Anna iwańczuk, Grzegorz Kotliński
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
uPOWSzechnienie OBrOTu BezGOTóWKOWeGO W POlSce PO WeJściu dO unii eurOPeJSKieJ
Streszczenie: W opracowaniu przedstawiono zmiany w zakresie obrotu bezgotówkowego w Polsce po wejściu do Unii Europejskiej. W analizie uwzględniono zarówno przeobraże- nia o charakterze jakościowym dotyczące dostępności, sprawności i bezpieczeństwa bez- gotówkowych form rozliczeń, jak i zmiany w liczbie i wartości transakcji dokonywanych w ramach obrotu bezgotówkowego. Dokonano również próby oceny Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata 2010–2013.
Rozwój obrotu bezgotówkowego w Polsce jest faktem niezaprzeczalnym. Świadczy o tym wzrost wszystkich charakteryzujących go wskaźników ilościowych. Zauważalna jest jednak luka dzieląca Polaków pod względem popularności obrotu bezgotówkowego od społeczeństw innych krajów Unii Europejskiej. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera komplek- sowa Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego. Dokument ten wpisuje się nie tylko w plany rozwojowe naszego kraju, ale także w działania podejmowane przez Komisję Europejską.
Słowa kluczowe: obrót bezgotówkowy, rozliczenia, usługi bankowe, płatności bezgotów- kowe.
Wstęp
Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej było przełomowym momentem w rozwoju gospodarczym naszego kraju. Po wielu latach przygotowań polska gospodarka zaczęła funkcjonować na zasadach gospodarki wspólnotowej (cztery wolności rynku). Trudno jednoznacznie oceniać konsekwencje tego wydarzenia, ale należy przyznać, że od chwili wejścia Polski do UE w wielu dziedzinach życia społecz- nego i gospodarczego zaszły poważne zmiany. Można je zaobserwować między innymi w zakresie obrotu bezgotówkowego, który jest realizowany poprzez trans- fer środków pieniężnych między rachunkami bankowymi.
Celem niniejszego opracowania jest określenie tendencji, jakie można było zauważyć w okresie po przyjęciu Polski do UE w zakresie funkcjonowania obrotu bezgotówkowego. Przedmiotem analizy są zarówno przeobrażenia o charakterze
jakościowym dotyczące dostępności, sprawności i bezpieczeństwa bezgotówko- wych form rozliczeń, jak i zmiany w liczbie i wartości transakcji dokonywanych w ramach obrotu bezgotówkowego. W opracowaniu dokonano również próby oceny Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata 2010–2013.
1. Ogólna charakterystyka obrotu bezgotówkowego w Polsce
Na obrót pieniężny składają się dwa dopełniające się elementy – obrót gotówkowy i obrót bezgotówkowy. W rozwijających się gospodarkach rynkowych istotną kwe- stią są relacje ilościowe pomiędzy nimi. Badania przeprowadzone w państwach Unii Europejskiej dowiodły, że obrót gotówkowy jest droższy z makroekonomicz- nego punktu widzenia od obrotu bezgotówkowego1. Wynika to głównie z faktu, że płatności bezgotówkowe są realizowane przeważnie w formie elektronicznej, która zapewnia większą sprawność i efektywność rozliczeń. Ponadto pieniądz bezgotów- kowy podlega procesowi akumulacji, sprzyja inwestowaniu oraz akcji kredytowej banków na rzecz konsumentów i przedsiębiorców.
Podstawę oceny zmian w relacji między obrotem gotówkowym i bezgotówkowym może stanowić porównanie wartości gotówki w obiegu gospodarczym poza bankami z wartością depozytów a vista podmiotów niebankowych2. Udział gotówki w sumie środków płatniczych wykorzystywanych przez podmioty niebankowe w latach 2005–2009 oscylował wokół 20%. Na podstawie tych danych nieuprawnione byłoby twierdzenie, że gotówka traci na znaczeniu w rozliczeniach pieniężnych w Polsce.
Zwiększanie skali obrotu bezgotówkowego jest uzależnione od różnorodnych czynników, w szczególności rozwoju infrastruktury płatniczej, zamożności społe- czeństwa, zaufania do instytucji finansowych, tradycji i czynników kulturowych, a także regulacji prawnych [NBP 2008, s. 2]. Polskie prawo obowiązujące po wej- ściu do Unii Europejskiej nie wspierało obrotu bezgotówkowego. Przepis art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej statuuje wymóg przejścia na obrót bezgotówkowy dla przedsiębiorców w ramach jednej transakcji przekraczającej równowartość dopiero 15 000 euro. Zapisy ustawy ordynacji podatkowej (art. 61) zobowiązują do korzystania z bezgotówkowej formy płatności podatków (pole- cenia przelewu) wyłącznie podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przy- chodów i rozchodów.
1 Na przykład badania przeprowadzone przez VISA pokazały, że roczny koszt zarządzania gotówką wynosi około 4,5% jej wartości, obrót bezgotówkowy jest natomiast dwa razy tańszy.
Roczny koszt związany z obsługą gotówki to wydatek rzędu 1% PKB (w krajach dawnej „15” roczne koszty związane obsługą gotówki wynoszą około 0,4–0,6% ich łącznego PKB).
2 Innym miernikiem skali obrotu bezgotówkowego jest udział gotówki w agregacie pienięż- nym M1.
rysunek 1. środki płatnicze wykorzystywane przez podmioty niebankowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [ECB 2010]
Rozszerzanie zakresu obrotu bezgotówkowego może być realizowane wielo- torowo. Podstawowe kierunki działań opierają się na dążeniu do wzrostu liczby rachunków bankowych, popularyzacji usług polegających na przyjmowaniu wkła- dów przez banki, innowacjach w zakresie funkcjonowania systemów płatności oraz popularyzacji bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Upowszechnianie obrotu bezgotówkowego może następować między innymi na skutek rozwoju han- dlu, a także administracyjnego wymogu stosowania bezgotówkowych instrumen- tów płatniczych. Elementem wspierającym ideę obrotu bezgotówkowego jest także popularność i sukces rynkowy usług bankowości elektronicznej.
Rozwój obrotu bezgotówkowego jest jednym z czynników rozwoju gospo- darczego. Z tego względu stanowi on przedmiot zainteresowania władz. Pomimo to w Polsce przez wiele lat nie stworzono kompleksowego, odgórnego programu rozwoju obrotu bezgotówkowego. Jednak jego promocja była i jest celem dzia- łań Narodowego Banku Polskiego oraz Związku Banków Polskich. Ich efektem jest ewolucyjny proces upowszechniania rozliczeń dokonywanych bez udziału gotówki.
Istotne znaczenie dla popularności obrotu bezgotówkowego ma poziom zaufa- nia do banków. Jego wahania mają negatywny wpływ na zakres obrotu bezgo- tówkowego. O poziomie zaufania Polaków do banków najlepiej świadczą wyniki badań przeprowadzanych cyklicznie przez J. Czapińskiego w formie diagnoz spo- łecznych [Czapiński 2009].
Dane prezentowane w tabeli 1 uwidaczniają różnice w poziomie zaufania do banków i funduszy inwestycyjnych3. W przypadku banków poziom zaufania do ich
3 Na podobnie niskim poziomie plasuje się zaufanie Polaków do działalności innych instytucji finansowych – funduszy emerytalnych, ZUS-u i giełdy.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2005 2006 2007 2008 2009
gotówka w obiegu poza bankami wartość depozytów bieżących podmiotów niebankowych
działalności w latach 2005–2009 oscylował wokół 50%, przy czym zdecydowanie nie ufało bankom tylko od 15,9% do 26,1%. Nie miało zdania około 30% bada- nych. Banki są zatem darzone większym zaufaniem niż inne instytucje finansowe, mimo że w praktyce działalność tych podmiotów jest ściśle powiązana, choćby poprzez relacje własnościowe. Potencjał banków w postaci zaufania ich klientów stanowi podstawę osiągania celów związanych z rozwojem płatności realizowa- nych za ich pośrednictwem.
Tabela 1. zaufanie Polaków do banków i funduszy inwestycyjnych w latach 2005–2009
Wyszczególnienie 2005 2007 2009
%
Ufający bankom 45,8 53,9 44,4
Nieufający bankom 19,6 15,9 26,1
Niemający zdania 34,6 30,2 29,5
Razem 100,0 100,0 100,0
Ufający funduszom inwestycyjnym 6,5 12,9 7,0
Nieufający funduszom inwestycyjnym 28,9 24,2 46,4
Niemający zdania 64,6 62,9 46,6
Razem 100,0 100,0 100,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Czapiński 2005, s. 133, 2007, s. 169, 2009, s. 181].
2. zmiany jakościowe w zakresie obrotu bezgotówkowego
Realizowanie rozliczeń bezgotówkowych nie jest możliwe bez odpowiedniej infrastruktury. Stanowią ją przede wszystkim instytucje, które realizują płatności w formie bezgotówkowej, systemy płatności, które umożliwiają ich rozliczanie oraz bankomaty i terminale POS [Świerdza 2007, s. 16]. Rozwój infrastruktury płatniczej w Polsce rozpoczął się wraz z reformami gospodarczymi zapoczątko- wanymi w roku 1989. Następnie był kontynuowany w związku z procesem akcesji do Unii Europejskiej. Kolejne zmiany w zakresie infrastruktury były podyktowane perspektywą przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty euro oraz realizacją koncepcji jednolitego obszaru płatniczego euro – SEPA [Polasik 2010, s. 411].
W latach 2004–2009 stopniowo rosła liczba placówek, w których można doko- nać płatności bezgotówkowej. Największy wzrost nastąpił w przypadku placó- wek instytucji płatniczych, których rola w zmniejszaniu obrotu gotówkowego jest mniejsza niż banków. Można nawet zaryzykować tezę, że ich rozwój był oparty na realizacji płatności gotówkowych, w których przypadku banki stosują wysokie opłaty.
rysunek 2. liczba placówek realizujących płatności w latach 2004–2009
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
W rozliczeniach między bankami od roku przyjęcia Polski do UE całkowicie wyeliminowano fizyczny transport zleceń płatniczych. System płatności między- bankowych w Polsce stał się w pełni nowoczesny i efektywny. W 2005 roku zostały uruchomione systemy płatności w euro – SORBNET-EURO i EURO- ELIXIR.
Infrastruktura międzybankowa w zakresie systemów płatności wspomaga zatem procesy integracji europejskiej [Iwańczuk 2011, s. 118].
Na infrastrukturę obrotu bezgotówkowego składają się również urządzenia pozwalające na swobodny dostęp do środków zgromadzonych na rachunkach ban- kowych. W Polsce po wejściu do Unii Europejskiej systematycznie rosła liczba punktów akceptujących płatności kartami płatniczymi. Przyczyniło się to niewąt- pliwie do popularyzacji obrotu bezgotówkowego. W latach 2004–2009 wzrosła również liczba bankomatów. Dostęp do środków zgromadzonych w banku stawał się tym samym coraz łatwiejszy, co ograniczało potrzebę utrzymywania zapasu gotówki. Pomimo więc że funkcje bankomatów służą płatnościom gotówkowym, ich dostępność może – w warunkach wyboru formy płatności – wpływać na ich zastępowanie transakcjami bezgotówkowymi.
Ocena rozwoju obrotu bezgotówkowego wymaga również uwzględnienia zmian w zakresie jego bezpieczeństwa. Jego poziom wynika z wielu czynników natury prawnej, społecznej i technicznej. Wśród nich można wymienić:
– konstrukcję prawną instrumentów płatniczych, – ograniczenia dotyczące płatności gotówkowych,
– świadomość zagrożeń ze strony posiadaczy rachunków bankowych i użytkow- ników instrumentów płatniczych,
– zabezpieczenia dotyczące dostępu do rachunków bankowych, – zabezpieczenia kart płatniczych.
0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 16 000 18 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009
placówki Poczty Polskiej placówki bankowe placówki instytucji płatniczych
rysunek 3. liczba punktów POS oraz bankomatów w latach 2004–2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
Niedoskonałości obrotu bezgotówkowego pod względem ryzyka nadużyć w największym stopniu dotyczą czeków. Wynikają one z braku możliwości ich zamiany na postać elektroniczną, co wyklucza powiązanie płatności z blokadą środków na rachunku dłużnika. Zastosowanie czeków w ujęciu ilościowym w latach 2005–2009 było tak niskie, że nie było odnotowane w statystykach doty- czących instrumentów płatniczych. W ujęciu wartościowym również nie było zna- czące – utrzymywało się na poziomie 0,01%. Prawie całkowite wyeliminowanie z obrotu gospodarczego czeków, które notabene było decyzją podjętą oddolnie przez sektor bankowy, spowodowało, że stosowane instrumenty płatnicze nie są pod względem zasad funkcjonowania prostym źródłem nadużyć. Ich konstrukcja chroni zarówno wierzycieli, dłużników, jak i pośredników rozliczeniowych.
Jednym z warunków bezpieczeństwa obrotu kartowego związanym ze stan- dardami technicznymi jest zapis danych oraz weryfikacja tożsamości posiadacza w tzw. standardzie EMV. Zapewnia on interoperacyjność kart mikroprocesorowych Tabela 2. użycie czeków w latach 2004–2009
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Wartość zrealizowanych
czeków w mln zł 720 2 842 2 383 1 670 2 185 2 354
Wartościowy udział czeków w rozliczeniach instrumen-
tami płatniczymi (w %) 0,04 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP.
0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 16 000 18 000
0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
liczba terminali POS (lewa oś) liczba bankomatów (prawa oś)
oraz przystosowanych do ich obsługi terminali i bankomatów [Polasik i Macie- jewski 2009, s. 30]. W Polsce w latach 2005–2009 udział kart wyposażonych w mikroprocesor4 wzrósł z 3% do ponad 24% (rysunek 4). Zauważalny jest więc stały wzrost, który jednak nie dał szans na wyeliminowanie kart z paskiem magne- tycznym do końca 2010 roku, jak zakładała strategia realizacji koncepcji SEPA w Europie.
rysunek 4. Sposób zapisu i weryfikacji danych na kartach płatniczych w Polsce w latach 2004–2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [NBP 2011]
Jedną z głównych barier rozwoju obrotu bezgotówkowego jest brak zaufania do nowoczesnych rozwiązań technologicznych oraz organizacyjnych wykorzystywa- nych w rozliczeniach bezgotówkowych. Potęgują go informacje o przestępstwach finansowych związanych z kartami płatniczymi oraz bankowością elektroniczną.
Straty z tym związane obciążają jednak głównie banki oraz innych pośredników rozliczeniowych.
Dostępne dane dotyczące liczby oszustw zarejestrowanych przez banki oraz agentów rozliczeniowych (rysunek 5) nie wskazują na istotną poprawę bezpie- czeństwa płatności bezgotówkowych w badanym okresie. Należy jednak w tym zakresie mieć na uwadze liczbę transakcji kartowych, która w obserwowanym okresie szybko wzrastała w sposób, który charakteryzują dane zamieszczone w tabeli 6.
4 W mikroprocesor są wyposażone również tzw. karty hybrydowe, które poza nim posiadają również pasek magnetyczny.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
karty z paskiem magnetycznym karty hybrydowe i EMV
rysunek 5. liczba transakcji oszukańczych kartami płatniczymi w latach 2005–2009
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Tochmański 2010; Krześniak 2010; Szwajkowska 2010, s. 56]
Tabela 3. Wartość i liczba transakcji realizowanymi za pośrednictwem kart płatni- czych w latach 2005–2009
Stan na koniec roku
Suma wartości
transakcji Liczba operacji Przeciętna wartość transakcji
(w zł) (w sztukach) (w zł)
2005 32 218 278 928 263 875 635 122,1
2006 41 919 740 530 360 179 656 116,4
2007 54 318 396 932 462 914 604 117,3
2008 67 239 280 571 583 164 300 115,3
2009 75 853 825 336 701 534 413 108,1
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP.
Liczba oszustw zarejestrowanych przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w 2009 roku stanowiła 0,0007% ogólnej liczby transakcji kartowych i spadła w porównaniu z poziomem notowanym w roku 2005. W skali całego kraju prze- stępstwa dokonane przy użyciu kart płatniczych nie zagrażały w dużym stopniu bezpieczeństwu obrotu bezgotówkowego. Warto zauważyć, że głównym proble- mem nie jest liczba przestępstw, ale ich istota. Jak wynika z doniesień policyjnych zmienia się ich natura ‒ coraz częściej są to proste i brutalne rozboje z użyciem gróźb i przemocy [Biegański i Wachowski 2010, s. 79–123]. Wobec tego typu przestępstw banki są w dużej mierze bezradne, bezpieczeństwo w takich sytu- acjach zależy najczęściej od samych użytkowników kart. Aby się zabezpieczyć przed tego rodzaju zagrożeniami, należy z rozwagą decydować się na używanie kart w sytuacjach budzących wątpliwości.
5 0000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009
liczba oszustw według banków
liczba oszustw według agentów rozliczeniowych liczba oszustw według UKNF
3. zmiany ilościowe w zakresie obrotu bezgotówkowego w Polsce
Zmiany ilościowe w obrocie bezgotówkowym po przyjęciu Polski do UE były wywołane wieloma czynnikami. Wśród nich duże znaczenie miały przemiany w zachowaniach polskich obywateli (ich postawach wobec pracy za granicą, tech- nologii informacyjnych, obrotu bezgotówkowego i usług banków) oraz rozwój międzynarodowej współpracy na polu gospodarczym i społecznym. Jak wynika z rysunku 6, wartość pieniądza bezgotówkowego, utrzymywanego w obrocie od maja 2004 roku rosła nieprzerwanie do momentu wybuchu kryzysu zaufania do banków. Następnie przez około pół roku wartość ta spadła o blisko 1/3. Jest charakterystyczne, że towarzyszył temu tylko niewielki wzrost wartości pienią- dza gotówkowego (wraz z kasami banków). Kryzys nie naruszył więc dotkliwie wysokiego zaufania do działających na terenie naszego kraju banków. Od maja 2009 roku wartość pieniądza bezgotówkowego ponownie systematycznie wzra- stała, osiągając poziom zbliżony do września 2008 roku. Świadczy to w praktyce o zlikwidowaniu ilościowych konsekwencji kryzysu dla obrotu bezgotówkowego w Polsce.
rysunek 6. Wartość pieniądza bezgotówkowego i gotówkowego w Polsce w okresie maj 2004–grudzień 2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
Wyniki badań [Czapiński i Panek 2009, s. 76] wskazują na wzrost wartości śred- nich oszczędności posiadanych przez gospodarstwo domowe (z 4,51 w 2007 roku do 4,86 miesięcznych przychodów w 2009 roku). Ponieważ w większości utrzy- mywane są one w formie lokat bankowych, ten fakt należy kojarzyć ze wzrostem poziomu zasobności gospodarstw domowych, ich skłonności do oszczędzania oraz wprost ze wzrostem popularności usług bankowych.
0,0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 400 000
Wartość (w mln zł)
wartość pieniądza bezgotówkowego
(różnica M1 i wartości pieniądza gotówkowego razem z kasami banków) pieniądz gotówkowy razem z kasami banków
kryzys
Zmiany ilościowe w zakresie obrotu bezgotówkowego mają w Polsce zde- cydowanie jednokierunkowy charakter. Większość wskaźników wykorzystywana do jego pomiaru, w okresie po wejściu do UE, wykazywała tendencję wzrostową.
Dynamika wzrostu była co prawda różna, ale powodowała zbliżanie się wszystkich wskaźników do średniego poziomu charakteryzującego kraje UE.
Niewątpliwie ważnym czynnikiem mającym wpływ na funkcjonowanie obrotu bezgotówkowego jest liczba rachunków bankowych. Liczba rachunków przypada- jących na 1 mieszkańca w latach 2005–2009 ulegała systematycznemu zwiększe- niu (rysunek 7). Pod tym względem Polska ma duże szanse, by dogonić wartości przeciętne dla UE i dla krajów strefy euro.
rysunek 7. liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca w latach 2005–2009
Źródło: Opracowano na podstawie [NBPb 2010]
Zasoby pieniądza bezgotówkowego są podstawą obrotu bezgotówkowego, ale stanowią go strumienie jego przepływu. Są one związane z wykorzysty- waniem instrumentów płatniczych. W tabeli 4 przedstawiono liczbowe wskaź- niki dotyczące czterech podstawowych form płatności. Charakterystyczna dla naszego kraju jest malejąca dominacja polecenia przelewu. Na koniec 2009 roku jego udział w ogólnej liczbie transakcji płatniczych wyniósł 64,4%. W obser- wowanym okresie wzrósł udział transakcji kartowych, który w 2009 roku osiągnął blisko 35% (z równoczesnym blisko trzykrotnym wzrostem liczby transakcji).
W odniesieniu do kart płatniczych konieczne jest uwzględnienie jednej waż- nej kwestii. Wśród transakcji dokonanych przy ich użyciu występują operacje bezgotówkowe, ale także gotówkowe (wypłaty z bankomatów). Z rysunków 8 i 9 wynika, że pod względem wartości w 2010 roku tylko około 30% transakcji miało charakter bezgotówkowy. Uwzględniając liczbę operacji, transakcje bezgotów- kowe stanowiły nieco ponad 50%.
1,15 1,21 1,27
1,24 1,26
0,62 0,67 0,76 0,9
0,93
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4
2005 2006 2007 2008 2009
sztuki
UE strefa euro Polska
Tabela 4. liczba transakcji bezgotówkowych w Polsce w latach 2004–2009
Rok Przelewy czeki Karty płatnicze Polecenie zapłaty Razem liczba
(w tys.) % liczba
(w tys.) % liczba
(w tys.) % liczba
(w tys.) % liczba (w tys.) 2005 751 274 73,09 308 0,003 264 477 25,73 11 873 1,16 1 027 932 2006 864 248 70,05 196 0,016 353 906 28,68 15 446 1,25 1 233 796 2007 994 818 67,40 166 0,011 461 772 31,28 19 292 1,31 1 476 048 2008 1 115 888 65,10 226 0,013 576 673 33,64 21 306 1,24 1 714 093 2009 1 314 723 64,40 246 0,012 703 927 34,48 22 525 1,10 2 041 421 Źródło: Opracowano na podstawie [NBPb 2010].
rysunek 8. Wartość gotówkowych i bezgotówkowych transakcji kar- towych w Polsce w latach 2004–2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
rysunek 9. liczba gotówkowych i bezgotówkowych transakcji karto- wych w Polsce w latach 2004–2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP 0
20 40 60 80 100
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
83,905 82,604 80,725 79,278 77,682 75,859
16,094 17,395 19,274 20,721 22,318 24,140 28,661
%
udział kartowych transakcji bezgotówkowych w ogólnej wartości udział kartowych transakcji gotówkowych w wartości ogółem
71,398
0 20 40 60 80 100
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
69,316 65,934 61,128 57,074 53,202 49,388
%
udział kartowych transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie udział kartowych transakcji gotówkowych w ogólnej liczbie
48,250 30,683 34,065 38,871 42,925 46,798 50,611 51,750
Tabela 5. Wartość płatności zrealizowanych przez funkcjonujące w Polsce systemy płatności w latach 2005–2010 Rok
Wartość zleceńliczba zleceń Wartość zleceńliczba zleceń System SOrBneT
System ELIXIR
System SOrBneT
System ELIXIR
System SOrBneT eurOTARGET2- NBP
System eur
O- ELIXIR
System SOrBneT eurOTARGET2- NBP
System eur ELIXIR (w mld zł)(w sztukach)(w mln eurO)(w sztukach) 200530 144,82 089,41 092 634,0815 700 000,023 050,22 103,054 801,0544 217,0 200636 398,42 384,21 269 423,0932 179 100,034 206,17 676,399 964,01 573 871,0 20071 055 900 000,047 147,610 192,092 660,02 268 522,040 680,02 831,01 454 234,0 20081 164 532 200,090 115,196 458,017 106,4250 085,03 558 387,042 213,03 092,31 643 472,0190 785,0 20091 259 049 100,093 157,0155 568,021 101,0219 754,04 569 282,042 139,03 110,51 827 231,0339 715,0 201052 850,73 338,42 175 630,01 331 185 230,0114 023,0239 451,031 387,0227 488,0375 209,06 232 377,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [NBP 2010a]. Tabela 6. średnie dzienne kwoty płatności charakteryzujące systemy płatności w latach 2005–2010 Rok
średnia dzienna wartość zleceń
średnia dzienna liczba zleceńśrednia dzienna wartość zleceńśrednia dzienna ilość zleceń System SOrBneT
System ELIXIR
System SOrBneT
System ELIXIR
SOrBneT- eurOTARGET2- NBPeurO- ELIXIRSOrBneT- eurOTARGET2- NBPeur ELIXIR (w mld zł)(w sztukach)(w mln euro)(w sztukach) 2005119,18,34 320,33 226 000,042,70,09,5193,30,02 095,5 2006144,19,55 024,83 779 861,2141,70,030,1392,80,06 182,0 2007160,811,25 752,04 176 750,0187,90,040,0541,30,08 894,3 2008167,011,76 418,04 527 325,0352,2433,466,6978,5864,813 869,5 2009160,411,96 972,04 871 000,0375,1635,177,6854,71 293,016 947,3 2010163,912,47 215,34 976 000,0349,6569,985,6846,71 359,318 499,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [NBP 2010a].
Tabela 7. dynamika zmian wartości i liczby zleceń realizowanych przez systemy płatności w latach 2005–2010, gdzie 2005 = 100% (z wyjątkiem systemu TArGeT2-nBP, gdzie 2008 = 100%) Rok
Wartość zleceńliczba zleceńWartość zleceńliczba zleceń System SOrBneT
System ELIXIR
System SOrBneT
System ELIXIR
System SOrBneT eurOTARGET2- NBP
System eur
O- ELIXIR
System SOrBneT eurOTARGET2- -NBP
System eur
O- ELIXIR (w %) 2005100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0100,0 2006120,7114,1116,2114,3148,4365,0182,4289,2 2007134,9135,5133,1129,4204,5484,6169,1416,8 2008140,0148,0150,4142,8391,0100,0813,4456,4100,0653,9 2009139,8148,9167,2154,4404,1161,31 003,4401,0178,1839,6 2010175,3159,8199,1163,2494,7248,21 492,5415,1196,71 145,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [NBP 2010a].
Dane dotyczące liczby transakcji bezgotówkowych nie dają jednak pełnego obrazu przepływów bezgotówkowych w systemie finansowym. Znacznie dokład- niej obrazują to dane zawarte w tabelach 5, 6 i 7, dotyczące liczby i wartości transakcji dokonywanych przez najważniejsze funkcjonujące w Polsce systemy płatności w złotych i w euro. Najważniejsze znaczenie z uwagi na wartość przesy- łanych kwot ma system SORBNET, system płatności wysokokwotowych. Roczne obroty w tym systemie w roku 2010 przekraczały 50 bln zł. Dzienna wartość zleceń wyniosła w 2007 roku powyżej 160 mld zł i w kolejnych latach ustabilizowała się na tym poziomie. Liczba zleceń w tym systemie wzrosła w badanym okresie o około 100%. W systemie ELIXIR wielkości te, ze względu na inne jego funkcje5 kształtowały się na zupełnie innym poziomie. Roczna wartość transakcji w roku 2010 wyniosła ponad 3 bln zł, liczba zleceń przekroczyła 1 mld, a średnia dzienna wartość zleceń ustabilizowała się na poziomie około 12 mld zł.
W przypadku systemów realizujących płatności w euro również można było zaobserwować wzrost wartości wszystkich wskaźników. Po trzech latach od uru- chomienia dominował wartościowo system TARGET2-NBP. Transakcje o dwa razy mniejszej wartości zrealizowano za pośrednictwem systemu SORBNET-EURO6. Średnia dzienna wartość zleceń w systemie TARGET2-NBP wynosiła na koniec 2010 roku blisko 570 mln euro, z około 1400 zleceń. W systemie EURO-ELIXIR było to odpowiednio 85,6 mln euro oraz 18 499 zleceń. Jak wynika z porównania wartościowego i ilościowego, w badanym okresie najszybciej rozwijały się sys- temy płatności w euro, gdyż rozpoczęły one dopiero swoją działalność. Wysokie przyrosty w ich przypadku nie mogą zatem dziwić i nie mogą być porównywane z wartościami osiągniętymi przez systemy płatności w złotych.
4. rozwój obrotu bezgotówkowego w Polsce jako element strategii gospodarczej
W Polsce po wejściu do Unii Europejskiej obrót bezgotówkowy rozwijał się na skutek rozwoju systemu bankowego i wdrażania innowacji technicznych. Dopiero pod koniec pierwszej dekady nowego tysiąclecia, na skutek rekomendacji UE i działań podejmowanych przez banki europejskie, zdano sobie sprawę z koniecz- ności potraktowania kwestii rozwoju obrotu bezgotówkowego jako elementu strategii państwowej w zakresie gospodarki. Z inicjatywy przedstawicieli środo- wiska bankowego, przy wsparciu administracji rządowej i samorządowej utwo- rzono Koalicję na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności7. Powstała
5 Jest on systemem rozliczającym płatności detaliczne.
6 System SORBNET-EURO będzie docelowo zastąpiony przez uruchomiony w 2008 roku system TARGET2-NBP.
7 Pierwsze posiedzenie plenarne Koalicji odbyło się 29 maja 2008 roku. Jego tematem było przed- stawienie założeń Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata 2009–2013.
w ten sposób platforma współpracy, której najważniejszym efektem jest dokument pt. Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata 2010–2013. Przedstawiono w nim diagnozę obrotu bezgotówkowego w Polsce oraz zawarto jasno sformu- łowane cele – cel główny (1) i cele szczegółowe (łącznie 6). Jako cel główny określono upowszechnienie obrotu bezgotówkowego w Polsce. W skrócie ideę Strategii przedstawiono w postaci mapy na rysunku 10.
Analizowanie tak obszernego dokumentu jest trudne, z uwagi na jego złożoność i wielowątkowość. Uwzględniając sformułowane w dokumencie cele i działania, należy stwierdzić, że jego Autorzy skoncentrowali się na warstwie techniczno- -formalnej. Dokument obejmuje najdrobniejsze aspekty funkcjonowania obrotu bezgotówkowego w Polsce oparte na szczegółowej diagnozie polskich i europej- skich realiów. Strategia jednoznacznie wskazuje obszary ważne do rozwoju obrotu bezgotówkowego. Pozwoli to w najbliższej przyszłości skupić uwagę decyden- tów na najbardziej istotnych problemach upowszechniania obrotu bezgotówko- wego. Określone w Strategii cele szczegółowe i działania będą stanowić podstawę oceny poszczególnych decyzji lub ich braku. Treść sześciu celów szczegółowych oraz dwudziestu działań (skróconą z uwagi na ich obszerność) przedstawiono na rysunku 11.
Przy tak dużej liczbie działań przewidzianych jako równoczesne, powstaje pytanie o to, jakie są priorytety dla całości przedsięwzięcia. Pomocny w tym zakre- sie może być rysunek 12 przedstawiający próbę podziału działań na grupy według ich zbliżonego charakteru.
Strategia i jej założenia budzą pewne wątpliwości. Pierwszą z nich jest sto- sunkowo krótki okres jej realizacji. Obejmuje ona zaledwie 4 lata (2010–2013), a przewiduje osiągnięcie celów takich, jak dorównanie, pod wybranymi wzglę- dami, poziomowi państw strefy euro. Osiągnięcie tak ambitnych celów jest mało realne, chociażby uwzględniając proces legislacyjny. Strategia powinna dotyczyć okresu znacznie dłuższego – na przykład dziesięciu lat (dekady). Czynnikiem wyznaczającym konieczność zakończenia przynajmniej pewnego etapu Strategii, szczególnie biorąc pod uwagę liczne odniesienia jej Autorów do konieczności wprowadzenia w Polsce euro, powinna być data przejścia na wspólną walutę.
Strategia nie powinna być dokumentem jednorazowym, powstałym okazjonalnie, ale po okresowych weryfikacjach treści i celów, modyfikowanym i rozwijanym w przyszłości.
Wśród ułomności Strategii należy wskazać na brak wśród jej Autorów przed- stawicieli klientów i świata nauki. Do jej tworzenia zaproszono liczne grono rez- prezentantów praktyki gospodarczej, instytucji tworzących infrastrukturę systemu finansowego, urzędników państwowych i samorządowych oraz pracowników ban- ków. Nie uwzględniono natomiast osób w jakikolwiek sposób reprezentujących klientów. W połączeniu z brakiem naukowców budzi to zdziwienie, ponieważ niepotrzebnie naraża projekt na zarzut braku obiektywizmu i ograniczenie zakresu konsultacji społecznych.
rysunek 10. cele i działania w ramach Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Strategia 2010]
Upowszechnienie obrotu bezgotówkowego w Polsce (cel główny Strategii)
Zmniejszenie kosztów zwi
ązanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki
Wsparcie realizacji krajowych i mi
ędzynarodowych programów i projektów
Pogłębienie wiedzy
o obrocie bezgotówkowym oraz zwi
ększenie zaufania do usług bankowych
Rozbudowa infrastruktury zwi
ązanej
z obrotem bezgotówkowym
Zwiększenie wykorzystania rachunków
bankowych i bezgotówkowych instrumentów p
łatniczych oraz
zmniejszenie kosztów bezgotówkowych usług płatniczych
Ograniczenie wykluczenia finansowego
Działanie 1. Usunięcie barier
regulacyjnych i wprowadzenie niezb
ędnych zmian w obowiązujących przepisach prawnych
Działanie 20.Kontynuowanie prac mających na celu
wprowadzenie standardów SEPA w sektorze bankowym
Działanie ...
Działanie 10. Zmiana struktury opłat interchange dla szczególnych rodzajów akceptantów i płatności dokonywanych kartami płatniczymi oraz dostosowanie tych opłat docelowo do poziomu średniego w UE
Działanie ... Harmonogram działań i wska monitorujące poziom osiągnięcia celów działania 20
Harmonogram działań i wskaźniki monitorujące poziom osiągnięcia celów działania … +1
Harmonogram działań i wskaźniki monitorujące poziom osiągnięcia celów działania ...
Harmonogram działań i wskaźniki monitorujące poziom osiągnięcia celów działania 1 Okresowe raporty ewaluacyjne realizacji Strategii
Cele szczegółowe Strategii (6) Działania Strategii (20)
[50]
*) Wybrane grupy społeczne to: dzieci, młodzież i studenci, nauczyciele, osoby starsze, osoby niepełnosprawne, osoby o niskich dochodach lub bezrobotne, przedstawi- ciele samorządów lokalnych i regionalnych izb obrachunkowych, pracownicy banków, świadczeniodawców (pracodawców), sprzedawców/akceptantów bezgotówkowych instrumentów płatniczych rysunek 11. cele szczegółowe i przypisane im zadania w Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego Źródło: Opracowano na podstawie [Strategia 2010]
Zmniejszenie kosztów zwi
ązanych z obsługą kasową i obiegiem gotówki
Wsparcie realizacji krajowych i mi
ędzynarodowych programów i projektów
Pogłębienie wiedzy o obrocie
bezgotówkowym oraz zwiększenie zaufania do usług bankowych
Rozbudowa infrastruktury zwi
ązanej z obrotem bezgotówkowym
Zwiększenie wykorzystania rachunków
bankowych i bezgotówkowych instrumentów płatniczych oraz zmniejszenie kosztów bezgotówkowych usług płatniczych
Ograniczenie wykluczenia finansowego
Działanie 1. Usunięcie barier regulacyjnych i wprowadzenie niezbędnych zmian w obowiązujących przepisach prawnych 20. Kontynuowanie prac mających na celu
wprowadzenie standardów SEPA w sektorze bankowym
11. Rozwój infrastruktury bankowej i płatniczej umożliwiającej powszechne dokonywanie płatności bezgotówkowych, w szczególności
w instytucjach publicznych oraz placówkach handlowo
- -usługowych z dominującą rolą mikropłatności oraz
w mniejszych miejscowo
ściach 10. Zmiana struktury opłat interchange dla szczególnych rodzajów akceptantów i płatności dokonywanych kartami płatniczymi oraz dostosowanie tych opłat docelowo do poziomu średniego w UE
2. Działania na rzecz zastępowania kasowej obsługi oraz
dokonywania i akceptowania płatności
gotówkowych w instytucjach sektora publicznego oraz w podmiotach gospodarczych
, w szczególności
u masowych wierzycieli przez płatności bezgotówkowe 3. Działania mające na celu ułatwienie
warunków funkcjonowania instrumentów dokonywania płatności o niskiej wartości, w tym
kwalifikowanych jako pieni
ądz elektroniczny
4. Podjęcie działań mających na celu
otwieranie i prowadzenie bezp
łatnych lub
tanich rachunków bankowych i rozpocz
ęcie
korzystania z bezgotówkowych instrumentów płatniczych wśród
osób o niskich dochodach
, należących do
kategorii osób starszych
, mieszkańców
mniejszych miast i wsi
, osób niepełnosprawnych i osób bezrobotnych, a także wśród młodzieży powyżej 13 roku życia
i studentów nieposiadaj
ących dotąd rachunku bankowego.
5. Zwiększenie funkcjonalności, bezpieczeństwa i zakresu wykorzystywania rachunków bankowych, kart płatniczych oraz innych bezgotówkowych instrumentów płatniczych 6. Standaryzowanie i promowanie bankowości elektronicznej, dokonywania płatności za zakupy jako efektywnej metody regulowania płatności masowych 7. Zintensyfikowanie działań mających na celu upowszechnienie polecenia zapłaty jako efektywnej metody regulowania płatności masowych 8. Wypracowanie wspólnych standardów funkcjonowania kart miejskich oraz dzia
łania na
rzecz rozwoju bezgotówkowego dokonywania mikrop
łatności w samorządach lokalnych
9. Dostosowanie polityki cenowej banków za usługi związane z obrotem bezgotówkowym do zwiększonej liczby osób i podmiotów korzystających z tych usług
12. Zwiększenie bezpieczeństwa i zakresu funkcjonalności
bankomatów oraz umo
żliwienie bezpłatnego
z nich korzystania przez klientów ka
żdego z banków 13. Rozwój terminali samoobsługowych pozwalających na dokonanie płatności
w lokalach banków z dost ępem przez 24 godziny (na wzór bankomatów)
14. Działania edukacyjne
i promocyjne w zakresie obrotu bezgotówkowego skierowane do wybranych grup spo
łecznych*) oraz poszerzenie wiedzy wśród
klientów banków na temat praw w zakresie bezgotówkowych instrumentów p
łatniczych oraz bankowych usług płatniczych 15. Budowanie zaufania do gospodarki elektronicznej, bankowości elektronicznej
i zakupów przez Internet oraz poszerzenia grona osób wykorzystuj
ących Internet dla dokonywania płatności 16. Działania banków mające na
celu upraszczanie procedur bankowych oraz przyjazne podej
ście bankowców do klienta, budowanie stałej relacji z klientem, pozyskiwanie zaufania i jego pogłębianie 17. Przeprowadzenie pogłębionych bada w zakresie
obrotu bezgotówkowego i upublicznienie ich wyników
18. Uwzględnienie dzia mających na celu zwiększenie obrotu
bezgotówkowego w krajowym planie przygotowania do przyst
ąpienia Polski do strefy euro 19. Wypracowanie
efektywnych i bezpiecznych instrumentów bezgotówkowych oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruktury p
łatniczej
dla dokonywania wszelkiego rodzaju płatności przez kibiców uczestniczących w EURO
Upowszechnienie obrotu bezgotówkowego w Polsce
[51]
rysunek 12. Podział działań przewidzianych do realizacji w Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego na lata 2010–2013 na grupy według ich charakteru
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Strategia 2010]
Autorzy Strategii, dokonując drobiazgowych analiz stanu obecnego i szczegó- łowych prognoz pominęli bardzo istotną kwestię. W całym dokumencie zabrakło odpowiedzi na pytanie, czy obrót bezgotówkowy jest czynnikiem ułatwiającym rozwój gospodarczy kraju, czy też jest może na odwrót, że to rozwój gospodarczy stwarza warunki do rozszerzania zakresu obrotu bezgotówkowego? Jest to sprawa zasadnicza z uwagi na cel główny Strategii – upowszechnianie obrotu bezgotów- kowego. Nie sprowadza się on zatem do tworzenia czy rozwoju obrotu bezgo- tówkowego, lecz do rozszerzania jego zakresu. Proces upowszechniania obrotu bezgotówkowego nie może abstrahować od szerszych procesów gospodarczych.
Świadczą o tym przytaczane w projekcie Strategii spostrzeżenia wskazujące, że w krajach o wyższym poziomie PKB per capita obrót bezgotówkowy jest z reguły lepiej rozwinięty. Jest on bowiem raczej efektem rozwoju gospodarczego niż jego przyczyną. Obrót bezgotówkowy to dla społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych przejaw poprawy warunków życia, a nie czynnik rozwoju gospodarczego.
Główny cel Strategii ma wymiar techniczny, formalny i przede wszystkim społeczny. Autorzy dokumentu postrzegają jego osiągnięcie w podanej kolejno- ści. Wydaje się jednak, że jest to podejście niewłaściwe. To społeczeństwo decy- duje o zakresie obrotu bezgotówkowego, a nie system fi nansowy czy bankowy.
Oczywiście jest on uzależniony od dostępności rachunków i usług bankowych, instrumentów płatniczych, bankomatów, odpowiednich relacji cenowych, jednak o jego popularności decyduje społeczeństwo, a nie zarządy banków i urzędnicy
20 zadań przewidzianych w Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego (OB)
Zadania związane z rozwojem infrastruktury technicznej OB, zadania 3,
11, 12, 13, 19 (łącznie 5)
Zadania do wykonania przez banki; zadanie 16 (łącznie 1)
Zadania inspirowane przesłankami finansowymi;
zadania 9, 10 (łącznie 2) Zadania o charakterze
promocyjnym i edukacyjnym (marketing);
zadania 14,16 (łącznie 2)
Zadania skupione wokół kształtowania postaw klientów; zadania 4, 5, 6, 7,
15 (łącznie 5) Zadania polegające na kształtowaniu otoczenia
instytucjonalnego OB.;
zadania 1, 2, 8, 18, 20 (łącznie 5)
ro
ministerialni czy najlepsi nawet lobbyści. Strategia w obecnej wersji skupia uwagę na zmianach w systemie finansowym. Nie można jednak zapominać o konieczno- ści działań informacyjnych skierowanych do społeczeństwa. Niewystarczające jest sformułowanie w tym względzie jednego działania (nr 14).
Taka koncepcja, jak Strategia, zasługuje na kompleksowo opracowany harmo- nogram działań marketingowych oraz wyznaczony budżet. Bez tych elementów nie ma mowy o intensywnej kampanii promującej obrót bezgotówkowy, trudno więc spodziewać się osiągnięcia znacznego efektu w zakresie jego upowszechnienia.
Proces ten dokonywał się w krajach strefy euro w sposób ewolucyjny przez dziesię- ciolecia, choć był wspierany także przemyślanymi kampaniami marketingowymi.
Autorzy Strategii słusznie upatrują wielkiej szansy na osiągnięcie celu głów- nego w finansowaniu programów unijnych. W większości przypadków wymu- szają one stosowanie zaawansowanych instrumentów obrotu bezgotówkowego.
Ważne jest, szczególnie z punktu widzenia administracji rządowej, spostrzeżenie, że rozszerzenie obrotu bezgotówkowego przed zmianą waluty znacznie zmniejszy ogólnokrajowe koszty przejścia na euro, ponieważ w warunkach obrotu bezgotów- kowego zmiana waluty sprowadza się do zabiegu księgowego.
Strategia, skupiając uwagę na upowszechnianiu obrotu bezgotówkowego, pomija fakt, że utrzymanie w niewielkim zakresie obrotu gotówkowego jest nie- zbędne ze względu na brak możliwości zapewnienia dostępu do instrumentów bezgotówkowych w każdych warunkach. Istotne w tym względzie są również nie- równości w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów naszego kraju. Obrót gotówkowy jest i będzie jeszcze długo niezbędny, szczególnie dla zawierania drobnych transakcji w życiu codziennym. Konieczne jest ponowne przemyślenie jego organizacji. Banki w zakresie obrotu gotówkowego prezentują tylko jedną strategię ‒ radykalnie podnoszą prowizje z nim związane. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy klienci ciągle są na niego skazani. Z jednej strony irytuje to klientów, z drugiej – przysparza wielkie (nieuzasadnione) profity bankom. Taka praktyka, wykorzystywania swoistego monopolu banków na wymianę pieniądza gotówkowego na bezgotówkowy i na odwrót – jest sprzeczna z deklarowanym przez banki dążeniem do dbania o dobro klientów. Rozsądne byłoby, aby Strategia stała się także okazją do nowego spojrzenia na obrót gotówkowy, na jego formy i koszty z nim związane. Nie jest to jednak zarzut, który można stawiać Autorom Strategii, raczej uwaga pod adresem ich mocodawców.
Zaprezentowane poglądy dają okazję do zestawienia silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla Strategii rozwoju bezgotówkowego (tabela 8). W ocenie i interpretacji całości dokumentu nie można jednak pomijać jego wagi dla pol- skiego systemu bankowego.
Strategia rozwoju obrotu bezgotówkowego jest pierwszą od wielu lat próbą pla- nowej realizacji wielkiego, ogólnosektorowego przedsięwzięcia, którego powodze- nie lub nie oddziaływać będzie na całą gospodarkę. Nawet jeżeli nie uda się osiągnąć w założonym krótkim czasie ambitnie wytyczonych celów, doświadczenia zdobyte
Tabela 8. Analiza SWOT Strategii rozwoju obrotu bezgotówkowego
Silne strony Słabe strony
Zwrócenie uwagi na wyjątkową złożoność działań, które należy podjąć, aby osiągnąć cel główny
Niedostateczne podkreślenie wzajemnych powiązań pomiędzy rozwojem gospodarczym i rozwojem obrotu bezgotówkowego
Kompleksowy charakter działań podejmowa-
nych w Strategii Niewytyczenie celu szczegółowego w postaci pozyskania poparcia opinii publicznej do realizacji Strategii
Operacjonalizacja poszczególnych celów
szczegółowych Brak nadania odpowiedniej rangi działaniom marketingowym
Uwzględnienie w treści dokumentu strony
finansowej realizacji Strategii Krótki okres objęty Strategią Dążenie do włączenia Strategii w programy
związane z przejściem na euro
Szanse zagrożenia
Dynamiczny rozwój gospodarczy oparty na wykorzystaniu instrumentów obrotu bezgo- tówkowego w ramach integracji ze wspólnotą gospodarczą
Zawieszenie w czasie realizacji Strategii przejścia na euro
Włączenie Strategii do szerszych programów unijnych, przede wszystkim powiązanych z koniecznością przejścia Polski na euro
Wzrost liczby defraudacji powiązanych z instrumentami obrotu bezgotówkowego i wszelkich innych form przestępstw lub oszustw finansowych powiązanych z obrotem bezgotówkowym
Szybki rozwój gospodarczy Polski, oddawane do użytku efekty podejmowanych inwestycji, będą uwzględniały osiągnięcia w dziedzinie rozwoju obrotu bezgotówkowego
Nieuwzględnienie przez podmioty realizujące w naszym kraju inwestycje osiągnięć Strategii w zakresie popularyzacji obrotu bezgotówko- wego
Rozwój technologii zwiększających bezpie- czeństwo instrumentów obrotu bezgotówko- wego i ich użytkowników
Kryzysy finansowe podważające zaufanie do banków
w trakcie jej tworzenia i realizacji zaprocentują rozwojem współpracy pomię- dzy instytucjami zaangażowanymi w upowszechnianie obrotu bezgotówkowego.
Zwiększenie jego popularności to jednak proces wyjątkowo złożony, znacznie wykraczający poza ramy przedsięwzięcia finansowego i ekonomicznego. Ma ono wręcz wymiar społeczny, ponieważ oznaczać będzie zmianę codziennych przy- zwyczajeń większości Polaków. Jakiekolwiek osiągnięcia w poszerzaniu zakresu obrotu bezgotówkowego zwiększają znacznie szanse Polski na szybszą integrację z krajami UE.
zakończenie
Rozwój obrotu bezgotówkowego w Polsce jest faktem niezaprzeczalnym. Świad- czy o tym wzrost wszystkich charakteryzujących go wskaźników ilościowych.
Procesowi upowszechniania bezgotówkowych form rozliczeń towarzyszy stabilny poziom zaufania Polaków do banków oraz wzrost przedsiębiorczości w zakre- sie kształtowania potencjału osobistego. Drogą do indywidualnej niezależności są między innymi telefon komórkowy i karta bankowa. Z rysunku 13 wynika, że liczba kart osiąga poziom bliski poziomowi nasycenia [Górka 2009, s. 66].
Zapewne w najbliższej przyszłości trudno będzie uzyskać znaczący wzrost tej wartości. Liczba aktywnych kart SIM świadczy o większym sukcesie operatorów telefonii komórkowej w porównaniu z bankami w zakresie propagowania nowo- czesnych usług.
rysunek 13. liczba aktywnych kart SiM i kart bankowych w Polsce w latach 2000–2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP oraz UKE
Być może właśnie obawy o wyczerpywanie się prostych metod rozpowszech- niania obrotu bezgotówkowego albo świadomość luki dzielącej Polaków pod względem popularności obrotu bezgotówkowego od społeczeństw krajów Unii Europejskiej (rysunek 14) stały się inspiracją do stworzenia kompleksowej Strate- gii rozwoju obrotu bezgotówkowego. Dokument ten jest potwierdzeniem dojrza- łości sektora bankowego. Wpisuje się on nie tylko w plany rozwojowe naszego kraju, ale także w działania podejmowane przez Komisję Europejską.
Działania mające na celu popularyzację płatności bezgotówkowych powinny być realizowane w powiązaniu z przeciwdziałaniem wykluczeniu finansowemu. Trudna sytuacja finansowa osób niekorzystających z usług banków stanowi przeszkodę
6 700,0
9 600,013 900,0 29 200,0
36 700,0 41 510,9
41 729,0 44 562,9 45 750,0
11 291,113 387,5
16 911,4
20 370,3 26 096,2
30 275,532 485,8 31983,8
0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000 50 000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
liczba w tys. sztuk
lata
liczba aktywnych kart SIM liczba aktywnych kart płatniczych
w dalszym rozwoju rynku poprzez pozyskiwanie nowych klientów [Iwanicz- -Drozdowska 2009, s. 12]. Osiągnięty poziom korzystania z usług bankowych (w tym płatniczych) wskazuje, że nie można w najbliższej przyszłości spodziewać się równie radykalnego wzrostu ich popularności, jak po przyjęciu Polski do UE.
Nadszedł okres, w którym rozwój działalności operacyjnej będzie się odbywał poprzez intensyfikację obsługi dotychczasowych klientów bądź przejmowanie ich od konkurencji8.
rysunek 14. liczba transakcji bezgotówkowych na 1 mieszkańca w ue i w Polsce na tle zmian w wartości PKB per capita w roku 2004 i 2009
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Świerdza 2007, s. 31; NBP 2010b, s. 37]
Upowszechnianie obrotu bezgotówkowego powinno być postrzegane jako istotny element procesu przygotowania systemu bankowego i gospodarki do wyzwania, jakim jest przejście na wspólną walutę. Koszty zamiany złotego na euro zależą bowiem od ilości gotówki pozostającej w obiegu i skali obrotu bezgotówkowego.
Bibliografia
Biegański, J., Wachowski, R., 2010, Ocena bezpieczeństwa i zagrożeń związanych z kar- tami płatniczymi oraz transakcjami bankowymi w Internecie, w: Kosiński, J. (red.), Przestępczość teleinformatyczna, Wyższa Szkoła Policji, Szczytno.
Czapiński, J., Panek, T., 2005, Diagnoza społeczna 2005. Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa [online], http://www.diagnoza.com [dostęp:
kwiecień 2011].
8 Konkurencję dla banków w zakresie usług płatniczych stanowią również podmioty pozaban- kowe. Ich znaczenie może wzrosnąć po uregulowaniu rynku poprzez ustawę o usługach płatniczych.
UE'2004
Polska'2004
UE'2009
Polska'2009
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0 5 10 15 20 25 30
PKB per capita w tys. euro
