada się czop, a na nim umieszcza się widelec b. Czop powinien być mocno na zew nątrz przyśrubowany.
Kiedy zakładamy hamulec, wózek z fundamentem po
winien być w ew nątrz maszyny, część jego, idąca w gó
rę, stać musi prostopadle i w tej dopiero pozycyi mo
żna hamulec zaśrubować w ekscentrykach w ten spo
sób, ażeby rolki szczelnie do niego przystawały.
- 19 —
R ys. 18. Pozycya widelca, gdy cylinder zaczyna swój obrót
Rys. 19. Pozycya widelca, chwytającego cylinder.
R ys. 20
przedstawia widelec w głównej pozycyi, zatrzymujący sil
nie cylinder, aż do powrotu fundamentu, czyli początku ru
chu; cylinder z fundamentem jednocześnie powinny być w ruchu. Cylinder należy uregulować stosownie do w yso
kości czcionek, potem zakładają się sztangi trybow e (pi
ły) fundamentowe, które trzeba ustawić tak, aby tryby cy
lindra zagłębiały się w piłach niżej połowy, następnie umie
szcza się widelec, lecz rolka cylindra powinna do widelca wchodzić i wychodzić swobodnie.
Sztanga do łapek i punktur.
Sztang a w p ro w ad za w ru ch łapki znajdujące się n a cylindrze, jak o te ż pu n k tu rn ik , n a k tó ry m je s t g órna p u n k tu ra i m arki. Części te są w połącze-
— 20 —
Rys. 21. Sztanga punkturowa.
niu ze sztangą pu n k tu ro w ą, działającą od w e w n ątrz na zew nątrz przez sw e kilkakrotne łączenie się z in- nem i częściam i, stanow iącem i całość. P ierw szą czę
ścią sztangi p u nk tu ro w ej jest płaski d rą ż e k żelazny, w śro d k u szerszy, a ku końcow i zw ężony. N a je d nym końcu drążek m a kółeczko a, n a drugim haczyk b, n a k tó ry m w iesza się ciężar. D rążek ten je s t r u chom y i zaw ieszony n a czopie p rzy lew ym bo k u
c
W
Rys. 22. Pręt.
obok w idelca tak, że kółeczko d o tyka się spodem ra m ienia, znajdującego się na w ale k o rbow ym p rzy eks- cen try k ach cylindrow ych. Z tylnym końcem drążka łączy się p rę t c, idący do góry; p rę t ten i n a stę p n e
— 21 —
części, należące do sztangi p u n k tu ro w ej, zakładają się dopiero w tedy, gdy cylinder ju ż je s t osadzony w p anew kach. G ó rn y koniec p rę tu d, łączy się z r u chom ym rów nież p rętem idącym w szerz m aszyny p rzy cylindrze i spoczyw a na ścianach ruchom o.
W sp om nian y p rę t m a na obu końcach ram ionka ef.
Z praw ego końca ram ionko e łączy się z p ręte m
idącym poziom o do dolnej części sztangi, lew e zaś, cokolw iek krótsze, um ieszczone je s t pionow o. Na p rę cie d znajduje się p o dstaw k a g, na której spoczyw a punktura.
Do lew ego ram ionka f tego sam ego p ręta p rzy lega kolano h, k tó re m a z jednego końca zaokrą-
h
R ys. 24. Kolanko.
gloną k o rb k ę z otw orkiem , z drugiego zaś końca dw a uszka, którem i się łączy z ram ieniem f. T a część sztangi idzie w k ierunk u pochyłym , tu ż przy cylin
i
— 22 —
drze, po praw ej je g o stro nie, i łączy się z ekscen- trykiem łapkow ym na osi cylindra.
E k scen try k łapkow y m a na sobie od stro n y zew n ętrzn ej czopek, na k tó ry w kłada się kolanko e\
na tym ekscentryk u op iera się sp ręży n a łapkow a.
Części sztangi pun kturo w ej łączą się przy pom ocy zaw ias ruchom o, to jest: za pom ocą czopów, a nie śrubek; jedna je s t tylko śru b k a w tyle ram ionka p r a w ego, k tó rą się przym ocow yw a czopek, ażeby k o lanko nie w yskoczyło.
Jak ju ż w spom nieliśm y, w szystkie te części skła
dają się dopiero w tedy, gdy cylinder ju ż je s t w p a new kach.
C y l i n d e r .
C ylinder stanow i nagłów niejszą część m aszyny.
Jestto w ał żelazny jaknajstaranniej w ytoczony i w e
w n ątrz pusty. Z najduje się w śro d k u m aszyny, zaj
m u je jej szerokość i spoczyw a na osiach, osadzo
nych szczelnie w panew kach. N a obu jego końcach są try b y «, łączące się w czasie o b ro tu ze sztanga- mi zębatem i (piłami) fundam entu i w ałkiem do ta siem ek z praw ej strony.
23
W trybach cylindra u dołu kilka zębów jest zupełnie ściętych, ażeby powracające tryby funda
mentu nie zaczepiały się o cylinder. Na przedniej części cylindra jest małe wkląśnięcie w tem miejscu, gdzie są umieszczone ruchom e na sprężynie łapki b, które odbywają swą czynność za poruszeniem ekscen- tryka cylindrowego. Sprężyna łapek c umieszczona jest w ew nątrz po stronie prawej cylindra i ma kształt spiralny (część obrotu) i tym jednym końcem przy
mocowana jest do cylindra. Przy łapkach są dwa równoległe pręty, końcami przyśrubow ane do cy
lindra, służące do zakładania sukna lub perkalu.
W połowie długości cylindra widzimy również dwa pręty z haczykami, na które zakłada się sukno dol
nym brzegiem i obciąga; ażeby otrzymać sprężystość sukna, pręty te mają naokoło końców trybiki, na które zachodzi sprężyna, znajdująca się w cylindrze.
Po nad wieńcowemi trybam i z lewej strony cylin
dra a znajduje się czop, który za pomocą hamulca i widelca wstrzymuje obrót cylindra i znowu mu ruch nadaje.
Na oś praw ą zakłada się ekscentryk łapkowy d przed osadzeniem cylindra w panew kach. Przy w pu
szczaniu go w panewki uważać należy, ażeby czop
cylindra złączył się z widelcem. Przy opuszczaniu cylindra należy unikać silnego uderzenia, gdyż czop może się uszkodzić.
R ys. 26. Ekscentryk łapkowy.
Rolka tasiemkowa.
Rolki do tasiemek są to p ręty żelazne, mają
ce na sobie osadzone kółeczka z rowkami. Idą one w poprzek maszyny. Rolka a umieszczona jest pod
a
c ~0Q --- (KI---1*
Rys. 27. Rolka tasiemkowa.
ochroną cylindra i obraca się na czopach, które są przymocowane w bokach maszyny. P rę t umieszcza się tak, ażeby za lekkiem poruszeniem łatwo się obracał.
- 24 -
Ochrona cylindra.
O chrona cylindra jest to blacha półokrągła, idą
ca w poprzek pomiędzy cylindrem a walcem-rozciera- czem; zabezpiecza ona arkusz w czasie druku od po
walania się o walce, dostarczające farbę na formę.
S trona wypukła ochrony winna być zwrócona do walców. Sam ą zaś ochronę przymocowywa się do boków maszyny.
*
— 25 —
Cylinder farbowy.
Cylinder farbow y jest w ew nątrz pusty; na nim rozciera się farba. Przy lewym końcu ma koło zę
bate a, na praw ym zaś ślimak b. Koło zębate służy do obrotu cylindra i zazębia się ze sztangą trybow ą (piłą) fundamentu za pomocą kółka trybowego, tryb zaś ślimakowy nadaje cylindrowi ruch postępow y w le
w ą i w praw ą stronę za pomocą haczyka c, przyśru
bowanego w ew nątrz do ściany praw ej.
Haczyk zakłada się wtenczas, gdy fundament jest na przodzie, a cylinder farbowy z prawej stro
ny; jeżeli zaś fundament jest w ew nątrz, to cylinder powinien być z lewej strony. W jednej z tych po- zycyi haczyk zakłada się na tryb ślimakowy i przy- mocowywa się silnie. Dla przekonania się, czy ha
czyk ten jest dobrze założony, należy obracać cylin
der farbowy ręką, uważając czy obraca się sw obod
nie bez tarcia i oporu; w przeciwnym razie należy posunąć tryby w miarę potrzeby w odpowiednią stronę.
Kółko trybowe.
T rybik łączy fundament z cylindrem farbowym i obraca się na czopie, przymocowanym do ściany
Rys. 30. Kółko trybowe.
lewej. Przy zakładaniu trybika uważać należy, aże
by się zazębiał jednakowo i równo.
Koło rozpędowe.
Koło rozpędow e przyczynia się do regulowania ruchu maszyny. Umieszczone jest na osi a, spoczy
wającej na panewkach przy wale korbowym po le
wej stronie i opiera się na koźle b, stojącym na kon
soli c, przyśrubowanej do boku podstawy. Na koń
cu osi koła rozpędowego znajduje się korba. Na sa
mem zaś kole ponad piastą widzimy szajbę gład-
— 27 — /
ką, do pasa transmisyjnego. Szajba ta jest zarazem wskazówką, że tą stroną, na której się znajduje, ko
ło rozpędowe powinno być założone.
a
R ys. 32. Oś kola rozpędowego.
i
Po zmontowaniu maszyny, odpowiednio do po
wyższych wskazówek, należy jeszcze raz przejrzeć i w prawić w ruch wszystkie jej części składowe, aże
by się przekonać, czy są w porządku i czy każda z nich funkcjonuje należycie; w przeciwnym zaś ra
zie poprawić trzeba wszelkie braki i niewłaściwości..
R ys. 34. Konsola.
Wałek do tasiemek.
D rew nian y w ałek do tasiem ek je s t w ew nątrz w ydrążony; um ieszcza się w tyle za cylindrem i o b ra
— 28 —
ca się na czopach bocznych. Z praw ej stro n y w ałka um ieszczony trybik, k tó ry łączy się z try b em um ie
szczonym obok koron y cylindrą.
Rolki do nitek.
N a p rę c ie żelaznym um ieszczone są rolki do nitek, k tó re okalają w ałek d rew n ian y do tasiem ek p rz y cylindrze; po ty ch n itk ach schodzi arkusz za-
R ys. 36. Rolki do nitek.
d ru k o w a n y do odbieradła. P rę t z rolkam i um ie
szcza się w bokach m aszyny p rzy odbieradle; p rę t pow inien się lekko obracać.
— 29 —
Słupki i konsole.
S łupki a um ieszcza się na b okach m aszyny, po
chyłość ich w inna być zw rócona płaską stro n ą do
p rzo d u m aszyny; opiera się na nich deska do nakła
dania ark u szy p apieru .
K onsola i przy m o co w y w a się ró w nież do bo
ków , ale w tyle m aszyny, do konsoli zaś stół, na k tó rym leżą ark usze zadrukow ane.
O d b i e r a d ł o .
W m aszynach daw nej b u d o w y zad ru k o w an e ark u sze trzeb a było p ręd k o rę k ą chw ytać dla z ro
bienia miejsca dla następnych i odwróciwszy arkusz, położyć go na stole. Obecnie wszystkie maszyny zaopatrzone są w odbieradła mechaniczne, co bardzo korzystnie w pływa na czystość druków; mechanizm
■w zupełności zastępuje człowieka, z tą jeszcze róż
nicą, że przy ręcznej robocie, arkusz bywał nieraz zabrudzony; odbieradło zaś unosi arkusz, odwraca
go i zupełnie czysty kładzie na stole.
— 30 —
Mechanizm odbieradła składa się z dwóch wał
ków, z których jeden umieszczony je st przy cylindrze, gdzie arkusze wychodzą, drugi zaś w końcu maszyny przy stole do odbierania. W ałki te połączone są tasiemkami lub nitkami, które je obracają i przypro
w adzają arkusz do wałka dolnego, obok którego, przez całą szerokość maszyny, umieszczony jest p ręt żelazny, mający na sobie ruchom e sprężyny dla ob
sadzenia w nich listew drew nianych a do podno
— 31 —
szenia arkuszy. Na praw y m k o ń cu p rę ta je s t try bik &, k tó ry przez połączenie ze sztangą zęb atą c, m ającą kolano d zakończone ciężarkiem , o braca się na rolce e i po e k scen try k u um ieszczonym na głów nym w ale z ek scen try k am i. O b ró t ek scen try k a nadaje p raw id ło w y ru ch odbieradłu. N ajw yższa w ysokość ek scen try k a je s t w punkcie i.
G d y ark u sz z m aszyny w ychodzi, listw y a p o w inny być pom iędzy nitkam i g poniżej ich, lecz gdy ark u sz cały je s t na nitkach, w te d y listw y p o d noszą się, unoszą go i k ładą lekko n a stole h.
N itki na w ałkach pow inny by ć dobrze w ycią
gnięte, gdyż tylko w takim stanie w ałki obracają się ró w n o i arkusze w ychodzą reg u larn ie, zależnie od obro tu m aszyny. D la n adania nitk om sprężystości, w ałek dolny je s t ruch o m y i m ożna go posuw ać sto sow nie do potrzeby.
Pręty do tasiemek.
P rę tó w m am y dw a. P rę t g ó rn y a, na którym są luźno osadzone rolki do tasiem ek górnych, p rze chodzących przez cylinder i po w ierzchu w ałka dre-
a b
Rys. 40. P ręty do tasiemek.
w nianego i p rę t dolny b także z rolkam i, n a k tó re zakłada się zeszyte końce tasiem ek dolnych, któ re
— 32 —
przechodzą pod cylindrem i stosownie do potrzeby, w ypręża się je za pomocą śrubek znajdujących się w rolkach. P ręty umieszcza się w bokach maszy
ny przez jej szerokość pod deską do nakładania.
Deski do nakładania arkuszy.
W ierzchnią część maszyny, na której układa się do druku papier, nazywamy nakładalnią. Skła
da się ona z dwóch części: górnej a i dolnej b. Część a górna, na której leży papier, spoczywa na słupkach;
dolna b spada po nad cylinder i na niej umieszczo
na jest od strony lewej linia (winkielak) c, którą się ustaw ia stosownie do wielkości papieru i marginesu.
W środku dolnej części, w równych odstępach, znaj
dują się podłużne otw ory d, potrzebne dla punktury
— 33 —
1
R ys. 42. Punktura ruchoma,
ruchomej. Część ta w spiera się na pręcie, który łą
czy się ze sztangą do punktur.
Marki i linie (winkielaki).
Linie i m arki służą do równego nakładania ar
kuszy. Składają się one z prętów: podłużny (rys. 43) ma na sobie ruchomo urządzone marki a przesuwa-
— □— '
Rys. 44. Linie.
jące się w m iarę potrzeby, do nich brzegami dosu- w a się arkusz papieru.
Podr. dla druk. 3
P rzy końcu tegoż pręta widzimy łukową nad
staw kę b, wspierającą się na czopku u ramionka le
wej sztangi do punktur, marki zaś lekko opierają się na cylindrze nad samą jego ochroną.
Linia umieszczona na dolnej części deski służy do tego samego celu, to jest dla otrzymania równego marginesu z drugiego brzegu arkusza nałożonego.
W maszynach podw ójnych linje są w środku deski. Linie i m arki służą tylko przy nakładaniu pierwszej strony arkuszy. Nakładając na punkturę na drugą stronę należy m arki zdejmować z maszyny, a linię odsuwać w tył.
T a s i e m k i .
Tasiemki w ysuw ają arkusz z maszyny, odby
w ając ruch postępowy.
G órna tasiemka, której końce zeszyte są ze so
bą, przechodzi przez cały obwód cylindra, prze-
R ys. 45. Przeprowadzanie tasiemek.
ciąga się pod prętem umieszczonym za cylindrem i zakłada się na rolkę górną. Tasiem ka dolna prze
ciąga się przez wałek pod cylindrem; zakładając ta-
— 35 —
siemkę na przednią rolkę uważać trzeba, ażeby ją założyć nieprzekręconą i zawsze należy ją cią
gnąć z góry prosto aż do rolki tylnej. O badw a końce każdej tasiemki zszywają się i zakładają w ten sposób, że tasiemka dolna przechodzi obok wałka i po rolkach pod cylindrem, tasiemka zaś górna obej
muje jedynie cylinder.
Taśm a górna oznaczona jest cienką linią, prze
chodzi około cylindra a, wałka drewnianego c i rol
ki d, obraca się w kierunku strzałki; dolna taśma pokazana jest liniami punktow anem i przeprow adzo
na od rolki b pod cylindrem, na w ałku drewnianym c, rolki e i nad rolką h i idzie znów do b. Dolna taśma powinna być mocno przyciśnięta do cylindra dla w prowadzenia arkusza papieru na formę i w y
robienia punktury. Taśm y zaś, idące od wałka c do wałka k, prow adzą arkusz zadrukowany do odbieracza.
Panewki do walców.
Panew ek są dw a gatunki: pierw szy a w którym umieszcza się walce małe do rozcierania (rajbery)
a b
R ys. 46. Panewka do rozcieraczy. R ys 47. Panewka.
i ześrubowuje się je nad cylindrem farbowym przy kałamarzu. Drugiego gatunku b jest cztery lub w ię
cej panewek, stosownie do ilości walcy pokryw ają
cych farbą czcionki.
— 36 —
Panew ki rozdziela się w równej ilości po bo
kach maszyny.
W alce cc smarujące formę farbą, obracają się w szyjkach panewek bb, które przymocowane są śruba
mi krzyżowemi f f do boków maszyny, zaś dla regulo
wania ich oddalenia lub zbliżenia do cylindra farbo
wego, każda panew ka ma śrubę ee. W środku p o między panewkami je st wystający garb dd, o k tó ry panewki powinny się opierać podczas roboty.
R ys. 48. Panewki i walce umieszczone w maszynie.
G dy już wszystkie te części są ze sobą połączo
ne i cały ich ciężar spoczywa na podstawie, na
leży jeszcze raz sprawdzić powierzchnię, staw ia
jąc libelkę na fundamencie w połowie maszyny jako w punkcie największego ciśnienia; maszynę przytem w prowadzam y w ruch, czyniąc kilka obrotów ręcznie,, dla przekonania się, czy dobrze jest ustawiona. Aby maszyna mogła rozpocząć drukowanie, należy pa
newki i wszystkie części naoliwić, założyć punktury,.
powierzchnię na cylinder, odpowiednią ilość farby do kałamarza, walce przybieracze, rozcieracze i do na
dawania farby, włożyć formę na maszynę, papier na nakładalnię i mieć ludzi potrzebnych przy m aszynie.
O maszynach trybowych.
Podstawa v).
Podstaw a z przodu przedzielona jest belką że
lazną z łożyskiem, w którem jest umieszczona p a newka dla czopa głównego. Podstaw a jest bez nóg,
gdyż pod nią ze wszystkich stron podkładają się deski grube, szersze od jej boków. Sposób ustaw ia
nia je st ten sam, jak przy każdej maszynie.
‘) Dla łatwiejszego wyjaśnienia łączenia boków i wią
zań, dajemy odpowiednie liczby w nawiasie omawianego r y sunku.
B o k i .
Boków jest cztery: dwa podłużne i tyleż po*
przecznych. Bok przedni mający w środkowem swem
— 38 —
R ys. 50. Bok przedni.
zaokrągleniu dwa przedziały podłużne, przyśrubowy- wa się do niższego wiązania (rys. 55), do wyższego zaś przymocowane będzie koło trybow e (rys. 63).
Boki (rys. 50 i 51) poprzeczne czyli małe za-
Rys. 61. Bok tylny.
kłada się dopiero po uregulowaniu podstawy. Boki zaś podłużne duże przyśrubow yw a się do wiązań:
pierwszego (rys. 54), trzeciego (rys. 56), czwartego (rys. 57) i boków (rys. 50 i 51) małych.
— 39 —
W i ą z a n i a .
W iązań mamy cztery, z ktprych trzy idą w po- poprzek i przyśrubow ują się u dołu podstawy.
W iązanie pierwsze (rys. 54) jest przymocowa
ne do ściany przedniej (małej). W iązanie drugie, (rys. 55) idące wzdłuż, mieści w sobie panew kę czo-
— 40 —
R ys. 56. Wiązanie trzecie.
pa głównego. W iązanie trzecie (rys. 56) i czwarte (rys. 57) umieszcza się pod cylindrem. Wiązanie
Rys. 57. Wiązanie czwarte.
trzecie ma garb a, do którego przyśrubow yw a się ko
ło trybow e (rys. 63).
C z o p g ł ó w n y .
Na czopie tym obraca się tryb w ewnętrzny (rys. 64). Czop końcem ostrym obsadza się w pa-
Rys. 58. Czop.
newce, znajdujacej się w belce poprzecznej środko- - wej podstawy, koniec górny zaś zakłada się w pa-
— 42 —
newkę, mającą punkt oparcia w wiązaniu drugiein i ściska się śrubami. Do smarowania jest w panewce kanał skośny. Pod belką poprzeczną, tam gdzie jest umieszczona panew ka dla czopa, daje się dla wzmoc
nienia podkładkę drewnianą.
K o n s o l e .
Na konsolach osadzone są panewki osi obro
towej, konsola (rys. 59) ześrubowuje się u dołu w bel
ce środkowej tuż przy panewce dla czopa po stro nie lewej.
Rys. 59. Konsola d!a czopa. Rys. 60. Konsola.
Konsolę drugą (rys. 60) wygiętą należy przy
śrubować do zewnętrznych boków podstawy, na tej samej linii, co i konsolę pierwszą. Konsole te przy
mocowują się przed założeniem wiązania drugiego (rys. 55).
Oś o b r o t o w a .
Oś obrotowa w prow adza maszynę w ruch. Na jednym końcu ma ona osadzone kółko trybow e b;
— 43 —
tuż przy niem jest koło trybow e a, umieszczone na osi po stronie lewej; koniec w ew nętrzny osi spoczy
wa w panewkach konsoli (rys. 59 i 60), drugi zaś koniec występuje znacznie na zewnątrz.
O ś c z y n n a .
Na osi czynnej z jednego końca umieszczone są ekscentryki a, na drugim zaś koło trybow e b, łą
czące się trybam i z kołem osi obrotowej. Na pia
ście koła trybowego jest wypukłość c dla sztangi, a na
Rys. 62. Oś czynna.
zewnętrznym końcu osi są zęby d do krążka. W szy
stkie te części są przymocowane na stałe. Oś czyn
na idąca dołem w poprzek, spoczywa na konsolach przymocowanych u spodu ścian dużych. Gdy się
_ 44 —
tryb ł> połączy z zębami osi obrotowej, wówczas kon- solki, na których ona spoczywa, należy mocno ześru- bować, tak jednak, ażeby zęby równo się łączyły, nie zachodząc jedne za drugie poza oznaczoną na nich kreskę.
K o ł o t r y b o w e .
Koło to, mające w ew nątrz zęby, jest nierucho
mo i stałe przytw ierdzone jedną stroną do wiązania
trzeciego (rys. 56), drugą zaś do ściany przodowej (rys. 50) i do narożników wiązania pierwszego (rys.
54), odpowiednio do wystających uszu.
Tryb wewnętrzny.
T ry b ten ustaw ia się zębami na dół, osadza się na czopie głównym i łączy się z zębami trybu osi
— 45 —
obrotowej. W czasie przymocowywania go na czop klinikami należy bacznie uważać, ażeby zęby nie za
chodziły dalej nad oznaczoną rysę. Na jednej ze
szprych tego koła jest czop «, na którym obraca się tryb wewnętrzny.
W szystkie części, łączące się trybam i, mają na sobie znaki czyli rysy, ażeby głębiej nad nią nie za
chodziły.
Tryb zwrotny.
T ryb zw rotny w prow adza w ruch fundament, a obraca się na czopie, który jest na szprysze (rys. 64a) trybu wewnętrznego.
R ys. 65. T ryb zwrotny.
— 46 —
T ryb zw rotny łączy się z kołem trybowem (rys. 63) i w środku tegoż ruch odbywa. Osadzając tryb zw rotny na czop właściwy, uważać trzeba na odpowiednie znaki, znajdujące się na obu trybach.
Koło to ma także na jednej szprysze czop a, łączą
cy się z fundamentem.
Rys. 66.
Połączenie koła trybowego a z trybem wewnętrznym c i trybem zwrotnym b-
S z y n y .
Fundam ent posuwa się na szynach, które idą z obu stron wzdłuż maszyny ponad kołem zwrot-
— 47 —
nem i przyśrubow ane są do trzeciego i czwartego wiązania (rys. 56 i 57), końcami zaś do ścian ma
łych (rys. 50 i 51).
F u n d a m e n t .
Fundam ent posuwa się po szynach na łoży
skach a, które są przymocowane pod spodem fun-
R ys. 68. Fundament.
damentu. W środku tylnego boku je st czop i wy
stający ku dołowi, na który zakłada się sztanga (rys. 69), łącząca fundament z trybem zwrotnym.
48
Sztanga ta, przechodząca przez środek pod fun
damentem, jest od połowy gładko opiłowana i pochy
ło skrzywiona. Tym końcem skrzywionym łączy się z czopem trybu zwrotnego (rys. 65) za pomocą kli-
R ys, 69. Sztanga łącząca fundament z trybem zwrotnym.
nów. P rzed położeniem fundamentu na szyny zało
żyć trzeba z obu stron jego sztangi trybow e (piły) po bokach fundamentu.
Koło obrotow e umieszcza się na samym końcu osi obrotowej (rys. 61) wychodzącej z lewej strony na zewnątrz. Zanim się to koło założy, potrzeba najpierw ustawić kozioł (rys. 72), na którym spoczy-
Rys. 70. Koło obrotowe. R ys. 71. Koło czynne.
wa koło rozpędowe i koło czynne. Koło czynne jest większe od koła obrotowego.
Kozioł ustaw ia się tak, ażeby koło czynne b y ło tuż nad kołem obrotowem i z nim się łączyło.
P rzy praw ym boku kozła obok koła czynnego je st
Koło obrotowe i czynne.
— 49 —
koło rozpędowe umieszczone na tej samej osi, na której końcu znajduje się korba.
Po wypróbowaniu przez powolne obracanie, czy nie ma tarcia koła rozpędowego o boki kozła
R ys. 72. Kozioł do koła rozpędowego.
lub też uderzeń korby, koło czynne i koło rozpędo
we mocno się klinują na osi, ażeby nie czyniły żad
nego odosobnionego ruchu.
Rys. 73. Konsola.
Na końcu osi obrotowej przed kołem obroto- wem i kozłem spoczywa oś czynna w panewce, osa
dzonej na konsoli (rys. 73).
Podr. dla druk. 4
4
— 50 —
Inne części składowe, jakiem i są: kałamarz, cy
linder, sztanga do pu nktur i t. d., mają zupełnie ten sam mechanizm, ja k w maszynach wózkowych i skła
dają się w podobny sposób, oprócz hamulca, działa
jącego z prawej strony.
W maszynach obracanych za pomocą trybów, umieszczonych na osi przy kole rozpędowem, to ostat
nie obraca się ku tyłowi, w maszynach zaś obra
canych za pomocą pasów, koło rozpędowe obraca się ku przodowi.
W maszynach podwójnych koło rozpędowe obraca się tak samo, jak przy trybowych.
Powyżej opisaliśmy sposób ustawiania maszyn.
Rozumie się samo przez się, ja k już powiedzieliśmy przy maszynach wózkowych, że rozbierać je trzeba w odw rotnym porządku, pamiętając o tem, aby czę
ści, które nie wymagają rozłączenia, pozostały w ca
łości; oszczędzi się przez to czasu i pracy przy po- nownem składaniu maszyny.
O maszynach francuskich.
(Syst. Marinoniego).
Opiszemy tu dw a typy maszyn systemu fran
cuskiego.
Pierw szy z blatem i walcami drewnianemi do rozcierania farby. W alce kładą się luźno w grze
bienie, które przyśrubow ane są na bokach maszyny.
Kałamarz umieszczony na początku maszyny. F o r
mę zaklinowaną w ram ie stawia się na maszy
nie pionowo, następnie opuszczając, kładzie się na fundament. Sztegi do narządzania form podnoszo
nych w górę powinny być lane z m ateryału takie
go jak czcionki — lub żelazne, dla zrównoważenia ciężkości pisma, w przeciwnym razie forma z ramy może wypaść.
D rugi typ ulepszony, zbliżony jest do systemu m a
szyn niemieckich: zamiast blatu jest cylinder farbowy, walce: przybieracze, rozcieracze i nadawacze są umie
szczone obok siebie przy cylindrze, jak w maszynach niemieckich; wszystkie w alce są odlewane z ma
sy, przytem zakładają się w zaśrubow ane panewki.
Form ę spuszczać można na maszynę z deski. Ma
szyny te krótsze są od poprzednich o długość bla
tu. Kto zna porządek ustawiania części maszyn nie
mieckich, z łatwością zmontuje francuską; dla lepsze
go wszakże objaśnienia, podajemy tu rysunki obu typów.
