Integracja danych przestrzennych o środowisku naturalnym - wyzwanie dla instytucji z branży ochrony środowiska?

ROCZNIKI GEOMATYKI 2007 m TOM V m ZESZYT 1

INTEGRACJA DANYCH PRZESTRZENNYCH

O ŒRODOWISKU NATURALNYM –

WYZWANIE DLA INSTYTUCJI

Z BRAN¯Y OCHRONY ŒRODOWISKA?

ENVIRONMENTAL SPATIAL DATABASE INTEGRATION –

CHALLENGE FOR THE WHOLE ENVIRONMENTAL TRADE?

Tomasz Na³êcz

Pañstwowy Instytut Geologiczny S³owa kluczowe: SIP, ochrona œrodowiska, integracja baz danych Keywords: GIS, environment protection, database integration

Wstêp

Obecnie zastosowania systemów informacji przestrzennej mo¿na znaleŸæ praktycznie w ka¿dej dziedzinie od badañ archeologicznych poprzez zastosowania biznesowe po skompliko-wane technologie nawigacyjne. Wynika to z faktu, ¿e wiêkszoœæ organizacji ma charakter geograficzny tzw. wiele danych wytwarzanych przez nie mo¿na opisaæ parametrem lokaliza-cyjnym. Rozwój SIP by³ na przestrzeni dziesiêcioleci nierozerwalnie zwi¹zany z analiz¹ i pre-zentacj¹ zjawisk przyrodniczych. O znaczeniu tej dziedziny i jej wp³ywie na rozwój SIP œwiad-czy choæby nazwa jednego z liderów rynku – za³o¿onej w 1996 r. amerykañskiej firmy ESRI, czyli Environmental Systems Research Institute. Od pierwszych lat istnienia firmy jedn¹ z pod-stawowych dziedzin zainteresowania by³o u¿ytkowanie terenu i przetwarzanie danych przy-rodniczych.

W Polsce pocz¹tki SIP to koniec lat osiemdziesi¹tych, choæ pierwsze prace zwi¹zane z tworzeniem polskiej infrastruktury geoinformatycznej siêgaj¹ lat siedemdziesi¹tych. Pierw-sze zastosowania by³y tak¿e nierozerwalnie zwi¹zane z przetwarzaniem danych przyrodni-czych. Zanim powsta³y, bêd¹ce obecnie w fazie realizacji ogromne projekty zwi¹zane z wdra-¿aniem katastru nieruchomoœci, w Pañstwowym Instytucie Geologicznym utworzono pierw-szy projekt systemu informacji przestrzennej w skali ca³ego kraju – Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000 (SMGP) (Gogo³ek, Marks, 2000). Nastêpnie w instytu-cjach nadzorowanych przez Ministerstwo Œrodowiska w ci¹gu kilku lat rozpoczêto szereg projektów baz danych geograficznych. Wœród najwa¿niejszych nale¿y wymieniæ Mapê Po-dzia³u Hydrograficznego Polski (MPHP), Mapê Hydrogeologiczn¹ Polski (MHP), Mapê Geo-œrodowiskow¹ Polski (MGP), NATURA 2000, Corine Land Cover, sieæ EKONET oraz

sze-reg mniejszych projektów. Niew¹tpliwie w latach dziewiêædziesi¹tych pozyskano znaczn¹ czêœæ danych o œrodowisku naturalnym kraju (czêœæ projektów jest obecnie na ukoñczeniu). Zgromadzono warstwy informacyjne o czynnikach biotycznych i abiotycznych wzajemnie powi¹zanych, sk³adaj¹cych siê na swoiste œrodowisko danego terenu, oddzia³ywuj¹ce ze-spo³owo na ¿ycie wszystkich organizmów i rozwój lokalnych ekosystemów.

SIP po polsku

Podczas, gdy ogrom wykonanej pracy i wysi³ku w³o¿onego w pozyskiwanie informacji przestrzennych w Polsce sprawia dobre wra¿enie, to mo¿na mieæ du¿e zastrze¿enia dotycz¹-ce jakoœci wytworzonych materia³ów i organizacji ca³ego systemu. Niew¹tpliwie w latach dziewiêædziesi¹tych mo¿liwoœci technologii komputerowych by³y ograniczone (pierwsza faza rewolucji komputerowej), a systemy informacji przestrzennej by³y znane tylko w¹skiej gru-pie ekspertów. Jednak fakt, ¿e w tym czasie wszyscy dogru-piero uczyli siê zastosowañ SIP nie mo¿e stanowiæ usprawiedliwienia dla wielu b³êdów jakie zosta³y pope³nione na tym etapie wdra¿ania SIP. Po pierwsze nigdy nie opracowano koncepcji zintegrowanego przyrodnicze-go SIP, lecz powierzono poszczególnym instytucjom budowê lokalnych systemów „bran¿o-wych”. W ten sposób dopuszczono do realizacji niezale¿nych baz danych, w których czêœæ informacji dublowa³a siê. Nie stanowi³oby to wielkiego problemu, gdyby dubluj¹ce siê dane pochodzi³y z tego samego Ÿród³a, jednak¿e poszczególne projekty by³y prowadzone doœæ hermetycznie, a dane pozyskiwane by³y niezale¿nie. Na tym etapie praktycznie ka¿da instytu-cja gromadzi³a wszystkie elementy potrzebne do realizacji projektu, czyli w wielu przypad-kach nastêpowa³ wrêcz wzorcowy przyk³ad duplikacji zasobów danych. Porównuj¹c dane z ró¿nych Ÿróde³ a dotycz¹ce tej samej tematyki, okazuje siê ¿e nie s¹ one ze sob¹ to¿same (zarówno graficznie jak i znacznie rzadziej atrybutowo). Przebieg tej samej rzeki ró¿ni siê w zale¿noœci z jakich zasobów czerpane s¹ dane. Podobne sytuacje wystêpuj¹ w przypadku granic Parków Narodowych, lokalizacji zrzutów œcieków i szeregu innych danych prze-strzennych. Niew¹tpliwie jest to spowodowane brakiem przep³ywu informacji i kooperacji pomiêdzy poszczególnymi instytucjami. Niektóre instytucje wpad³y w tzw. „pu³apkê karto-graficzn¹” podporz¹dkowuj¹c ca³y system informacji przestrzennych do celów wytworze-nia profesjonalnego wydruku mapy. W ten sposób zamieniono podmiot z przedmiotem, a w efekcie okaza³o siê, ¿e wykorzystanie w analizach przestrzennych tak przygotowanych baz danych jest niezmiernie trudne.

Obecnie etap gromadzenia danych przestrzennych powoli siê koñczy (oczywiœcie nigdy nie nale¿y zapominaæ o ci¹g³ej aktualizacji) a rozpoczyna siê etap analizy i przetwarzania (rys. 1). W najbli¿szych latach w³aœnie te elementy bêd¹ stanowi³y podstawowy sposób wykorzy-stania danych przestrzennych. Jest to idealny moment do przeprowadzenia inwentaryzacji danych przyrodniczych i utworzenia profesjonalnego zbioru metadanych. Jednak¿e wyko-nanie tych dzia³añ musi byæ prowadzone równolegle z procesem integracji pomiêdzy instytu-cjami zarz¹dzaj¹cymi zasobami œrodowiskowymi w celu utworzenia platformy wymiany danych w procesach wspomagania podejmowania decyzji.

Organizacja i zarz¹dzanie zasobami przyrodniczych danych przestrzennych ma zasadni-cze znazasadni-czenie dla wprowadzenia i realizacji wielu zadañ, w których dane te bêd¹ niezbêdne w procesie wspomagania decyzji. Rola integratora w tym procesie nale¿y do Ministerstwa Œrodowiska jako instytucji odpowiedzialnej za koordynacjê prac zwi¹zanych z ochron¹

œrodo-wiska. Niezbêdna jest implementacja mecha-nizmów wymiany da-nych przyrodniczych pomiêdzy instytucjami oraz procedur zarz¹-dzania na poziomie krajowym. Jednak¿e nie mo¿na zarz¹dzaæ tak skomplikowan¹ struktur¹ bez wcze-œniejszej analizy i upo-rz¹dkowania zaso-bów. Bior¹c pod uwa-gê du¿¹ liczbê pod-miotów zaanga¿owa-nych w proces

wy-miany informacji przyrodniczych (rys. 2) niezbêdne jest opracowanie strategii przedstawiaj¹cej schemat organizacyjny jak równie¿ procedury wspó³pracy instytucjonalnej. Nale¿y zdefinio-waæ nastêpuj¹ce elementy organizacyjne:

Rys. 2. Schemat powi¹zañ miêdzy g³ównymi dostawcami danych przyrodniczych; objaœnienie skrótów: PIG – Pañstwowy Instytut Geologiczny, IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, SANEPID – Stacje Epidemiologiczno-Sanitarne, KZGW – Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej, RZGW – Regionalny Zarz¹d Gospodarki Wodnej, GIOŒ – G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska,

WIOŒ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska, IOŒ – Instytut Ochrony Œrodowiska, LP – Lasy Pañstwowe, IUNG – Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa

m struktury steruj¹ce i operacyjne, m g³ówne zasady organizacji, m za³o¿enia techniczne dla systemu.

Bior¹c pod uwagê istniej¹ce zasoby IT wydaje siê optymalnym rozwi¹zanie wykorzystu-j¹ce kilka po³¹czonych, wspó³pracuj¹cych systemów (rys. 3). Takie rozwi¹zanie zapewni pozyskiwanie niezbêdnych danych przez ka¿d¹ z instytucji we w³asnym zakresie. Jednak¿e powodzenie tego przedsiêwziêcia wymaga wczeœniejszej definicji procedur wspó³pracy po-miêdzy instytucjami. Podobne rozwi¹zanie zosta³o zaproponowane dla wymiany informacji o wodach w Polsce w ramach realizacji studium wykonalnoœci w ramach pomocy technicznej we wdra¿aniu Ramowej Dyrektywy Wodnej (Arkadis, 2005).

Niew¹tpliwie powodzenie ca³ego procesu wymaga zaanga¿owania wszystkich zaintere-sowanych stron. Z punktu widzenia zarz¹dcy organizacja systemu jest wrêcz niezbêdna w ramach publicznego dostêpu do danych wysokiej jakoœci w procesie budowy spo³eczeñ-stwa informacyjnego. Dla poszczególnych instytucji dysponuj¹cych zasobami baz danych uporz¹dkowanie procedur organizacyjnych, a tak¿e ujednolicenie systemu ma znaczenie par-tykularne. Obecny stan utrudnia realizacjê multidyscyplinarnych projektów w jakich coraz czêœciej uczestnicz¹. Brak porozumieñ miêdzy instytucjami i procedur wymiany danych powoduje ogromne koszty zakupu informacji przestrzennej lub te¿ wymaga du¿ego nak³adu pracy dla odpowiedniego przystosowania danych podstawowych. Istnieje jeszcze jeden, bardzo wa¿ny dla zainteresowanych stron, aspekt wynikaj¹cy z uporz¹dkowania wspó³pra-cy. Organizacja zarz¹dzania zasobami przestrzennymi spowodowa³aby, ¿e ka¿da z instytucji zajmowa³aby siê wytwarzaniem profesjonalnych informacji w dziedzinie do której jest po-wo³ana maj¹c jednoczeœnie gwarancjê dostêpu do informacji gromadzonych przez inne in-stytucje.

Rys. 3. Ogólna koncepcja schematu systemu wymiany danych przestrzennych

OCHRONA PRZYRODY

DOSTAWCY BENEFICJENCI

W ostatnich latach polskie prawo w dziedzinie ochrony œrodowiska zosta³o znacz¹co zmienione i dostosowane do wymagañ Unii Europejskiej. Nale¿y tu wymieniæ dwie istotne ustawy: Prawo ochrony œrodowiska (Dz.U.2001.62.627  z dnia 20 czerwca 2001 r. z póŸ. zm.) i Prawo Wodne (Dz. U. 2001.115.1229 z dnia 11 paŸdziernika 2001 r. z póŸ. zm.). Akcesja Polski do struktur unijnych w maju 2004 r. oprócz wielu przywilejów narzuca te¿ szereg wymagañ zwi¹zanych z raportowaniem realizacji prowadzonych dzia³añ. Przyrodni-cze informacje przestrzenne s¹ materia³em niezbêdnym w realizacji tego typu zadañ, gdy¿ pozwala na szybkie przetwarzanie danych i ich analizê. Z tego te¿ wzglêdu jest to kolejny argument potwierdzaj¹cy ideê uporz¹dkowania systemu danych przyrodniczych.

Jednym z elementów, który znacz¹co wp³yn¹³ zarówno na zmiany w polskim prawodaw-stwie, jak równie¿ wymusi³ zmiany organizacyjne na poziomie instytucjonalnym, jest Ramo-wa DyrektyRamo-wa Wodna 2000/60/WE. DyrektyRamo-wa ta stanowi Ramo-wa¿ny krok w kierunku zrów-nowa¿onego u¿ytkowania zasobów wodnych w Europie. Prawid³owe wdro¿enie RDW wy-maga ujednolicenia systemu wymiany danych. W Polsce w proces realizacji zadañ RDW zaanga¿owane s¹ nastêpuj¹ce instytucje:

m Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej (KZGW), m Regionalne Zarz¹dy Gospodarki Wodnej (RZGW), m Pañstwowy Instytut Geologiczny (PIG),

m Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (PIG), m G³ówny Inspektorat Ochrony Œrodowiska (GIOŒ), m Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Œrodowiska, m SANEPID.

Wymienione instytucje zarz¹dzaj¹ du¿¹ czêœci¹ danych przyrodniczych wytworzonych w Polsce. Jednym z podstawowych zadañ wynikaj¹cych z RDW s¹ prace zmierzaj¹ce do utworzenia katastru wodnego. System ten ma niebagatelne znaczenie dla funkcjonowania ca³ej bran¿y wodnej. Uporz¹dkowanie tej czêœci informacji przestrzennej by³oby niew¹tpli-wym sukcesem, lecz tak jak wspomniano wczeœniej na przyrodnicze dane przestrzenne nale¿y patrzeæ znacznie szerzej buduj¹c zintegrowan¹ strategiê. Równie wa¿nym i skompli-kowanym zadaniem, jak kataster wodny, jest budowa Zintegrowanego Systemu Informacji o Œrodowisku EKOINFONET bêd¹ce w gestii GIOŒ. W systemie Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska (PMŒ) dokonuje siê systematycznych pomiarów i obserwacji wszystkich wa¿-niejszych komponentów œrodowiska, archiwizuje siê zebrane dane, przetwarza je tworz¹c ¿¹dan¹ informacjê i udostêpnia siê j¹ odbiorcom. EKOINFONET ma byæ nowoczesnym systemem gromadzenia, archiwizacji, przetwarzania i prezentacji danych PMŒ. Pomimo, ¿e system ten realizowany jest przez jedn¹ instytucjê jego struktura organizacyjna jest równie skomplikowana jak w przypadku katastru. GIOŒ jest instytucj¹ centraln¹, a na poziomie województw zadania PMŒ wykonuj¹ WIOŒ. Ró¿ne s¹ te¿ Ÿród³a finansowania poszczegól-nych instytucji (rz¹dowe i samorz¹dowe). Czêœæ zadañ w ramach PMS realizowane s¹ tak¿e przez firmy zewnêtrzne (PIG – monitoring stanu chemicznego wód podziemnych, IMGW – monitoring stanu chemicznego wód powierzchniowych). Jak wynika z przedstawionych powy¿ej schematów organizacyjnych, opracowanie zintegrowanego przyrodniczego SIP to nie tylko przygotowanie struktury bazy danych, lecz tak¿e opracowanie ca³ego systemu zale¿noœci instytucjonalnych. Zarówno projekt katastru wodnego, jak i EKOINFONET maj¹ jeszcze jedn¹ wspóln¹ cechê – próby rozpoczêcia wdra¿ania tych systemów trwaj¹ ju¿ od kilku lat, niestety jak do tej pory bez powodzenia.

Po analizie tego skomplikowanego uk³adu instytucjonalnego, wynikaj¹cego z jednej strony z zapisów formalno-prawnych, jak równie¿ ze schematu organizacyjnego, proces integracji przy-rodniczych baz danych jawi siê jako zadanie niezmiernie trudne. Podstawowym problemem s¹ tu ustalenia i wspó³praca miêdzyinstytucjonalna. Jednak¿e odgórne opracowanie schematu wspó³pracy, oczywiœcie przy aktywnym udziale w tym procesie poszczególnych instytucji, mog³oby szybko rozwi¹zaæ zastan¹ sytuacjê. Oczywiœcie szczegó³owe ustalenia powinny od-bywaæ siê na poziomie dwustronnych porozumieñ, lecz w ramach ustalonych wczeœniej pryn-cypiów. Jak ju¿ wczeœniej wspominano rolê integratora powinno niew¹tpliwie przej¹æ Mini-sterstwo Œrodowiska. W artykule tym wielokrotnie podkreœlano tak¿e wagê analizy bie¿¹cej sytuacji oraz opracowania struktury poszczególnych baz danych i zasad ich integracji. Pozwo-li³oby to uporz¹dkowaæ zasoby, jak równie¿, co stanowi chyba jeden z najwa¿niejszych argu-mentów, unikn¹æ duplikacji danych. Opracowanie takiej analizy przez multidyscyplinarny ze-spó³ stanowi³oby wyzwanie dla ca³ej bran¿y zwi¹zanej z ochron¹ œrodowiska, gdy¿ przez upo-rz¹dkowanie baz danych i sposobu wymiany danych mo¿naby osi¹gn¹æ znacznie wiêcej. Usta-lenie procedur wspó³pracy na tym polu mog³oby byæ tak¿e przyczynkiem do unormowania wspó³dzia³ania pomiêdzy instytucjami przez jasne zdefiniowanie ram dzia³ania, szczególnie w aspekcie realizacji przysz³ych, wspólnych projektów. Dopiero trzeciorzêdne znaczenie, aczkol-wiek dla sukcesu ca³ego procesu jest to tak¿e niezmiernie wa¿ne, ma przyjête rozwi¹zanie IT. Niew¹tpliwie wymagane jest zastosowanie w ca³ym procesie integracji jednorodnych i jedno-znacznych standardów, formatów danych, s³owników i pojêæ.

Inspiracje europejskie

Za³o¿enia zintegrowanego przyrodniczego SIP wpisuj¹ siê w œwiatowe trendy dotycz¹ce tworzenia infrastruktury danych przestrzennych. Inicjatywa podjêta przez Komisjê Euro-pejsk¹ pod nazw¹ INSPIRE (INfrastrukture for SPatial InfoRmation in Europe) zmierza do udostêpniania istotnych, zharmonizowanych oraz wysokiej jakoœci informacji geograficz-nych dla celów formu³owania, wdra¿ania, monitorowania i oceny polityk wspólnotowych.

G³ówne zasady INSPIRE (Dyrektywa, 2004) s¹ nastêpuj¹ce:

m dane powinny byæ zbierane jednorazowo i przechowywane na poziomie, gdzie mo¿na

to uczyniæ najbardziej efektywnie;

m powinna istnieæ mo¿liwoœæ po³¹czenia jednolitych danych przestrzennych z ró¿nych

Ÿróde³ w Europie oraz wykorzystywania ich przez wielu u¿ytkowników oraz wiele aplikacji;

m powinna istnieæ mo¿liwoœæ wspó³dzielenia informacji zebranych na jednym poziomie

z innymi poziomami (szczegó³owych dla zadañ szczegó³owych, a ogólnych dla celów strategicznych);

m powinno byæ wiele informacji geograficznych potrzebnych do dobrego zarz¹dzania

na wszystkich poziomach i powinny one byæ dostêpne na warunkach, które nie ogra-niczaj¹ ich szerokiego wykorzystania;

m powinno byæ ³atwo ustaliæ, jakie informacje geograficzne s¹ dostêpne i czy spe³niaj¹

potrzeby ich konkretnego wykorzystania oraz pod jakimi warunkami mog¹ zostaæ uzyskane i wykorzystywane;

m dane geograficzne powinny byæ ³atwe do zrozumienia oraz interpretacji, aby mo¿na

Przytoczone powy¿ej zasady powinny byæ podstaw¹ w budowie przyrodniczego syste-mu informacji przestrzennej w Polsce, zarówno na poziomie organizacyjnym jaki i jakoœci danych przestrzennych. System ten powinien w przysz³oœci staæ siê czêœci¹ krajowej infra-struktury danych przestrzennych. INSPIRE jest nie tylko wyzwaniem dla bran¿y zwi¹zanej ze œrodowiskiem naturalnym, gdy¿ uporz¹dkowanie danych przestrzennych to znacznie szer-szy problem. Przyrodnicze informacje przestrzenne nie wystêpuj¹ w pró¿ni, lecz s¹ powi¹-zane tak¿e z innymi podsystemami danych przestrzennych (rys. 3). Planuj¹c prace nad kra-jow¹ infrastruktur¹ przestrzenn¹ nale¿y przewidzieæ relacje pomiêdzy danymi przyrodniczy-mi a danyprzyrodniczy-mi geodezyjnyprzyrodniczy-mi. Wa¿nym aspektem jest tak¿e rola danych przyrodniczych w systemach administracji samorz¹dowej. Z ca³¹ pewnoœci¹ wdra¿anie dyrektywy INSPIRE powinno byæ podstaw¹ do integracji danych i systemów pomiêdzy ró¿nymi s³u¿bami, admi-nistracj¹ i instytucjami zarówno w ramach jednego resortu jak i pomiêdzy ró¿nymi resorta-mi. Problemy zwi¹zane z uporz¹dkowaniem danych przestrzennych nie dotycz¹ tylko i wy-³¹cznie ochrony œrodowiska. Wystarczy wspomnieæ choæby dublowanie siê pewnych ele-mentów w bazach danych nadzorowanych zarówno przez G³ównego Geodetê Kraju jak i G³ównego Geologa Kraju.

Uporz¹dkowanie infrastruktury krajowej stanowi pierwszy krok do wprowadzenia i pe³-nego wykorzystania danych przestrzennych w administracji samorz¹dowej (Na³êcz, 2002). Obecna sytuacja pozostawia niestety wiele do ¿yczenia (Czochañski, 2004), a instytucje publiczne wydaj¹ pieni¹dze podatników wielokrotnie na zakup tych samych danych. Zupe³-nie oddzielnym tematem jest udostêpniaZupe³-nie informacji przestrzennych spo³eczeñstwu. Opra-cowanie jednorodnej strategii dzia³ania powinno choæ w czêœci rozwi¹zaæ te problemy.

Podsumowanie

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e bazy danych s¹ tylko narzêdziem do analizowania i rozwi¹zy-wania ró¿norodnych problemów. Jednak¿e przygl¹daj¹c siê bran¿y ochrony œrodowiska przez pryzmat zasobów przestrzennych baz danych mo¿na dojœæ do wniosku, ¿e integracja baz danych przyrodniczych na poziomie krajowym pozwoli na rozwik³anie znacznie bardziej skomplikowanych problemów nêkaj¹cych to œrodowisko. Dziêki podjêtym dzia³aniom na poziomie IT mo¿na dokonaæ tak¿e integracji organizacyjnej pomiêdzy instytucjami.

Do tej pory systemy informacji przestrzennej by³y traktowane, w wiêkszoœci przypad-ków mylnie, jedynie jako produkt do gromadzenia danych. Jest to czêœciowo s³uszne podej-œcie, lecz gromadz¹c dane nale¿y zdawaæ tak¿e sobie sprawê w jakim celu s¹ one zbierane. Takie podejœcie do problemu ma t¹ podstawow¹ zaletê, ¿e ju¿ na wstêpie okreœla siê cel dzia³añ, a jakoœæ danych mo¿na oceniæ poprzez realizacjê za³o¿onych celów. Tak wiêc pro-ces gromadzenia jest tylko drog¹ do celu. Priorytetem zbierania danych jest ich przetwarza-nie w informacje, czyli analiza zasobów. Rzeteln¹ informacjê otrzymuje siê tylko maj¹c rze-telne dane.

Po latach gromadzenia danych przestrzennych przez ró¿ne instytucje zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska okazuje siê, ¿e niezmiernie trudno zarz¹dzaæ tymi zasobami tylko na poziomie lokalnym. Oczywiœcie mo¿na ró¿nie oceniaæ proces globalizacji, dla jednych ma on same minu-sy, inni uwa¿aj¹ to zjawisko za najwiêksze osi¹gniêcie ostatnich dziesiêcioleci. Niew¹tpliwie globalizacja jest faktem. Podobne zjawiska dotycz¹ baz danych. Bazy lokalne ³¹cz¹ siê w bazy

globalne, lecz nie musi to powodowaæ utraty ich to¿samoœci. Aby osi¹gn¹æ taki stan niezbêdne jest przyjêcie wspólnych standardów, s³owników i pojêæ, czyli jednym s³owem integracja.

Œrodowisko przyrodnicze w Polsce stoi obecnie przed nie lada zadaniem zwi¹zanym z integracj¹ zasobów przestrzennych baz. Zadanie to jest znacznie trudniejsze ni¿ by to tylko wynika³o z ograniczenia go tylko do dzia³añ informatycznych. Tworzenie tematycznych in-frastruktur danych wymusza tak naprawdê integracjê ca³ego œrodowiska, czyli wielu dzia³a-j¹cych do tej pory niezale¿nie instytucji i to nie tylko tej czêœci zaanga¿owanej bezpoœrednio w wytwarzanie danych przestrzennych. Dzia³ania poszczególnych firm musz¹ byæ koordy-nowane i nie mog¹ one podejmowaæ operacji bez wczeœniejszych uzgodnieñ miêdzyinstytu-cjonalnych. Równie wa¿ne jest informowanie o posiadanych zasobach, czyli ogólnokrajowe zestawienie metadanych przyrodniczych.

Proces integracji powinien odbywaæ siê na dwóch etapach. Po pierwsze przez inwenta-ryzacjê zasobów i ich analizê jakoœciow¹ w celu opracowania jednolitych struktur, s³owni-ków i procesów. Po drugie utworzenie systemu funkcjonuj¹cego przy zastosowaniu rozpro-szonej struktury baz danych. Dziêki temu poszczególne instytucje nie utrac¹ swej lokalnej to¿samoœci i bêd¹ pracowaæ na lokalnych danych, a jednoczeœnie korzystaæ z zalet krajowe-go systemu.

Oczywiœcie zakres ca³ego przedsiêwziêcia jest gigantyczny i w trakcie realizacji mog¹ pojawiæ siê ró¿norodne problemy. Choæby zaanga¿owanie w proces tak wielu instytucji o bardzo ró¿nych strukturach i doœwiadczeniu mo¿e powodowaæ trudnoœci. Jednak¿e bior¹c pod uwagê wyzwania jakie stawiane s¹ przed Polsk¹ w ranach wdra¿ania dyrektyw unijnych zaniechanie tego procesu mo¿e mieæ w przysz³oœci znacz¹ce konsekwencje.

Literatura

Arkadis, 2005: Studium wykonalnoœci F2: Bazy danych dotycz¹ce iloœci i jakoœci wód powierzchniowych i podziemnych, Pomoc techniczna we wdra¿aniu RDW.

Czochañski J., 2004: Potrzeba integracji i dystrybucji danych, jako nastêpstwo rozwoju GIS w Polsce, Mat. Konf. „GIS w praktyce”.

Dyrektywa, 2004: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiaj¹cej infrastrukturê dla informacji przestrzennej we Wspólnocie. http://www.ec-gis.org/inspire/home.html

Gogo³ek W., Marks L., 2000: Zasoby i struktura geologicznych baz danych. Przegl¹d Geologiczny t. 48: 492-494.

Na³êcz T., 2002: System Informacji Przestrzennej o Œrodowisku – komputerowe wspomaganie przetwarza-nia informacji przyrodniczej w powiatach, Przegl¹d Geologiczny t. 50.

Summary

Global history of Geographic Information Systems development is inextricably linked with research on natural environment. When analyzing GIS technology development in the area of natural environ-ment protection in Poland during the last dozen years or so, it may seem complicated and chaotic . Almost every institution was independently gathering all necessary data to complete projects. There was neither information flow nor cooperation in the field of data exchange between individual institu-tions.

At present, various projects connected with collecting data on natural environment have been finished or are drawing to a close. At the end of the stage of gathering GIS data it is necessary to undertake activities concerning databases assessment and to begin developing procedures of cooperation betwe-en institutions who manage betwe-environmbetwe-ental resources in order to create a platform of data sharing, which in the future could provide the basis for supporting the decision taking process. There is an

urgent need to begin the integration process, especially in large, currently implemented projects, in which spatial data are one of the most important elements in management. The Water Framework Directive appeared to be a stimulating element for a large part of the community connected with environment protection. Polish legislation was changed in the result of implementation of European Union regulations, the process of introducing WFD in Poland made us aware of the vital role of spatial data in environment management and in accomplishing current projects. The continuation of the objectives arising from the WFD implementation are, among other things, works undertaken within the framework of establishing the water register. EKOINFONET, a computer system of Inspection of Environment Protection, is an equally important project and the attempts at its implementing have already (similarly to the water register) a few years’ tradition. Unfortunately, in spite of such large projects realization there is still no unanimous concept of bringing together and organizing dispersed data bases into one integrated system. At present, accomplishment of the above mentioned projects is not only an assignment given to the institutions involved in the execution process but it is also neces-sary to start debate on placing these projects in the environment spatial data management structures. Integration activities are supported by worldwide tendency to organize spatial resources. An expres-sion of this trend in Europe is the initiative of the INSPIRE Directive, which is both a challenge and an opportunity for the whole community connected with environment protection in Poland, to develop a uniform system which would take into consideration the needs of different institutions. However, only when a national infrastructure is created, it will be (hopefully) possible to solve most of the spatial data problems, e.g. overlapping of certain elements in databases supervised by the Surveyor General and Geologist General of Poland.

dr Tomasz Na³êcz

Tomasz.Nalecz@pgi.gov.pl tel. (022) 849 53 51 w. 111