Vol. 10/2011 Nr 4(37)
Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Wstęp. Tkanka tłuszczowa jest miejscem produkcji aktywnych biologicznie adipocytokin. Zaawansowanie dojrzewa- nia płciowego ma wpływ na stopień insulinooporności oraz stężenia adipocytokin (m.in. adiponektyny, leptyny, rezy- styny). Cel pracy. Określenie zależności pomiędzy wybranymi adipocytokinami a wykładnikami insulinooporności i aterogenności u dzieci i młodzieży z otyłością prostą w zależności od stadium pokwitania. Materiał i metody. Ba- daniem objęto 67 dzieci z otyłością prostą; pacjentów podzielono na trzy podgrupy w zależności od stopnia pokwita- nia: grupa A (n = 18) – okres przedpokwitaniowy, grupa B (n = 19) – wczesny okres dojrzewania [st. 2–3], grupa C (n = 30) – zaawansowane dojrzewanie płciowe [st. 4–5]. Insulinooporność oceniano na podstawie wskaźnika HOMA-IR.
Obliczono również wskaźnik aterogenności TG/HDL. W surowicy oznaczono stężenia adiponektyny, leptyny i rezy- styny. Wyniki. Nie wykazano różnic w wartościach BMI pomiędzy grupą A i B, wykazano znamiennie wyższe BMI w grupie C. We wszystkich grupach stwierdzono ciężką insulinooporność (mediana HOMA-IR > 3). W badanych grupach nie uzyskano istotnych różnic w stężeniach adipocytokin, wartościach HOMA-IR oraz wskaźnika TG/HDL.
W grupie B stwierdzono ujemną korelację pomiędzy stężeniem adiponektyny a wskaźnikiem HOMA-IR. W grupie A wykazano dodatnią korelację pomiędzy poziomem leptyny a wskaźnikiem HOMA-IR oraz ujemną korelację po- między poziomem adiponektyny a wskaźnikiem TG/HDL. Wnioski. 1. Powikłania metaboliczne otyłości pojawia- ją się u dzieci otyłych już w okresie przedpokwitaniowym i korelują z poziomami adipocytokin. 2. We wczesnym
Ocena korelacji pomiędzy stężeniami adipocytokin a wykładnikami insulinooporności i aterogenności u dzieci i młodzieży z otyłością prostą w zależności od stadium pokwitania
Correlation of Adipocytokines Levels to Insulin Resistance and Dyslipidaemia in Obese Children and Adolescents in Relation to Puberty Stage
1Agnieszka Rudzka-Kocjan, 1Agnieszka Lecka, 1Maria Szarras-Czapnik, 2Janusz B. Książyk,
1Maria Ginalska-Malinowska, 1Mieczysław Szalecki, 3Roman Janas
1Klinika Endokrynologii i Diabetologii, IPCZD, 2Klinika Pediatrii, IPCZD, 3Zakład Radioimmunologii, IPCZD
Adres do korespondencji: Agnieszka Rudzka-Kocjan, Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”
Al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa, Międzylesie, tel.: 22 815 75 80, fax: 22 815 70 63, e-mail: arudzka@op.pl Słowa kluczowe: otyłość prosta, insulinooporność, pokwitanie, adipocytokiny
Key words: simple obesity, insulin resistance, puberty, adipocytokines Praca zrealizowana w ramach grantu wewnętrznego IP-CZD nr S 92/2004
STRESZCZENIE/ABSTRACT
etapie dojrzewania płciowego zmniejsza się ochronny wpływ adiponektyny na rozwój insulinooporności. Endokrynol.
Ped. 10/2011;4(37):45-52.
Introduction. Adipose tissue is producing biologically active adipocytokines. Puberty progress influences the degree of insulin resistance and adipocytokines concentrations (adiponectin, leptin, resistin). The aim of the study was to estimate the correlation of selected adipocytokines to markers of insulin resistance and atherogenic lipid profile in children and adolescents with simple obesity depending on their puberty stage. Materials and methods. A cohort of 67 obese patients was divided into 3 groups according to puberty stage: group A (n = 18) – prepubertal children; group B (n = 19) – puberty stage 2–3; group C (n = 30) – puberty stage 4–5. Insulin resistance was estimated on the base of HOMA-IR ratio. Atherogenic index TG/HDL was calculated. Serum levels of adiponectin, leptin and resistin were measured. Results. There was no difference in the BMI between group A and B, BMI was statistically higher in group C. Each group was characterised by insulin resistance (median HOMA-IR > 3). There were no statistical differences in the levels of adipocytokines, HOMA-IR and TG/HDL ratios between the groups. In group B the adiponectin level was inversely correlated to HOMA-IR ratio. In group A the leptin level was positively correlated to HOMA-IR ratio and the adiponectin level inversely correlated to TG/HDL ratio. The correlations were statistically significant. Conclusions.
1. Metabolic disorders appear and correlate with the adipocytokines levels already in the prepubertal obese children.
2. In the early stage of puberty the protective role of adiponectin against development of insulin resistance decreases.
Pediatr. Endocrinol. 10/2011;4(37):45-52.
z ważniejszych hormonów anabolicznych. Na działa- nie insuliny ma wpływ jej wydzielanie oraz wrażli- wość tkanek na jej działanie. Zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie insuliny, czyli insulinoopor- ność, dotyczy przede wszystkim tkanek, w których najliczniej występują receptory dla insuliny, czyli mięśni szkieletowych, hepatocytów i tkanki tłusz- czowej. Uważa się, że zjawisko insulinooporności leży u podłoża zespołu metabolicznego, dawniej nazywanego zespołem X [6–9]. Jest to współwystę- powanie otyłości, zaburzeń gospodarki węglowoda- nowej, lipidowej i nadciśnienia tętniczego. Ustale- nie dokładnej definicji zespołu metabolicznego dla dzieci i młodzieży jest problematyczne [10]. Wy- nika to między innymi z konieczności posługiwa- nia się normami dostosowanymi zarówno do płci, jak i do wieku dla danej populacji z uwzględnie- niem odrębności rasowych i etnicznych. Poza tym okres rozwojowy jest bardzo dynamiczny hormo- nalnie, a ocena stopnia insulinooporności u dzie- ci i młodzieży z otyłością jest dodatkowo utrudnio- na u dzieci, bowiem insulinowrażliwość zmienia się w zależności od stadium pokwitania. W okresie doj- rzewania występuje tzw. fizjologiczna insulinoopor- ność [7, 11–13]. Złotym standardem oceny stopnia insulinooporności jest badanie szybkości zużycia glukozy metodą klamry metabolicznej hiperinsuli- nowej normoglikemicznej. Badanie to, ze względu na skomplikowaną procedurę i wysokie koszty, nie jest powszechnie stosowane, a już szczegól- nie rzadko przeprowadzane jest u dzieci. Opraco- wano w związku z tym szereg wskaźników, któ- re pośrednio pozwalają ocenić insulinooporność.
Wstęp
Tkanka tłuszczowa jest nie tylko magazynem energetycznym organizmu, ale również ważnym organem endokrynnym. Adipocytokiny to biolo- gicznie aktywne substancje białkowe produkowa- ne przez komórki tkanki tłuszczowej. Do hormonów tkanki tłuszczowej należą m.in. leptyna, adiponek- tyna i rezystyna. Adipocytokiny pełnią różne funk- cje w organizmie i wydają się odgrywać znaczącą rolę w homeostazie oraz patofizjologii metabolicz- nych powikłań otyłości [1–3]. Są produkowane w różnych ilościach w zależności od wieku, płci, masy tkanki tłuszczowej i jej rozkładu.
Nadmiar tkanki tłuszczowej, czyli otyłość, jest obecnie powszechnym problemem zdrowotnym.
Obserwuje się stały wzrost częstości jej występo- wania w ostatnich latach również w grupie dzieci i młodzieży, co jest związane ze zjawiskiem epi- demii otyłości [4]. W patomechanizmie tej choro- by istotną rolę odgrywają przede wszystkim czyn- niki środowiskowe (nieprawidłowy styl życia: zła dieta, mała aktywność fizyczna), ale również gene- tyczne (najczęściej uwarunkowania są poligenowe).
Stwierdzono, że sposób odżywiania może wpłynąć na ekspresję genów, których produkty biorą udział w kontroli masy ciała. Istnieją dowody pokazują- ce związek między otyłością w wieku dziecięcym a podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego w wieku dorosłym, u których podłoża leżą procesy miażdżycowe [4, 5].
Istotą powikłań metabolicznych otyłości jest insulinooporność [4, 5]. Insulina jest jednym
Jednym z takich wskaźników jest wskaźnik HOMA-IR [9]. Insulinooporność powoduje rów- nież nadmierne gromadzenie tłuszczu w obrębie jamy brzusznej, co doprowadza do zaburzeń lipido- wych. Jednym z uznanych metabolicznych wskaź- ników aterogenności jest wskaźnik TG/HDL, czyli stosunek stężenia triglicerydów do frakcji HDL- cholesterolu [14].
Cel pracy
Celem pracy było określenie zależności pomię- dzy wybranymi adipocytokinami a wykładnikami insulinooporności i aterogenności u dzieci i mło- dzieży ze znaczną otyłością w zależności od sta- dium pokwitania.
Pacjenci i metody
Badaniem objęto 67 pacjentów (41 dziewczynek i 26 chłopców) pozostających pod opieką endokry- nologiczną Kliniki Chorób Metabolicznych, Endo- krynologii i Diabetologii Instytutu „Pomnik – Cen- trum Zdrowia Dziecka” z powodu otyłości prostej, BMI > 97 centyla dla płci i wieku na podstawie sia- tek centylowych IMiDz.
Pacjentów podzielono na trzy grupy: A – dzieci w stadium przedpokwitaniowym, B – wczesne doj- rzewanie: dziewczynki – thelarche 2–3 st wg Tan- nera, chłopcy objętość jąder < 12 ml, C – zaawan- sowane pokwitanie: dziewczynki – thelarche 4–5 st wg Tannera, menarche (+), chłopcy – objętość ją- der > 12 ml.
U wszystkich pacjentów oznaczono rano na czczo stężenia glukozy i insuliny oraz poziom tri- glicerydów (TG) i frakcji HDL cholesterolu. Do oceny insulinooporności wykorzystano wskaźnik HOMA-IR (glukoza 0’ mmol/L x insulina 0’ mIU/ml x 1/22,5); za ciężką insulinooporność przyjęto war- tość wskaźnika: HOMA-IR > 3. Obliczono również wskaźnik aterogenności TG/HDL. Za nieprawidło- wy przyjęto TG/HDL > 3 (dla TG i HDL wyrażo- nych w mg/dl). U wszytkich pacjentów oznaczono także w surowicy stężenia adipocytokin – adipo- nektyny, leptyny i rezystyny. Stężenia adipocytokin
oznaczono przy użyciu zestawów komercyjnych (lep- tyna [ng/ml]: firma DSL Inc., metoda IRMA; adipo- nektyna [ng/ml]: firma LINCO Research, metoda RIA; rezystyna [ng/ml]: firma DRG, Int., metoda EIA). W analizie statystycznej do oceny korelacji użyto testu korelacji porządku rang Spearmana oraz do porównania grup testu U Manna–Whitney’a (pro- gram Statistica 7.1). Za istotną statystycznie uznano wartość p < 0,05. Oceniono korelacje między stęże- niami poszczególnych adipocytokin a wskaźnikiem HOMA-IR i TG/HDL w każdej z grup pacjentów, porównano wyniki pomiędzy grupami. Badanie uzy- skało zgodę Komisji Bioetycznej przy Instytucie „Po- mnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie.
Wyniki
Grupę A (dzieci w okresie przedpokwitanio- wym) stanowiło 18 pacjentów. W grupie B – pa- cjenci we wczesnym etapie dojrzewania – znalazło się 19 dzieci. Grupę C – zaawansowane pokwitanie – stanowiło 30 osób.
Nie wykazano istotnych różnic w wartościach BMI pomiędzy grupą A (BMI – mediana = 29,1, BMI SDS = 3,6) i B (BMI – mediana = 27,6, BMI SDS = 2,2); znamiennie wyższe BMI uzyskano w grupie C (BMI – mediana = 30,6, BMI SDS = 5,2) – tabela I.
Nie uzyskano znamiennych statystycznie różnic pomiędzy grupami w stężeniach adipocytokin, war- tościach HOMA-IR oraz wskaźnika TG/HDL – ta- bela II.
Wskaźnik HOMA-IR wynosił odpowiednio:
w grupie A: mediana 3,2 (zakres od 1,4 do 14,1);
ciężką insulinooporność wykazano u 72,2%; w gru- pie B: mediana 3,1 (zakres od 2,4 do 10,8); ciężką insulinooporność wykazano u 57,9%; w grupie C:
mediana 3,9 (zakres od 1,9 do 11,1); ciężką insuli- nooporność wykazano u 76,7% – tabela III.
Wskaźnik aterogenności TG/HDL wynosił od- powiednio: w grupie A: mediana 2,4 (zakres od 0,7 do 10,1); dyslipidemię aterogenną stwierdzo- no u 33,3%; w grupie B: mediana 2,7 (zakres od 0,7 do 5,5); dyslipidemię aterogenną stwierdzono u 36,8%; w grupie C: mediana 3,9 (zakres od 1,9 Tabela I. Mediana BMI w grupach – wartość BMI w grupach pacjentów w różnych stadiach pokwitania
Table I. Median BMI in groups – BMI value in groups of patients in different puberty stage
Grupa A Grupa B Grupa C
BMI (mediana) 29,1 (SDS +3,6) 27,6 (SDS +2,2) 30,6 (SDS +5,2)
do 11,1); dyslipidemię aterogenną stwierdzono u 36,7% – tabela III.
Analizując dane wewnątrz poszczególnych grup w grupie A wykazano statystycznie istotną: ujem- ną korelację pomiędzy stężeniem adiponektyny a wskaźnikiem TG/HDL (R = (-) 0,682); dodatnią korelację pomiędzy stężeniem leptyny a wskaźni- kiem HOMA-IR (R = 0,633).
W grupie B stwierdzono, statystycznie istotną:
ujemną korelacją pomiędzy stężeniem adiponekty- ny a wskaźnikiem HOMA-IR (R = (-) 0,578).
Nie wykazano istotnych korelacji pomiędzy poziomami rezystyny a wartościami HOMA-IR i TG/HDL.
Omówienie
Szeroko opisywany jest wpływ zaawansowania dojrzewania płciowego na stopień zaburzeń meta- bolicznych oraz stężenia adipocytokin (m.in. adi- ponektyny, leptyny, rezystyny) u pacjentów z oty- łością prostą [15–18]. Badano trzy bardzo istotne adipocytokiny.
Pierwszą adipocytokiną opisaną w roku 1994 była leptyna. Jest to białko, którego stężenie w su- rowicy wzrasta proporcjonalnie do masy tkanki tłuszczowej. Pełni szereg funkcji w organizmie:
poprzez wpływ na podwzgórze bierze udział w re- gulacji łaknienia i wydatkowania energii, poprzez działanie na mięśnie i komórki β trzustki wpływa na metabolizm węglowodanów i tłuszczów, dzia- ła na układy podwzgórze–przysadka–gruczoły ob- wodowe (nadnercza, tarczyca, gonady) oraz bez- pośrednio na nadnercza, tarczycę, gonady, reguluje funkcje immunologiczne, wpływa na hematopoezę
i angiogenezę. Upośledzona produkcja leptyny lub mutacje receptora dla leptyny powodują patologicz- ną otyłość, z drugiej strony u osób z otyłością pro- stą stwierdza się zazwyczaj podwyższone poziomy leptyny, wynikające z typowej dla otyłych pacjen- tów leptynooporności. Hiperleptynemia sprzyja in- sulinooporności [1, 2]. U kobiet stężenia leptyny są większe niż u mężczyzn. Stężenia leptyny u dzie- ci różnią się w zależności od wieku oraz zaawanso- wania pokwitania. Podobne stężenia tego hormonu są u dziewcząt i chłopców przed okresem pokwita- niowym, w okresie dojrzewania stężenia leptyny są większe u dziewcząt, u chłopców poziomy leptyny narastają do stadium 3 wg Tannera, a następnie ob- niżają się pod wpływem zwiększających się fizjo- logicznie stężeń testosteronu [15, 16]. W badanej populacji pacjentów z otyłością prostą nie stwier- dzono istotnych różnic w stężeniach leptyny w gru- pach A, B i C. Mogło to wynikać ze zbyt małej li- czebności grup i w związku z tym braku podziału na grupy w zależności od płci. Wiadomo również, że aktywność biologiczna leptyny zależy m.in. od stę- żeń w surowicy rozpuszczalnego receptora leptyny (s-OBR) [16]. W obecnej analizie nie uwzględnio- no tego parametru. W grupie dzieci przedpokwita- niowych (czyli w grupie gdzie podział ze względu na płeć ma minimalne znaczenie) wykazano jednak wprost proporcjonalną zależność pomiędzy stęże- niami leptyny a narastaniem wskaźnika HOMA-IR, czyli narastaniem insulinooporności. Jest to zgodne z danymi literatury, stwierdzającymi, że hiperlepty- nemia nasila insulinooporność.
Adiponektyna została opisana po raz pierwszy w latach 1995–1996. Jest białkiem przeciwzapalnym.
Stężenie tego hormonu w surowicy jest odwrotnie Tabela II. Mediana stężeń adiponektyny i leptyny w grupach – różnice nieistotne statystycznie
Table II. Median adiponectin and leptin concentrations – no significant differences
Grupa A Grupa B Grupa C
Adiponektyna (mediana) (ng/ml) 10,1 9,7 9,2
Leptyna (mediana) (ng/ml) 21,1 19,9 23,9
Tabela III. Mediana wskaźnika HOMA i TG/HDL w grupach – różnice nieistotne statystycznie Table III. Median index HOMA and TG/HDL ratio in groups – no significant differences
Grupa A Grupa B Grupa C
HOMA (mediana) 3,2 3,1 3,9
TG/HDL (median) 2,4 2,7 2,3
proporcjonalne do masy tkanki tłuszczowej i insuli- nooporności. Interesujące jest, że poziomy adiponek- tyny, podobnie jak leptyny, są wprost proporcjonalne do masy ciała u noworodków, ale już u niemowląt i dorosłych ta korelacja jest odwrotna. Wiąże się to prawdopodobnie ze znacznie mniejszą ilością tkanki tłuszczowej u noworodków w porównaniu do nie- mowląt, dzieci czy dorosłych. Od niedawna wiado- mo, że adiponektyna jest obecna w znacznie więk- szych stężeniach w mleku kobiecym niż w mleku krowim, a jej stężenie stopniowo spada w miarę trwa- nia laktacji. Nasuwa się przypuszczenie, że karmie- nie piersią niemowląt ma związek z zmniejszonym ryzykiem występowania otyłości w późniejszym wieku [19]. Adiponektyna ma szczególne właściwo- ści, gdyż działa przeciwzapalnie, przez co może ha- mować proces aterogenezy. Uważa się, że obniżone stężenia adiponektyny zwiększają ryzyko wystąpie- nia chorób sercowo-naczyniowych, głównych po- wikłań zespołu metabolicznego. Receptory dla adi- ponektyny znajdują się w mięśniach szkieletowych, wątrobie, trzustce oraz w makrofagach i monocytach blaszki miażdżycowej. Hormon ten zwiększa insu- linowrażliwość i poprawia profil lipidowy. Znana jest dodatnia korelacja stężeń adiponektyny i frakcji HDL cholesterolu. Wiadomo, że obniżenie stężenia adiponektyny w surowicy wyprzedza rozwój otyło- ści, insulinooporności i cukrzycy 2 typu, a narasta- jąca insulinooporność obniża poziomy adiponekty- ny. Natomiast modyfikacja stylu życia (odpowiednia dieta, aktywność fizyczna) powoduje wzrost stężenia adiponektyny w surowicy u dzieci nawet bez istot- nego spadku masy ciała [20]. Stężenia adiponektyny są wyższe u kobiet niż u mężczyzn. Co ciekawe, od- wrotną zależność obserwuje się w pierwszych dwóch latach życia.
Stężenia adiponektyny obniżają się wraz z wie- kiem. Wpływają na to hormon wzrostu i hormo- ny płciowe co oznacza, że obniżone stężenia adi- ponektyny u osób w okresie pokwitaniowym mogą wiązać się z występowaniem fizjologicznej pokwi- taniowej insulinooporności. U chłopców obserwu- je się większy spadek stężeń adiponektyny wraz za- awansowaniem dojrzewania płciowego [10, 17, 18, 21, 22]. W badanych grupach, podobnie jak w da- nych z piśmiennictwa, w grupie dzieci przedpokwi- taniowych wykazano ujemną korelację pomiędzy poziomem adiponektyny a wskaźnikiem TG/HDL, a w grupie dzieci we wczesnym okresie pokwitania ujemną korelacją pomiędzy stężeniem adiponek- tyny a wskaźnikiem HOMA-IR. Jak wspomniano, stosunkowo mała grupa pacjentów i brak podziału
ze względu na płeć może tłumaczyć brak istotnych korelacji w grupie pacjentów z zaawansowanym pokwitaniem. Ograniczeniem badania jest również fakt, że oznaczano stężenia adiponektyny całkowi- tej. Wiadomo, że hormon ten występuje w krążeniu w co najmniej dwóch postaciach: niskocząsteczko- wej i wysokocząsteczkowej, która, jak się sugeruje, ma silniejszy związek z insulinoopornością niż adi- ponektyna całkowita [19].
Rezystyna jest białkiem po raz pierwszy opisa- nym w roku 2001. Krąży również w surowicy w co najmniej dwóch postaciach – nisko- i wysokoczą- steczkowej. Wstępne badania prowadzone na zwie- rzętach sugerowały, że stężenia tego hormonu do- datnio korelują ze stopniem insulinooporności. Nie potwierdzono jednak jednoznacznie związku rezy- styny z insulinoopornością u ludzi. Może to wyni- kać z innych źródeł rezystyny u zwierząt i u ludzi [2]. Badania na myszach wykazały, że podstawo- wym źródłem rezystyny jest tkanka tłuszczowa, podczas gdy u ludzi wydaje się, że ważniejszym miejscem produkcji rezystyny są leukocyty, głów- nie monocyty. Opublikowano wyniki wielu ba- dań zarówno potwierdzających, jak i zaprzeczają- cych hipotezie dodatniej korelacji stężeń rezystyny ze stopniem insulinooporności. Nieliczne publika- cje mówią o funkcjach rezystyny w populacji dzie- cięcej. U dziewcząt obserwuje się wyższe stężenia rezystyny niż u chłopców, szczególnie różnice te widoczne są u młodszych dzieci. Wraz z wiekiem stężenia rezystyny u mężczyzn i kobiet wydają się wyrównywać. Wraz z awansowaniem dojrzewania płciowego, bez względu na występowanie otyłości, stężenia rezystyny wzrastają. Wzrost stężenia rezy- styny wydaje się istotniejszy w grupie chłopców.
Wyniki publikowanych badań nadal jednak są do- syć niejednoznaczne [22–25].
W badanych grupach nie potwierdzono korela- cji pomiędzy stężeniami rezystyny a wskaźnikiem HOMA-IR czy TG/HDL.
W przedstawionej pracy wykazano istotnie wyż- sze BMI w grupie dzieci z zaawansowanym pokwi- tanianiem w porównaniu z dziećmi w wieku przed- pokwitaniowym i na wczesnym etapie pokwitania.
Wynika to z faktu, iż u dzieci fizjologicznie wraz z wiekiem BMI wzrasta. BMI nie jest idealnym wskaźnikiem otyłości u dzieci, gdyż nie różnicuje beztłuszczowej i tłuszczowej masy ciała. Jest jed- nak parametrem bardzo łatwym do obliczenia i wy- godnym do stosowania w codziennej praktyce pediatrycznej [5], tym bardziej, że istnieją siatki centylowe BMI dla dzieci z populacji polskiej.
najmłodszych lat, od okresu przedpokwitaniowego [9, 10]. Nie wykazano istotnych różnic w poziomie wskaźnika HOMA-IR czy TG/HDL pomiędzy gru- pami. Jest to istotna informacja, gdyż wskazuje na konieczność stosowania bardzo wczesnej profilak- tyki i leczenia otyłych dzieci.
Wyjaśnienie skomplikowanych mechanizmów powikłań otyłości z udziałem adipocytokin wyma- ga dalszych prospektywnych badań z udziałem du- żych grup pacjentów.
Wnioski
1. Nie stwierdzono istotnych różnic w nasile- niu wykładników insulinooporności i aterogenno- ści oraz w poziomach adipocytokin w zależności od etapu pokwitania.
2. Powikłania metaboliczne otyłości mogą być obecne u dzieci otyłych w okresie przedpokwita- niowym.
3. W okresie przedpokwitaniowym wykazano występowanie zaburzeń metabolicznych korelują- cych z poziomami adipocytokin: leptyny i adipo- nektyny.
4. Wydaje się, że już we wczesnym etapie doj- rzewania płciowego u dzieci z otyłością ochronny wpływ adiponektyny na rozwój insulinooporności zmniejsza się.
Celem oceny stopnia insulinooporności bada- ną grupę dzieci podzielono w zależności od stopnia pokwitania. Okresem najważniejszym w rozwoju powikłań otyłości jest okres dojrzewania płciowe- go. W tym czasie u dzieci zdrowych, bez otyłości, dochodzi do blisko 30–50% zmniejszenia insulino- wrażliwości tkanek obwodowych, kompensowanej zwiększonym wyrzutem insuliny. Przyczyn tego zjawiska jest wiele. W okresie dojrzewania docho- dzi do okresowego zwiększenia stężenia wydziela- nia hormonu wzrostu, co w konsekwencji przyczy- nia się do pogorszenia insulinowrażliwości tkanek, wpływa na wzrost lipolizy i stężenia wolnych kwa- sów tłuszczowych. Fizjologicznie dzieci w okresie przedpokwitaniowym mają większą wrażliwość na działanie insuliny. Wrażliwość ta utrzymuje się je- dynie przez pierwszy okres pokwitania w skali Tan- nera (T1). Następnie obserwuje się narastanie tzw.
fizjologicznej insulinooporności pokwitaniowej. Jej stopniowe ustępowanie, czyli narastanie insulino- wrażliwości, obserwuje się dopiero w zaawanso- wanym pokwitaniu (T4). Pod koniec okresu dojrze- wania (T5) insulinowrażliwość wraca do wartości spotykanych w pierwszym okresie (T1). Nie wra- ca jednak do stanu sprzed okresu dojrzewania [7, 11–13]. W pracy wykazano, zgodnie z danymi pi- śmiennictwa, że insulinooporność i aterogenna dys- lipidemia u dzieci otyłych występuje bardzo często (odpowiednio u ponad 50 i 30% pacjentów) już od
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1] Kershaw E.E., Flier J.S.: Adipose tissue as an endocrine organ. J. Clin. Endocrin. Metab., 2004:89, 2548-2556.
[2] Szalecki M., Pańkowska E., Książyk J.B.: Adipocytokiny – hormony tkanki tłuszczowej – ich rola w homeostazie i patofizjologii.
Klinika Pediatryczna, 2005:13, 262-265.
[3] Korner A., Kratzsch J., Gausche R., Schab M., Erbs S., Kiess W.: New predictors of the metabolic syndrome in children – role of adi- pocytokines. Pediatr. Res., 2007:61, 640-645.
[4] Stein C.J., Colditz A.: The epidemic of obesity. J. Clin. Endocrin. Metab., 2004:89, 2522-2525.
[5] Flegal K.M., Troiano R.P.: Changes in the distribution of body mass index of adults and children in the US population. Int. J. of Obe- sity, 2000:24, 807-818.
[6] Otto-Buczkowska E.: Insulinooporność i hiperinsulinemia – czynniki ryzyka zespołu metabolicznego w populacji rozwojowej. Endo- krynologia, Diabetologia i Choroby Przemiany Materii Wieku Rozwojowego, 2005:11, 109-114.
[7] Otto Buczkowska E., Jarosz-Chobot P.: Obrazy kliniczne insulinooporności u młodocianych pacjentów. Lekarz, 2005:3, 50-58.
[8] Urban M.: Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży [w] Pediatria – co nowego? pod red. E. Otto-Buczkowskiej, 2007, 302-310.
[9] Ten S., Maclaren N.: Insulin resistance syndrome in children. J. Clin. Endocrin. Metab., 2004:89, 2526-2539.
[10] Morrisom J.A., Ford E.S., Steinberger J.: The pediatric metabolic syndrome. Minerva Med., 2008:99, 269-287.
[11] Hannon T.S., Janosky J., Arslanian S.A.: Longitudinal study of phsysiologic insulin resistance and metabolic changes of puberty.
Pediatr. Res., 2006:60, 759-763.
[12] Moran A., Jacobs Jr D.R., Steinberger J., Hong Ch-P., Prineas R., Luepker R. et al.: Insulin resistance during puberty – results from clamp studies in 357 children. Diabetes, 1999:48, 2039-2044.
[13] Moran A., Jacobs D.R., Steinberger J., Steffen L.M., Pankow J.S., Hong Ch-P., Sinaiko A.R.: Changes in insulin resistance and car- diovascular risk during adolescence. Ciculation., 2008:117, 2361-2368.
[14] Quijada Z., Paoli M., Zerpa Y., Camacho N., Cichetti R., Villarroel V. et al.: The triglyceride/HDL-cholesterol ratio as a marker of cardiovascular risk in obese children; association with traditional and emergent risk factors. Pediatr. Diabetes, May 2008:23 [Epub ahead of print].
[15] Achmed M.L., Ong K.K.L., Morreli D.J., Cox L., Draber N., Perry L.: Longitudinal study of leptin concentrations during puberty: sex differences and relationships to changes in body compositions. J. Clin. Endocrin. Metab., 1999:84, 899-905.
[16] Kratzsch J., Lammert A., Bottner A., Seidel B., Mueller G., Thiery J. et al.: Ciculating soluble leptin receptor and free leptin index during childhood, puberty and adolescence. J. Clin. Endocrin. Metab., 2002:87, 4587-4594.
[17] Winer J.C., Zern T.L., Taksali S.E., Dziura J., Cali A.M.G., Wollschlager M. et al.: Adiponectin in childhood and adolescent obesi- ty and its association with inflammatory markers and components of the metabolic syndrome. J. Clin. Endocrin. Metab., 2006:91, 4415-4423.
[18] Bottner A., Kratzsch J., Muller G., Kapellen T.M., Bluher S., Keller E.: Gender differences of adiponectin levels develop during progression of puberty and are related to serum androgen levels. J. Clin. Endocrin. Metab., 2004:89, 4053-4061.
[19] Savino F., Petrucci E., Nanni G.E.: Adiponectin: an intriguing hormone for paediatricians. Acta Paediatrica, 2008:97, 701-705.
[20] Cambuli V.M., Musiu M.C., Incani M., Paderi M., Serpe R., Marras V. et al.: Assessment of adiponectin and leptin as biomarkers of positive metabolic outcomes after lifestyle intervention in overweight and obese children. J. Clin. Endocrin. Metab., 2008; published on line 20 May, 2008, doi:10.1210/jc.2008-0476.
[21] Punthakee Z., Delvin E.E., O’Loughlin J., Paradis G., Levy E., Platt R.W.: Adiponectin, adiposity, and insulin resistance in children and adolescents. J. Clin. Endocrin. Metab., 2006:91, 2119-2125.
[22] Hivert M.F., Sullivan L.M., Fox C.S., Nathan D.M., D’Agostino R.B., Wilson P.W.F. et al.: Association of adiponectin, resistin and TNF alfa with insulin resistance. J. Clin. Endocrin. Metab., 2008; published on line 20 May, 2008, doi:10.1210/jc.2008-0425.
[23] Gerber M., Boettner A., Seidel B., Lambert A., Bar J., Schuster E. et al.: Serum resistin levels of obese and lean children and adole- scents biochemical analasis and clinical relevance. J. Clin. Endocrin. Metab., 2005:90, 4503-4509.
[24] Norata G.D., Ongari M., Garlaschelli K., Raselli S., Grigore L.: Plasma resistin levels correlate with determinants of metabolic syndrome. European Journal of Endocrinology, 2007:156, 279-284.
[25] Wentworth J.M., Harrisom L.C., Hall W.E.: Editorial: Does insulin resistance need resistin? J. Clin. Endocrin. Metab., 2007:92, 2036-2037.
