Wprowadzenie
Rozwój techniczny, popularyzacja œrodków maso-wego przekazu, a tak¿e powszechny dostêp do infor-macji za poœrednictwem Internetu skutkuj¹ poszerza-niem wiedzy sprawców przestêpstw. W efekcie na miejscu zdarzenia pozostaje coraz mniej œladów tra-dycyjnych2. Dlatego wspó³czesna kryminalistyka nie mo¿e poprzestaæ na identyfikacji cz³owieka za pomoc¹ metod powszechnie uznanych, klasycznych, wœród których wyró¿niæ mo¿na daktyloskopiê, metody odtwa-rzania wygl¹du cz³owieka, identyfikacjê na podstawie œladów biologicznych czy te¿ pisma rêcznego, musi wdra¿aæ nowe techniki do stosowanych metod krymi-nalistycznych.
W latach 80. XX w. J. Kasprzak opracowa³ now¹ me-todê identyfikacji cz³owieka – na podstawie œladów czerwieni wargowej. Podstaw¹ tej metody jest fakt, i¿ ka¿dy cz³owiek posiada sobie tylko w³aœciwy indywidu-alny rysunek czerwieni wargowej. Pierwsze doniesienie o wykorzystaniu œladu czerwieni wargowej do identyfi-kacji cz³owieka znajdujemy w publiidentyfi-kacji Homicide Inve-stigation, której autor L. Snyder wskaza³, ¿e linie i figu-ry, które mo¿na zaobserwowaæ w rysunku czerwieni wargowej tworz¹ indywidualne wzory, podobnie jak linie papilarne na opuszkach palców. Jego badania zosta³y zainspirowane nietypowym œladem – odbitk¹ ust – zna-lezionym na zderzaku samochodu. Œlad zosta³ zabez-pieczony i nastêpnie porównany z odbitk¹ ust kobiety, która zosta³a ranna w wypadku samochodowym. Na tej podstawie stwierdzono, i¿ samochód poddany oglêdzi-nom jest w³aœnie tym pojazdem, który potr¹ci³ kobietê3.
Pierwsze badania nad indywidualnoœci¹ rysunku czerwieni wargowej by³y prowadzone w Japonii4, nato-miast na gruncie europejskim – na Wêgrzech5. W Pol-sce zagadnieniem tym, jak ju¿ wspomniano, zajmowa³ siê J. Kasprzak, który nie tylko potwierdzi³ tezê o
indy-widualnoœci œladu ust, ale równie¿ opracowa³ klasyfika-cjê wzorów linii czerwieni wargowej i jako pierwszy wy-ró¿ni³ cechy indywidualne rysunku tych¿e linii, a tak¿e zaproponowa³ konkretne metody wykonywania eksper-tyzy cheiloskopijnej6. Dziêki jego badaniom cheilosko-pia na trwa³e wesz³a do kanonu metod identyfikacji cz³owieka i jest definiowana w podrêcznikach krymina-listyki jako „dzia³ identyfikacji kryminalistycznej, zajmu-j¹cy siê badaniem œladów warg, przede wszystkim zaœ œladów bruzd i uk³adów linii wystêpuj¹cych na czerwie-ni wargowej”7.
Czerwieñ wargowa cz³owieka, jak ju¿ to wielokrotnie podkreœlano w literaturze, jest niezwykle elastyczn¹ czêœci¹ cia³a, podatn¹ na zniekszta³cenia podczas po-bierania materia³u porównawczego, czy te¿ pozosta-wiania œladu na miejscu zdarzenia. Bruzdy widoczne na dwóch zabezpieczonych odbitkach nigdy nie maj¹ identycznego przebiegu, kszta³tu, d³ugoœci. Ró¿nice te tworz¹ siê w zale¿noœci od tego, jaki by³ nacisk ust na pod³o¿e, czy usta by³y œci¹gniête, czy te¿ rozci¹-gniête, jak¹ czynnoœæ wykonywa³ cz³owiek w momen-cie pozostawienia œladu. Dlatego te¿ przed ekspertem cheiloskopii stoi niezwykle trudne zadanie udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy ró¿nice takie prowadz¹ do stwierdzenia, ¿e materia³ dowodowy i porównawczy nie pochodz¹ od tej samej osoby, czy te¿ maj¹ charak-ter pozorny, a ich genez¹ jest deformacja œladu.
J. Kasprzak opracowa³ trzy metody w³aœciwych ba-dañ identyfikacyjnych cz³owieka na podstawie œladu czerwieni wargowej, do których nale¿¹:
metoda wyznaczania cech wspólnych, metoda monta¿u fotograficznego, metoda konturowa8.
Pocz¹tkowo ekspertyza cheiloskopijna wykonywa-na by³a wszystkimi trzema metodami, jedwykonywa-nak¿e z up³y-wem czasu coraz rzadziej stosowano metody monta¿u fotograficznego i konturow¹.
Ewa Jurczyk
Możliwości wykorzystania programów
do przetwarzania obrazów cyfrowych
w ekspertyzie cheiloskopijnej
Œwiadomy znaczenia moich s³ów i odpowiedzialnoœci przed prawem, przyrzekam uroczyœcie, ¿e powierzone mi obowi¹zki wykonam z ca³¹ sumiennoœci¹ i bezstronnoœci¹1.
Ci¹g³y rozwój technologiczny pozwala na przenie-sienie metod opracowanych przez J. Kasprzaka na grunt grafiki komputerowej. Prezentowany artyku³ opisuje mo¿liwoœci wykorzystania programu Photo-shop 7.0 oraz posi³kowo CorelDRAW przy wykonywa-niu ekspertyzy cheiloskopijnej wszystkimi trzema meto-dami, jednak¿e z uwagi na czêstotliwoœæ stosowania, g³ówny nacisk po³o¿ono na metodê wyznaczania cech wspólnych.
Metoda wyznaczania cech wspólnych
Metoda wyznaczania cech wspólnych to „sposób prezentacji ustaleñ dokonanych w trakcie badañ, pole-gaj¹cy na graficznym wskazaniu cech wspólnych miê-dzy materia³em dowodowym a porównawczym, na wy-konanych w tej samej skali odwzorowaniach dowodo-wym i porównawczym”9.
Opiera siê ona na znalezieniu i porównaniu indywi-dualnych cech wspólnych dla dwóch œladów czerwieni wargowej. Istotne jest jednak¿e pytanie, ile takich cech wspólnych nale¿y znaleŸæ, by móc wydaæ opiniê pozy-tywn¹ kategoryczn¹. Jako ¿e cheiloskopia jest techni-k¹ blistechni-k¹ daktyloskopii, w tej ostatniej dyscyplinie po-szukano odpowiedzi na pytanie o iloœæ cech wspól-nych, koniecznych do stwierdzenia to¿samoœci pocho-dzenia odbitek czerwieni wargowej. Opieraj¹c siê na analizie rachunku prawdopodobieñstwa stosowa-nego w daktyloskopii, J. Kasprzak podj¹³ badania nad okreœleniem minimalnej iloœci cech wspólnych, znajduj¹cych siê na materiale dowodowym i porów-nawczym, wystarczaj¹cej do stwierdzenia to¿samoœci pochodzenia obu œladów10. W wyniku przeprowadzo-nych badañ stwierdzono, i¿ aby dokonaæ identyfikacji cz³owieka na podstawie œladu czerwieni wargowej, bio-r¹c pod uwagê populacjê Polski, nale¿y wyznaczyæ miêdzy materia³em dowodowym a porównawczym 7 cech wspólnych, natomiast dla populacji ca³ego œwiata – 9 cech wspólnych11.
Metoda wyznaczania cech wspólnych opiera siê na bardzo uwa¿nej obserwacji, w poszukiwaniu cech indywidualnych, pozostawionego na miejscu zdarzenia œladu oraz materia³u porównawczego. Tradycyjnie w cheiloskopii w tym celu wykorzystuje siê mikroskop. Pierwszym krokiem jest wyszczególnienie na œladzie dowodowym cech indywidualnych. Nastêpnie nale¿y po³o¿yæ na œladzie dowodowym materia³ porównawczy i sprawdziæ, czy wyró¿nione wczeœniej cechy wystêpu-j¹ równie¿ na nim. Po stwierdzeniu ich wystêpowania oba odzwierciedlenia czerwieni wargowej nale¿y sfoto-grafowaæ w tej samej skali, a fotografie nakleiæ na tabli-cê pogl¹dow¹. Na tak przygotowanej tablicy zaznacza siê miejsca wystêpowania cech indywidualnych na œla-dzie dowodowym oraz na œlaœla-dzie porównawczym.
Ko-lejnym etapem przeprowadzania identyfikacji jest sche-matyczne wyrysowanie zaobserwowanych cech wspól-nych i po³¹czenie ich liniami z zaznaczonymi cechami na odwzorowaniach œladów12.
Prowadz¹c obserwacjê materia³ów dostarczonych do ekspertyzy, trzeba mieæ œwiadomoœæ wystêpowania licznych deformacji na odbitkach czerwieni wargowej. J. Kasprzak podzieli³ cechy indywidualne w zale¿noœci od czêstotliwoœci wystêpowania deformacji:
cechy najbardziej nara¿one na deformacje: linie, mostki, uk³ad czworok¹ta, uk³ad trójk¹ta, uk³ad piêciok¹ta, uk³ad szeœciok¹ta, uk³ad „p³otek”, po-dwójny mostek;
cechy œrednio nara¿one na deformacje: rozwidle-nia i ujœcia linii;
cechy niemal¿e nieulegaj¹ce deformacji: oczka, kropki, zespo³y kropek13.
Zaproponowany podzia³ jest niepe³ny, jednak¿e ju¿ z niego wynika, ¿e 35% cech indywidualnych jest szczególnie nara¿onych na deformacjê. Podczas ba-dañ14nie stwierdzono ani razu identycznoœci przebie-gu cech wymienionych w grupie pierwszej. Nie unie-mo¿liwia to identyfikacji cz³owieka na podstawie œladu czerwieni wargowej, gdy¿ cechy indywidualne bardzo czêsto wystêpuj¹ w zespo³ach, których uk³ad równie¿ jest niepowtarzalny. Dlatego na podstawie wzajemne-go po³o¿enia poszczególnych cech mo¿na orzec o to¿-samoœci pochodzenia œladów. Nawet w sytuacji, kiedy materia³ pobrany do badañ tylko w niewielkim zakresie jest czytelny, przy uwa¿nej obserwacji mo¿na wyró¿niæ znacznie wiêcej cech ni¿ 7 wymaganych do identyfika-cji pozytywnej.
J. Kasprzak okreœli³ tak¿e wymagania, jakie musz¹ spe³niaæ wspólne cechy indywidualne, które przedsta-wiaj¹ siê nastêpuj¹co:
za cechê indywidualn¹ podlegaj¹c¹ zliczeniu mo¿na uznaæ wy³¹cznie cechê wyró¿nion¹ w ka-talogu 23 cech, natomiast inne uk³ady rysunku, jeœli s¹ charakterystyczne, mog¹ zostaæ wykorzy-stane w metodzie monta¿u fotograficznego lub metodzie konturowej;
wyszczególnione cechy musz¹ byæ odwzorowane wyraŸnie, mog¹ mieæ one niewielkie wymiary lub mog¹ stanowiæ fragment innej cechy15.
Minimalna iloœæ zaznaczonych cech wspólnych wy-nosi 7, natomiast okreœlenie górnej granicy liczbowej jest trudne, poniewa¿ w dobrze odwzorowanym œladzie mog¹ siê ich znaleŸæ setki. Dla przejrzystoœci materia-³ów pogl¹dowych powinno siê w takiej sytuacji zazna-czyæ ich oko³o 20, jednak¿e w sprawozdaniu z badañ powinno siê przytoczyæ i opisaæ ich bogactwo16.
W identyfikacji cz³owieka na podstawie œladu czer-wieni wargowej metod¹ wyznaczania cech wspólnych istotne jest nie tylko wyró¿nienie konkretnych cech
in-dywidualnych, ale równie¿ wskazanie ich wzajemnego po³o¿enia. Nale¿y zaakcentowaæ, i¿ nie tylko samo wy-st¹pienie danej cechy jest podstaw¹ do identyfikacji pozytywnej, ale równie¿ okreœlenie miejsca jej wystê-powania w uk³adzie z innymi cechami. Ma to znaczenie zarówno w procesie identyfikacji, jak i w prezentacji ba-dañ cheiloskopijnych. Mo¿liwe jest wyró¿nienie kilku cech o podobnym przebiegu na dwóch œladach pocho-dz¹cych od dwóch ró¿nych osób, jednak¿e niemo¿liwe jest, by cechy te po³¹czone by³y w zespo³y o podob-nym przebiegu i miejscu wystêpowania w obrêbie ba-danego œladu.
W prowadzonych przez autorkê badaniach eksper-tyzê cheiloskopijn¹ metod¹ wyznaczania cech wspól-nych wykonywano z u¿yciem skanera sprzê¿onego z komputerem. Ujawnione odwzorowania czerwieni wargowej skanowano w rozdzielczoœci 1200 dpi (czy-li 1200 punktów/pikse(czy-li na cal) w ska(czy-li 1:1 i nastêpnie prowadzono ich obserwacjê w programie Photo-shop 7.0. Rozdzielczoœæ 1200 dpi pozwala na swobod-n¹ pracê na odbitce czerwieni wargowej zarówno pod k¹tem uzyskanej dok³adnoœci odwzorowania, jak i sprawnoœci pracy eksperta. Na wstêpie prowadzo-nych badañ testowano rozdzielczoœci od 300 do 3600 dpi. Stwierdzono, ¿e skan w rozdzielczoœci poni-¿ej 1200 dpi mo¿e zawieraæ zbyt ma³¹ iloœæ szczegó-³ów, ocenianych na podstawie doznañ wzrokowych, natomiast rozdzielczoœæ powy¿ej wspomnianej, mo¿e utrudniaæ sprawn¹ pracê w programach graficznych, gdy¿ wymaga zbyt du¿ych zasobów sprzêtowych, a nie zwiêksza ju¿ obserwowalnej jakoœci obrazu. Podczas skanowania wa¿ne jest, by w opcjach programu do skanowania wy³¹czyæ wszelkiego rodzaju korekty, które mog¹ zaburzaæ rzeczywisty obraz odwzorowania czerwieni wargowej. Zdaniem autorki najlepiej jest ska-nowaæ tak¹ odbitkê, importuj¹c plik bezpoœrednio do programu Photoshop. Przeprowadzaj¹c badania porównawcze dla programu skanuj¹cego dedykowa-nego dla okreœlodedykowa-nego skanera oraz dla programu Pho-toshop, autorka stwierdzi³a, ¿e program dedykowany wprowadza pewne korekty w skanowanym obrazie, co zaburza odleg³oœci pomiêdzy poszczególnymi punkta-mi w zeskanowanym obrazie, a tak¿e zpunkta-mienia nieco wartoœci barw w porównaniu do obrazu rzeczywistego odbitki czerwieni wargowej. Natomiast przy wykorzy-staniu programu Photoshop 7.0 deformacje takie nie wyst¹pi³y.
Kolejnym krokiem w przygotowaniach do przeprowa-dzenia ekspertyzy graficznej dwóch odbitek czerwieni wargowej jest wzmocnienie ich wizerunku, dziêki u¿yciu omawianego programu. Umo¿liwia to histogram – wy-kres s³upkowy przedstawiaj¹cy rozk³ad danej cechy. W przypadku cyfrowej analizy konkretnego obrazu hi-stogram pokazuje rozk³ad punktów jasnoœci. By
zrozu-mieæ pojêcie histogramu, mo¿na podaæ przyk³ad jednej odbitki czerwieni wargowej, dla u³atwienia ujawnionej na bia³ym papierze za pomoc¹ czarnego proszku ferro-magnetycznego. Po zeskanowaniu obraz œladu sk³ada siê z kilku milionów maleñkich kwadracików o ró¿nej ja-snoœci. Kwadraciki te, zwane pikselami, s¹ tak ma³e, ¿e oko ludzkie nie widzi granicy miêdzy nimi, co daje od-czucie ci¹g³oœci odcieni, jednak¿e dla urz¹dzenia elek-tronicznego s¹ to oddzielne elementy. Przy edycji ze-skanowanego materia³u mo¿liwa jest praca w oparciu o 256-stopniow¹ gamê szaroœci, przypisuj¹c wartoœæ 0 czarnym, a 255 bia³ym, natomiast poœrednim warto-œciom (1–254) odpowiednio elementy o coraz jaœniej-szym odcieniu szaroœci. Na podstawie takiej analizy program tworzy histogram analizowanego obrazu, w którym na osi X (poziomej) prezentuje numery odpo-wiadaj¹ce jasnoœci elementów, a na osi Y (pionowej) liczbê elementów o danej jasnoœci.
Na rycinach 1 i 2 zaprezentowano zeskanowan¹ od-bitkê czerwieni wargowej z jej histogramem. Podczas obserwacji tej odbitki widoczny jest niewielki kontrast pomiêdzy poszczególnymi punktami. Przesuniêcie
su-Ryc. 1. Zeskanowany œlad czerwieni wargowej Fig. 1. Scanned lip print impression
Ryc. 2. Histogram zeskanowanego œladu czerwieni wargowej Fig. 2. Histogram of scanned lip print impression
waka na wykresie histogramu umo¿liwia wzmocnienie odwzorowania poprzez nadanie okreœlonym punktom zarejestrowanym na cyfrowym obrazie innej wartoœci w odcieniach szaroœci, tym samym zwiêksza siê kon-trast, jaki mo¿e zarejestrowaæ oko ludzkie. Stanowi to zwiêkszenie nasycenia punktów o okreœlonej wartoœci szaroœci. Istotne jest zaznaczenie, ¿e przy zmianie wartoœci poszczególnych punktów operujemy jedynie istniej¹c¹, lecz niewidoczn¹ dla oka ludzkiego informa-cj¹. Nie przemieszczamy ¿adnych punktów i nie istnie-je ryzyko, ¿e cecha rysunku czerwieni wargowej w ten sposób siê pojawi lub te¿ zniknie. Jedynie istniej¹ce ju¿ cechy stan¹ siê lepiej widoczne dla oka ludzkiego.
Na rycinie 3 dokonano przesuniêcia suwaka histo-gramu tylko na po³owie prezentowanego odwzorowa-nia, by tym samym wskazaæ ró¿nicê pomiêdzy obra-zem pierwotnym i bardziej skontrastowanym. Byæ mo-¿e pojawi siê pytanie, po co bardziej kontrastowaæ od-bitki czerwieni wargowej, je¿eli cechy s¹ i tak dobrze widoczne. Prezentowana na rycinie 3 odbitka jest do-brej jakoœci, wiêc analiza cech szczególnych rysunku czerwieni wargowej nie nastrêcza tutaj wiêkszych trud-noœci. Na rycinie 4 przedstawiono nasycenie odwzoro-wania ma³o skontrastowanego proszkiem ferromagne-tycznym.
Zaprezentowane s¹ trzy obrazy: pierwszy s³abo skontrastowany proszkiem ferromagnetycznym, bez nanoszenia jakichkolwiek zmian w histogramie, drugi skontrastowany w po³owie z wykorzystaniem mo¿liwo-œci przesuniêcia skali jasnomo¿liwo-œci w histogramie i trzeci skontrastowany w ca³oœci. Ró¿nice okazuj¹ siê bardzo du¿e. W pierwszym wypadku oko ludzkie niemal nie rozró¿nia poszczególnych punktów, obraz wydaje siê byæ tylko jasn¹ plam¹ w kszta³cie ust. W drugim i trze-cim przypadku mo¿na wyraŸnie odró¿niæ poszczególne cechy indywidualne rysunku linii czerwieni wargowej.
Program Photoshop pozwala ponadto wykonywaæ ró¿ne powiêkszenia bez koniecznoœci stosowania do-datkowego sprzêtu, co jest jednoczeœnie mniej mêcz¹-ce dla oka ludzkiego i pozwala oszczêdzaæ czas,
elimi-nuj¹c manipulacjê sprzêtem optycznym. Na rycinie 5 autorka prezentuje fragment skontrastowanego odwzo-rowania z wykorzystaniem mo¿liwoœci zmian nasyce-nia szaroœci za pomoc¹ histogramu.
WyraŸnie widoczne s¹ liczne cechy indywidualne w prezentowanej odbitce czerwieni wargowej.
Znaj¹c ju¿ mo¿liwoœci wzmacniania odwzorowañ czerwieni wargowej w programie Photoshop, obserwu-j¹c rysunek linii czerwieni wargowej w du¿ym powiêk-szeniu, mo¿na rozpocz¹æ wykonywanie ekspertyzy cheiloskopijnej metod¹ wyznaczania cech wspólnych. Ryc. 3. Wzmocnienie nasycenia szaroœci poprzez przesuniêcie suwaka hi-stogramu
Fig. 3. Enhancement of grey saturation by shifting histogram level
Ryc. 5. Powiêkszenie obrazu odbitki czerwieni wargowej w programie Pho-toshop 7.0
Fig. 5. Magnification of lip print impression in Photoshop 7.0 Ryc. 4. Nasycenie szaroœci w zeskanowanym obrazie odbitki czerwieni wargowej s³abo skontrastowanej proszkiem ferromagnetycznym Fig. 4. Grey saturation in scanned lip print impression poorly contrasted with ferromagnetic powder
Na rycinie 6 przedstawiono tablicê pogl¹dow¹ do eks-pertyzy wykonanej t¹ metod¹.
Oba ukazane obok odwzorowania zosta³y najpierw powiêkszone (ryc. 7, 8) przy zachowaniu tej samej ska-li. Nastêpnie obserwacjê prowadzono zarówno na ob-razie rzeczywistym, jak i na powiêkszeniu. Warto za-znaczyæ, ¿e swobodne przechodzenie od jednego ob-razu do drugiego, a tak¿e pomiêdzy badanymi odwzo-rowaniami, znacznie u³atwia prowadzenie obserwacji, a tak¿e j¹ przyœpiesza. Photoshop jest programem umo¿liwiaj¹cym tworzenie tzw. warstw, które mo¿na na siebie wzajemnie nak³adaæ, mo¿na im równie¿ nadaæ charakter pó³przeŸroczystych. Prowadz¹c ob-serwacjê dwóch obrazów odbitek czerwieni wargowej, w celu stwierdzenia to¿samoœci ich pochodzenia, two-rzymy w³aœnie tak¹ dodatkow¹ warstwê, na której za-znaczamy kolorem poszczególne cechy indywidualne. Dziêki takim zabiegom prowadz¹cy obserwacjê ma mo¿liwoœæ nie tylko zaznaczenia wspólnych cech, ale równie¿ skopiowania i dok³adnego porównania ich przebiegu. Taki zabieg pozwala na obserwacjê wy³¹cz-nie zaznaczonych cech, a te, które odwzorowa³y siê tylko na jednej z odbitek, nie zaburzaj¹ obrazu. Pamiê-taæ bowiem nale¿y, ¿e na czerwieni wargowej mo¿e wyst¹piæ ponad tysi¹c cech indywidualnych.
Na rycinie 9 zaprezentowano skopiowane cechy, oznaczaj¹c je kolorami (czerwony – cechy odwzorowa-nia „b”, niebieski – cechy odwzorowaodwzorowa-nia „a”). Podczas kopiowania nie zmieniano oczywiœcie ich wzajemnego po³o¿enia. Przy takim u³o¿eniu cech widaæ dok³adnie drobne ró¿nice w ich przebiegu. Jednoczeœnie porów-nanie wystêpuj¹cych cech, ich kszta³tu i wzajemnego po³o¿enia wyklucza mo¿liwoœæ pomy³ki. Manipuluj¹c odpowiednio przeŸroczystoœci¹ warstwy mo¿na wy-eksponowaæ lub ukryæ pokrywaj¹ce siê informacje gra-ficzne. Istotne jest, ¿e manipulacja taka nie wprowadza trwa³ych zmian w wersji cyfrowej materia³u badawcze-go.
Sama pewnoœæ bieg³ego, i¿ dwa odwzorowania czerwieni wargowej pochodz¹ od tej samej osoby, jest punktem wyjœcia do zaprezentowania wyniku eksperty-zy osobom trzecim. Dlatego te¿ nale¿y w pe³ni wyko-rzystaæ mo¿liwoœci graficzne programu, by prezento-wana ekspertyza by³a jasna i zrozumia³a równie¿ dla s¹du. W tym celu w swoich badaniach na obu porów-nywanych odwzorowaniach autorka pozostawia war-stwy, na których zaznacza poszczególne cechy, a sa-me oznaczone cechy dodatkowo kopiuje w celu ich wy-odrêbnienia z t³a. Dla lepszej przejrzystoœci ekspertyzy grupuje cechy indywidualne wed³ug ich po³o¿enia na czerwieni wargowej. Pozostaje ju¿ tylko przeprowa-dzenie linii pomiêdzy odpowiednimi fragmentami obu odbitek. W tym celu zapisany obraz eksportuje do inne-go programu graficzneinne-go, jakim jest CorelDRAW.
Pro-Ryc. 6. Tablica pogl¹dowa do ekspertyzy cheiloskopijnej wykonanej meto-d¹ wyznaczania cech wspólnych za pomoc¹ programu Photoshop 7.0; na obu odwzorowaniach wspólne cechy indywidualne zaznaczono kolorem ¿ó³tym, zaznaczeniu temu nadano charakter pó³przeŸroczystoœci, by wi-doczny by³ dok³adny przebieg bruzd czerwieni wargowej; w œrodkowej czê-œci tablicy skopiowano wyodrêbnione wspólne cechy indywidualne, jedno-czeœnie wskazuj¹c strza³k¹ ich po³o¿enie na porównywanych odwzorowa-niach; cechy indywidualne oznaczono numerami: 1 – rozwidlenie dolne, 2 – rozwidlenie dolne, 3 – haczyk, 4 – rozwidlenie dolne, 5 – haczyk, 6 – li-nia, 7 – lili-nia, 8 – lili-nia, 9, 10 – p³otek, 11 – lili-nia, 12 – lili-nia, 13 – lili-nia, 14 – rozwidlenie dolne, 15 – rozwidlenie dolne, 16 – haczyk, 17 – haczyk, 18 – rozwidlenie dolne, 19 – rozwidlenie dolne, 20 – zespó³ kropek, 21 – roz-widlenie górne, 22 – rozroz-widlenie górne zamkniête, 23 – rozroz-widlenie dol-ne, 24 – rozwidlenie górdol-ne, 25 – krzy¿owanie siê linii, 26 – rozwidlenie gór-ne, 27 – linia, 28 – rozwidlenie górgór-ne, 29 – linia, 30 – rozwidlenie górne; w prostok¹cie zaznaczono cechê pozakatalogow¹ w postaci blizny. Fig. 6. Evidential chart supporting lip print examination statement. Examinations involved determination of common features with use of Photoshop 7.0; on both images, common features are marked with yellow; middle part presents common individual features with arrows pointed to their original location. Individual features are marked as follows: 1 – lower bifurcation, 2 – lower bifurcation, 3 – hook, 4 – lower bifurcation, 5 – hook, 6 – line, 7 – line, 9,10 – bridge, 11 – line, 12 – line, 13 – line, 14 – lower bifurcation, 15 – lower bifurcation, 16 – hook, 17 – hook, 18 – lower bifurcation, 19 – lower bifurcation, 20 – group of points, 21 – upper bifurcation, 22 – upper closed bifurcation, 23 – lower bifurcation, 24 – upper bifurcation, 25 – line crossing, 26 – upper bifurcation, 27 – line, 28 – upper bifurcation, 29 – line, 30 – upper bifurcation; frame indicates scar feature.
gram ten jest nieco prostszy w obs³udze w zakresie wy-kañczania ekspertyzy i przygotowania jej do prezenta-cji osobom trzecim.
W tradycyjnej ekspertyzie cheiloskopijnej metod¹ wyznaczania cech wspólnych bieg³y prezentuje wynik identyfikacji, wykorzystuj¹c powiêkszone odbitki foto-graficzne. Pamiêtaæ nale¿y, i¿ ka¿de powielanie i po-wiêkszanie fotografii stanowi równie¿ pewn¹ minimal-n¹ ingerencjê w obraz. Podczas prezentacji wyników identyfikacji, wykorzystuj¹cej cyfrowe noœniki informa-cji, istnieje mo¿liwoœæ wykonania kopii idealnej, zawsze zawieraj¹cej tê sam¹ iloœæ informacji. Ka¿dy punkt ma dok³adnie tak¹ sam¹ wartoœæ zarówno w zakresie po-³o¿enia, wielkoœci, jak i koloru. Przy odpowiednio pre-cyzyjnym urz¹dzeniu wyjœciowym (np. drukarce) mo¿li-we jest równie¿ przeniesienie tak wykonanej kopii na wydruk, a jakoœæ wydrukowanej kopii bêdzie zbli¿o-na do idealnej. Dodatkow¹ zalet¹ jest mo¿liwoœæ wielo-krotnego powielania tak zarejestrowanego obrazu. Sk³adowanie i powielanie informacji cyfrowej jest do-k³adniejsze i trwalsze ni¿ sk³adowanie i powielanie in-formacji analogowej.
Metoda montażu fotograficznego
Metoda monta¿u fotograficznego bazuje na linio-wym przebiegu bruzd czerwieni wargowej. J. Kasprzak wykonywa³ j¹, dysponuj¹c fotografiami œladu dowodo-wego i porównawczego. Istot¹ tej metody jest dopaso-Ryc. 9. Porównanie wyizolowanych cech indywidualnych dwóch odbitek czerwieni wargowej z wy¿ej prezentowanej tablicy pogl¹dowej; kolorem niebieskim zaznaczono skopiowane cechy pochodz¹ce ze œladu „a”, kolo-rem czerwonym – skopiowane cechy pochodz¹ce ze œladu „b”; podczas porównywania nie zmieniono wzajemnego po³o¿enia cech, dlatego te¿ w górnej czêœci rysunku mamy cechy skopiowane z wargi górnej obu od-wzorowañ, a w dolnej czêœci rysunku – cechy pochodz¹ce z wargi dolnej obu odwzorowañ; wyraŸnie widoczne s¹ du¿e podobieñstwa w przebiegu i uk³adzie cech skopiowanych z obu porównywanych odwzorowañ Fig. 9. Comparison of individual features of two lip print impressions extracted from evidential chart; blue indicates copied features originating from impression “a”, red – from impression “b”; during comparison mutual placement of features has not been changed and therefore the upper part represents features copied from upper lip of both impressions whereas lower one – features originating from lower lip of both impressions; high level of similarity in course and arrangement of features copied from both impressions can be clearly observed
Ryc. 7. Powiêkszone fragmenty wargi górnej odwzorowania „a” (górne) oraz odwzorowania „b” (dolne) z tablicy pogl¹dowej do ekspertyzy cheiloskopijnej wykonanej metod¹ wyznaczania cech wspólnych (ryc. 6); na obu fragmentach wspólne cechy indywidualne zaznaczono kolorem ¿ó³tym, a zaznaczeniu temu nadano charakter pó³przeŸroczystoœci, by widoczny by³ dok³adny przebieg bruzd czerwieni wargowej
Fig. 7. Magnified fragments of upper lip impression “a” (upper) and “b” (lower) from evidential chart supporting lip print examination performed by means of a method involving designation of common features (Fig. 6); on both fragments, common individual features are marked with semi-transparent yellow to demonstrate a detailed course of lip lines
Ryc. 8. Powiêkszone fragmenty wargi dolnej odwzorowania „a” (górne) oraz odwzorowania „b” (dolne) z tablicy pogl¹dowej do ekspertyzy cheiloskopijnej wykonanej metod¹ wyznaczania cech wspólnych (ryc. 6); na obu fragmentach wspólne cechy indywidualne zaznaczono kolorem ¿ó³tym, a zaznaczeniu temu nadano charakter pó³przeŸroczystoœci, by widoczny by³ dok³adny przebieg bruzd czerwieni wargowej
Fig. 8. Magnified fragments of lower lip impression “a” (upper) and “b” (lower) from evidential chart supporting lip print examination performed by means of a method involving designation of common features (Fig. 6); on both fragments, common individual features are marked with semi-transparent yellow to demonstrate a detailed course of lip lines
wanie cech o konstrukcji liniowej. W sytuacji, gdy po-równywane œlady nie wykazuj¹ znacznych deformacji, mo¿na liniê monta¿u (o kszta³cie ³amanym) przepro-wadziæ przez ca³¹ d³ugoœæ œladu wargi. Gdy materia³ dowodowy stanowi odwzorowanie jedynie fragmentu czerwieni wargowej b¹dŸ porównywane œlady s¹ zde-formowane, przeprowadza siê monta¿ fragmentarycz-ny. Na tablicach pogl¹dowych wykonanej ekspertyzy metoda ta jest ukazana poprzez zamieszczenie zdjêæ zarówno œladu dowodowego, porównawczego, jak i zmontowanego obrazu. Dla zwiêkszenia czytelnoœci konieczne jest dok³adne zaznaczenie po³o¿enia frag-mentów u¿ytych do monta¿u17.
Przy wykonywaniu ekspertyzy cheiloskopijnej meto-d¹ monta¿u fotograficznego równie¿ mo¿na wykorzy-staæ program Photoshop. Podobnie jak w przypadku ekspertyzy metod¹ wyznaczania cech wspólnych pra-cuje siê tutaj z wykorzystaniem warstw. W przedstawio-nej na rycinie 10 graficzprzedstawio-nej prezentacji ekspertyzy t¹ metod¹ powielono warstwê odwzorowania „b”, nastêp-nie, nadaj¹c powielonej warstwie cechê
pó³przeŸroczy-stoœci, naniesiono j¹ na œlad „a”. W ten sposób uda³o siê uzyskaæ piêæ fragmentów przebiegaj¹cych niemal identycznie w obu porównywanych odbitkach. Frag-menty te wyciêto z warstwy odwzorowania „b” i wklejo-no w odpowiednie miejsca odwzorowania „a”, dla lep-szej prezentacji zmniejszono kontrast wycinanej war-stwy.
Na œrodkowej czêœci ryciny 10 dodatkowo zapre-zentowano same wyciête fragmenty. Strza³ki wskazuj¹ miejsca po³o¿enia odpowiednich fragmentów. Wykonu-j¹c ekspertyzê metod¹ monta¿u fotograficznego, oba odwzorowania powiêkszono w tej samej skali (ryc. 11), a przenoszone fragmenty dopasowano, jedynie je ob-racaj¹c. W ¿adnym stopniu nie zmieniono ich kszta³tu czy skali. Podobnie jak w przypadku ekspertyzy cheilo-skopijnej wykonanej metod¹ cech wspólnych, prezen-tacjê graficzn¹ ekspertyzy wykoñczono w programie CorelDRAW.
Metoda konturowa
Podczas tradycyjnej obserwacji pod mikroskopem na³o¿onych œladów dowodowego i porównawczego do-k³adnie widoczne jest, które cechy œladu dowodowego mieszcz¹ siê w przeŸroczystych liniach œladu porów-nawczego. Po ustaleniu tych cech do fotografii przyk³a-da siê przeŸroczyst¹ p³ytkê celuloidow¹, a nastêpnie kolorowym tuszem zaznacza siê na niej te cechy, które s¹ wyraŸnie po³o¿one w tym samym miejscu na obu Ryc. 10. Tablica pogl¹dowa do ekspertyzy cheiloskopijnej wykonanej
me-tod¹ monta¿u fotograficznego z wykorzystaniem programu Photoshop 7.0; w odwzorowaniu dolnym na czerwono obramowano wyciêty fragment, w czêœci œrodkowej zaprezentowano wyciête fragmenty, natomiast na od-wzorowaniu górnym jaœniejszym odcieniem zaznaczono wklejone frag-menty; strza³ki wskazuj¹ miejsca pochodzenia odpowiednich fragmentów Fig. 10. Evidential chart supporting lip print examination statement. Examinations involved photographic assembly by means of Photoshop 7.0; in lower impression cut-out fragment is framed with red, middle part represents cut-out fragments, whereas brighter shade in upper impression indicates pasted fragments. Arrows point to original locations of fragments
Ryc. 11. Powiêkszony fragment odwzorowania „a” z tablicy pogl¹dowej do ekspertyzy wykonanej metod¹ monta¿u fotograficznego (ryc. 10); jaœniejszym kolorem zaznaczono wklejony fragment odwzorowania „b”; wyraŸnie widoczne jest, i¿ cechy indywidualne w postaci linii przebiegaj¹ w tym samym miejscu czerwieni wargowej oraz w tym samym wzajemnym uk³adzie na obu odwzorowaniach
Fig. 11. Magnified fragment of impression “a” from evidential chart supporting lip print examination performed by means of method involving photographic assembly (Fig. 10); brighter shade indicates pasted fragment of impression “b”; clear individual features (lines) take course in the same location of lip print and according to the same arrangement in both impressions
œladach („przechodz¹ce”). Tak powsta³y rysunek uk³a-du cech charakterystycznych przyk³ada siê nastêpnie do fotografii œladu porównawczego i dokonuje badañ zgodnoœci w rozmieszczeniu cech indywidualnych. Na p³ytce celuloidowej rysuje siê ponadto kontur ka¿-dego ze œladów, by umo¿liwiæ póŸniejsze szybkie od-nalezienie cech wspólnych. Co do zasady rysunek po-winien zostaæ wykreœlony na podstawie cech wystêpu-j¹cych na œrodku wargi, gdy¿ w tym miejscu zniekszta³-cenia s¹ najmniejsze. Identyfikacjê wykonan¹ t¹ meto-d¹ umieszcza siê na tablicy pogl¹dowej, do której za³¹-cza siê fotografie materia³u dowodowego i porównaw-czego oraz celuloidow¹ p³ytkê18.
Na rycinie 12 zaprezentowano metodê konturow¹ wykonan¹ z u¿yciem programu Photoshop. Kolorem niebieskim zaznaczono kontur odwzorowania „b”, czer-wonym – odwzorowania „a”, natomiast wyró¿nione
ce-chy wspólne oznaczono kolorem zielonym. Poœrodku zaprezentowano same wyró¿nione cechy wraz z obry-sem konturu. Efekt taki uzyskano dziêki nak³adaniu warstw. Najpierw skopiowano warstwy zarówno od-wzorowania „a”, jak i odod-wzorowania „b”, nastêpnie war-stwom tym nadano walor pó³przeŸroczystoœci i poprzez obracanie znaleziono zestaw cech, które w obu odbit-kach przebiegaj¹ niemal identycznie, i zaznaczono je kolorem zielonym. W dalszej kolejnoœci obie skopiowa-ne warstwy uczyniono przeŸroczystymi. Poprzez prze-niesienie warstw kolejno na odwzorowanie „a” i „b”, za-znaczono kontury obu odbitek czerwieni wargowej.
Wnioski
Mo¿liwoœæ wykorzystania programów do przetwa-rzania obrazów cyfrowych mo¿e prowadziæ do powsta-nia pewnych w¹tpliwoœci zwi¹zanych z wiarygodnoœci¹ dowodu. Grafika komputerowa czêsto kojarzona jest bowiem z ca³kowicie swobodnym, niekontrolowanym przetwarzaniem dowolnego obrazu. Jednak¿e nie wol-no zapominaæ o celu, jaki przyœwieca specjalistom od grafiki komputerowej, pracuj¹cym przyk³adowo w przemyœle filmowym, i o celu, który przyœwieca eks-pertowi kryminalistyki podczas jego pracy. Bieg³y bo-wiem stara siê dotrzeæ do prawdy, wykorzystuj¹c do-puszczalne przez prawo œrodki, obserwuje œlady, oce-nia i wydaje os¹d zgodny ze swoim przekonaniem. Po-winien równie¿ szukaæ mo¿liwoœci wykorzystania zdo-byczy nauki w taki sposób, by jego praca by³a jak naj-bardziej wiarygodna, rzetelna i efektywna. Zastosowa-nie programów do przetwarzania obrazów cyfrowych w ekspertyzie cheiloskopijnej stwarza takie mo¿liwoœci, pozwalaj¹c na wydawanie kategorycznych s¹dów. Jed-noczeœnie zdecydowanie przyœpiesza pracê bieg³ego i czyni j¹ ³atwiejsz¹. Nie powinno siê równie¿ zapomi-naæ o tym, ¿e wykonana w ten sposób ekspertyza na-daje siê do wielokrotnego powielania i trwa³ego prze-chowywania. Ostatni¹, niebagateln¹ zalet¹ s¹ niskie koszty jej wykonania, pomimo koniecznoœci zainwesto-wania w pocz¹tkowej fazie w odpowiedni sprzêt i opro-gramowanie.
ryc.: autorka
PRZYPISY
1 Art. 197 § 1 ustawy z dn. 6 czerwca 1997 r. – Kodeks po-stêpowania karnego (DzU nr 89 poz. 555 z póŸn. zm.). 2 S. Kordik: Wdra¿anie nowych metod do techniki
krymi-nalistycznej oraz perspektywy ich wykorzystania, Pro-blemy Kryminalistyki 1977, nr 125, s. 11.
3 L. Snyder: Homicide Investigation, Thomas, Springfield, t. III, 1950, s. 60.
Ryc. 12. Tablica pogl¹dowa do ekspertyzy cheiloskopijnej wykonanej me-tod¹ konturow¹ przy wykorzystaniu programu Photoshop 7.0; kolorem nie-bieskim zaznaczono kontur odwzorowania dolnego, kolorem czerwonym – odwzorowania górnego, kolorem zielonym zespó³ cech o najmniejszej deformacji i najbardziej zbli¿onym przebiegu na obu odwzorowaniach; w czêœci œrodkowej rysunku zaprezentowane jest wzajemne u³o¿enie obu konturów w stosunku do wybranego zespo³u cech
Fig. 12. Evidential chart supporting lip print examination statement. Examinations involved contour method with use of Photoshop 7.0; blue represents contour of lower impression, red – contour of upper impression, green – group of features of slightest deformation and most similar course in both impressions; middle part represents mutual placement of both contours in relation to chosen group of features
4 Y. Tsuchihashi: Studies on personal identification by means of lip prints, Forensic Science, 3 (1974) s. 233. 5 S. Illar: Az ajaknyomokrol, Belugyi Szemle 1972, nr 11,
s. 49.
6 J. Kasprzak: Cheiloskopia kryminalistyczna, Wydawnic-two Biura Techniki Kryminalistycznej KGP, Warsza-wa 1991; J. Kasprzak: Œlady czerwieni Warsza-wargowej, Wy-dawnictwo CSP, Legionowo 1991.
7 Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kryminalistyka ogólna, Wydawnictwo COMER, Toruñ 1996, s. 258.
8 J. Kasprzak, B. £êczyñska: Cheiloskopia. Identyfikacja cz³owieka na podstawie œladu czerwieni wargowej, Wy-dawnictwo CLK KGP, Warszawa 2001, s. 79.
9 Identyfikacja na podstawie œladów czerwieni wargowej, Ksiêga Zarz¹dzania Jakoœci¹ Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy G³ównej Policji, materia³ niepublikowany, s. 6.
10 J. Kasprzak: Cheiloskopia... op.cit., s. 141. 11 Ibidem: s. 145.
12 Ibidem: s. 148, passim. 13 Ibidem: s. 149.
14 W badaniach autorki niniejszego artyku³u przeprowadzo-nych na zbiorze 450 œladów.
15 J. Kasprzak: Cheiloskopia... op.cit., s. 149. 16 Ibidem: s. 150.
17 Ibidem: s. 150, passim. 18 Ibidem: s. 151, passim.
BIBLIOGRAFIA
1. Adobe Photoshop 7.0 CE, Wydawnictwo Helion, ebook. 2. Czeczot Z., Tomaszewski T.: Kryminalistyka ogólna, Wydawnictwo COMER, Toruñ 1996.
3. Identyfikacja na podstawie œladów czerwieni wargowej, Ksiêga Zarz¹dzania Jakoœci¹ Centralnego Laboratorium Kry-minalistycznego Komendy G³ównej Policji, materia³ niepubli-kowany.
4. Illar S.: Az ajaknyomokrol, Belugyi Szemle 1972, nr 11. 5. Kasprzak J.: Œlady czerwieni wargowej, Wydawnictwo CSP, Legionowo 1991.
6. Kasprzak J., £êczyñska B.: Cheiloskopia. Identyfika-cja cz³owieka na podstawie œladu czerwieni wargowej, Wy-dawnictwo CLK KGP, Warszawa 2001.
7. Kasprzak J.: Cheiloskopia kryminalistyczna, Wydaw-nictwo Biura Techniki Kryminalistycznej KGP, Warsza-wa 1991.
8. Kordik S.: Wdra¿anie nowych metod do techniki krymi-nalistycznej oraz perspektywy ich wykorzystania, Problemy Kryminalistyki 1977, nr 125.
9. Podrêcznik u¿ytkownika Adobe Photoshop 7.0, Adobe Photoshop Incorporated, ebook.
10. Snyder L.: Homicide Investigation, Thomas, Spring-field, t. III, 1950.
11. Tsuchihashi Y.: Studies on personal identification by means of lip prints, Forensic Science, 3 (1974).
Streszczenie
W latach 80. XX w. w Polsce J. Kasprzak opracowa³ now¹ metodê identyfikacji cz³owieka – na podstawie œladów czerwieni wargowej. Podstaw¹ tej metody jest fakt, i¿ ka¿dy cz³owiek po-siada sobie tylko w³aœciwy indywidualny rysunek czerwieni wargowej. Niniejszy artyku³ omawia problematykê przeniesie-nia œladu ust do wersji cyfrowej oraz kwestie zwi¹zane z graficz-nym wzmacnianiem odbitek czerwieni wargowej z wykorzysta-niem histogramu. Bazuj¹c na trzech opracowanych przez J. Ka-sprzaka metodach: wyznaczania cech wspólnych, monta¿u foto-graficznego oraz konturowej, szczegó³owo zaprezentowano wy-konywanie ekspertyz cheiloskopijnych z zastosowaniem progra-mów do przetwarzania obrazów cyfrowych takich jak Photoshop czy CorelDRAW. Wskazano równie¿ na korzyœci p³yn¹ce z za-stosowania wymienionych programów w identyfikacji cheilosko-pijnej.
S³owa kluczowe: cheiloskopia, œlady ust, ekspertyza cheiloskopijna
Summary
In 1980s in Poland J. Kasprzak elaborated a new method of human identification based on the lip print. The method is based on the fact that every person has a unique lip print pattern. This article presents the problems of transferring a lip print to digital version and issues related to graphic enhancement of lip prints using a histogram. Three methods developed by J. Kasprzak: determination of common features, photographic montage, and the contour method gave the basis to present in detail the process of performing lip print examination using the digital graphic software like Photoshop or CorelDRAW. The article also discusses the benefits of using this mentioned software in lip print identification.
Keywords:cheiloscopy, lip prints, lip print examination.
