Stefan Narębski (1892-1966)

Bohdan Rymaszewski

Stefan Narębski (1892-1966)

Ochrona Zabytków 20/2 (77), 57-58

1967

D r J ó z e f K lu s s c a łe s w o je d o jr z a łe życie p o św ię c ił słu ż b ie k o n s e r w a to r s k ie j, m u z e a l­ n e j i p e d a g o g ic z n e j. W u z n a n iu z a słu g d la d o b ra s p o łe c z e ń s tw a z o sta ł o d z n a c z o n y M ed alem X - le c ia 'P o lsk i L u d o w e j o ra z O d z n a k ą „ Z a s łu ż o n e m u w ro z w o ju W o je ­ w ó d z tw a K a to w ic k ie g o ”. S p r a w u ją c s ta n o w is k o k o n s e r w a to r a w tr u d n y m o k re s ie p o w o je n n y m często z n a r a ż e n ie m ży c ia r a to w a ł c e n n e s k a r b y k u ltu iry n a ro d o w e j. Jeg o te ż d z ie łe m b y ło s tw o r z e n ie z rę b ó w o b e cn eg o M u z e u m W n ę tr z Z a b y tk o w y c h w P sz c z y n ie . W ż y c iu s p o łe c z n y m , ja k i p r y w a tn y m zaw sze u c z y n n y , k o le ż e ń sk i, a p rz y ty m n ie z w y k le s k r o m n y ; za w sz e słu ż y ł r a d ą i p o m o c ą . I ta k im p o z o sta n ie w n a s z e j p a m ię c i.

I g n a c y P ła z a k

D n ia 16 lis to p a d a 1966 r. z m a r ł S te f a n N a rę b s k i — p ro f e s o r z w y c z a jn y , w ie lo k r o tn y d z ie k a n lu b p ro d z ie k a n W y d z ia łu S z tu k P ię k n y c h U n iw e r s y te tu M ik o ła ja K o p e r n ik a w T o ru n iu , in ż y n ie r a r c h ite k t, d o k to r n a u k o sz tu c e . F o rm a ln ie od k ilk u la t p o z o s ta w a ł n a e m e r y tu r z e , le c z m im o n ę k a ją c e j G o c h o ro b y b y ł do o s ta tn ie j c h w ili ż y w o tn y i a k ty w n y . P ra c o w a ł tw ó rc z o w z a k re s ie a r c h i te k ­ tu r y i p la s ty k i, a je d n o c z e śn ie d z ia ła ł c z y n n ie ja k o k o n s e r w a to r i h is to r y k sz tu k i. U ro d z ił się 5 lu te g o 1892 r. w G ro z n y j n a K a u k a z ie . W la ta c h 1911— 15 s tu d io w a ł a r c h i te k t u r ę w P e te r s b u r g u . Z p o w o d u w o jn y m u s ia ł p rz e r w a ć ta m n a u k ę , k tó r ą k o ń czy ł w 1922 r. n a P o lite c h n ic e W a rs z a w s k ie j, g d zie o tr z y m a ł d y p lo m in ż y n ie ra a r c h ite k ta . Z o k re s u s tu d ió w w y n ió s ł d u ż ą z n a jo m o ść i z a m iło w a n ie do fo r m k l a ­ sy czn y ch . R o z k o c h a n y w o b ie k ty w n y m p ię k n ie s z tu k i m in io n y c h e p o k , c e n ił n a d e w sz y stk o tw ó rc z o ś ć czasó w n o w o ż y tn y c h . S a m n ie p r z e c ię tn ie s z la c h e tn y , p r a g n ą ł zaw sze w d z ie ła c h a r c h i te k t u r y o d n a le ź ć sz la c h e tn o ś ć . D o s w y c h u c z n ió w często m ó w ił, z w r a c a ją c się z aw sze w s e r d e c z n e j fo r m ie k o le ż e ń s k ie j, że p rz y p r a c a c h k o n ­ s e r w a to r s k ic h n a le ż y d b a ć o to , a b y n ie d o p u śc ić do z a ta r c ia w a lo ró w e s te ty c z n y c h , a je ś li ju ż to częścio w o n a s tą p iło , to tr z e b a p ró b o w a ć je w sk rz e sić . N ie b y ł d o g m a ­ ty k ie m , c h ę tn ie w y s łu c h iw a ł r a c ji in n y c h , a le r e a g o w a ł g w a łto w n ie , gd y p r o p o n o ­ w a n o w im ię „szczero ści k o n s e r w a t o r s k ie j” p o z o sta w ić lu b d o d ać e le m e n ty n ie e s te ­ ty c z n e . P o d z ie la ł p o g ląd , że m o ż n a w o b ie k ta c h z a b y tk o w y c h łą c z y ć ze s ta r y m i f r a g m e n ty n o w e , a le w y m a g a ł, a b y s ta n o w iły on e d z ie ła d o jr z a łe — w m y ś l z a sa d y , że p ra w d z iw a s z tu k a z p ra w d z iw ą s z tu k ą , b e z w z g lę d u n a d z ie lą c e je w ie k i — zgodzić się m oże. D y sc y p lin ę , k tó r e j p o św ię c ił ży cie i se rc e — k o n s e r w a to r s tw o n a ­ z y w a ł s z tu k ą m ą d re g o k o m p ro m is u . O b c ią ż o n y lic z n y m i o b o w ią z k a m i n ie b y ł w s t a ­ n ie p o d ją ć w s z y s tk ic h n ę k a ją c y c h go p ro b le m ó w , a le m ia ł rz a d k i d a r m o b iliz o w a n ia śro d o w is k a — tw o rz e n ia tw ó rc z e j a tm o s fe r y p o d r y w a ją c e j in n y c h do p ra c y . P e łe n o p ty m iz m u i ży czliw o ści, zaw sze p o z o s ta w a ł w c e n tr u m ś ro d o w is k a a rty s ty c z n e g o i k o n s e r w a to rs k ie g o . Z r e s z tą s p r a w y te n ie w y m a g a ły u n ie g o ro z d z ia łu . P o tr a f ił z n a k o m ic ie c z e rp a ć z p rz e s z ło śc i tw o rz ą c rz e c z y n o w e , a r a t u j ą c s p u ś c iz n ę p r z e ­ szłości n ie z a p o m in a ł o ep o ce, w k tó r e j ż y je m y .

STEFAN NARĘBSKI

(1892-1966)

J u ż w p ie r w s z y c h la t a c h po u z y s k a n iu d y p lo m u in ż y n ie r a a r c h i te k t a p ra c o w a ł w e W ło c ła w k u , ży w o z a jm u ją c się p rz e s z ło ś c ią teg o m ia s ta i p u b li k u ją c s z e re g a r t y ­ k u łó w z w ią z a n y c h z jego z a b y tk a m i. W 1927 r. o b ją ł fu n k c ję a r c h i te k t a w W iln ie. W 1935 r. n a U n iw e rs y te c ie S te f a n a B a to re g o o tr z y m a ł z lec o n e w y k ła d y z z a k re s u k o n s e r w a c ji z a b y tk ó w . W 1937 r. z o s ta ł p ro f e s o re m z w y c z a jn y m U n iw e r s y te tu W i­ le ń s k ie g o . W o k re s ie w ile ń s k im b r a ł c z y n n y u d z ia ł w p ra c a c h k o n s e r w a to r s k ic h — d z ia ła ł w O k rę g o w e j K o m is ji K o n s e r w a to r s k ie j, a je d n o c z e śn ie re a liz o w a ł sa m lu b w sp ó łd z ia ła ł p r z y lic z n y c h p r a c a c h k o n s e r w a to r s k ic h . M iał sw ó j u d z ia ł w k o n s e r ­ w a c ji m u r ó w z a m k u , w s p ó łu c z e s tn ic z y ł p rz y r o b o ta c h w k a te d r z e , p r o je k to w a ł a d a p ta c ję d o m ó w p rz e z n a c z o n y c h n a sie d z ib ę a rc y b is k u p a o ra z w y k o n a ł p r o je k t o d b u d o w y r a tu s z a . W o k re s ie o k u p a c ji p ra c o w a ł c z y n n ie w ta j n y m n a u c z a n iu i — z n a n y ze s w e j p a tr io ty c z n e j p o s ta w y — n ie u n ik n ą ł w ię z ie n ia i obozu. P o w o jn ie p rz y b y ł w 1945 r.

57

do T o ru n ia , g d zie s ta ł się je d n y m z o rg a n iz a to r ó w W y d z ia łu S z tu k P ię k n y c h U n i­ w e r s y te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a , gdzie p o w s ta ło p ie rw s z e w P o lsc e S tu d iu m Z a b y t- k o z n a w s tw a i K o n s e rw a to rs tw a . J a k o p ro f e s o r z w y c z a jn y p ia s to w a ł f u n k c ję k ie ­ r o w n ik a K a te d r y P ro je k to w a n ia W n ę trz , a ró w n o c z e śn ie p ro w a d z ił z a ję c ia z z a ­ k r e s u k o n s e r w a c ji a r c h i te k t u r y i z n a w s tw a m e b li z a b y tk o w y c h . P ra c o w a ł ta k ż e b e z p o śre d n io w słu ż b ie k o n s e r w a to r s k ie j. O d g ru d n ia 1947 r. ja k o z a s tę p c a k o n ­ s e r w a to r a w o je w ó d z k ie g o p o m o rsk ie g o , a w 1949 r. i 1950 r. ja k o k o n s e r w a to r te g o ż w o je w ó d z tw a . Z a b ie g a ł w ó w c z a s o u p o rz ą d k o w a n ie fr a g m e n tó w zesp o łu o b ro n n e g o n a p la c u R a p a c k ie g o w T o ru n iu , a d la p r e z b ite r iu m k o śc io ła św . J a n a w ty m m ie śc ie w y k o n a ł p r o je k ty a rc h ite k to n ic z n e , w g k tó r y c h u k s z ta łto w a n o o s ta te c z n ie tę część z a b y tk u . Z a ją ł się s p r a w ą o d b u d o w y k la s z to ru b e n e d y k ty n e k w G ru d z ią d z u i a d a p ta c ją te g o b a ro k o w e g o g m a c h u n a cele m u z e u m . P ó ź n ie j, n ie b ę d ą c ju ż k o n ­ s e r w a to re m , b y ł tw ó rc ą k o n c e p c ji p r o j e k tu o d b u d o w y i w n ę tr z d la w s p o m n ia n e g o o b ie k tu , za co z o sta ł w 1956 r. w y ró ż n io n y n a g ro d ą II s to p n ia K o m ite tu do S p ra w U r b a n is ty k i i A r c h ite k tu r y . W o k re s ie sw ego k o n s e r w a to r s tw a p ro f. S. N a r ę b s k i z a jm o w a ł się k o śc io łe m r o m a ń s k im z w a n y m r u i n ą w In o w ro c ła w iu , p ó ź n ie j p r o ­ w a d z ił w n im b a d a n ia i w y k o n a ł w s tę p n y p r o j e k t o d b u d o w y . Z a jm o w a ł się ta k ż e k o śc io łe m p o k a te d r a ln y m w C h e łm ż y i f a r ą w N ieszaw ie. W 1951 r. w s p ó łp r a c o w a ł p rz y o rg a n iz o w a n iu O d d ziału T o ru ń s k ie g o P ra c o w n i K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w , w k t ó ­ ry m o b ją ł f u n k c ję K ie ro w n ik a P ra c o w n i P r o je k to w e j. P o k ilk u la ta c h , o b c ią ż o n y o b o w ią z k a m i d y d a k ty c z n y m i, p rz e s z e d ł n a s ta n o w is k o k o n s u lta n ta . N ie s tr a c ił je d n a k łą c z n o śc i z P ra c o w n ią P r o je k to w ą P K Z , g dyż do o s ta tn ie j c h w ili b y ł P rz e w o d n ic z ą ­ c y m R a d y T e c h n ic z n e j teg o zesp o łu . Z a w sz e słu ż y ł r a d ą i p o m o cą b ez m a te r ia ln e g o z a in te re s o w a n ia , czego w y ra z e m b y ło m .in. c a łk o w ic ie sp o łe c z n e w y k o n a n ie p r o j e k tu p o m n ik a w P ło w c a c h .

P ro f. S. N a rę b s k i, m ie s z k a ją c i p r a c u ją c od 1945 r. w T o ru n iu , tu p o z o s ta w ił w ię k sz o ś ć sw y c h p ra c z a ró w n o w p o s ta c i z re a liz o w a n y c h p r o je k tó w a r c h ite k to n ic z n o - k o n s e r - w a to rs k ic h , ja k te ż s f o rm u ło w a ń z a w a rty c h w a r ty k u ła c h , z a ry s o w u ją c y c h k ie r u n e k re a liz a c ji a r c h ite k to n ic z n o - u r b a n is ty c z n y c h w d z ie ln ic y S ta r o m ie js k ie j. N a jw a ż n ie j­ szy m z te g o c y k lu o p ra c o w a n ie m s ta ł się w y k ła d in a u g u r a c y jn y , z a ty tu ło w a n y : „ Z a ­ g a d n ie n ia k o n s e r w a to r s k ie m ia s ta T o r u n ia ” , w y g ło sz o n y w 1956 r. n a o tw a rc iu r o k u a k a d e m ic k ie g o n a U n iw e rs y te c ie M ik o ła ja K o p e rn ik a . W z a k re s ie p ra c p r o je k to w y c h w la t a c h 1951— 60 w s z y s tk ie d o k u m e n ta c je a rc h ite k to n ic z n e , w y k o n a n e p rz e z O d ­ d z ia ł P K Z w T o r u n iu i to z a ró w n o d la m ia s ta ja k i w o je w ó d z tw a , s ta n o w ią w z n a c z ­ n y m s to p n iu d zieło S te f a n a N a rę b sk ie g o , g d y ż ja k o je d y n y w ó w c z a s w ty m z esp o le a r c h i te k t n a d a w a ł k ie r u n e k w s z y s tk im o p ra c o w y w a n y m p ro je k to m . O sobiście n a j ­ b a rd z ie j z a a n g a ż o w a ł się tw ó rc z o w d w ó c h o b ie k ta c h to r u ń s k ic h — G o sp o d zie pod M o d ry m F a r tu c h e m i R a tu s z u S ta r o m ie js k im . B ył te ż m .in . w s p ó ła u to re m p r o j e k tu a d a p ta c ji a r s e n a łu a r ty le r y js k ie g o n a p o tr z e b y M u z e u m E tn o g ra fic z n e g o , r e k o n ­ s t r u k c ji d a c h u G d a n is k a i b a s z ty M o n s tra n c ji o ra z k ilk u k a m ie n ic p rz e d e w s z y s tk im p rz y ul. R a b ia ń s k ie j 24 i F r a n c is z k a ń s k ie j 12. N a jw ię k s z ą b o d a j, n ie s te ty je d n ą z o s ta tn ic h p r a c a rc h ite k to n ic z n o - k o n s e r w a to r s k ą S te f a n a N a rę b s k ie g o b y ł p r o je k t, s p o rz ą d z o n y d la R a tu s z a S ta r o m ie js k ie g o w T o r u n iu w sp ó ln ie z z e sp o łem p r o j e k ­ to w y m P K Z i in n y m i a r t y s ta m i p la s ty k a m i. F o r m u łu ją c g łó w n e w y ty c z n e a r c h i­ te k to n ic z n e , p o d k re ś la ł d o b itn ie , że w s p a n ia ły m g o ty c k o - re n e s a n s o w y m z a b y tk ie m , a d a p to w a n y m n a m u z e u m , je s t d a w n y r a tu s z , czego n ie m o ż n a w tr a k c ie p r a c z a tra c ić . I t a k n a p e w n o s ta ło się o sta te c z n ie , p rz e z co o b ie k t z y s k a ł o p in ię je d n e j z n a jle p s z y c h p o w o je n n y c h r e a liz a c ji k o n s e r w a to r s k ic h w k r a ju . S ta n o w i o n a n ie ­ w ą tp liw ie p rz y k ła d , ja k m o ż n a p r a k ty c z n ie z a sto so w a ć m a k s y m ę „ m ą d re g o k o m p r o ­ m is u ” — u tr w a l a ją c d o ro b e k p rzeszło ści, ta k a b y b y ł on je d n y m ze s k ła d n ik ó w n a s z e j w sp ó łc z e sn o śc i. .

P o p r z e s ta ją c n a w y m ie n ie n iu ty lk o n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n y c h p r a c S te f a n a N a rę b s k ie g o , d la z a ry s o w a n ia jeg o oso b o w o ści n ie m o ż n a p o m in ą ć o lb rz y m ie g o d o ­ ro b k u p ed ag o g ic zn eg o . D z ie s ią tk i w y c h o w a n k ó w S tu d iu m Z a b y tk o z n a w s tw a i K o n ­ s e r w a to r s t w a to n ie m a ła g r u p a u c z n ió w — p ra c o w n ik ó w słu ż b y k o n s e r w a to r s k ie j i to ty lk o je d e n k r ą g jego p e d a g o g ic z n e j d z ia ła ln o ś c i. O p ró cz k o n s e r w a to r ó w S te f a n N a rę b s k i, b ę d ą c k ie r o w n ik ie m K a te d r y A r c h it e k tu r y W n ę trz , k s z ta łc ił ta k ż e całe z a s tę p y a r ty s tó w p la s ty k ó w , w p a ja ją c w n ic h s z a c u n e k d la d zieł p rzeszło ści. O bok w y so k ic h o d z n a c z e ń p a ń s tw o w y c h p o s ia d a ł o d z n a k ę h o n o ro w ą „Z a W a lk ę o S zk o łę P o ls k ą ” i o d z n a k ę „Z a O c h ro n ę Z a b y tk ó w ” . T e w ła ś n ie w y ró ż n ie n ia w y r a ż a ją m oże n a jle p ie j J e g o p a s ję , Je g o w ie lo le tn ią o w o c n ą p ra c ę .

B o h d a n R y m a s z e w s k i