ZMIANY CEN ZIEMI ROLNICZEJ W OKRESIE PRYWATYZACJI PAÑSTWOWEGO SEKTORA ROLNEGO W WIELKOPOLSCE I POLSCE

Janusz Jankowiak¹, Piotr Nowak², Jerzy Bieñkowski¹

1Instytut Œrodowiska Rolniczego i Leœnego PAN w Poznaniu

2Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

ZMIANY CEN ZIEMI ROLNICZEJ W OKRESIE PRYWATYZACJI PAÑSTWOWEGO SEKTORA ROLNEGO W WIELKOPOLSCE I POLSCE

CHANGES IN AGRICULTURAL LAND PRICES DURING

THE PRIVATIZATION OF THE SATE-OWNED AGRICULTURAL SECTOR IN WIELKOPOLSKA REGION AND IN POLAND

S³owa kluczowe: ceny ziemi, dynamika zmian, jakoœæ gruntów, dochód rolniczy, struktura agrarna

Key words: land price, change dynamics, soil quality, agricultural income, agrarian structure

Synopsis. Przedstawiono ceny ziemi rolniczej w okresie prywatyzacji pañstwowego sektora rolnego w Polsce i Wielkopolsce (lata 1999-2008). W analizowanym okresie ceny ziemi wzrasta³y, najsilniej od 2002 roku, to jest przed akcesj¹ do UE. Wzrost by³ silniejszy w Wielkopolsce ni¿ œrednio w Polsce i dotyczy³ bardziej gruntów dobrych i œrednich, ni¿ s³abych. Dynamika zmian cen wykaza³a siln¹ korelacjê z wskaŸnikiem dochodu rolniczego.

Poprawy struktury agrarnej nale¿y upatrywaæ bardziej przez dzier¿awy ni¿ sprzeda¿ gruntu.

Wprowadzenie

Cech¹ charakterystyczn¹ polskiego rolnictwa, utrwalon¹ od d³ugiego czasu, jest silne jego roz- drobnienie. W koñcu 2007 roku [GUS 2008] w Polsce znajdowa³o siê 1804 tys. gospodarstw rolnych o powierzchni powy¿ej 1 ha. Wed³ug wczeœniej przeprowadzonych badañ [Jankowiak i in. 2006], w strukturze obszarowej najwiêksz¹ liczebnie grupê stanowi¹ gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha (58,7%), a nastêpnie gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha (21,9%). Razem te dwie grupy obszarowe (1-10 ha) stanowi¹ w Polsce przewa¿aj¹c¹, g³ówn¹ populacjê gospodarstw (80,6%), decyduj¹c¹ o specyfice ekonomiczno-produkcyjnej polskiego rolnictwa. Œrednia, statystyczna powierzchnia jednego go- spodarstwa w 2002 r. wynosi³a 8,45 ha i w ci¹gu 8 lat (1996-2002) przyros³a o 0,32 ha, tj. o 3,9%. Za konkurencyjne pod wzglêdem ekonomicznym, na otwartych rynkach europejskich uwa¿a siê nato- miast gospodarstwa du¿e, o powierzchni powy¿ej 50 ha, których w Polsce jest oko³o 1% w ogólnej liczbie gospodarstw. Tempo zmniejszania siê liczby gospodarstw w analizowanym okresie (1996- 2002) by³o bardzo ma³e. Œrednia dynamika spadku wynosi³a 1,1% rocznie.

Przewiduje siê, ¿e gospodarstwa du¿e bêd¹ realizowaæ wiêkszoœæ produkcji towarowej. We- d³ug Halamskiej [2009] powstaj¹ca grupa silnych rynkowo gospodarstw, stanowi¹ca oko³o 20%

gospodarstw ogó³em, bêdzie dostarczaæ 80% produktów rolnych. Du¿a czêœæ gospodarstw, pro- dukuj¹ca wy³¹cznie na w³asne potrzeby, bêdzie mia³a ma³e znaczenie z punktu widzenia gospodarki rynkowej. Wynika st¹d potrzeba znacznego przep³ywu ziemi dla utworzenia gospodarstw du¿ych (koncentracji ziemi). Do tej pory przep³yw ten na cele rolnicze by³ bardzo ma³y. W okresie transfor- macji gospodarki rolnictwo utraci³o ponad 2 mln ha na inne cele, a kolejne ponad 2 mln ha gruntów ornych stanowi¹ od³ogi i ugory [Jankowiak 2005].

Na przep³yw ziemi wp³yw bêdzie mia³a jej cena, kszta³towana popytem i poda¿¹. O popycie, wed³ug ogólnych, ekonomicznych zasad powinna decydowaæ dochodowoœæ ziemi [Woœ 2006]. Ta zasada od d³ugiego czasu nie ma jednak pierwszorzêdnego znaczenia. Odgrywaj¹ rolê inne, poza- rolnicze czynniki. Powstaje te¿ pytanie o Ÿród³a oferowanej do sprzeda¿y ziemi. Jest to oczywiœcie g³ównie obrót prywatny miêdzy rolnikami. Du¿ej szansy na zasilenie rynku ziemi upatrywano w restrukturyzacji i prywatyzacji pañstwowego sektora rolnego, który zosta³ zapocz¹tkowany od 1992 roku [Czy¿ewski i in. 2004]. Dop³yw ziemi z tego sektora nie mia³ jednak istotnego wp³ywu na strukturê gospodarstw rolnych [Jankowiak i in. 2006].

Celem opracowania by³a analiza zmian cen ziemi rolniczej w okresie prywatyzacji pañstwowego sektora rolnego, a wiêc w okresie zwiêkszonej poda¿y ziemi, wykazanie ró¿nic miêdzy œrednimi dla Polski i dla regionu rolniczego – Wielkopolski, a tak¿e czynników rzutuj¹cych na obrót ziemi rolniczej i jej cenê.

Materia³ i metodyka

W analizach wykorzystano dane GUS [Roczniki 1999, 2003, 2008, Powszechny Spis Rolny 1996, 2003] oraz raporty Agencji Nieruchomoœci Rolnych (ANR), a wczeœniej Agencji W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa (AWRSP) [1995, 2000, 2005, 2008], a tak¿e opracowania IERG¯-PIB, Agencji Nie- ruchomoœci Rolnych oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi [Rynek ziemi 2000, 2005, 2008]. W ocenie wyników pos³u¿ono siê szeroko ujêt¹ metodyk¹ porównawcz¹, wykorzystuj¹c w tym meto- dy statystyczne analizy rozstêpu i wskaŸnika zmiennoœci. Zale¿noœci miêdzy zmiennymi by³y bada- ne za pomoc¹ metody korelacji rang Spearmana.

Wyniki

Z Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa w okresie od 1992 roku, tj. od pocz¹tku prywaty- zacji pañstwowego sektora rolnego, do koñca 2007 roku, w Wielkopolsce sprzedano ³¹cznie 152 910 ha gruntów (30,6% ogó³u przyjêtych gruntów), a w Polsce 1 797 955 ha gruntów (38,1% ogó³u przejêtych gruntów). Proces prywatyzacji pañstwowego zasobu gruntów, polegaj¹cy na zmianie w³asnoœci, przebiega³ zatem w bardzo wolnym tempie (statystycznie œrednio w roku 1,7% przejê- tych gruntów w Wielkopolsce i 2,1% w Polsce). W Wielkopolsce powszechniejsz¹ form¹ prywaty- zacji gruntów by³a dzier¿awa. Wydzier¿awiono w niej, w analizowanym okresie wg stanu na koniec 2007 r. 363 905 ha gruntów, tj. 48,0% ogó³u przejêtych do Zasobu. W Polsce w tym okresie wydzier-

¿awiono 1 838 679 ha gruntów (38,9% ogó³u przejêtych gruntów). Powierzchnia wydzier¿awiona by³a bardzo zbli¿ona do powierzchni gruntów sprzedanych. Wed³ug Agencji Nieruchomoœci Rol- nych [Raport 2007] gruntów pozostaj¹cych potencjalnie do rozdysponowania, poza tworzonymi rezerwami m. in. na reprywatyzacjê, pozostaje 59 909 ha w Wielkopolsce i 345 579 ha w Polsce, pomijaj¹c grunty dzier¿awione, które tak¿e w du¿ej czêœci mog¹ byæ sprzedane.

Powierzchnie gruntów sprzedanych i pozostaj¹cych do rozdysponowania (zak³adaj¹c, ¿e bêd¹ przeznaczone do sprzeda¿y), wynosz¹ ³¹cznie 339 648 ha w Wielkopolsce i 2 143 532 ha w Polsce.

Stanowi to, w stosunku do powierzchni u¿ytków rolnych 19,2% w Wielkopolsce i 13,2% w Polsce.

Udzia³ ten wskazuje, ¿e poda¿ gruntów z Zasobu Skarbu Pañstwa mog³a rzutowaæ na ceny ziemi w minionym okresie prywatyzacji, natomiast nie bêdzie ju¿ mia³a istotnego wp³ywu lub niewielki wp³yw (bior¹c tak¿e pod uwagê ewentualne sprzeda¿e z zasobu objêtego dzier¿aw¹) na rynek ziemi rolniczej w przysz³oœci.

Najwiêksza sprzeda¿ gruntów w Polsce wyst¹pi³a w 1996 roku i w kolejnych latach 1997 i 1998, a nastêpnie w latach 2001 i 2002. W latach 2003-2007 sprzeda¿ utrzymywa³a siê na podobnym poziomie (oko³o 100 tys. ha rocznie). Dynamika sprzeda¿y gruntów w Wielkopolsce ró¿ni³a siê od dynamiki w Polsce. Najwiêcej gruntów sprzedano w pocz¹tkowej fazie prywatyzacji, tj. w 1993 roku, a nastêpnie w 1998 roku [Jankowiak 1998].

Osi¹gane ceny gruntów oraz ich ró¿nice i zmiennoœæ w analizowanych przedzia³ach czasu w obrocie prywatnym i z Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa w Polsce (1992-2008) i Wielko- polsce (1999-2008) przedstawiono w tabeli 1. Wzrost cen gruntów rolnych w okresie 17 lat prywa- tyzacji pañstwowego sektora rolnego by³ bardzo du¿y. Rozstêp (przedzia³ zmiennoœci) cen osi¹ga- nych przez Agencjê, prowadz¹c¹ sprzeda¿ g³ównie wolnorynkow¹ (w drodze przetargów publicznych, w pierwszym okresie nieograniczonych, a nastêpnie, w zale¿noœci od warunków – w przetargach ograniczonych oraz stosowanie cen rynkowych dla dzier¿awców) wynosi³ 12 135 z³/ha, a cen osi¹ganych w obrocie miêdzy rolnikami – 14 198 z³/ha. Wspó³czynnik zmiennoœci cen by³ wy¿szy w sprzeda¿ach przez Agencjê (78,3%) ni¿ w obrocie miêdzy rolnikami (68,5%). Charakterystycznym zjawiskiem sprzeda¿y ziemi w tym okresie jest wystêpuj¹ca ró¿nica cen osi¹ganych przez Agencjê i w obrocie prywatnym. We wszystkich latach ceny gruntów sprzedawanych wolnorynkowo przez Agencjê by³y ni¿sze ni¿ w obrocie miêdzy rolnikami. Œredni wskaŸnik ró¿nicy cen wynosi³ 0,73 (najni¿szy w 1992 r. – 0,34). Na te ró¿nice mog³a rzutowaæ g³ównie lokalizacja sprzedawanych gruntów wzglêdem po³o¿enia gospodarstwa nale¿¹cego do kupuj¹cego. Wykonane wczeœniej badania [Jankowiak 1999, Firek 1997] wykaza³y, ¿e oczekiwania rolników pod wzglêdem lokalizacji

gruntów objêtych ewentualnym za- miarem kupna, znacznie siê ró¿ni³y od planów restrukturyzacji Zasobu WRSP po by³ych pgr. Wystêpowa³a te¿ asynchronicznoœæ czasowa wystawionych przez Agencjê do sprzeda¿y gruntów, a warunkami ekonomicznymi rolnictwa, uzasad- niaj¹cymi zakup. Rzutowa³o to sil- niej na ceny ziemi z Zasobu ni¿ w obrocie miêdzy rolnikami.

W Wielkopolsce, w której ze wzglêdu na stosunkowo silnie roz- winiête rolnictwo, utrzymuje siê du¿y popyt na ziemiê, osi¹gane za ni¹ ceny by³y znacznie wy¿sze ni¿

œrednio w Polsce. Œrednie ceny z analizowanego okresu w Wielko- polsce by³y wy¿sze o 73,7% (10 040 wobec 5780 z³/ha) w sprzeda¿y przez Agencjê i o 45,0% (11 144 wobec 7686 z³/ha) w obrocie prywatnym, ni¿ œrednie w Polsce. Wzrost cen w Wielkopolsce by³ tak¿e znacznie wy¿szy ni¿ œrednio w Polsce. Roz- stêp wynosi³ 22 470 z³/ha w cenach gruntów sprzedanych przez Agen- cjê i 17 696 z³/ha w obrocie miêdzy rolnikami, odwrotnie ni¿ w Polsce.

Ni¿sza by³a zmiennoœæ cen – odpo- wiednio 58,7 i 57,9%.

Mniejsze natomiast ni¿ w Pol- sce by³y ró¿nice cen uzyskiwanych w sprzeda¿y przez Agencjê i w ob- rocie miêdzy rolnikami. Œredni z ana- lizowanego okresu wskaŸnik ró¿ni- cy wynosi³ 0,90, a w czterech latach (1999, 2000, 2002 i 2008) przekracza³ wartoœæ 1,00.

Dynamikê zmian cen ziemi rol- nej, wskaŸnika inflacji oraz wskaŸ- nika dochodu rolniczego obrazuje rysunek 1. Do roku 2002 widoczne jest wyraŸne obni¿anie siê dynami- ki wzrostu cen ziemi, a od tego roku silny jej wzrost. W literaturze jest to wi¹zane ze spadkiem op³acalno-

œci produkcji rolnej w latach 1999- 2002 i nastêpnie jej wzrostem [IE- RiG¯-PIB 2007]. Wzrost cen ziemi od 2002 roku odczytywany jest tak-

¿e jako reakcja rynku ziemi rolniczej na perspektywê akcesji do UE i pozyskiwania op³at bezpoœrednich [IERiG¯-PIB 2007].

-9991hcatalwiecsloPw8002-2991hcatalwnaimzakimanydiecin¿órhci,imakinloryzdêimeicorbowiPSRWAzezrpenag¹iso]ah/³z[hcynlorwótnurgyneC.1alebaT ecslopokleiWw8002 eineinlógezczsyWataLainderŒ talz2³aizdezrP -onneimz icœ2

-³ópsW kinnyzc -onneimz ]%[icœ229913991499159916991799189919991000210022002300240025002600270028002 aksloP zezrpenag¹isoyneC.1 êjcnegA504001107311941478144428403486345534143834363732864706547373779045210904 087553121 621972,87 27,45 wenag¹isoyneC.2 imakinloryzdêimeicorbo09110951009105223003387397340934097479152405357543664428092943121883516855 686789141 8990175,86 63,74 .lwnecycin¿órkinŸaksW.3 )00,1=2.tkpwynec(.lgzw43,096,027,066,026,056,007,048,047,066,086,056,017,086,097,018,018,037,0 47,0

- - - -

akslopokleiW1 enag¹isoyneC.1 PSRWA³aizddOzezrp uinanzoPw----4835259546452176287530883889100313806104332040010742276,85 enag¹isoyneC.2 imakinloryzdêimeicorbow---73256775782667267547865870131587511100233922441116967168,75 .lwnecycin¿órkinŸaksW.3 )00,1=2.tkpwynec(.lgzw-------30,130,178,070,187,030,157,028,008,020,109,0-- 1.r8991wjenjycartsinimdaymroferuinezdaworpezrpop,ikslopokleiWaldenadotêjbo¹zilanA 2).r8002-9991(ecslopokleiWwkajuserkoogenzcigolanaaldikinywonadopuzsreiwmigurdW .8002,5002,0002,5991RNAiPSRWAwótropari)8002,3002,9991awtcinloRenzcytsytatSikinzcoR(SUGhcynadeiwatsdopanensa³weinawocarpo:o³dór

7002-9991talaz,ecslopokleiWiecsloPwmyntawyrpeicorbow,utnurgicœokajdoicœon¿elazw,]ah1aztd[oty¿anuinezcilezrpwimeizneceinanwóroP.2alebaT eineinlógezczsyWataLzoinderŒ talicœonneimz³aizdezrPkinnyzc³ópsW ]%[icœonneimz 999100021002200230024002500260027002ah1aztd%x aksloP ytnurgme³ógo–8,4313,5115,3218,5312,2414,9418,7327,2227,3816,0615,2212,6014,72 erbodytnurg–8,9817,1617,3715,1917,6916,3023,7136,0920,2324,7126,5512,695,42 einderœytnurg–0,9315,8113,6215,5314,3412,0511,8428,2326,1910,5616,9214,9018,82 eba³sytnurg–5,576,566,074,084,685,495,8618,5617,9312,5019,2019,6512,93 akslopokleiW ytnurgme³ógo–5,7619,8316,5414,8618,8710,7812,6636,6636,8821,3227,7229,3613,14 erbodytnurg–1,3325,4917,1024,4425,2529,9529,9051,3157,2933,1136,8138,3618,04 einderœytnurg–3,6716,4411,3519,1615,0811,5817,3831,3932,3033,1325,8429,1714,34 eba³sytnurg–0,397,771,280,994,3012,6117,4428,6423,7021,1411,9616,7121,05 ]%[wótnurg¹icœokajyzdêimnececin¿óRxx erbodytnurg–4,1515,6410,6412,8317,7214,5113,883,571,662,7113,581,9210,82 einderœytnurg–1,486,089,875,860,669,852,744,042,734,260,744,6213,82 akslopokleiW erbodytnurg–6,0513,0517,5419,6412,4417,3214,8019,7014,987,9212,164,867,71 einderœytnurg–6,981,685,685,366,473,958,653,953,641,963,346,395,22 x%001=azs¿injananec xx%001=hcyba³swótnurganec .)8002,3002,9991awtcinloRenzcytsytatSikinzcoR(SUGhcynadeiwatsdopanensa³weinawocarpo:o³dór iksloPaldhcinderœ,ah1azycinezsptdwhcyno¿arywogenwa¿reizduzsnyzcijezcinlorimeizneceinanwóroP.3alebaT eineinlógezczsyWataLainderŒ talz³aizdezrP icœonneimz-³ópsW kinnyzc icœonneimz ]%[5991699179918991999100021002200230024002500260027002 wótnurgy¿adezrpsyneC.16,365,254,475,391,2013,581,3016,5115,6218,7317,4226,7027,1719,91102,27104,44 ynwa¿reizdzsnyzcynzcoR.20,28,18,10,26,13,28,11,25,25,38,30,47,68,201,512,15 uzsnyzcyta³potalabzciL.3 utnurgupukazênecogec¹¿awonwór8,132,923,148,648,361,733,750,556,054,931,959,156,528,2402,8355,82 .8002,5002,0002RNAwótropari8002,5002jezcinloRimeiZuknyRzhcynadeiwatsdopanensa³weinawocarpo:o³dór

Analiza zale¿noœci dynamiki zmian cen ziemi i wskaŸnika do- chodu rolniczego wykaza³a siln¹ korelacjê tych zmiennych (wskaŸnik korelacji 0,74 przy po- ziomie istotnoœci p<0,01).

Wzrost cen ziemi, wywo³ywany zwiêkszonym popytem, wi¹za³ siê wiêc wyraŸnie z dochodowoœci¹ rolnictwa. Nie stwierdzono nato- miast istotnej korelacji pomiêdzy dynamik¹ cen ziemi a wskaŸni- kiem inflacji, chocia¿ od 2002 roku wystêpuje wyraŸna stabilizacja wskaŸnika inflacji, a czêœciowo jego wzrost i jednoczeœnie wzrost dynamiki cen ziemi. Utrzymanie siê na podobnym poziomie w tym

okresie wskaŸnika inflacji poœrednio oddzia³ywa³o na op³acalnoœæ produkcji, a ta na ceny ziemi.

Ceny ziemi by³y silnie zró¿nicowane w zale¿noœci od jej jakoœci. Wed³ug danych zamieszczonych w tabeli 2 najwy¿sze ceny, w mierniku naturalnym (dt ¿yto) osi¹gano za grunty dobre pod wzglêdem rolniczym, nastêpnie œrednie i s³abe. W stosunku do gruntów s³abych, grunty œrednie by³y dro¿sze o 57% œrednio w kraju i o 64% w Wielkopolsce, a grunty dobre dro¿sze odpowiednio o 107 i 121%. W przeliczeniu na ¿yto w latach 1999-2007 œrednia cena gruntów w Polsce wynosi³a 160,6 dt za 1 ha, a w Wielkopolsce 223,1 dt za 1 ha (ceny w Wielkopolsce by³y wy¿sze o 62,5 dt ¿yta za 1 ha, tj. o 38,9%).

Rynek ziemi, obok sprzeda¿y, kszta³towany jest tak¿e przez oddanie w odp³atne u¿ytkowanie, tj.

dzier¿awê. Interesuj¹ce s¹ relacje ekonomiczne tych dwóch form zmiany u¿ytkownika i powstaj¹- cych w ten sposób preferencji. W tabeli 3 przedstawiono ceny sprzeda¿y ziemi i wielkoœci czynszu dzier¿awnego w dt pszenicy w okresie transformacji oraz okresy dzier¿awy, w którym wielkoœæ rocznego czynszu dzier¿awnego równowa¿y cenê sprzeda¿y. Analiza taka jest odpowiednikiem wskazywanej przez Wosia [2006] metody waloryzacji ziemi przez kapitalizacjê czynszu dzier¿awne- go. Zmiennoœæ okresu równowa¿enia siê obu wartoœci jest bardzo du¿a. Wynika to z silnej dynami- ki zmian cen i czynszu dzier¿awnego. Podobieñstwo dynamiki wystêpuje wyraŸniej w latach dyna- micznego wzrostu cen ziemi, tj. od roku 2004. Œredni okres kapitalizacji czynszu równowa¿¹c cenê ziemi wynosi w analizowanym okresie 43 lata. Natomiast w 2007 roku, w wyniku silnego wzrostu czynszu dzier¿awnego, wynosi on tylko 25 lat. Dla rolnika, który ma mo¿liwoœci skorzystania z kredytu preferencyjnego na zakup ziemi niew¹tpliwie forma kupna jest preferowanym rozwi¹za- niem. Dla Skarbu Pañstwa korzystniejszym rozwi¹zaniem jest dzier¿awa umo¿liwiaj¹ca wielokrotn¹ kapitalizacjê wartoœci ziemi, tym wiêksz¹ im dynamika wzrostu czynszu dzier¿awnego jest wy¿sza od dynamiki wzrostu cen (przyk³ad relacji z 2007 roku).

Podsumowanie

Wzrost cen ziemi rolniczej, szczególnie du¿y od czasu przyst¹pienia Polski do UE, bêdzie hamowa³ jej obrót, a tym samym realizacjê przewidywanego scenariusza zmian struktury agrarnej, tj. wyodrêbniania siê oko³o 20% grupy gospodarstw rolnych, o stosunkowo du¿ej powierzchni (ponad 50 ha), która bêdzie realizowaæ przewa¿aj¹c¹ czêœæ produkcji towarowej. Oczekiwañ wiêk- szego przep³ywu ziemi nie spe³ni Zasób Skarbu Pañstwa (z prywatyzacji by³ych pgr), który jest ju¿

bardzo ma³y i nie bêdzie znacz¹co oddzia³ywa³ na rynek ziemi.

Ekonomiczne warunki zewnêtrzne, przejawiaj¹ce siê pogorszeniem ogólnej dynamiki gospo- darczej bêd¹ niew¹tpliwie wp³ywaæ na kszta³towanie siê wskaŸnika inflacji, a tak¿e na dochodo- woœæ w rolnictwie, która jak wykazano w opracowaniu, istotnie rzutuje na ceny ziemi.

Zwiêkszenie inflacji i spadek dochodowoœci w rolnictwie, który mo¿e rzutowaæ na obni¿kê cen ziemi bêdzie powstrzymywa³ rolników posiadaj¹cych ma³e gospodarstwa, którzy pozyskuj¹ do- chody równie¿ z innych Ÿróde³ ni¿ rolnictwo, przed decyzj¹ o sprzeda¿y ziemi. Mo¿na wiêc przy-



















      

&HQD

FHQ\JUXQWXZJ*86 ZVND QLNLQIODFML ZVND QLNGRFKRGXUROQLF]HJR

Rysunek 1. Dynamika zmian cen gruntu, wskaŸnika inflacji i wskaŸnika dochodu rolniczego

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS (1999, 2003, 2008): Roczniki Statystyczne Rolnictwa.

puszczaæ, ¿e ogólne warunki ekonomiczne bêd¹ petryfikowaæ dotychczasow¹ strukturê agrarn¹.

Warunki te mog¹ w mniejszym stopniu oddzia³ywaæ na regiony o dobrze rozwiniêtym, wy¿ej do- chodowym rolnictwie, jakim jest miêdzy innymi Wielkopolska.

O przep³ywie ziemi bêdzie decydowaæ równie¿ jego forma. Wobec istniej¹cych ograniczeñ i barier, znacz¹c¹ rolê w najbli¿szej przysz³oœci mo¿e odgrywaæ dzier¿awa, a nie zmiana w³asnoœci – sprzeda¿. Jak wykazano w opracowaniu, dzier¿awa ziemi z Zasobu Skarbu Pañstwa mo¿e lepiej realizowaæ interes Pañstwa, ni¿ jej sprzeda¿. Ró¿ne formy dzier¿awy mog¹ tak¿e uaktywniæ obrót ziemi miêdzy rolnikami.

Powinna to uwzglêdniaæ tzw. polityka gruntowa pañstwa, stwarzaj¹c do tego odpowiednie instrumenty. Bardzo dobrym przyk³adem w tym wzglêdzie s¹ rozwi¹zania we Francji.

Literatura

Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki ¿ywnoœciowej w 2007 roku, Kowalski A.

(red.). 2008: IERiG¯ – PIB, s. 198.

Czy¿ewski A., Grzelak A., Jankowiak J. 2001: Transformacja pañstwowego sektora rolnego w Wielkopol- sce, na tle sytuacji ogólnej. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. s. 226.

Firek M. 1997: Zainteresowanie ziemi¹ z Zasobu WRSP – badania ankietowe. Agroprzemiany, nr 3, 9-10.

Halamska M. 2009: Odchodz¹ca klasa. Ekonomiczne i spo³eczne skutki transformacji na polskiej wsi. ACADE- MIA, 1, 28-30.

Jankowiak J. 1998: Efekty przemian restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych pañstwowego sektora rolnic- twa w Wielkopolsce. [W:] Przestrzenna transformacja struktury agrarnej a wielofunkcyjny rozwój wsi w Polsce, G³êbocki B. (red.). Wyd. Naukowe Bogucki, Poznañ, 103-114.

Jankowiak J. 1999: Ekonomiczne uwarunkowania przekszta³ceñ strukturalno-w³asnoœciowych w rolnictwie.

Roczniki AR w Poznaniu. CCCVIII. Rol. 53, 2, 169-177.

Jankowiak J. 2005: Zmiany u¿ytkowania ziemi w okresie transformacji gospodarki w Polsce. [W:] Ochrona

œrodowiska w gospodarce przestrzennej. Wyd. Zak³ad Badañ Œrodowiska Rolniczego i Leœnego PAN, Rysz- kowski L., Kêdziora A. (red.). Poznañ, 115-125.

Jankowiak J., Bieñkowski J., Sadowski A. 2006: Struktura obszarowa gospodarstw w Polsce oraz jej wp³yw na produkcjê roln¹ i œrodowisko. Fragm. Agronom., 2, 39-53.

Koz³owska-Brudziak M. 2004: Rola Agencji Nieruchomoœci Rolnych w obrocie ziemi¹ rolnicz¹. Prace Nauko- we SGGW, 38, 233-242.

Powszechny Spis Rolny. 1996, 2003: GUS, Warszawa.

Raporty roczne. 1995, 2000, 2005, 2007, 2008: AWRSP, ANR.

Roczniki Statystyczne Rolnictwa. 1999, 2003, 2008: GUS, Warszawa.

Rynek ziemi rolniczej – stan i perspektywy. 2000, 2005, 2007, 2008: IERG¯ – PIB, Agencja Nieruchomoœci Rolnych, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Woœ A. 2006: Waloryzacja zasobów i czynników wytwórczych rolnictwa. Wyd. IERiG¯, s. 29.

Summary

In this publication changes in the agricultural land prices in a period of privatization of the state-owned agricultural sector are presented for Poland (in the years 1997 – 2008) and for Wielkopolska (in the years 1999

– 2008), after the new administrative division. For that period, the price of agricultural land in Wielkopolska has increased much more rapidly (by 240%) than in the whole country (by 151%). A much stronger increase in land price has occurred since the year 2002, just before the Poland accession to the EU. Over the whole analyzed period, prices of the agricultural land from the resources of State Treasury were lower than prices of the land traded between farmers. The land price was affected most by a soil quality. The respective prices paid for good quality arable land were higher by 117% and for land of average quality were higher by 60% compared to the weak soils. It was identified the significant correlation between the changes in agricultural land prices and the index of agricultural income. Increasing prices of agricultural land and a present fall in macroeconomic indexes indicate to the slowing down changes in the agrarian structure in the nearest future. Taking into account the changes both in the land and rental prices it is justified to expect a wider popularization of the land lease. This should be included into a framework of the state agricultural policy.

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. Janusz Jankowiak Instytut Œrodowiska Rolniczego i Leœnego PAN Zak³ad Systemów Rolniczych ul. Szeherezady 74 60-195 Poznañ e-mail: jank@man.poznan.pl