Obraz religijności społeczeństwa polskiego na przełomie lat 80-tych i 90-tych

Studia Teologiczne Biał., D roh., Łom.

12(1994)

OBRAZ RELIGIJNOŚCI

SPOŁECZEŃSTW A POLSKIEGO

NA PRZEŁOM IE LAT 80-TYCH I 90-TYCH

Treść: Wstęp; I. U w arunkow ania społeczne przeobrażeń religijnych w Polsce; II. A utodeklaracja wiary polskich katolików; III. Ideologia religijna; IV. W iedza religijna; V. Praktyki religijne; VI. M oralność religijna; VII. W spólnota religijna; VIII. Udział polskich katolików w życiu parafii; IX. K ierunki dotychczasowych zmian religijności w Polsce; X. R ola Kościoła wobec przeobrażeń polskiej religijności; Zakończenie - Perspektywy religijności w Polsce lat 90-tych.

W S T Ę P

R eligijność od kilkudziesięciu lat jest żywym p rzed m io tem b a d a ń społecz­ nych w k ra ja ch E u ro p y . Jed n i zau w ażają jej osłabienie a inni ożywienie. W k oń cu lat osiem dziesiątych obserw ow aliśm y w Polsce ożyw ienie religijności. M o ż n a to zaobserw ow ać p o p rzez w zrost liczby osób d eklaru jący ch się ja k o w ierzące; w śród w ierzących w zrosła liczba osób bardziej gorliw ie i św iadom ie uczest­ niczących w ak ta c h k u tu religijnego takich ja k spow iedź św ięta i E u charystia; pow stały now e grupy religijne, a te k tó re wcześniej istniały ożywiły swoją działalność; p o w ra can o do zarzuconych tradycji religijnych w życiu ro dzinny m ; inteligencja zbliżyła się do K o ścio ła katolickiego; w zrosła liczba p o w o łań k apłańskich i zakon ny ch; rozw ijał się ruch pielgrzym kow y; p ow stało szereg now ych stow arzyszeń k atolickich i innych form działalności świeckich; wiele zachow ań, k tó re wcześniej u su w an o ponow nie w racały w życie publiczne. Wyżej w ym ienione zjaw iska p o tw ierd zają pow iązanie religii ze społeczeństw em . Jest to zaprzeczeniem w tłaczanej P o la k o m przez kilkadziesiąt lat ideologii m ark sizm u i leninizm u, k tó ra głosiła św iato p o g ląd ateistyczny i p ro p a g o w ała laicki p og ląd n a człow ieka i otaczający go św iat. W Polsce w okresie rząd ó w kom un istyczny ch p rogram ow o utrzy m y w an o rozdział m iędzy szkołą, ro d z in ą i K ościołem . Z tych trzech instytucji n ajbardziej zlaicyzow ana była szkoła. D zięki przyw róceniu religii i zaan g ażo w an iu m łodzieży w ruchy religijne zm niejsza się stop niow o dystans m iędzy tym i instytucjam i. P rzestał tak że istnieć m o n o p o l T V P i P R

w śro d k a c h sp ołecznego p rz e k a z u , co d a ło m ożliw ość u k a z a n ia p o staw i za ch o w a ń religijnych. D a w n iej u su w a n e elem enty religijne z życia co d zien ­ nego w m ajestacie p a n u ją c y c h obyczajów , o becnie w ra c a ją do naszego życia. Je d n a k p ró b y o d d z ie la n ia rzeczyw istości n a d p rz y ro d z o n e j o d doczesnej nie u stały ty lk o zm ieniły sw oje fo rm y d ziała n ia .

I. U W A R U N K O W A N IA S P O Ł E C Z N E P R Z E O B R A Ż E Ń R E L IG I J N Y C H W P O L S C E

Sw oisty w pływ n a p rz e k o n a n ia d o ty czą ce p rz e o b ra ż e ń spo łeczn ych i religijnych w yw iera o b ecn ie z a c h o d z ą c a specjalizacja i racjonalizacjax. Przyjęcie p rzez P o lsk ę g o s p o d a rk i ry nkow ej w zm o cn iło k o n su m p cy jn e za­ ch o w an ia w y rażające się w p o sta w ie m ieć. W zw iązk u z tym zaczęto lan so w a ć m odel człow ieka sukcesu , sk u tecz n eg o w sw oim d ziałan iu , nie p o n o sząceg o p o rażek . P ojaw ił się i ro z w ija p lu ralizm w życiu k u ltu ro w y m , społecznym , politycznym . O b jaw ia się to w p o w sta w a n iu no w y ch p a rtii, k lu b ó w , sto w a rz y ­ szeń. W p ły w a to n a zm ian ę c h a ra k te ru K o śc io ła o k reślan eg o w P olsce ja k o ko śció ł ludowy. K o śc ió ł w P olsce p o p rz e z sw oją m asow ość, tra d y c jo n a liz m łączył i łączy obecnie religijne w arto ści z n a ro d o w y m i i b ro n i ich n iero z erw al­ n o ści2.

T a k n a sz k ic o w an y k o n te k s t p o zw ala p rz ed staw ić pew ne cechy relig ijn o ­ ści polskiej. N ie w u lg ary zu je to głębi religii, k tó re j nie d a się d o k o ń c a zm ierzyć i policzyć ale opisuje zew n ętrzn e przejaw y religijności, p o n iew aż religia przen ik a rzeczyw istość k o n k re tn ą i lu d zk ą, p rzejaw ia się w w ierzeniach, języku, ry ta c h , d z ia ła n ia c h i in sty tu c ja ch . Te zjaw iska o d b y w ają się w k o n k re t­ nej p rzestrzeni i czasie. Z socjologicznego p u n k tu w idzenia religia i sp ołeczeń ­ stw o są w ciągłym w zajem n y m o d d ziały w an iu .

II. A U T O D E K L A R A C J A W IA R Y P O L S K IC H K A T O L IK Ó W D e k la ra c ja w iary k sz ta łtu je się w sp ołeczeństw ie p o lsk im n a w yso kim poziom ie (82,4% w P ło c k u d o 86,8% w P u ła w a c h d e k la ru je się ja k o w ierzący). O sób o b o jętn y ch religijnie lu b niew ierzący ch je st od 1 5 -2 0% 3.

Sw oją w iarę w ierzący m o ty w u ją tra d y c ją i p rz y n ależn o śc ią d o ok reślon ej g ru p y ro d z in n e j czy też sąsiedzkiej. O so b iste n aw ró cen ie religijne i o so b o w e za an g aż o w an ie w ia ry n ależy d o rzadziej w y m ien ian y ch m o ty w ó w 4. R eligia n a tej płaszczyźnie tra k to w a n a je st ja k o d o b ro w sp ó ln e n a ro d u , ja k o ojcow izna. S tan o w iąc w a rto ść o g ó ln o n a ro d o w ą jest elem entem to żsam o ści k u ltu ro w ej.

318 T A D E U S Z K O W A LEW SK I

1 P i w o w a r s k i W ., R eligijność m iejska w rejonie uprzem ysłow ionym , W arszaw a 1977, s. 52. 2 P i w o w a r s k i W ., R eligijność ludowa, W ro cław 1983, s. 336-337.

3 P i w o w a r s k i W ., R eligijność m iejska ..., dz. cyt., s. 364.

4 M a r i a ń s k i J ., P rzem ia n y religijności ludow ej w środow isku wiejskim , w: R eligijność ludowa, red. Piw ow arski W ., W ro cław 1983, s. 251.

R E L IG IJN O Ś Ć SPO ŁECZEŃ STW A PO LSK IEG O 319

III. ID E O L O G IA R E L IG IJN A

K ościół p o d aje do w ierzenia zespół praw d w iary w form ie d o g m ató w ujętych w oficjalne form uły. T o stanow i ideologię religijną5. O becnie zau w aża się postaw ę selektyw ną w p rzyjm ow aniu praw d w iary. Z achodzi ten proces przy jednoczesnym d ek laro w an iu przynależności d o K o ścio ła (45% resp o n d en tó w

w bad an iach kw estionuje część lub w szystkie praw d y w iary )6.

Szczególnie tę w ybiórczość obserw uje się w odniesieniu d o m o raln ości m ałżeńskiej i rodzinnej. B ardziej ak c ep to w an a jest n o rm a zd rad y m ałżeńskiej niż n o rm a zakazu jąca ab o rcji7. T a k ateg o ria k ato lik ó w n iejed no kro tnie przyznaje sobie p raw o d o krytycznej oceny n au k i K o ścio ła, szczególnie n a płaszczyźnie m oralności.

IV . W IE D Z A R E L IG IJN A

Słabym p u n k tem polskiego k atolicyzm u jest wiedza religijna. 1/3 bad an y ch nie zna po dstaw ow ych praw d w iary 0. Polscy katolicy ch a rak tery zu ją się w iedzą zam kniętą o g raniczającą się d o uprzed nio zdobytej wiedzy religijnej, często pochodzącą z o kresu pierw szej K o m u n ii świętej, k tó ra w sku tek upływ u czasu staje się fragm en tary czn a. P o m im o tru d u k atech etó w ig no ran cja i analfabetyzm religijny utrzym uje się a naw et się p o g łęb ia9. N iew ielu k ato lik ó w pogłębia wiedzę religijną p o przez k o n ta k t z Pism em św., k siążką lub czasopism em religijnym . W ystarczającą wiedzę religijną p o sia d a niewielu w ierzących10.

V. P R A K T Y K I R E L IG IJ N E

R eligijność je d n o ste k i gru p społecznych realizuje się przez ściśle o kreślo ne form y p ra k ty k o w a n ia w iary, tak ie jak : m o d litw a p ry w a tn a, uczestnictw o we M szy św. i n abo żeństw ach o raz przyjm ow anie sak ram en tó w św. P rak ty k i religijne są is to tn ą siłą in teg ru jącą katolicyzm polski. B ad an ia p rzep ro w ad zo n e w latac h 80-tych w Polsce odsetek k ato lik ó w uczęszczających regularnie w niedzielę i św ięta n a M szę św. określiły n a 50% , nieregularnie 4 0% a niepraktyk ujący ch n a 1 0 % u . N ajbardziej system atycznie p ra k ty k u ją c ą g ru p ą ludzi są bardziej starsi aniżeli m łodzież. N iesystem atycznie p ra k ty k u je p ok olenie średnie12.

5 P i w o w a r s k i W ., R eligijność m iejska..., dz. cyt., s. 177.

6 T am że, s. 177 i 361.

7 F i l i p i a k G ., Oblicza k a to licyzm u polskiego, w: W drodze 1993, n r 9, s. 45. 8 P i w o w a r s k i W ., Religijność m iejska ..., dz. cyt., s. 361.

9 M a r i a ń s k i J ., P rzem ia n y religijności..., dz. cyt., s. 254. 10 T am że, s. 253.

11 M a r i a ń s k i J ., R eligijność współczesnej m ło d zieży polskiej, w: C ollectanea Theologica 1988 n r 58, fase. III, s. 5.

U d ział w p ra k ty k a c h je s t ró żn ie m o ty w o w an y , p ocząw szy od m o ty w ó w „ p rz y ro d n ic z o -k o sm ic z n y c h ” , p o p rz ez k u ltu ro w e , sp o łe c z n o -n a ro d o w e aż d o m oty w ó w re lig ijn y ch 13. P o g łę b ian iu ulegają te p ra k ty k i, k tó re łączą się z in d y w id u aln ą p o b o ż n o śc ią . O sła b ia ją się te p ra k ty k i, k tó re są sp ełn ian e m aso w o cz ęsto k ro ć bez w ew nętrznej m oty w acji. S tą d też o bserw u jem y rozw ój g ru p n ie fo rm a ln y c h i ru c h ó w o d d o ln y c h w K ościele k ła d ą c y c h n ac isk n a form ację i m o d litw ę p o p rz e z o so b o w e za an g aż o w an ie. W m niejszym sto p n iu k ato licy an g a ż u ją się w ró ż n e fo rm y działaln ości społecznej, ch a ry taty w n ej. P o lsk a staje się k ra je m , w k tó ry m ko ścio ły są pełne a p r a k ty k i p rzyb iera ją często charakter m a n ife sta c y jn y 1*. N a stę p u je in stytu cjon alizm i p ryw a tyza cja religii. W iara je s t tra k to w a n a w d o w o ln y sp o só b , ta k że w ierzący o b ch o d zi jej w ym ogi nie ty lk o n a p o zio m ie w y k ład n i i p ra k ty k K o śc io ła ale ró w n ież w o so b isty m życiu. Bycie tzw . d o b ry m k a to lik ie m w 6 0% od po w ied zi nie je st łączo n e z uczestnictw em w K o ś c ie le 15. O blicza się, że k a to lik ó w w ierzących o r to d o k ­ syjnie je st w P olsce co najw yżej 1/3 ogółu w ierzących. P o z o sta li to nieśw iadom i h e re ty c y 16. S ocjologo w ie w sk az u ją n a z a n ik a n ie zw yczajów św iątecznych, ro d zin n o -relig ijn y ch . N a stę p u je ich u b o żen ie lu b p rzy p isy w an ie im treści św ieckich o ra z w w y p o saż en iu m ieszk ań w m niejszy m sto p n iu p o ja w ia ją się p rzed m io ty re lig ijn e17.

VI. M O R A L N O Ś Ć R E L IG IJN A

W życiu codziennym zarysow uje się ten den cja k iero w ania się kalk ulacją, dopasow yw anie istniejących i znanych m o raln y c h zasad do w łasnych koncepcji życia i d ziałan ia w o kreślo ny m śro do w isk u społecznym . N a stąp iło zrelatywizo-· w anie n o rm m o raln y c h i o d chodzenie od n o rm religijno-m oralnych. Sum ienie staje się n o rm ą su biek ty w n ą, nieliczącą się z n o rm am i obiektyw nym i. T a ety ka sytuacyjna najw idoczniejsza jest w dziedzinie m ałże ń sk o -ro d zin n e j18. K ryzys m oralno ści po leg a m iędzy innym i na tym , że w artości p rag m atyczn e i użyteczne zaczynają d o m in o w ać n ad w arto ściam i m o raln y m i, a tym sam ym zostaje zachw iany obiektyw ny p o rz ą d e k m o raln y , gdzie pow inien przecież d o k o n y w ać się proces sam orealizacji człow ieka. W b ad a n ia c h socjologicznych p o d k re śla się korelację głębszej religijności i rygory zm u w ocenie zacho w ań n aruszający ch norm y m o raln o ści sek su a ln e j19. W iele b a d a ń w skazuje, że osłabiony jest związek m iędzy religią a m o ra ln o śc ią m alż e ń sk o -ro d z in n ą 20. W ielu m łod ych ludzi uzn aje sferę życia seksualnego za spraw ę p ry w a tn ą i n iep od leg ającą k o n tro li religijnej,

320 TADEUSZ KOWALEWSKI

13 T am że, s. 259.

14 M a j k a J., Jaki jest katolicyzm polski?, w: Socjologia religii, red. A d am sk i F ., K ra k ó w 1983, s. 274.

15 F i l i p i a k G ., Oblicza..., dz. cyt., s. 46. 10 T am że, s. 47.

17 T y c z k a Z., Socjologia rodziny, W arsz aw a 1 9 7 4 ,s. 121 i 1 9 6 ; D o b r o w o l s k a D ., Wartości związane z życiem rodzinnym, w: Przemiany rodziny polskiej, W arszaw a 1975, s. 272.

18 P i w o w a r s k i W ., Religijność w publicznym i prywatnym życiu Polaków, w: Prywatność i życie publiczne w nowoczesnym społeczeństwie USA-PoLska, red. D yczew ski L., L u b lin 1992, s. 143.

19 M a r i a ń s k i J . , Kondycja religijna i moralna młodych Polaków, K ra k ó w 1991, s. 59. 20 P i w o w a r s k a W ., Religijność w publicznym..., dz. cyt., s. 143.

stąd też osłabieniu ulegają oceny zacho w ań m o raln y c h z tej dziedziny ja k o naganne m o raln ie i niekoniecznie u to żsam iają je z grzechem . N ajb ard ziej w yrażany perm isyw izm odnosi się d o kw estii zw iązanych z m o raln o ścią m ałżeń sk o -ro d zin n ą a zw łaszcza m o raln o ścią seksualn ą (w yjątkiem jest ab o rcja i z d ra d a m ałżeńska). Istnieje także szeroki zakres tolerancji w obec takich zachow ań jak : ja z d a bez biletu, nadużyw anie telefon u służbow ego, d aw anie łapów ki ale m im o to także istnieje w ysoki stopień p o tęp ien ia oszustw p o d a t­ kowych. U spraw iedliw ieniem tego stan u rzeczy jest p ra w d o p o d o b n ie dysfunkc- jon aln o ść system u społeczno-politycznego i gospodarczego w naszym k raju . N a to m iast tru d n y m do w ytłum aczenia je st najw yższy poziom d ez ap ro b a ty m oralnej odnoszącej się d o kradzieży cudzych sam och od ów . T a k więc n astęp uje proces przecho dzen ia od etyki rygorystycznej w stro n ę etyki k om p ro m isó w m oralnych i relatyw izm u m o raln e g o szczególnie w dziedzinie życia sek sual­ nego21. T en stan rzeczy zau w aża k ard . Jó z e f G lem p, k tó ry w w ypow iedzi d la Słowa Powszechnego z 14.06.1990 r. stw ierdza: Pewnie, że dają się u nas zaobserwować zjaw iska p rzy k re i zie, zanik p a trio tyzm u , zan ik szacunku dla życia, miłości rodzinnej (...) chcem y p rzyczyn ić się do odrodzenia i wzmocnienia właśnie tych postaw m oralnych, któ re zo sta ły nadw ątlone22.

V II. W S P Ó L N O T A R E L IG IJ N A

W sytuacji w spółczesnych p rzem ian n ab iera znaczenia w sp ó ln o ta religijna. D ostrzega się p o trze b ę tw o rzen ia relacji poziom y ch m iędzy członkam i danej parafii. Istnieje tendencja d o odch o d zen ia od anonim ow ości w m asow ych p raktykach. T w o rzą się więzi osobiste m iędzy czło nk am i d anej w spólnoty. W yrazem tego jest tw orzenie d u szp asterstw środow iskow ych, p ow staw anie ruchów i w spó lnot religijnych, k tó re m o g ą odeg rać d u żą rolę w pogłębieniu polskiej religijności. Są to tak ie ruchy ja k : O d n o w a w D u c h u św., R u ch Swiatło-Życie, F o co lare , N e o k atech u m en a t i inne. Jednocześnie po w stają też ruchy, ściślej m ów iąc k u ltu ry alternatyw n e, k tó re stają się niebezpieczne dla poszukującego człow ieka. Jedny m z nich jest N ew A ge23. Istnieje w Polsce wiele parafii, w k tó rych pom iędzy p arafian a m i i p a ra fią w ytw arza się pu stka społeczna w skutek b ra k u w zajem nych oddziaływ ań. D zisiaj p o trzeb n e są ró ż n o ro d n e w ew nątrzparafialne i p o n a d p a ra fia ln e organizacje, w spólnoty, grupy, k tó re dałyby poszukującym m ożliw ości identyfikacji. W ciąż są je d n a k placów ki parafialne, k tó re nie d ają tej m ożliw ości, poniew aż sam e są jedynie agencją usług parafialnych a nie w sp ó ln o tą ró ż n o ro d n y ch w sp ó ln o t24. W tym kontekście bogactw o ruch ów i w spólnot religijnych w K ościele polskim je st zaczynem dla pożądanych zm ian w polskiej religijności ludow ej. Jest to tym bardziej istotn e, że te ruchy i w sp ólnoty k o n c e n tru ją się n a autentycznej religijności ewangelicznej i jej wpływie na życie cod zien ne2S.

RELIGIJNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO 321

21 M a r i a ń s k i J ., Kondycja..., dz. cyt., s. 61, 64-65, 67. 22 Stowo Powszechne 1990 n r 114, s. 1.

23 D y c z e w s k i L., Kultura polska iť procesie przemian, L u b lin 1993, s. 185-197. 24 P i w o w a r s k i W ., Religijność miejska..., dz. cyt., s. 358.

322 TADEUSZ KOWALEWSKI

V ii I. U D Z IA Ł P O L S K IC H K A T O L IK Ó W W Ż Y C IU P A R A F II N a niskim poziom ie kształtu je się udział kato lik ó w w akcjach i p ra cac h na rzecz parafii. W iększość p a ra fia n sk ło n n a jest d o jed no razow ej sp ektakularnej pom ocy niż do trw ałej i system atycznej w spółpracy. W tym kon tekście p arafian m o żn a podzielić n a trzy grupy: p a ra fia n użytkow n ikó w (20-30% ) — nie identyfikują się z p a ra fią i nie uczestniczą w życiu parafii; p a ra fia n podległych (40-50% ) — id entyfikują się z p a ra fią ale tylko sporadycznie, jed n o razo w o b iorą udział w d ziałaniach d uszp asterskich ; p arafian ie m andatariusze (10-20% ) — z a ­ angażow ani w życie parafii.

O gólnie katolicy polscy odzn aczają się biernością i indyw idualizm em oraz nie p osiad ają d o statecznego uśw iadom ienia co do własnej pozycji i roli w p a ra fii26. T a k też pozytyw e zm iany, ja k ie dzięki S oborow i W atyk ańsk iem u II zachodzą w K ościele polskim , nie znalazły jeszcze wszędzie odpow iedniego oddźw ięku i sto ją przed n am i ja k o zadanie. T ra d y cy jn a koncepcja d u szp astersk a pasterz-ow czarnia w wielu p arafiach m a swoje m ocne korzenie co n ie je d n o k ro t­ nie u tru d n ia aktyw ne w łączenie świeckich w życie własnej parafii.

IX . K IE R U N K I Z M IA N R E L IG IJ N O Ś C I W P O L S C E

R eligijność w społeczeństw ie polskim ch arak tery zu je się ciągłością ale głównie w płaszczyźnie ogó ln o n aro d o w ej. W płaszczyźnie życia codziennego religijność p o lsk a uległa znaczącym zm ianom w wielu k ieru n k ach — m niej w kieru n k u p ogłęb ian ia w iary, św iadom ości i wiedzy religijnej a bardziej w k ierun ku selektyw ności no rm m o raln y c h i p ra k ty k religijnych. O p rzem ianach religijności w Polsce bardziej decy dują czynniki sp on tan iczn e niż sterow ane, k tó re sprzyjają utrzym y w aniu się religijności tradycyjnej i k o n testu jące j27.

X. R O L A K O Ś C IO Ł A

W O B E C P R Z E O B R A Ż E Ń P O L S K IE J R E L IG IJN O Ś C I

W obec przem ian religijności zm ienia się tak że ro la K ościoła k atolickiego w Polsce. Od 1989 r. K o śció ł zaczyna działać w nowej sytuacji społecz­ no-politycznej, w w a ru n k ach przech od zen ia od go sp o d ark i państw ow ej do rynkow ej, od u stro ju to ta lita rn e g o d o dem o kraty cznego . M usi on uczyć się powoli now ych form d ziałan ia w społeczeństw ie politycznie, k u ltu ro w o i spo­ łecznie pluralistycznym . Czy K ośció ł p o tra fi odgryw ać ce n traln ą rolę w d y n a ­ m icznych przem ian ach w artości i w tw orzen iu now ych więzi społecznych?20 N ow a sytuacja zew n ętrzn a K o ścio ła w ym aga zm o d ern izo w an ia m eto d d u szp a s­ terskich. W ym aga to zw rócenia uwagi n a kształcenie sem inaryjne dotyczące tej

26 P i w o w a r s k i W ., Religijność miejska..., dz. cyt., s. 310-311.

21 P i w o w a r s k i W ., Religijność w publicznym..., dz. cyt., s. 148.

2a M a r i a ń s k i J., Religijność u’ procesie przemian. Szkice socjologiczne, W arsza w a 1991, s. 336.

problem atyki. K o śció ł m a p ra w o i obow iązek d aw ać swoim w yznaw com m o raln ą orientację i d u ch o w ą p o m o c w kształto w an iu codziennego życia. M o raln o ść przyszłych p o k o leń P o lak ó w pow staje ju ż dziś, będzie ta k a ja k ą ją uczynim y, d o k o n u jąc określon ych w yborów dotyczących naszej w spólnej egzys­ tencji29. W ażne w tym w zględzie jest św iadectw o w iary k ato lik a, k tó re p o ciąg a przez m o c indyw idualnej w ym ow y. Istnieje p o trz e b a p odjęcia refleksji teologicz­ nej w celu u k az an ia p ro b lem a ty k i d uchow ości życia codziennego, gdzie w spół­ czesnym językiem pow inno się w ytłum aczyć rolę ascezy w konsum p cyjnie nastaw ionym społeczeństw ie30.

Z A K O Ń C Z E N IE

— P E R S P E K T Y W Y R E L IG IJ N O Ś C I W P O L S C E L A T 90-T Y C H W yżej p rzed staw iony o b ra z religijności społeczeństw a polskiego i roli K ościoła z k o ń ca lat 80-tych jest ak tu aln y rów nież n a p o cz ątk u lat 90-tych. N iepraw dziw e są tw ierdzenia o jak im ś dogłębnym kryzysie religijności i kościel- ności n a p o cz ątk u lat 90-tych. O bserw uje się w praw dzie pierw sze przejaw y załam an ia się ożyw ienia religijnego z lat 80-tych o raz p oczątk i pełzającej sekularyzacji. Pierw sze przejaw y nie oznaczają je d n a k fa k tu d o k o n an e g o . T oczy się bitwa o religijność o ra z jej kształt w dem okratycznym i pluralistycznym społeczeństw ie31. M ó w iąc ogólniej toczy się bitwa o P o lskę32, gdyż religijność polska nierozłącznie jest zw iązana z polskością.

RELIGIJNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO 323

DAS RELIGIOSITÄTSBILD DER POLNISCHEN GESELLSCHAFT IN DER WENDE VON 80-ER UND 90-ER JAHREN

Z U S A M M E N F A S S U N G

D er A rtikel D as R eligiositätsbild der polnischen G esellschaft in der W ende von 80-er u n d 90-er J a h re n beschreibt die U m w an d lu n g en der polnischen R eligiosität in d en 80-er in d er Perspektive von 90-er Jah ren . D er P rozeß w ird von den gesellschaftlichen F a k to re n bedingt, die a u f die R eligiosität d u rc h solche P aram eter beeinflußt w erden wie: G lau bensbew uß tsein , religiöse Ideologie, religiöses W issen, T eilnahm e an dem P farrgem eindeleben, religiöse P rak tik en , christliche G em einde und religiöse M o ra l. D iese U m w an d lu n g en d er R eligiosität verändern die R olle d er K irch e gegenüber dem R eligio sitätszu stan d in Polen. D ie neue S ituation , in d er die K irc h e im m er m e h r eine G em einde

29 P or. M a r i a ń s k i J ., Kościół a współczesne problemy spoleczno-moralne. Kwestie wybrane,

L ublin 1992, s. 260.

30 P or. F i l i p i a k G ., Oblicza..., dz. cyt., s. 48-50.

31 M a r i a ń s k i J ., Religia i Kościół h’ społeczeństwie pluralistycznym. Polska lat dziewięć­ dziesiątych, L u b lin 1993, s. 21.

32 S łow a te p o d k reślił O jciec św. J a n Paw eł 11 w N iedzielę p a lm o w ą — 4.04.1993 r., p o r. Niedziela. Tygodnik Katolicki, 1993 n r 16, s. 1-2.

verschiedener G ru p p e n , B ew egungen und religiöser G esellschaften w ird, v eran ­ schaulicht die E n tw icklungsperspektive d er R eligio sität in Polen in den k o m ­ m enden Ja h re n . D ie q u alitativ en u n d q u a n tita tiv e n A n gaben, die in diesem A rtikel an g e fü h rt w urden, g rü d en a u f den zusam m en fassend en soziologischen U ntersu ch u n g en im Bereich d e r R eligiosität in d er d argestellten Z eitp erio de.