R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T. X V I, Z. 1 W A R S Z A W A 1966
RO M A N C ZU BA , W A N D A K A M IŃ S K A , A N T O N I ST R A H L
ZAW ARTOŚĆ M ANGANU AK TYW N EGO W GLEBA CH N IEK TÓ R Y CH PO W IA TÛ W W OJEW ÓD ZTW A W RO CŁA W SKIEGO
S ta cja C h em iczn o -R o ln icza W rocław
Z arów no b ra k m an g an u w glebie, jak i jego n a d m ia r pow odują zab u rzen ia w ro zw oju roślin. Ilość m an g an u pobieranego przez ro ślin y zależy w du ży m sto p niu od zaw artości m an g an u w glebie, ja k rów nież od g a tu n k u ro ślin y i sta d iu m ich ro zw o ju [2, 4, 6, 7, 10, 13, 18, 19].
Do oznaczania zaw artości m an g an u w glebie stosow ane są m eto d y biologiczne i chem iczne. W p racach o szerszym zasięgu stosow ane są częściej m etody chem iczne, za pom ocą k tó ry c h oznacza się zaw artość m an g an u ogółem, m an g an u czynnego, w ym iennego i rozpuszczalnego w wodzie. Ł a tw o p rz y sw a ja ln ą fo rm ą d la ro ślin jest m an g an czyn ny (aktyw ny), n a k tó ry sk ła d a ją się: d w u w artościow y m angan zw iązków rozpuszczalnych w wodzie, m an g a n w y m ien n y oraz m an g an łatw o u le g ający re d u k c ji [11, 12].
B ad an iam i nad zaw artością m an g an u w glebie zajm ow ali się w o sta t nich lata ch zarów no liczni badacze zagran iczni [1, 5, 19 i in.], jak i polscy [10— 16, 20].
B e r g m a n n i w spółpracow nicy [1] b adali zaw artość m ang an u akty w n eg o w 793 prób k ach gleb T u ry n g ii. Spośród ty ch pró bek 69,86% odznaczało się d o b rą zasobnością w m angan, 6,43°/o — śre d n ią i 23,7% — złą.
B adania o c h a ra k te rz e in w e n ta ry za c y jn y m rozpoczęto rów nież w P o l sce. M u s i e r o w i c z i w spółpracow nicy [12, 13] b adali m etod ą L eepera zaw artość m an g an u w w ażniejszych glebach w oj. łódzkiego. S tw ierd zili oni, że część gleb bielicow ych piaskow ych i gleb bielicow ych w y tw o rzo nych z g lin y zw ałow ej oraz część czarn y ch ziem piaskow ych tego w o jew ództw a nie je st w dostateczn y m sto p n iu zabezpieczona w m ang an czynn y i p o w inn a reagow ać na naw ożenie ty m p ierw iastk iem .
104 R. Czuba, W. K am iń sk a, A. S tra h l
æ
Æ
ëê
?
Rys. 1. B o n ita cja zasob n ości gleb w m a n gan w pow . O ław a i Ś w id n ica
1 — o b s z a r y n ie b a d a n e , 2 — p o n iż e j 50% g le b z a s o b n y c h , 3 — 51—60% g le b z a s o b n y c h , 4 — 61—70% g le b z a s o b n y c h , 5 — 71—80% g le b z a s o b n y c h , 6 — 81—90% g le b z a s o b n y c h , 7 —
91—100% g le b z a s o b n y c h
R atin g of so ils of O ław a and Ś w id n ica d istricts acc. to m a n gan ese abundance
1 — a r e a s n o t e x a m in e d , 2 — b e lo w 50% o f s o ils w it h g o o d a b u n d a n c e , 3 — 51—60% o f a b u n d a n t s o ils , 4 — 61—70% o f a b u n d a n t s o ils 5 — 71—80% o f a b o u n d a n t s o ils , 6 — 81—93% o f a b u n d a n t s o ils , 7 — 91—100% o f a b u n d a n t s o ils
R ys. 2. B o n ita cja zasob n ości gleb w m an gan w pow . Z gorzelec
o b j a ś n i e n ie j a k w r y s . 1
R a tin g o f so ils o f Z g orzelec d istrict acc. to m a n g a n ese abundance
le g e n d a s in fig . 1
S t r z e m s k i i G a w ę d a oznaczali ogólną zaw artość m ang an u w glebach „p rz e d c zw a rto rz ę d u ” w oj. kieleckiego i doszli do w niosku, że zaw artość tego p ierw ia stk a w ah a się w dużych granicach. D latego
Mn w gleb ach w oj. w r o c ła w sk ie g o 105
w nioskują, że p o trzeb y naw ozow e w zakresie m an g an u n a b ad an y m przez nich te re n ie m ożna u stalić jed y n ie drogą gęstej sieci oznaczeń. P o d k ła d y geologiczne m ożna w ty m w y p ad k u tra k to w a ć ty lk o jako m a te ria ł pom ocniczy o w zględnej w artości [20].
P odobne b ad an ia o c h a ra k te rz e w stępnego rozpoznania odnośnie zaw artości m an g an u w yk o nał dla gleb k arp ack ich P i s z c z e k [16].
N iezależnie od badanego obszaru w szyscy a u to rz y zgodnie stw ie rd z a ją, że zagadnienie m an g an u w glebach Polski w ym aga szczegółowych
T t b • 1 a 1 War toś ci g r a n ic z n e dl a Un aktywnego wg Sc h a c h t ec h a b el a (Mn w ppm)
Nowa pr opo zy cj a Bergmanna z roku 1964
Limit v a lu e s f o r a c t i v e Un a f t e r S c h a c h t s c h a b e l (Un in ppm) Bergmann's r e c e n t p r o p o s a l 1964 1 Klasa C la s s Zasobność Abundance pH g l e b y (w KCl) - S o i l pH ( i n KCl) do 6 , 0 up to 6 , 2 6 , 4 6 , 6 6 , 8 7 , 0 . i wvzei and n ig n e r I I I z ł a do low up to 15 20 30 40 50 60 I I ś r e d n i a medium 16- 25 21-30 3 1- 40 4 1 -50 51 -6 0 61 -70 I dobra od good from 26 31 41 51 61 71
badań. P ew n y m przyczy n kiem w ty m zakresie są ogłoszone w y n ik i b a d a ń n ad w p ływ em naw ożenia m an g an em n a plon y [7, 8, 9].
Z dośw iadczeń rejonow ych, p rzeprow adzonych w lata ch 1950— 1958, zestaw ionych przez L a c h o w s k i e g o , w ynika, że naw ożenie b u rakó w cukrow ych m an g anem d aje pew ne zw yżki liści. M angan ponadto obniżył p ro cen t ro ślin z objaw am i fizjologicznej żółtaczki. D ziałanie tego m ik ro elem en tu było jed n a k n iejed n ak o w e w różnych rejo n ach Polski. Podobne w y n ik i d a ły dośw iadczenia w latach 1956— 1959 z cykorią.
Z aw artość m an g an u aktyw nego po w in na być sy stem aty czn ie co kilka la t ko n tro lo w an a, gdyż w ap n o w an ie obniża jego zaw artość w glebie. T rzeba to m ieć na uw adze wobec zam ierzonej szerokiej ak cji w ap no w a nia gleb w Polsce.
Z opisanych w zględów m an g an znalazł się w g ru p ie m ikroelem entów , k tó ry m i stacje chem iczno-rolnicze z a jm u ją się w pierw szej kolejności.
106 R. Czuba, W. K a m iń sk a, A. S tra h l
B A D A N IA W Ł A SN E
P rzep row adzo n e przez nas b ad an ia m iały n a celu dokonanie w stęp n ej in w e n ta ry za c ji m an g an u ak ty w n eg o w glebach w ojew ództw a w rocław skiego. W y braliśm y zatem 5 pow iatów położonych w różnych w a ru n k a ch klim atyczno-glebow ych, typo w y ch d la w iększości uży tk ó w ro ln y ch na D olnym Ś ląsku. Za po w iat re p re z e n ta ty w n y dla obszaru górskiego i pod górskiego p rzy ję to J e le n ią Górę. P o w ia ty L u b a ń i Zgorzelec u znano za typow e d la lżejszych gleb n izinnych, a O ław ę i Św idnicę jako ch a ra k te ry s ty c z n e dla gleb o śred n iej lub dużej produkcyjności.
W b ad aniach w y k o rz y sta liśm y pró b k i gleb po b ran e przez praco w n i ków sta c ji chem iczno-rolniczej w ram ach sy stem aty czn y ch b a d ań nad odczynem i zasobnością gleb w p rz y sw a ja ln y fosfor i potas.
Łącznie dla pięciu p ow iatów w y b ra liśm y 4554 pró b k i po b ran e w te ren ie w latach 1962— 1964, re p re z e n tu ją c e kom p leksy upraw ow e, o g ran i czone n a tu ra ln y m i lub sztucznym i g ranicam i, jak row y, drogi itp. Na jed n ą bad an ą p róbkę w ypadało w poszczególnych po w iatach od 10 do 15 ha g ru n tó w ornych.
Z aw artość m an g an u aktyw n eg o w glebie oznaczaliśm y m etodą s ia r czynow ą S c h a c h t s c h a b e l a [19], w m od yfikacji opracow anej przez O środek M etodyczny IUNG w e W rocław iu p rz y naszym w spółudziale, polegającej na p rzysto so w an iu m etod y do b ad ań m asow ych przez z a stą pienie kolbek m iarow ych o pojem ności 250 m l probów kam i o p o jem ności 25 m l. Z astosow ane uproszczenie pozw ala n a znacznie w iększą w y dajność p rac y bez zm niejszania dokładności analiz.
L iczby graniczne dla m an g an u akty w n ego w glebie p rzy ję liśm y w edług now ej propozycji B e r g m a n n a. W oparciu o m etodę siarczy now ą (pH ro ztw o ru ok. 8,0) oznaczania m an g a n u aktyw n ego w glebie w edług Schachtschabela, B e r g m a n n dzieli gleby na dw ie g ru p y w zależności od odczynu. Jego zdaniem w szy stkie gleby o pH w KC1 m niejszy m od 6,0 zaw ierają w y starczającą dla roślin ilość m ang anu . N a tom iast w glebach o pH 6,0 i w yższym rozróżnia B e r g m a n n 3 k lasy zasobności w edług przedziałów podanych w tab. 1, cytow anej za B o r a t y ń s k i m [3]. T rzeb a jed n ak podkreślić, że podane k ry te ria w y ceny zasobności gleb w m an g an nie b y ły w Polsce sp raw dzan e i odpow iednie b ad an ia w szerszej skali są konieczne.
W yniki naszych badań, opracow ane w edług podanych k ry te rió w , ze staw iliśm y w tab. 2, 3 i 4 oraz na ry s. 1 i 2.
Ze zbadanych 4554 próbek gleby ty lk o 15% odznaczało się śred n ią lub złą zasobnością w m angan, pozostałe zaw ierały w y sta rc z a ją c ą dla ro ślin ilość tego skład n ik a. N ajw yższy p ro cen t próbek gleb zasobnych w m ang an stw ierdzono w pow iecie Je le n ia G óra i L ubań. Na obszarze
M n w gleb ach w o j. w ro c ła w sk ie g o 107
p o w iatu Je le n ia G óra n a 17 zbad any ch grom ad jed y n ie w dw óch udział gleb o d obrej zasobności w m an g an je st niższy od 90% (K ostrzyca — 84% i Jan ow ice — 88%). Może to być zw iązane z dużym zakw aszeniem gleb tego p o w iatu (tab. 3). Podobne w y n ik i uzyskano d la pow. lu b ań - skiego, gdzie ponad 90% gleb m a dobrą zasobność w m angan. W y jątek stano w ią jed y n ie dw ie g rom ad y (GRN O lszyn — 76 i B ierno — 85%).
W pozostałych trzech pow iatach, pom im o ogólnie dużego udziału p ró bek g leby o d obrej zasobności w m angan, są w y sp y o m niejszej zasobno ści (rys. 1 i 2). W pow iecie oław skim n ajn iższy u d ział p ró bek o dobrej zasobności stw ierd ziliśm y d la obszaru GRN G roblice, gdzie ty lk o 61% próbek w ykazało w y starczającą zaw artość m ang anu . Stosunkow o m ały u d ział prób ek o d obrej zasobności u sta liliśm y rów nież na obszarze GRN Laskow ice (62%), D om aniów (63%) i W ierzbno (68%).
T a b e l a 2
Zasobność g l e b w mangan na pod sta wi e k l a s y f i k a c j i zbadanych próbek
S o i l manganese abundance a c c . to c l a s s i f i c a t i o n o f t e s t e d samples
Powiat D i s t r i c t I l o ś ć zbadanych próbek Number o f t e s t e d ' samples Proc en t próbek o z a s o b n o ś c i Per c en t samples w it h abundance
dobrej good ś r e d n i e jmedium z ł e j low J e l e n i a Góra 1194 9 5 ,7 2 , 0 2 ,3 Lu bail 556 9 3 ,6 5 , 4 1 , 0 Oława 993 72 ,1 8 , 1 19 ,8 Świdnica 1272 8 7 , 0 2 , 1 1 0 ,9 Z g o r z e le c 539 71,3 14 ,3 14,4 Razem - T o t a l 4554 8 5 , 0 5 , 2 9 , 8
W próbkach gleby z p o w iatu św idnickiego stw ierd ziliśm y rów nież w k ilk u w y p adk ach n ied o stateczn ą zaw artość m an g an u . W obrębie GRN Goczałków ty lk o 49% gleb w y k azu je dobrą zasobność w m angan, a ró w nocześnie aż 40% zasobność złą. Rów nież w k ilk u in n y ch rejo n a ch gleby za w iera ją za m ało m an g an u dostępnego dla roślin, np. w rejo n ie P sz e n no 27% p ró b ek odznaczało się złą zasobnością w m angan, w rejo n ie Stanow ice — 19%, Św iebodzice — 18% i S trzegom — 15% (rye. 1).
108 R. Czuba, W. K am iń sk a, A. S trah l
W yniki b adań dla pow iatu zgorzeleckiego są dość ch ara k te ry sty c z n e . G leby tego p ow iatu są lekkie i m ają przew ażnie niskie pH (tab. 3), a za sobność w m an g an k s z ta łtu je się w nich dość n iek o rzystn ie. I ta k w re jo nie GRN Ruszów stw ierdzono ty lk o 27°/o p róbek o dobrej zasobności w m angan, n a to m ia st aż 53% o złej. Rów nież m ały udział próbek o dob re j zasobności stw ierdzono dla obszaru GRN C zerw ona W oda (49%), P ie ń sk (57%) i Opolno Z drój (70%) (rys. 2).
M apki b o n itacy jn e zasobności gleb w m angan (rys. 1 i 2) o b razu ją zaw artość tego sk ład n ik a w glebach na obszarze 3 pow iatów — Oław a, Św idnica i Zgorzelec. M apek d la pozostałych pow iatów nie załączam y ze w zględu na m ałe zróżnicow anie zasobności. N ależy podkreślić, że na m apach ty ch w ykazano tzw . b on itację p o zy ty w n ą (skala w yodrębnia g ru p y gleb o do b rej zasobności.
W po rów n aniu z zasobnością zbadanych próbek gleby w in ne sk ła d n i ki zasobność w m an g an przed staw ia się n a jle p ie j (tab. 3).
T a b e l a 3
Pozytywna b o n i t a c j a odczynu i z a s o b n o ś c i g l e b (p roc ent g l e b n i e wymagających wapnowania i proc ent g l e b
zasobnych w n i ż e j podane s k ł a d n i k i P o s i t i v e a p p r a i s a l o f s o i l r e a c t i o n and abundance (p er cen t s o i l s not r e q u i r i n g lim in g and pe r c en t s o i l s ri-ch
in quoted components) Powiat D i s t r i c t Nie wymagają wapnowania No li m in g req uir ed P2o3 x 2o Uê Ua J e l e n i a Góra 3 22 35 72 97 Lubań 18 12 45 78 96 Oława 23 41 28 52 86 Świdnica 24 54 40 63 88 Z g o r z e le c 13 17 33 . 69 78
G leby pow iatów , om aw ianych w tab. 3, odznaczają się dużym za kw aszeniem i są przew ażnie ubogie w fosfor i potas. Zasobność b a d a nych gleb w m agnez jest przew ażnie śre d n ia lub dobra.
T rzeba jed n a k podkreślić, że podane w tab. 3 gleby są przew ażnie m ocno zakw aszone, co w pły w a na ich zakw alifikow anie do odpow iednie go p rzed ziału zasobności w m angan. W m iarę bow iem podnoszenia się pH gleby zm niejsza się zaw artość m an g an u aktyw nego.
Mn w gleb ach w o i. w ro c ła w sk ie g o 109
ï ь b e 1 a 4 Zawartość manganu aktywnego w próbkach g l e b y o pH niższy m od 6 , 0 w proc ent ac h
A c t iv e manganese c o n t e n t s in s o i l samples w it h pH below 6 . 0 i per cent
P ow iat D i s t r i c t I l o ś ć próbek Dumber o f sam ples 0 -2 0 21 -4 0 4 1 -6 0 6 1 -8 0 8 1 -1 0 0 101-130 > 1 3 0 PP“ J e le n ia Góra 1092 2 , 3 13 ,3 3 0 , 7 2 5 , 7 1 5 , 6 7 ,3 Г 5 , 1 Lubań 498 3 , 9 2 0 , 1 3 2 , 2 2 3 ,3 1 3 , 6 5 , 5 1, 4 Oława 637 1 1 , 5 3 1 , 1 2 4 , 3 1 8 , 2 7 , 5 4 , 1 3 , 3 Św idnica 773 0 , 4 7 , 9 2 7 , 2 . 4 2 , 8 17 ,3 3 , 8 0 , 6 Z g o rz e le c 379 1 9 , 7 2 9 , 3 2 8 , 8 1 4 , 1 5 , 0 2 , 5 0 , 6 à r ed n io - Mean X 7 , 6 1 8 , 1 2 8 ,4 2 5 , 8 12*6 4 , 9 2 , 6 Razem - T o ta l 3079 z z z z z z z
W celu p rzed staw ien ia zaw artości m an g an u aktyw n ego w glebach o pH niższym od 6,0, zestaw iliśm y w tab. 4 zaw artość m an g an u a k ty wnego w rozbiciu na 7 przedziałów . Z u zyskanych w te n sposób liczb w y n ik a, że ilość zaw artego w glebie m an g an u akty w nego je st zróżni cow ana i w artości graniczn e proponow ane przez B e r g m a n n a nie zawsze pozwolą n a w yczerp u jącą ocenę zasobności gleby.
D Y S K U S JA
Z estaw ione w y n ik i badań, o p arte n a dość obszernych m ateriałach , p o zw alają na sform ułow anie opinii, że zbadane gleby p rzy istn iejący m ich zakw aszeniu m ają na ogół dostateczn ą zaw artość m an g an u a k ty wnego. N ależy jed n ak zwrócić uw agę, że duża część pró bek gleb, nieza- sobnych w m angan, pochodzi z pow iatów o n ajw yższej p ro d u k cji ro ln ej (Oława, Św idnica). J e s t to n iew ątp liw ie sygnał, że w rejo n ach o ro z w in iętej p ro d u k cji ro ślin n ej zagadnienie naw ożenia m ang anem może być ak tu a ln e. N iska zasobność w m an g an gleb p ow iatu zgorzeleckiego zw ią zana jest praw dopodobnie z ogólną niską zaw artością składników p o k a r m ow ych gleb tego re jo n u (tab. 3). W pozostałych dwóch pow iatach o m niejszej p ro d u k cji ro ślin n ej m im o dużego zakw aszenia gleb zagad n ienie zasobności w m ang an nie jest jeszcze sp raw ą tak p ilną, aby już obecnie prow adzić tam szczegółowe sy stem aty czn e badania. W św ietle
R. Czuba, W. K am iń sk a, Л. S tra h l
szybko rozw ijającej się ak cji w ap no w an ia gleb sp raw a b adań nad m anganem n a b ie ra jed n a k specjalnego znaczenia. W m ia rę podnoszenia się pH g leby zaw artość m an g an u ak ty w n eg o przew ażnie dość szybko m aleje. D latego w raz ze stosow aniem coraz w iększych ilości w apna nawozowego niezbędne są w rejo n a ch in tensyw n ego w apnow an ia gleb sy stem aty czn e b ad an ia nad zaw artością m an g an u aktyw neg o w glebach.
O sobnym zagadnieniem je st sp ra w a liczb graniczn ych dla m anganu. P rz y ję te tym czasow o w N iem czech liczby graniczne m ogą być tra k to w ane ty lk o jako liczby pom ocnicze n a k ró tk i okres. B ad ania nad ty m p roblem em w w a ru n k a ch polskich w y d a ją się rzeczą konieczną.
Szczególnie piln e są bad an ia n ad zm ianam i w zaw artości m an g anu akty w neg o w glebach w m iarę podnoszenia ich pH, bo u łatw iło b y to w yciąganie p rak ty c zn y c h w niosków dla ro lnictw a.
W N IO SK I
1. N a p odstaw ie analiz 4554 p róbek gleb pochodzących z 5 pow ia tów stw ierdzono, że zaw artość w nich m an g an u ak ty w n eg o w św ietle prz y ję ty c h k ry te rió w je st w 85% w y starczająca.
2. W sto su n k u do zasobności gleb w fosfor, potas i m agnez zasobność bad an y ch gleb w m angan je st najlep sza.
3. W yniki b ad ań u zy skan e dla n iek tó ry ch rejon ów św iadczą o ko nieczności podjęcia system aty czn y ch b ad ań nad zasobnością gleb w m a n gan.
4. Z agadnienie u sta le n ia odpow iednich liczb graniczn ych d la m a n
ganu w w a ru n k a ch polskich m a duże znaczenie dla b a d ań zapoczątko w anych w k ra ju na szerszą skalę.
L IT E R A T U R A
[1] B e r g m a n n W. , B ü c h e l L., E b e l i n g R., W i t w e r B.: Ein B eitrag zur E rm ittlu n g der M agn esiu m und m ik ro n ä h rsto ffv erso rg u n g der B öden T h ü rin gen s. Z. f. L andw . V ersu ch s- und U n tersu ch u n g sw esen , t. 8, 1962, z. 1/2, s. 156-168.
[2] B o r a t y ń s k i K. , R o s z y k o w a S.: O zn aczanie n iek tó ry ch m ik ro elem en tó w w m a teria le ro ślin n y m . R oczn. G lebozn., d od atek do t. IX , 1960, s. 127-128. [3] B o r a t y ń s k i K. , R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a М.: O m etod ach c h e m ic z n ych (k olorym etryczn ych ) o zn aczan ia zasob n ości gleb w m an gan p r z y sw a ja ln y d la roślin . R oczn. N au k R oln. (w druku).
[4] В u s s i e r W.: M a n g a n v erg iftu n g b ei h ö h eren P fla n zen . Z eitsch rift fü r P fla n zen ern äh ru n g, D üng, und B od en k u n ., t. 81 (126), 1958, s. 256-265.
[5] F i n c k A.: D ie B in d u n g sfo rm en des M angans im B oden. Z eitsch rift fü r P fla n zen er n ä h ru n g , D üng, und B od en k u n ., t. 73 (118), z. 1, 1956, s. 59-73. [6] G ó r a l s k i J.: D zia ła n ie w ę g la oraz w a p n ia w za leż n o ści od w y stę p o w a n ia
M n w g leb a ch w o j. w ro c ła w sk ie g o 111
w g leb ie g lin u ru ch om ego i m an gan u ak ty w n eg o . R oczn. G lebozn., t. X I, 1962, s. 61-72.
[7] L i w s k i S.: W p ły w m ik r o e le m e n tó w — m angan, bor, m ied ź, k ob alt, m olib d en , cy n k — na ja k o ść tra w y . Z eszy ty P robl. P o stę p ó w N au k R oln., z. 27a — Zagadn. M el. Ł ąk i P a stw ., s. 237-244.
[8] L a c h o w s k i J.: W p ły w boru, m an gan u i m ied zi na w a rto ść p rod u k cyjn ą b u rak ów cu k ro w y ch w P o lsc e oraz ich n a stęp cze d ziałan ie. R oczn. N au k R oln., 8 4 -A -l, s. 63-87.
[9] L a c h o w s k i J.: W p ły w boru, m an gan u , m ied zi i cyn k u na w a rto ść p ro d u k cyjn ą cyk orii. R oczn. N a u k R oln., t. 8 4 -A -l, s. 89-103.
[10] M a k s i m ó w A.: M ik ro elem en ty i ich zn a czen ie w ży ciu organ izm ów ży w y ch . W arszaw a 1953.
[11] M u s i e r o w i c z A.: N iek tó re m ik r o e le m e n ty w gleb ach (Mo, Cu, Zn, B , Mn, Ti). R oczn. G lebozn., d o d a tek do t. IX , 1960, s. 1-25.
[12] M u s i e r o w i c z A. , C z a r n o w s k a K.: M angan ogóln y, czy n n y i w y m ie n n y w w a żn iejszy ch g leb a ch w oj. łód zk iego. R oczn. G lebozn., d od atek do t. IX , 1960 s. 137-141.
[13] M u s i e r o w i c z A. , C z a r n o w s k a K.: M angan w w a ż n ie jsz y c h gleb ach w o j. łód zk iego. R oczn. N au k R oln., t. 8 4-A -4, s. 563-592.
[14] M u s i e r o w i c z A. , G ó r s k i A. , Z a g i t z J.: M a teria ły do p ozn an ia z a w a r to śc i m an gan u w gleb a ch p o lsk ich . R oczn. N au k R oln., t. 51, 1949, s. 265- 274.
[15] M u s i e r o w i c z A. , K u ź n i c k i F., Z a g i t z J.: M ateriały do p ozn an ia za w a rto ści m an gan u w g leb a ch p olsk ich . Z aw artość w gleb ach m a n g a n u w y m ien n ego. R oczn. G lebozn., t. 1, 1950.
[16] P i s z c z e k J.: M angan w gleb a ch k arp ack ich te r e n ó w flisz o w y c h . A n n a les U M C S, t. 11 E, s. 31-49.
[17] P i s z c z e k J.: W p ły w n a w o żen ia i p łod ozm ian u na za w a rto ść m an gan u w g leb ie. A n n a les U M CS, v . VI, 1, sec. E., 1951.
[18] R u s z k o w s k a M.: P rób a ozn aczan ia p rzy sw a ja ln eg o m an gan u w g leb ie za p om ocą sa ła ty jako ro ślin y w sk a źn ik o w ej. R oczn. G lebozn., t. IX , z. 2, 1960, s. 87-120.
[19] S c h a c h t s c h a b e l P.: D ie B estim m u n g des M an gan versorgu n gsgrad es vo n B öd en und se in e B e z ie h u n g zum A u ftr e te n der D ö rrflech en k ra n k h eiten b ei H afer. Z eitsch . f. P fl. D üng. u. Bod. 78/123, 1957, s. 147-167.
[2 0] S t r z e m s k i M. , G a w ę d a Z.: In w en ta ry za cja m an gan u w gleb a ch „p rzed - czw a rto rzęd u ” w o j. k ieleck ieg o . R oczn. N au k R oln., t. 7 0 -A -l, s. 17-31.
Р. ЧУБА, В. КАМ ИНЬСКА, А. СТРАЛЬ СОДЕРЖАНИЕ АКТИВНОГО МАРГАНЦА В ПОЧВАХ НЕКОТОРЫХ РАЙОНОВ ВРОЦЛАВСКОГО ВОЕВОДСТВА Агрохимическая Станция, Вроцлав Р е з ю м е В порядке систематических исследований кислотности и обеспеченности почв усвоя емым фосфором и калием определяли содержание активного марганца в 4554 почвенных образцах, отобранных в пяти районах Нижней Силезии.
112 R. Czuba, W. K am iń sk a, A. S trah l Принимая критерии оценки по Бергманну установили, что 15% почвенных образцов содержали недостаточное количество марганца. По сравнении с обеспеченностью исследу емых почв фосфором, калием и магнием, обеспеченность марганцем оказалась самой высо кой. R . C Z U B A , W. K A M IŃ S K A , A. S T R A H L
ACTIVE M A N G A N E SE C O N TEN TS IN SO ILS OF SOM E D IST R IC T S OF W ROCŁAW V O IV O D SH IP
A g r o c h e m ic a l s t a t i o n W r o c ła w
S u m m a r y
In 4554 so il sam p les, co llected in fiv e L o w er S ile sia n d istricts in th e fr a m e w ork of sy ste m a tic research series on so il rea ctio n and ab u n d an ce o f a v a ila b le phosp h oru s and p otassiu m , w a s te ste d also th e con ten t o f a ctiv e m an gan ese. A p p ly in g B erg m a n n ’s criteria it w a s fou n d th a t o n ly 15% of th e so il sa m p les sh ow ed in a d eq u a te m a n gan ese co n ten ts. C om pared w ith th e abun d an ce in th e ex a m in ed soils of phosp h oru s, p o ta ssiu m and m agn esiu m , th a t of m a n gan ese w a s r e la tiv e ly best.
