PRODUKCJA ¯YWCA WIEPRZOWEGO W WOJEWÓDZTWIE

Produkcja ¿ywca wieprzowego w województwie œwiêtokrzyskim w kontekœcie procesów ..

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

75

Roczniki Naukowel tom VII lzeszyt 2

Marcin Gajos

Akademia Rolnicza w Krakowie

PRODUKCJA ¯YWCA WIEPRZOWEGO W WOJEWÓDZTWIE

ŒWIÊTOKRZYSKIM W KONTEKŒCIE PROCESÓW INTEGRACYJNYCH

PORK PRODUKTION IN SWIETOKRZYSKIE VOIVIDSHIP IN CONTEXT PROCESS OF INTEGRATION

S³owa kluczowe: produkcja ¿ywca wieprzowego, woj. œwiêtokrzyskie, integracja pionowa, integracja pozioma

Key words: pork production, swietokrzyskie voividship, vertical integration, horizontal integration

Synopsis. Przedstawiono obecn¹ sytuacjê produkcji ¿ywca wieprzowego w woj. œwiêtokrzyskim z uwzglêd- nieniem specyficznych uwarunkowañ, oraz mo¿liwoœci rozwoju produkcji przez procesy integracyjne. Ana- liza zosta³a oparta na danych pochodz¹cych z Urzêdu Statystycznego w Kielcach, danych pochodz¹cych ze Spisu Rolnego przeprowadzonego w latach 1996 i 2002.

Wstêp

Wytwarzanie ¿ywnoœci w coraz wiêkszym stopniu odbywa siê poza gospodarstwem rol- nym, które staje siê obecnie w coraz wiêkszym zakresie g³ównie producentem surowców do produkcji. Ma to œcis³y zwi¹zek z rosn¹cymi wymaganiami ze strony konsumentów na stopieñ przetworzenia produktów ¿ywnoœciowych. Z drugiej zaœ strony niemo¿liwe jest uzyskanie wymaganego poziomu jakoœci wyrobów finalnych bez udzia³u odpowiedniej jakoœci surow- ców. W zwi¹zku z tym, zarówno rolnicy jak i przetwórcy, powinni wspólnie podj¹æ kroki w celu zaspokojenia rosn¹cych wymagañ konsumentów.

Rynek ¿ywca wieprzowego w Polsce jest jednym z najwa¿niejszych i najwiêkszych rynków produktów ¿ywnoœciowych zarówno pod wzglêdem producentów, jak i konsumentów. Wst¹- pienie Polski do struktur Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. spowodowa³o zniesienie dotychczasowych barier w handlu pomiêdzy krajami wspólnoty. Dla producentów rolnych oznacza to przejêcie zarówno praw, jak i obowi¹zków obowi¹zuj¹cych na wspólnym europej- skim rynku. Produkcja ¿ywca wieprzowego nie podlega ¿adnym dotacjom ze strony bud¿etu UE, a jedyn¹ form¹ interwencji na tym rynku s¹ dotacje do prywatnego magazynowania pó³- tusz wieprzowych [Ciepielewska 2000].

Ze wzglêdu na du¿¹ konkurencjê w sferze przetwórstwa miêsa wieprzowego, oraz postêpu-

j¹cym procesem dostosowywania siê zak³adów miêsnych do wymogów UE wzrasta zapotrze-

bowanie na wysokiej jakoœci surowiec do produkcji. Dotychczasowe kana³y zaopatrzenia nie

76

daj¹ mo¿liwoœci oddzia³ywania przetwórców na g³ówne cechy poda¿y surowców rzeŸnych, jakimi s¹: jakoœæ, wielkoœæ partii dostaw, stabilnoœæ i rytmicznoœæ, co jest warunkiem osi¹gniê- cia przewagi konkurencyjnej [Knoblauch, Kisiel 2003].

Celem niniejszej pracy jest analiza poziomu produkcji ¿ywca wieprzowego w województwie

œwiêtokrzyskim w latach 1996-2002, oraz wskazanie mo¿liwoœci rozwoju tej dzia³alnoœci w kon- tekœcie procesów integracyjnych zachodz¹cych w sferze agrobiznesu.

Uwarunkowania produkcji trzody chlewnej

Województwo œwiêtokrzyskie powsta³o 1 stycznia 1999 r. i swoim zasiêgiem obejmuje ob- szar o powierzchni 11 672 km

, co daje mu 15 miejsce w kraju pod wzglêdem wielkoœci. Teryto- rialnie województwo obejmuje 13 powiatów i miasto Kielce na prawach powiatu.

Wyniki spisu rolnego przeprowadzonego w 2002 r. wskazuj¹ na znaczne ró¿nice rozwoju rolnictwa pomiêdzy poszczególnymi powiatami, jak i znacz¹ce zmiany zachodz¹ce w strukturze produkcji rolniczej województwa œwiêtokrzyskiego. W 2002 r. w woj. œwiêtokrzyskim by³o 172 283 gospodarstw, które mia³y do dyspozycji 718,6 tys. ha, co stanowi 62% powierzchni ogólnej województwa. Powierzchnia gospodarstw rolnych zmniejszy³a siê w porównaniu z 1996 r. o 14,2%.

Na taki stan ma wp³yw g³ównie wzrost powierzchni gruntów nie stanowi¹cych gospodarstw rolnych, która w badanym okresie wzros³a o 114,1 tys. ha (o 36,5%). Œrednia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 3,66 ha, ale jest ona silnie zró¿nicowana w obrêbie powiatów. I tak najwiêksz¹ œredni¹ posiada powiat opatowski – 5,60 ha, oraz jêdrzejowski – 5,44 ha. Natomiast najmniejsze gospodarstwa rolne wystêpuj¹ w powiatach skar¿yskim i starachowickim (odpo- wiednio 1,20 i 2,17 ha). Niepokoj¹cym zjawiskiem, które mo¿na zaobserwowaæ w strukturze u¿yt- kowania ziemi nale¿¹cej do gospodarstw rolnych jest wzrastaj¹ca powierzchnia od³ogów i ugo- rów, która w 1996 r. wynosi³a 65,1 tys. ha. i do 2002 r. osi¹gne³a 98,1 tys. ha w 2002 r. (tj. o 50,7%).

W przekroju powiatowym najwiêkszy udzia³ od³ogów i ugorów wykazywa³y powiaty: skar¿yski, konecki, a najmniejszy: kazimierski i opatowski. Zwiêkszaj¹ca siê powierzchnia gruntów wy³¹cza- nych z uprawy ma bezpoœredni zwi¹zek z pogarszaj¹c¹ siê op³acalnoœci¹ produkcji rolniczej, a co za tym idzie rezygnacj¹ rolników z uprawy czêœci gruntów o najni¿szej jakoœci lub ca³kowitym zaprzestaniu dzia³alnoœci rolniczej. Pod wzglêdem struktury w³asnoœci gospodarstw rolnych prze- wa¿a w³asnoœæ prywatna, do której nale¿y 98,8% ogólnej powierzchni u¿ytków rolnych, nato- miast gospodarstwa rolne sektora publicznego u¿ytkowa³y 7,3 tys. ha, tj. 1,2%.

Ogólna powierzchnia zasiewów w 2002 r. wynosi³a 377,7 tys. ha. i by³a mniejsza o 20,5% w porównaniu z 1996 r. W strukturze zasiewów zbo¿a ogó³em (z kukurydz¹ na ziarno) stanowi³y 72,2%, a w powiecie jêdrzejowskim nawet 82,5% ogólnej po-

wierzchni zasiewów. W ostatnich latach znacznie wzro- s³o zainteresowanie rolników upraw¹ zbó¿ intensyw- nych, w tym kukurydzy na ziarno. Area³ uprawy tej roœliny w porównaniu do 1996 r. wzrós³ o 315,1%.

W 2002 r. by³o 38,3 tys. gospodarstw rolnych hoduj¹cych œwinie (22,3% ogó³u gospodarstw). We- d³ug wyników spisu na jedno gospodarstwo w wo- jewództwie przypad³o 2,8 szt. trzody chlewnej, a na gospodarstwo prowadz¹ce chów i hodowlê trzody chlewnej przypada³o 12,6 sztuki. Gospodarstwa in- dywidualne z trzod¹ chlewn¹ stanowi³y 99,9%

wszystkich podmiotów prowadz¹cych chów i ho- dowlê trzody chlewnej. Stan pog³owia dla woj. œwiê- tokrzyskiego w ujêciu iloœciowym ogó³em i w przeli- czeniu na 100 ha UR obrazuje tabela 1.

y d o z r t a d a s b o i e i w o

³ g o P . 1 a l e b a

Thlewnejwwo.jœwiêtokrzyskim cwlatach1996-2002

a t a

L Trzodachlewna m

e

³ ó g

o lochy ogó³em lochy h

c a k u t z s

w na100haUR 6

9 9 1997 1998 1999 12000 1 0 0 2002 2

7 6 8 5 1 412979 5424811 2 5 0 9 2 402599 487375 383887 4

3 1 4 4 42503 57863 49140 42602 44268 41922 6

7 , 8 58,4 68,5 58,7 555,1 0 , 3 56,9 7

3 , 6,0 7,6 6,7 6,8 56,1 8 , 9

- a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r

iedanychGUS. w

Produkcja ¿ywca wieprzowego w województwie œwiêtokrzyskim w kontekœcie procesów ...

77

Du¿e ró¿nice w produkcji trzody chlewnej w poszczególnych latach maj¹ zwi¹zek z wahaniami cen ¿ywca wie- przowego, a co za tym idzie z jego op³a- calnoœci¹ (cykle œwiñskie). Wahania produkcji pog³êbiaj¹ niewielkie stada utrzymywane w du¿ej liczbie gospo- darstw. Rolnicy, którzy produkuj¹ nie- wielk¹ iloœæ ¿ywca wieprzowego na ry- nek swoje decyzje podejmuj¹ g³ównie w oparciu o cenê uzyskiwan¹ za tuczni- ki. Powoduje to wzrost produkcji w okre- sach kiedy cena ¿ywca jest wysoka.

Przeciêtne odsetki gospodarstw utrzymuj¹cych trzodê chlewn¹ kszta³to- wa³y siê nastêpuj¹co:

– 9,1% gospodarstw posiada³o 1 szt.,

– 17,3% – 2 szt.,

– 18,8% – 3-4 szt.,

– 20,3% – 5-9 szt.,

– 19,0% – 10-19 szt.,

– 15,5% utrzymywa³o wiêcej ni¿ 19 sztuk trzody chlewnej.

Analizuj¹c ogólne pog³owie trzody chlewnej utrzymywanej w gospodarstwach rolnych w województwie wynika, i¿ 8,7% znajdowa³o siê w gospodarstwach posiadaj¹cych do 5 sztuk, 30,4% w jednostkach utrzymuj¹cych od 5 do 19 sztuk, a 60,9% – w gospodarstwach o skali hodowli powy¿ej 20 sztuk. Pog³owie trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha UR jest stosun- kowo niskie i wynosi³o dla 2002 r. – 76,9 szt., natomiast w 1996 r. – 58,7 szt. na 100 ha UR. Wynik ten daje 10 miejsce pod wzglêdem intensywnoœci produkcji w Polsce. W przekroju terytorial- nym istniej¹ du¿e ró¿nice pomiêdzy poszczególnymi powiatami. Pog³owie trzody chlewnej na 100 ha UR przedstawia tabela 2. Najwy¿szy poziom pog³owia trzody chlewnej wyst¹pi³ w po- wiatach kazimierskim i jêdrzejowskim, a najni¿szy w powiecie koneckim.

Podsumowanie

Otwarcie granic miêdzy pañstwami cz³onkowskimi UE spowodowa³o ca³kowit¹ swobodê w obrocie miêsem wieprzowym. Wp³ynê³o to na wzrost eksportu polskiego miêsa. Ma to zwi¹zek w g³ównej mierze z ni¿szymi cenami polskiego surowca. ¯eby skorzystaæ z szansy, jak¹ daje otwarcie granic polscy producenci trzody chlewnej, w tym równie¿ z woj. œwiêtokrzyskiego, powinni podj¹æ wiele dzia³añ w celu:

– poprawy jakoœci surowca,

– kompletowania du¿ych, jednorodnych partii towaru.

Po³o¿enie woj. œwiêtokrzyskiego w niewielkiej odleg³oœci od du¿ych krajowych rynków zbytu, takich jak: Kraków, Warszawa czy Katowice oraz niez³a sieæ po³¹czeñ komunikacyjnych z tymi aglomeracjami spowodowa³o, i¿ s¹ to tradycyjne rynki zbytu produktów rolniczych z tego województwa. Do podstawowych czynników utrudniaj¹cych szybsze zmiany w gospo- darstwach rolnych mo¿emy zaliczyæ:

1. Du¿e rozdrobnienie gospodarstw zarówno pod wzglêdem obszaru, jak i wielkoœci produkcji.

2. Ograniczanie upraw na ziemiach ni¿szej klasie bonitacji.

3. Du¿e przywi¹zanie rolników do ziemi i tradycyjnych metod uprawy i hodowli.

a n j e n w e l h c y d o z r t e i w o

³ g o p a r u t k u r t S . 2 a l e b a

T00haURwed³ugpowiatóww2002 .r[%] 1

- e z c z s y Wólnienie

g Ogó³em Miejsce Lochy Miejsce i

k s u

Bêdrzejowski Jazimierski Kielecki Konecki Kpatowski Osrtowiecki Oiñczowski Pandomierski Skar¿yski Starachowicki Staszowski SW³oszczowski

e c l e i K o t s a i M

9 , 1 83,3 6 192,4 153,2 6 , 0 28,6 57,5 53,9 74,7 42,6 6 , 5 44,1 74,9 60,2 1

32 91 2 17 85 1 14 10 14 63 1

7 , 2 10,2 22,2 34,6 0 , 2,9 6,7 6,9 8,4 50,1 1 , 6,1 0 17,5

2 , 1

32 11 12 17 85 0 14 19 46 3 1

. S U G h c y n a d e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r



78

Powiêkszanie skali produkcji wydaje siê konieczne, ale jest to zadanie bardzo trudne z punktu widzenia pojedynczego gospodarstwa. Du¿e wahania cen ¿ywca oraz niepewnoœæ zbytu powoduje, i¿ rolnicy niechêtnie podejmuj¹ decyzjê o powiêkszaniu produkcji.

Szans rozwoju produkcji ¿ywca wieprzowego w woj. œwiêtokrzyskim nale¿y upatrywaæ w zacieœnieniu wspó³pracy pomiêdzy rolnikami w ramach integracji poziomej, jak i z zak³adami miêsnymi przez system umów kontraktacyjnych (integracja pionowa).

Literatura

Ciepielewska M. 2000: Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej i jej ewolucja („Agenda” 2000). [W:]

Polityka rolna i strukturalna Unii Europejskiej, a procesy dostosowawcze w rolnictwie polskim. Phare 2000. Wyd. Ekspert-SITR Koszalin.

GUS. 1997: Powszechny spis rolny 1996 r. Zwierzêta Gospodarskie.

GUS. 2003: Powszechny spis rolny 2002 r. Zwierzêta Gospodarskie.

Urz¹d Statystyczny w Kielcach. 2003: Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego. U¿ytkowanie gruntów, powierzchnia i pog³owie zwierz¹t gospodarskich w województwie œwiêtokrzyskim.

Knoblauch L., Kisiel R. 2003: Korzyœci zak³adów miêsnych wynikaj¹ce ze wspó³pracy z grupami produ- cenckimi. Roczniki Naukowe SERiA. Warszawa-Poznañ-Bia³ystok. Tom V, zeszyt 2,

Summary

Production of swine flock owns big traditions in the area swietokrzyskie voividship from the point of view of localization market pork case good back production pasture. Common operation of form worker will decide about this capability of development of activity on this fild withim the confines of horizontal integra- tion between them or with adaptive plants (vertical integration)

Adres do korespondencji mgr Marcin Gajos Akademia Rolnicza Katedra Agrobiznesu al. Mickiewicza 21 31-120 Kraków tel. (0 12) 662 43 71 e-mail: gajosmar@intreia.pl