Ferdynand Pasternak
Wzajemne relacje między biskupami i zakonnikami w Kościele
posoborowym
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 22/3-4, 81-105
1979
P ra w o K anoniczne 22 (1979) n r 3—4
O. FERDYN AN D PA ST E R N A K
WZAJEMNE RELACJE MIĘDZY BISKUPAM I I ZAKONNIKAM I W KOŚCIELE POSOBOROWYM
T r e ś ć : W stęp. 1. Z ałożenie d o k try n aln e. — 2. D yspozycje i d y re k ty w y. — 3. W nioski p rak ty c zn e . Zakończenie.
Wstęp
S otoór' W a ty k a ń sk i II w dziiele odn o w y s tr u k tu r K ościoła i p rzy sto so w a n ia ich do czasów w spółczesnych pośw ięcił ta k ż e w iele u w agi w sw oich d o k u m e n ta c h zakonom , zgrom adzeniom zak o n n y m i in sty tu to m życia k o n se k ro w an e g o i, sta n o w iąc y ch od p o czątk u dziejów K o
śc io ła jego in te g ra ln ą część i p ełn iący ch w ciągu w iek ó w w K o
ściele szero k ą d w ie lo stro n n ą działalność. M ówi o ń ic h w k o n s ty tu c ji d ogm atycznej „O K ościele” (L u m en g en tiu m ), k tó ra stw ierdza, iż sta n o w ią one in te g ra ln y elem e n t sk ład o w y „L udu Bożego”, oprócz h ie ra rc h ii i w iernych.
T akże i w innych d o k u m e n tac h soborow ych, m ając y ch za p rz e d m io t w ychow anie, a p o sto la t i.t.p. 2 sp o ty k a m y ra z po ra z o dniesie
n ia zarów no d o k try n a ln e ja k i p ra k ty c z n e do życia i m iejsca za
konów w K ościele, a w szczególnie ich p o sła n n ic tw a w św iecie w spół
czesnym . P rz e d e w szy stk im je d n a k S obór W aty k a ń sk i II, idąc za p o stu la ta m i b isk u p ó w i sam ych zakonów zapo czątk o w ał g ru n to w n ą o d n o w ę zakonów oraz ich p rzy sto so w a n ie do a k tu a ln y c h za d ań K o ś
cioła i oczekiw ań ludzi w spółczesnych. P o d staw o w e założenia do
k tr y n a ln e i zarazem n o rm y im stru k ty w n e za w a rł Sotoór w P erfectae c a rita tis o ra z w n o rm ac h w ykonaw czych do tego d e k re tu Ecclesiae
■sanctae. Szczegółową je d n a k odnow ę in sty tu tó w życia k o n se k ro w a nego, o p a rtą n a pod an y ch p rze z Sotoór założeniach •— zlecił S obór s a m y m zakonom , d a ją c dm w ty m celu szczegółow e w sk a z a n ia p r a k
1 P o K o d ek sie P ra w a K anonicznego n a o k reśle n ie różnych fo rm ży
c ia zakonnego u żyw ano te rm in ó w : zakony, sto w arzy szen ia życia w spól
nego, in s ty tu ty . Od K o n g r e s u Z akonów (1950) p rz y ję to o k reślać je w sp ó ln y m m ian em „stan ó w doskonałości”. W no w y m p ro je k c ie p ra w a zakonnego p ro p o n u je się nazw ę „ in sty tu ty życia k o n se k ro w an e g o ”. Por.
B a r J. R., P raw o za k o n n e po Soborze W a ty k a ń s k im II, W arszaw a 1977 s. 10; B o g d a n F r. ks., P raw o in s ty tu tó w życia k o n se k ro w a n e go..., P a llo tin u m 1977, s. 6.
2 O zak o n ach i ich d ziałalności tr a k tu je w iele soborow ych d o k u m e n tów , m. in.: C hristus D om inus, A p o sto lica m actu o sita tem , O p ta ta m to - iiu s, A d g en tes d iv in itu s i in.
e — P ra w o K a n o n ic z n e
82 O. F. Pasternak [2!
ty c z n e i d y rek ty w y , a n a w e t o k re śla ją c czas oraz sposoby dokonania!
le j odnow y w ra z z re w iz ją p a rty k u la rn e g o u sta w o d a w stw a zakonnego»
(k onstytucje, reguły, d y rek to ria ) w o p a rc iu o w sk az an ia ty c h że so
borow ych d o kum entów .
Isto tn ie — zakony z a in te re so w an e żyw otnie odmową sw oich w ła s
n y c h s tr u k tu r w e w n ę trz n y c h o raz u a k tu a ln ie n ie m w łaściw ego so b ie p o sła n n ic tw a — w okresie posoborow ym doko n ały ju ż dzieła odnow y i p rzy sto so w a n ia do u ch w a ł so b o ro w y c h3 — u zy sk u jąc w większości;
w y p ad k ó w a p ro b a tę tego odnow ionego u sta w o d aw stw a przez Stolicę:
św iętą.
Je d n a k sr.łą rzeczy zapo czątk o w an e przez S obór dzieło odnow y z a konów , n ie m ogło o trzym ać w o k reślonym n a odnow ę te rm in ie swej;
p ełn ej i o statecznej re a liz a c ji — skoro K ościół d o k o n y w ał w tym- sam y m czasie re w iz ji sw ojego u sta w o d a w stw a pow szechnego i, d o
sto so w an ia go do u ch w a ł soborow ych, a n a d to ■— w m yśl założeń!
soborow ych — proces odn o w y zakonów n ie je st procesem z a m k n ię
ty m ; m a ją one ciąg le o d naw iać się, ja k odnaw ia się ciągle w mocach- D ucha św iętego sam K ościół i u d o sk o n a la sw o je a p o sto lsk ie p o sła n n ictw o 4.
N iezależnie od tego — w o k resie posoborow ym , n ie cz ek ając na:
ogólmokośoielną oraz w e w n ą trz z a k o n n ą re w iz ję u sta w o d a w stw a — S to lica A postolska w y d aw ała ra z po ra z szczegółow e n o rm y i dyspozy
c je dotyczące zakonów , k tó re już w eszły w życie i obow iązu ją z a kony 5.
K onieczność ta k ic h d y rek ty w , n aw e t przed ukończeniem kodyfikacji,, postulow ało sam o życie i ro d zą ce się p o trze b y w a k tu a ln y m p o sła n n ictw ie K ościoła i zakonów . T a sam a przy czy n a spow odow ała w y d a nie w ro k u bieżącym w sp ó ln ie opracow anego i uzgodnionego przez;
K o n g reg ację dla Z akonów i In sty tu tó w św ieckich oraz K ongregację- dla B iskupów d o k u m e n tu o w za jem n y ch re la c ja c h m iędzy biskupam i!
i za k o n n ik a m i w K ościele 6.
3 O kreślo n e k ry te ria odnow y jak: p o w ró t dó źródeł ,i idei. Z ałoży
cieli, o d rzucenie przepisów p rze starza ły c h , dosto so w an ie m odelu z a rz ą dzania, fo rm a cji, ap o sto lstw a do w y m ag a ń w spółczesnych czasów itp..
z a w a rte zostały w P erfectae caritatis i n o rm ac h w ykonaw czych E c c le - siae Sanctae, por. B a r J. R., dz. c., s. 44 i n.
4 O iągłą k o n ty n u a c ję odnow y m iało zapew nić zakonom n ie tylko>
tym czasow e z a tw ie rd z en ie przez Stolicę św. k o n sty tu c ji (ad e x p e r i- rnentum ), a le ta k ż e w p ro w a d ze n ie tzw . D y re k to rió w lu b Z w y cz ajn ik ó w r p odległych m o d y fik a cjo m .przez k a p itu ły gen eraln e. P o r. B o g d a n F r„
ks., dz. c., :s. 24 i n.; B a r J., dz. c., s. 59.
5 Szczegółow y w y k az d o k u m en tó w S tolicy św. w y d a n y c h po Sobo
rz e a dotyczących zakonów zob. B a r J. R., dz. c., s. 330; por. teżr.
Ż u c h o w s k i A. i S. S u ł o w s k a T., C h a ryzm a t ży cia zako n n eg o — p rze m ó w ie n ia i d o k u m e n ty , P a llo tin u m 1974; S z t a f r o w s k i E. ks.*
Posoborow e p ra w o d a w stw o kościelne, W arszaw a 1968 i n ast.
6 AAS 70 (1978) 8 s. 473—506. P o lsk ie tłu m ac ze n ie op raco w an e przez:
K u rię M etrop. w K ra k o w ie (m aszynopis) stan o w iło dla tego a rty k u ł« , m a te ria ł pom ocniczy.
(33
R e la cje m iędzy b isk u p a m i i zakonnika/m i 83P o trz e b a ta k ie j now ej i p ra k ty c z n e j in s tru k c ji w y d a je się isto tn ie u za sa d n io n a n ie ty lk o p rz e w le k a ją c ą się i ż m u d n ą re w iz ją now ego K o d ek su P ra w a K anonicznego, a le ta k ż e p rak ty c z n y m i k o liz ja m i kom p e te n c y jn y m i b isk u p ó w i przełożonych zakonów (zw łaszcza w y jęty ch ) n a odcinku p rac y d u sz p a ste rsk ie j i ap o sto lsk iej. S obór bow iem d o w a r
to ścio w u jąc u rzą d i m isję b isk u p a w asp e k ta c h kolegialności i ich w spółodpow iedzialności w ra z z p apieżem za cały K ościół — d a ł b is k u pom pew ne n o w e u p ra w n ie n ia , zw łaszcza w za k resie p rac y d u sz p a
ste rsk ie j i różnego ro d z a ju dzieł a p o s to ls k ic h 7. U p ra w n ie n ia t e w sz a k że nie zniosły a u to n o m ii zakonów nie ty lk o w za k re sie za rz ą d u w e w n ętrzn eg o , a le ta k ż e w łaściw ego k ażd em u z n ich w łasnego p o sła n n i
ctw a. Je d n a k różn o ro d n o ść m iejscow ych p o trze b d u sz p aste rsk ich , za k tó re jest odpow iedzialny b isk u p — a ró w n o cześn ie różnorodność z a konów i w łaściw ego im p o sła n n ic tw a w K ościele, n ad to niem ożność zastosow ania ja k ie jś jed n ej i pow szechnej lin ii p o stę p o w an ia obo
w iąz u ją ce j w szędzie i w szystkich, ro d zić m ogła w iele n iep o ro zu m ień i w ątpliw ości. S tą d p o trze b a w y d a n ia a k tu a ln y c h d y re k ty w w ty m przedm iocie, będących ow ocem uzgodnień dw óch za in te re so w an y c h ty m p ro b lem em K ongregacji.
A n alizu ją c i p rzy b liżając osobom z a in te re so w an y m te n n ow y do k u m e n t S tolicy A p o stolskiej •— p o d o b n ie ja k to czyni sam a I n s tr u k cja — zw rócim y n a jp ie rw u w ag ę n a założenia d o k try n a ln e tego sto su n k u i w zajem nego w spółdziałania, a n a s tę p n ie n a z a w a rte w ty m d o k u m en cie szczegółow e d p ra k ty c z n e d y re k ty w y w ty m p rze d m io cie.
1. Założenia doktrynalne
W an a liz ie tre śc i om aw ianego d o k u m e n tu u w idocznia się jasno m e- t o d a, ja k ą p rz y ję li jego A utorzy: n a bazie założeń d o k try n a ln y c h S o b o ru W aty k ań sk ieg o I I — zw łaszcza pogłębionego pojęcia n a tu ry K ościoła oraz ro li bisk u p ó w zarów no w . as p e k ta c h in d y w id u a ln y ch ja k i kolegialnych — w ydobyć i sfo rm u ło w ać w y n ik a ją c e z ty c h za
łożeń p ra k ty c z n e norm y, k tó r e m ogłyby w sposób m ożliw ie pełny, choć podstaw ow y, p o k iero w ać p ra k ty c z n ą w sp ó łp ra c ą oraz w sp ó łd zia
ła n iem bisk u p ó w i zakonów w życiu i d ziałalności w spółczesnego K oś
cioła p o so b o ro w eg o 8.
7 U p ra w n ie n ia te — oprócz sa m y c h d o k u m e n tó w soborow ych i poso
b orow ych — ze b ran e są zw łaszcza w P astorale m u n u s (1963) i w De E piscoporum m u n e rib u s (1966).
8 W p rzy g o to w a n iu tego d o k u m e n tu w sp ó łp rac o w a ły d w ie w y m ie nio n e K ongregacje, k tó re już w 1975 odbyły w ty m celu m ieszan e ze
b r a n ie p le n a rn e a n a s tę p n ie po k o n su lta c ja c h z K ra jo w y m i K o n fe re n cjam i B iskupów oraz K ra jo w y m i R a d a m i P rzełożonych zakonów m ę
skich i żeńskich —■ w ty m ta k ż e z rz y m sk ą U n ią P rzełożonych G en e
ra ln y c h — n a k o le jn y ch n a s tę p n y c h ze b ran ia ch w y p ra co w a ły o sta
84 O. F. Pasternak [4]
a) N a t u r a K o ś c i o ł a . W bliższym ok reślen iu pogłębionego p o jęcia n a tu ry K ościoła — d o k u m e n t z/biera sk rz ę tn ie n ie ty lk o to, co w ty m p rzed m io cie z a w ie ra ją soborow e d o k u m e n ty (szczególnie L u m e n G entium ), a le ta k że z a jm u je o k reślo n e stanow isko w obec rozb ieżn y ch często opinii, ja k ie w okół tego p ro b le m u sp o tk a ć m ożna było w li
te ra tu rz e posoborow ej zarów no teologicznej ja k i k an o n isty c zn ej. C ho
dziło głów nie o to, czy n ad p rz y ro d z o n ą n a tu r ę K ościoła ujm o w ać je d y n ie w k a te g o ria c h teologiczno-biblijm ych, o d rzu cając ujęcie i s tr u k tu r y p raw n e, czy też szukać w y ra ż e n ia isto ty K ościoła, p o jęteg o ja k o
„m iste riu m ” rów nież w języ k u i k a te g o ria c h p r a w y n c h 9.
O m aw iany d o k u m en t, w sposób p rz e k o n y w u jący i g ru n to w n ie u d o k u m e n to w an y , łączy te d w ie rozb ieżn e opinie: K ościół je st „ m iste riu m ”,
„ s a k ra m e n te m zbaw ienia, lu d z i”, ale je st ta k ż e w sp ó ln o tą h ie ra ch ic z- ną, w id zialn ą, p ra w n ie zorg an izo w an ą i jako ta k i sta n o w i specyficzną jedność zn a k u w idzialnego i ła sk i niew id zialn ej (sak ram en t), u sta n o w io n ą przez C h ry stu sa dla zb a w ian ia ludzi, dla re a liz a c ji poprzez ziem sk ie p ie lg rzy m o w an ie „L udu Bożego”, w iecznego K ró lestw a „nie z tego ś w ia ta ”. W ty m u ję c iu — ja k to w y ra ź n ie p o stu lu je w op arciu o o d n o śn e d o k u m e n ty soborow e o m a w ian y d o k u m e n t — pojęcie n a tu r y K ościoła, stan o w iącej ja k gdyby jego k o n sty tu c ję , sp ro w ad za się n ajo g ó ln ie j .mówiąc do o k reślen ia K ościoła ja k o „M yste*ium ” 10, jako
„now y L u d ”, żyjący „nie w edług ciała a le w D u ch u ” (KK 9), a k tó ry od Z ielonych Ś w iąt ożyw iony .przez D ucha św iętego i żyjącego w K o ściele C h ry stu sa zm ierza .do O jca. C złonkow ie tego „now ego L u d u B ożego”, w ez w a n i ze w szy stk ich n arodów , w ra s ta ją w jedność n a d przy ro d zo n ą, tw o rzą c sp ecyficzną „com m uoio fid e liu m ”, k tó ra n ie d a się całkow icie u ją ć i w y ja śn ić w k a te g o ria c h socjologicznych tylko, w łaściw y ch dla elem entów socjologiczno-praw nych k o n sty tu u ją c y c h społeczności św ieckie, cy w iln o -p raw n e .
Z założenia tego w y n ik a ta k że , że n ie je st rzeczą m ożliw ą w o d n ie sie n iu do K ościoła tra k to w a ć o w za jem n y ch re la c ja c h m iędzy człon
k a m i W spólnoty (a w ięc b isk u p a m i, św ieckim i, za konnikam i) k o n sty
teczny te k s t d o k u m en tu , p rzy w sp ó łu d z iale K ongr. dla K ościołów W schodnich i d la E w an g e liza cji N arodów , zatw ie rd z o n y ostateczn ie p rze z O jca św . P a w ła VI 23 k w ie tn ia 1978 r. (Por. P ro e m iu m , s. 473—
474).
9 P o r. S o b a ń s k i R., P raw o ka n o n iczn e na tle tre n d ó w a n ty ju r y d y c zn y c h , CoH ectanea T heologica 43 (1973) f. IV; t e n ż e : W p ro w a d ze n ie do zagadnienia roli p raw a w K ościele, P ra w o K an. 18 (1975) 1—2; t e n ż e : D okąd zm ie rza p raw o kościelne?, Collect. Theol. 47 (1977) f. III; S z t a f r o w s k i E., In sp ira c je soborow e w za kresie p raw a k a nonicznego, P ra w o K an. 14 (1971) 1—2; t e n ż e : P raw o K an o n iczn e w okresie o d n o w y soborow ej, I, W arszaw a 1976 s. 20 i n.; Ż u r o w s k i M., P raw ne a s p e k ty k o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m , P ra w o K an. 10 (1967) 1—2.
10 Omawiamy d o k u m e n t nosi ty tu ł „N otae D irectivae...” —• d latego c y tu ją c go w te k ście a rty k u łu , posługiw ać się będziem y sk ró tem ND n a jego oznaczenie.
[5]
Relacje między biskupam i i zakonnikam i 85tu u ją c y m i te g o ty p u W spólnotę (com m unio) bez odniesienia ty c h w za
je m n y ch re la c ji do tra n sc e n d e n tn e g o c h a ra k te ru i w łasn ej n a d p rz y ro dzonej n a tu r y K ościoła (N. D. I. 1.).
Z asad a te j „inności” K ościoła od w szelkiego ty p u ziem skich społecz
ności, (k tó re ta k że z a jm u ją się w za jem n y m i re la c ja m i m iędzy człon
kam i) je st sta ła obecność w K ościele D u c h a ś w i ę t e g o , k tó ry sta n o w i jednoczącą w ięź te j W spólnoty, źródło ożywczego zap ału a p o sto l
skiego o raz ro zm a ity c h d aró w (charyzm atów ), a w ięc tw o rzy w K oś
ciele przed ziw n y w ęzeł jedności, prężności i a k ty w n o ś c i11, a zarazem źródło, ożyw iającej W spólnotę m iłości (KK 4, 7, 8, 9, 12, 18, 21).
Rzecz ja sn a, że już to jedno głęb o k ie n aśw ietlen ie n a tu ry K ościoła, w y n ik a ją c e z doku m en tó w soborow ych, zaw iera w k ateg o riac h teo lo - g ic zn o -p ra w n y ch ty le tre śc i w sk az u ją cy ch n a „inność” K ościoła od w szelk ich lu d zk ich społeczności, że każe d e fin ity w n ie odstąpić od w szel
k ic h pró b trad y c y jn e g o o k reśla n ia K ościoła je d y n ie w k a te g o ria c h soc- jolo g iczn o -p raw n y ch 12.
A le n ie ty lk o obecność w K ościele D ucha św iętego je st zasad ą je d ności K ościoła oraz „inności” jego n a tu ry — ta k ż e n ad p rz y ro d z o n e ze
spolenie w szy stk ich członków w C h r y s t u s i e stanow i w m iste riu m K ościoła zasad ę jego jedności i „in n o ści” oraz p o s tu lu je pom iędzy poszczególnym i członkam i „ w z aje m n ą w spó ln o tę życia” (KK 9). M iędzy D uchem św ięty m i C h ry stu sem ży jący m w K ościele n ie m a ro zb ież
ności — przeciw nie, „sam a o ży w iająca obecność D ucha św .” (KK 7) s p ra w ia o rganiczne w łączen ie w szy stk ich w C h ry stu sa (KK 4), k tó ry ta k ż e jednoczy K ościół „w e w spólnocie (in commiunione) i posłudze (in m in istra tio n e )”, w yposaża go w ro z m a ite d a ry h ie ra rc h ic z n e i c h a ry zm aty czn e, dzięki k tó ry m sam n im k ie ru je (dona h ie ra rc h ic a) i sw o
im i ow ocam i go przy o zd ab ia (dona ch a rism a tic a) (por. N. D. I, 2.).
N ato m iast to, co d e c y d u je o różnorodności w śró d członków K ościoła, m ianow icie: dary , u rzę d y i zad an ia — służy w za jem n em u d o p ełn ian iu się członków i sk ie ro w a n e je st dó te jż e w sp ó ln o ty K ościoła i w łaści
w ego m u zbaw czego p o sła n n ic tw a (KK 7, DA 3). A za te m sa m fak t, iż ktoś w K ościele je st pasterzem , św ieckim czy zakonnikiem , n ie s ta n o w i jeszcze o różnicy w e „w spólnej godności członków ” (KK 32), ale rac zej w y ra ż a pew nego ro d z a ju zespolenie w iąz ad e ł i fu n k c ji jakiegoś jednego żywego o rganizm u (ND I, 2). S łow em w szyscy w K ościele w szczepieni w C h ry stu sa p o sia d a ją „w spólną godność członków ” C ia
11 P or. E vangelii n u n tia n d i, n. 75 oraz ND 1.
12 Por. S o b a ń s k i R., O sobow ość p ra w n a K ościoła kato lickieg o w św ie tle k o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m , P ra w o K an. 11 (1968) 3—4; t e n - ż e: M odel K o ścio ła -ta jem n icy jako p o d sta w a p raw a kościelnego, P r a w o K an. 21 (1978) 1—2 s. 5 i n.; t e n ż e : K ościół — jego k o n s ty tu c ja
i praw o w ta je m n ic y zbaw ienia, A n ale cta C raooviensia 8 (1976) s, 217 i n.; t e n ż e : De theologicis et sociologicis praem issis theoriae iu ris ecclesialis elaborandae, Periodica... 6 6 (1977) s. 657 :i n.; Ż u r o w s k i М., W spólnota kościelna d e te rm in u je c h a ra kte r w ła d zy i praw a, P ra w o K an. 2 1 (1978) 1—2 s. 87 i n.
86 O. F. Pasternak [6]
ła M istycznego C h ry stu sa, zaś ró ż n o ra k ie dary , u rzę d y i zadania, k tó ry c h uczestn ik am i m ogą być b isk u p i, osoby św ieckie oraz zakonne, sta n o w ią ró żn o ro d n e fu n k cje , ja k ie o k reślo n e u rzę d y sp e łn ia ją w k a ż d y m żyw ym org an izm ie (KK 32).
fo) S a k r a m e n t a l n a n a t u r a K o ś c i o ł a . G dy za te m K ościół w as p e k ta c h teologiczno-biiblijnych ok reślam y jako „now y L u d B o
ży” —■ to ta jego „now ość” r o z p a try w a n a być m oże z innego p u n k tu w id ze n ia w dw óch ja k gdyby płaszczyznach; w id zialn e j w sp ó ln o ty soc
ja ln e j oraz n iew id zialn ej obecności B oga — je d n a k o b ie p o z o stające ze sobą w o rganicznym zespoleniu ■— n a podobieństw o sam ego „M i
ste riu m C h ry stu s a ” w jego istocie w idzialnej i n ie w id z ia ln e jł3. To w ła śn ie w e w n ę trz n e zespolenie („intim a co'nnexio”) ow ych dw óch e le m en tó w sta n o w i o s a k r a m e n t a l n y m c h a ra k te rz e K ościoła, k tó ry p rze k ra c z a ja k ik o lw ie k zw iązek czysto socjologiczny, ja k to w y ra ża K. K. 9, iż K ościół „dla w szy stk ich ra z e m i d la kżadego z osobna je st w id zialn y m sa k ra m e n te m o w ej zbaw czej 'jedności” d la w szy stk ich ludzi i n aro d ó w (ND I, 3 ) 14.
T ej szczególnej w łaściw ości K ościoła, iż je st on „pow szechnym sa k ra m e n te m zb a w ien ia” n ie p rzy n o sz ą żadnej u jm y w spółczesne osiąg
nięcie so c jaln e oraz p rz e m ia n y k u ltu ro w e , odm aw iające i w K ościele jego sferę w id z ia ln ą i przez sam K ościół p o p ie ra n e — lecz przeciw nie, w szy stk ie t e p rze m ian y oraz w a rto śc i lu d z k ie in sp iru ją c e w łaściw ie postęp ludzki, jeszcze b a rd z ie j u k a z u ją w łaściw ą K ościołow i n a tu rę , d zięki k tó re j żyje o n ii działa p o p rzez s tru k tu r y w idzialne, re a liz u ją c rów nocześnie zbaw ien ie ludzi. W ty m w łaśn ie asp ek c ie jego „inności”
w y ra ż a się zarazem jego sa k ra m e n ta ln y c h a ra k te r, k tó ry n a p o d o b ie ń stw o s a k ra m e n tu — jako znak w id zialn y sp ra w ia n a d p rz y ro d z o n e ow oce łaski n ie w id zia ln e j w L udzie Bożym.
W odniesieniu do a d re sa tó w om aw ianego d o k u m e n tu — stw ie rd z a on n a s tę p n ie w ty m k o n tek ście (ND I, 4), iż w szyscy członkow ie k o ś
cielnej w spólnoty — zarów no p asterze , ja k św ieccy i zakonnicy, k aż
dy z n ic h n a sw ój sposób, u czestniczą w owiej s a k ra m e n ta ln e j n a t u r z e K ościoła, n a d to k ażdy z nich, zgodnie ze sw ym w łasn y m p o w o ła
niem i zad an iem w K ościele, p o w in ie n być znakiem i rów nocześnie n arzęd ziem zarów no ow ej w e w n ę trz n e j w ięzi K ościoła z Bogiem , ja k i jego zbaw czej m isji w obec św iata. Z d aje się z tego w y n ik ać n ie dw uznacznie, iż w łaśn ie zakonnicy, ta k w sw oim życiu in d y w id u a l
n y m ja k i w sp ó ln o to w y m (jako zakony) p o w in n i być zn ak iem jedności z B ogiem i nieść w e w łaściw y ch sobie fa rm a c h zb aw ienie ludziom , uczestnicząc w te n sposób w sa k ra m e n ta ln o śc i K ościoła, b ęd ąc ró w n o cześnie znakiem i n arz ęd ziem zbaw ienia.
13 „ J a k bo w iem p rz y b ra n a n a tu ra lu d z k a służy S łow u B ożem u za żyw e n arzęd zie n ie ro z e rw a ln ie z N im zjednoczone, p o d o b n ie te ż o rg a
n izm społeczny K ościoła słu ży o ży w iającem u go D uchow i C h ry stu so w em u k u w z ra s ta n iu c ia ła ” (KK 8).
14 P o r. K K 1, 8, 48; K D K 42; DM 1, 5.
R elacje między biskupam i i zakonnikam i 87
W te j re a liz a c ji sa k ra m e n ta ln o śc i K ościoła w szyscy członkow ie L u d u jBożego — pasterze, św ieccy, zakonnicy — m a ją bow iem w sp ó ln e po d w ó jn e pow ołanie: do ś w i ę t o ś c i18 i do a p o s t o l s t w a16 i n ie n a le ż n ie o d ro zm a ity c h d arów , u rzędów i zadań, w iążące w szy stk ich f u n d a m e n ta ln e w ezw an ie do zjednoczenia z B ogiem i do zb aw ienia :św iała. To p o w o łan ie w ła ś n ie w y m ag a od w szy stk ich d a w a n ia w sw o
im życiu św ia d ec tw a „ p ry m a tu D u ch a” — czyli w arto śc i duchow ych a n ad p rz y ro d z o n y ch — ja k o zn a k u rzeczyw istego ucz estn ictw a w n a d
p rzy ro d zo n e j w spólnocie kościelnej (in commuMione ecclesiaii). N a te n :zaś p r y m a t „życia w D u ch u ” s k ła d a ją się jako sp raw y u p rzy w ile jo
w an e : słu c h a n ie S łow a, m odlitw a, św iadom ość członkow stw a w C iele 'C h ry stu sa w y ra ż a n e w p ostępow aniu, gorliw e zabieganie o jedność,
■wierne w y p e łn ia n ie w łasn ej m isji, w reszcie gotow ość służenia in n y m i p o k o rn e p e łn ie n ie p o k u ty {ND I, 4).
Z te j za te m w spólnoty p o w ołania w łaściw ego w szy stk im członkom , a w y n ik ając eg o ju ż ze c h rz tu św. do „życia w D u ch u ” — ro d zą się t e ż w y m ag a n ia w y ja ś n ia ją c e i sk u teczn ie w p ły w ają ce n a u k ła d a n ie
"w zajem nych re la c ji m iędzy b isk u p a m i i zakonnikam i, o k tó ry c h szcze
g ó ło w ie j b ęd z ie m ow a w części n o rm a ty w n e j d o k u m en tu . Chodzi tu p rze cie ż o w y p ełn ien ie w d u ch u h a rm o n ijn e j w sp ó łp rac y i w sp ó ło d p o w ied z ia ln o śc i w spólnego w szy stk im p o w ołania do b u d o w an ia m istycz
n e g o C iała C h ry stu sa , ja k im je st Kościół.
c) M i e j s c e i r o l a b i s k u p a w e w s p ó ł ń-o c i e K o ś c i o ł a . By
^uzasadnić w o p a rc iu o d o k u m e n ty so b o ro w e i p rze k o n y w u jąco u n a o cz n ić k ie ro w n ic zą ro lę b isk u p a w e w spólnocie K ościoła — ta k ż e od
n o ś n ie w sp ó ln o t zak o n n y ch — oraz jego odpow iedzialność p a s te rsk ą n ie ty lk o za K ościół lo k a ln y ale ta k ż e w asp e k ta c h kolegialności b i
sk u p ó w za cały K ościół — ta k w tym , co stan o w i jego n ie w id z ia l
n ą , d u ch o w ą rzeczyw istość, ja k i w jego h iera rc h ic zn y ch s tru k tu ra c h -w idzialnych — om aw ian y d o k u m e n t o d w o łu je się do w sp o m n ia n ej już za sa d y jedności w sp ó ln o ty K ościoła, k tó ra „zarów no w aspekcie sw ym
«duchowym ja k i w sw ej h ie ra rc h ic zn ej n a tu rz e , początek i moc bierze
■od C hrystusa, a zarazem od Jego D u ch a” (ND I, 5 ) 17.
Je że li bow iem „D uch je st ja k o b y duszą C iała, C h ry stu s je st rz e cz y w iśc ie G ło w ą” (KK 7) — to On sam „u stan o w ił w K ościele sw oim r o z m a ite posługi, k tó re m a ją n a celu do b ro całego C ia ła ” (KK 18), w ś r ó d k tó ry c h p osługa b isk u p a je st fu n d a m e n te m w szy stk ich pozo
s ta ły c h fu n k c ji kościelnych. B iskupi zaś w e w spólnocie h ie ra rc h ic zn ej
15 „W szyscy w K ościele, n iezależnie od tego, czy n a le ż ą do H iera rc h ii, c z y są pod m io tem je j fu n k c ji p a s te rsk ie j, p ow ołani są do św iętości”
<KK 39).
16 C ały K ościół „ p rz y n ag la n y je st przez D ucha św. do w sp ó łd ziała
n ia , a b y sp e łn ił się sk u te cz n ie zam ysł B oga” (KK 17; por. DA 2, DM
1, 2—5).
17 „A lbow iem D uch św. je st D uchem P ań sk im : Jezu s C h ry stu s „w y - aiiesiony p ra w ic ą B ożą” (Dz. Ap. 2, 33) „w y lał n a sw oich uczniów D u
c h a przyrzeczonego przez O jca” (KK 5).
88 O. F. P asternak
z papieżem sta n o w ią K olegium b isk u p ie i p ełn ią w K ościele — S a k ra m e n c ie zbaw ien ia fu n k c ję C h ry stu sa — G łow y, „ p rz e jm u ją ro lę sam ego C h ry stu sa: M istrza, P a s te rz a i K ap łan a, i w Jego z a stę p stw ie (in E ius p ersona) d z ia ła ją ” (ND I, 6), uczestnicząc w jedności z p a pieżem w e w ładzy duchow ej do k ie ro w a n ia całą działaln o ścią K ościoła oraz o trzy m u jąc „obfitość sp e cja ln y ch d aró w D ucha i szczególny c h a ry z m a t p o rzą d k o w a n ia p rzeró żn y ch za d ań w p ełn ej uległości w o b ec jedynego ożyw iającego D u ch a” (por. K K 12, 24 i in.).
N i e p o d z i e l n o ś ć tro ja k ie j p o słu g i b isk u p iej, k tó rą przy pom o
cy p re z b ite ró w służy on w spólnocie w iern y c h (w ty m ta k ż e z a k o n n i
kom ) m ianow icie: n au c za ją c, uśw ięcając i rządząc (KK 25—27; DB 12—20; DK 4—6) o piera się n a ta k ie jż e niepodzielnej fu n k c ji C h ry stu sa: M istrza, K a p ła n a i P aste rz a, stan o w iącej w rzeczy sam ej je d n ą i n ie p odzielną posługę. B iskup zatem nie jed y n ie tylk o rządzi, n ie ty lk o u ś w ięca, nie tylk o naucza, ale je d n ą i niepo d zieln ą posługą n au c za n ia , u ś w ięc an ia i rzą d zen ia pasie trzo d ę przy pom ocy księży ” (ND 7) — a w k o n sek w en cji odpow iada też w szczególny sposób za w zro st w św ię
tości w szy stk ich sw oich w iern y ch , a jako „głów ny szafarz ta je m n ie Bożych i ten, k tó ry m a uśw ięcać sw ą trzo d ę (gregis perfecto r) zgod
n ie z p ow ołaniem każdego z członków — o d pow iada w szczególny sposób za w zro st w św iętości osób o b d arzonych ła sk ą pow ołania za
konnego.
P o w o łan ie zak o n n e bow iem oraz p ra k ty k a ra d ew angelicznych do
piero w św ie tle ro li i za d ań p apieża i b isk u p ó w w K ościele n a b ie ra pełnego w y m ia ru eklezjalnego, z o staje w łączona in te g ra ln ie w życie i św iętość K ościoła (KK 44). W szak jedynie przez posługę św ię tej H ie ra rc h ii „Bóg pośw ięca (consecrat) zakonników n a w znioślejszą (od innych) służbę w śród L u d u Bożego” (KK 44), p o d n o si do godności sta n u k anonicznego p ro fe sję zak o n n ą a przez określone obrzędy litu rg ic z n e u k a z u je sta n zakonny „jak o s ta n pośw ięcony B ogu” (KK 45; K L 80, 2) .
N adto je d y n ie b isk u p i w ra z z papieżem jednozgodnie pełnić m a ją i p ełn ią fu n k c ję k o o rd y n u ją c ą i a p ro b u ją c ą w n a stę p u ją c y c h s p r a w ach: m ą d ry m k ie ro w a n iu p ra k ty k ą r a d ew angelicznych za pom ocą listaw (K K 45); w ap ro b o w an iu re g u ł zakonnych z w łaściw ą k aż
d em u zakonow i jego w ła s n ą m isją; w p o p ie ra n iu tro sk i in sty tu tó w z akonnych o za k ła d a n ie now ych K ościołów ; w zlecaniu ty m ż e in sty tu to m w zależności od po trzeb i okoliczności czasu sp e cja ln y ch u p r a w n ień 'i zadań, w trosce, by in s ty tu ty w s p a rte ich pom ocnym a u to r y te te m ro zw ija ły się w d u ch u sw oich Z ałożycieli; w o k reśla n iu w re szcie n ie k tó ry m zakonom s ta tu s u w y jęc ia spod ju ry sd y k c ji o rd y n a riu sz a m iejsca, ju ż to ze w zględu n a dobro całego K ościoła, już t a dla „w zro stu i doskonałości zakonnego w spółżycia” w sam y ch in sty tu ta c h (DB 35, 3).
Z założeń ty c h już sam d o k u m e n t w y sn u w a dla p rak ty czn eg o u k ła d a n ia sto su n k ó w m iędzy b isk u p a m i i za k o n n ik a m i p ew n e w y n ik a ją -
[9] Relacje między biskupam i i zakonnikam i 89
ce z n ic h kon sek w en cje: n a jp ie rw skoro G łow ą C iała K ościoła je st C h ry stu s, k tó ry P io tra i apostołów oraz ich następ có w p o sta w ił n a . czele K ościoła (u stan o w ien i m ocą sa k ra m e n tu ) —■ n ik t oprócz nich sam ych i tych, k tó rzy w e w ładzy ich uczestniczą, p ozostając w łącz
ności z nim i, n ie posiada w K ościele w ładzy n au czan ia, u św ię ca n ia - i rzą d zen ia lu d em Bożym ; n astę p n y w n io sek to ten, iż skoro „D uszą C iała ek lez ja ln e g o ” je st D uch św ięty ■— n ik t z członków L u d u B o
żego n ie posiad a dla siebie darów , u rzędów i zad ań ja k ty lk o dla w sp ó ln o ty d w e w spólnocie z innym i; w reszcie je d y n ie b isk u p i w je d ności z pap ieżem o trz y m u ją od C h ry stu sa — G łow y (KK 21) „m isję odró żn ien ia d aró w i k o m p e te n c ji”, k o o rd y n o w a n ia różnych in ic ja ty w i rząd zen ia L u d em Bożym, by m ógł on być w św iecie zn ak iem i n a rzędziem zbaw ienia, im też p rzy słu g u je d a r oceny c h a ry zm a tó w i do
sk o n a len ia (uśw ięcania) sw o ją p a s te rs k ą posługą całej ow czarni — w - ty m szczególnie zako n n ik ó w z w łaściw y m i im odrębnościam i.
Dla sam ych zaś p asterzy w y n ik a z ty c h założeń pow inność n ie „p a n o w an ia n a d d u ch o w ie ń stw e m ” lecz d a w a n ia w zorczego św ia d ec tw a w łasnego życia w edług „ p ry m a tu D u ch a” d la całej ow czarni, s ta ją c się rów nocześnie p rzew o d n ik am i i członkam i, ojcam i ale i zarazem b rać m i, n au czy cielam i w ia ry a le i współuczndamd C h ry stu sa, u św ię
cający m i innych ale i d ając y m i św iadectw o w łasnego uśw ięcenia (ND 9).
d) Z a k o n y w s a k r a m e n t a l n e j w s p ó l n o c i e K o ś c i o ł a . Ja k k o lw ie k om aw iany d o k u m e n t stw ie rd z a za Soborem , iż sta n za
ko n n y „nie je st sta n em p o śred n im m iędzy sta n e m duch o w n y m i św ie
ck im ” ja k o trz e c i o d rębny stan, ale p o w sta je „z jednego i drugiego jako szczególny d a r dla całego K ościoła” (K K 43) — to je d n a k po d tr z y m u je d a w n ą term in o lo g ię i n az y w a zakony i życie zak o n n e „ sta n e m ” życia w spólnego w edług ra d ew angelicznych: czystości, u b ó stw a i p o słuszeństw a oraz zobow iązania się do odrzu can ia przeszkód od
w odzących „od ża rliw ej m iłości i od doskonałości k u ltu Bożego” (KK 4 4 )18.
Z ty c h to założeń soborow ych u k a z u je się życie zakonne, jako szcze
gólny sposób uczestn ictw a w sa k ra m e n ta ln e j n a tu rz e L u d u Bożego — k o n se k ra c ja bow iem r a d ew angelicznych sta n o w i dla całego św ia ta św iadectw o „M isteriu m C h ry stu s a ” w w y p ełn ien iu przez Niego — co w szczególny sposób n a ś la d u ją zakonnicy — zbaw czej m isji w zględem człow ieka 19.
18 Z ak o n n ik bow iem „ o d d a je się całkow icie n a w łasność u m iło w a n e
m u p o n ad w szystko Bogu, ta k że z now ego i osobnego ty tu łu pośw ięca się służbie Bożej i Jego czci” a to „łączy go w szczególny sposób z K o ściołem i jego m is te riu m ”, p o b u d zając go też do niepodzielnego po
św ięcania sw ej d ziałalności n a rzecz całego C iała. (ND 10, por. K K 44).
19 Z akonnicy bow iem życiem sw oim ja k o b y u n ao c zn iają sam ego C h ry stu sa „bądź oddającego się k o n te m p la c ji n a górze, bąd ź z w ia stu ją c e go rzeszom K ró lestw o Boże, bądź u zd ra w iają ce g o cho ry ch i ułom nych, .
90 O. F. P asternak [10]
W ypełnieniu te j m is ji p rze z poszczególne zakony n ie przeszk ad za istn ie ją c a w K ościele, ap ro b o w a n a i p o p ie ra n a przez K ościół ró żn o ro d n o ść p o sła n n ic tw a w łaściw ego k ażd em u zakonow i (K K 44; DB 35), ja k o „dar D ucha św ięteg o ” i c h a ry z m a t ic h założycieli (KK 45; DZ 1, 2; por. też Ev. te stific . 11).
T en sw oisty c h a r a k te r p o sła n n ic tw a każdego z a k o n u w y ra ż a się n ie ty lk o w sw o isty m sty lu uśw ięcania, a le i w sposobach ap o sto ło w an ia, sk o n k rety z o w an y c h często ich w ła s n ą i o b ie k ty w n ie stw ie rd z a ln ą t r a d y c ją (ND 11). P ielę g n o w an ie ty c h w łasn y ch o drębności i w łaściw ego ' sobie p o sła n n ic tw a w ym aga, zw łaszcza w spółcześnie, szczególnej tro sk i (także i ze stro n y biskupów ), by n ie n a ra ż a ć ich n a p o m n ie jsz en ie lu b zam azan ie przy w łąc za n iu zakonów w życie i d ziałalność K o śc io ła 20.
Z d ru g ie j je d n a k stro n y p a m ię ta ć trze b a, iż k aż d y c h a ry z m a t w y m a g a ustaw iczn ej czujności jego uczestników oraz ro z tro p n e j u m ie - . jętn o ści d ostosow yw ania go do „okoliczności znaków czasu”, k tó re ro
dzą now e za d an ia K ościoła i p o trze b y ludzi, zaw sze niero zd zieln ie zw iązanych z ud ziałem w K rz y żu C h rystusow ym . R ozum ieć to n ależy zarów no w sensie w sp ó ln o to w y m ja k i in d y w id u a ln y m , gdy id z ie o p o szczególną osobę z a k o n n ą i jej osobiste d a ry i c h a ry zm a ty . W łaśnie z a d a n ia i p osługa w ładzy za k o n n ej zm ierza p rz e d e w szy stk im do tro s- . k i o n ie n aru szo n y d epozyt w łasnego in s t y t u t u 21.
K o m p e te n c je w e w n ę trz n e j w ładzy zako n n ej d ad z ą się w sposób a n a logiczny do w spólnego c a łe m u L u d o w i B ożem u c h a ra k te ru p ro fe ty cznego, k ap łań sk ieg o i k rólew skiego (KK 9, 10; 34—36) p o ró w n a ć z po tr ó jn ą fu n k c ją u rz ę d u p astersk ieg o : n a u c za n ia , u św ię ca n ia i rz ą d z e n ia w g ran ic ac h p rz y z n a n e j im przez K ościół a u to n o m ii (DB 35, 1) w o p arc iu io p ra w o p o w szechne i w ła sn e a p ro b o w a n e p rzez K ościół k o n s ty tu c je 22.
J e d n a k je st rzeczą pew n ą, że zakonnicy p ow ołani są w K ościele p rz e d e w szy stk im do tego, b y w łasn y m życiem d aw a li ja w n e św iadectw o
„pełnego o d d an ia się B ogu” oraz w K ościele — S ak ram e n cie ja w n ie
■wyznawali, „że św ia t n ie m oże się przem ien ić i o fiaro w ać się Bogu bez d u c h a ew angelicznych b ło g o sław ie ń stw ” (KK 31), w reszcie by ub o gacali ca ły K ościół w ła s n ą duchow ością d p o sła n n ic tw em , a w te n sposób winosild w łasn y w k ła d w bu d o w ę C iała — C h ry stu sa, w czym
a grzeszników n aw ra c a ją c e g o do cnoty, b ąd ź błogosław iącego dzie
ciom i d o b rze czyniącego w sz y stk im ” (ND 10; K K 46).
20 D ok u m en t w ylicza n a stę p n ie cechy au ten ty czn eg o c h a ry zm a tu , k tó ry choć n ie ra z bu d zi sprzeciw y otoczenia, je d n a k w nosi isto tn e i n o w e w arto śc i w życie K ościoła. P o r. ND I, 12.
21 „W ładza ich w yw odzi się od D ucha P ań sk ieg o , w p o w iąz an iu ze św ię tą H ie ra rc h ią n a d a ją c ą I n s ty tu to w i k an o n icz n ą e re k c ję i z a tw ie r
d za ją cą w sposób a u ten ty c zn y osobną jego m isję” (ND I, 13).
22 D ok u m en t p o d a je w k o le jn y c h p u n k ta c h a, b, c, szczegółow e .kom
p e te n c je przełożonych w n au czan iu , u św ięcan iu i rz ą d zen iu w sp ó ln o tą — zob. ND I, 13.
1 1 1] R e la cje m iędzy b isk u p a m i i z a k o n n ik a m i 91
.n ajd o b itn iej w y ra zić się m oże u dział i ro la zakonów w sa k ra m e n ta l
n e j w spólnocie K ościoła,23.
e) W s p ó l n a m i s j a b i s k u p ó w i z a k o n n i k ó w w p o s ł a n n i c t w i e L u d u B o ż e g o .
P o d staw o w ą i w sp ó ln ą m isją całego L u d u Bożego — a w ięc b is k u p ó w , św ieckich i zako n n ik ó w — k tó ra sta n o w i „ja k b y se rc e całe
go m is te riu m K ościoła” je st a p o s t o l s t w o . W szyscy bow iem , ta k .p asterze ja k osoby św ieckie i zakonne, zgodnie z w łaściw y m sobie p ow ołaniem , w ez w a n i zostali do ap o sto lstw a w ypły w ająceg o z m iło ś
c i Ojca, a p o d trzy m y w a n eg o przez D ucha ożyw iającego n ie ty lk o po- .szczególne osoby, a le i kościelne w sp ó ln o ty oraz in s ty tu c je 24.
N ie id z ie tu w sza k że o z e w n ętrzn ą ty lk o działalność ap o sto lsk ą c a łe g o L u d u Bożego, lecz ta k ie in ic ja ty w y p a s te rsk ie i m isjo n arsk ie, k tó r e w sposób pod staw o w y w y p ły w a ją z u cz estn ictw a w m is te riu m K ościoła i są ja k gdyby k o n ty n u a c ją p rze z K ościół m isji sam ego C h ry s tu s a w d zieja ch św ia ta (ND 15). W ta k im u ję ciu ap o sto lsk iej m isji L u d u Bożego (szczególnie zakonów ) ro la p o d sta w o w a p rz y p a d a m od
l it w i e i k o n te m p la c ji nie ty lk o zbaw czych p la n ó w Boga, a le i „zn a
k ó w czasu w św ie tle E w an g e lii” — w czym p rzo d o w ać w in n i za k o n nicy, p ow ołani do tego, „by byli ja k b y m istrz am i w m o d litw ie” 2S.
W re a liz a c ji z a d ań i dzieł ap o sto lsk ic h zw rac ać n ależy u w ag ę n a p o trz e b ę różn ico w an ia fo rm p rac y ap o sto lsk iej w zależności od okolicz- .ności h isto ry czn y ch i k u ltu ro w y c h ta k sam ego K ościoła, ja k i lu d ó w do k tó ry c h sk ie ro w a n e je st apostolstw o, oraz n a p o trzeb ę a d a p ta c ji n ie ty lk o sam ej posługi biskupów i k ap łan ó w , a le zw łaszcza fo rm życia i a k tu a liz a c ji m eto d ap o sto lstw a zakonów czynnych, diziałających zw ła
szcza w sk a li m ięd zy n aro d o w ej (ND 17)26.
D otyka też d o k u m e n t (ND 18) w ażnego p ro b le m u w za jem n y ch r e la c ji w p rac y ap o sto lsk iej m iędzy w arto śc ia m i p o w s z e c h n y m i i p a r t y k u l a r n y m i tk w ią cy m i w „m iste riu m K ościoła” pow szech
nego i p a rty k u la rn e g o , re a lizo w a n y m i w k o n k re tn y c h śro d o w isk ach i regionach. T a k ja k K ościół pow szech n y „ n ie je st su m ą czy fe d e ra c ją p a r ty k u la r n y c h K ościołów ” (Evang. nuint. 62), a le p e łn ą obecnością
23 K ażdy (instytut sw oim i o ry g in aln y m i cecham i u bogaca K ościół — s tą d p o trz e b a eklezjalnego n a s ta w ie n ia u zako n n ik ó w (DZ 14, DB 35, .2), p rzełożeni zaś m a ją obow iązek tro s k i o w iern o ść członków w obec c h a ry z m a tu Z ałożyciela i jego ciągłej odnow y (DZ 2d, 14 i 18; ND
14).
24 „D uch zaś p o d trz y m u je to zad an ie „ożyw iając kościelne in s ty tu cje ja k b y ich dusza, i w sączając w se rc e w ie rn y c h tego sam ego du ch a m isy jn eg o ja k im w iedziony był sam C h ry stu s” (ND 15, DM 4).
25 S łow a P a w ł a V I w y p o w ied z ian e dn. 28. X . 1966 i sk ie ro w a n e d o w szy stk ich osób zak o n n y ch — por. ND 16.
26 „... w sp ra w ie sto su n k ó w m iędzy b isk u p a m i i za k o n n ik a m i prócz różności fu n k c ji (DA 2) i c h a ry zm a tó w (KK 2) n ależ y b ra ć pod b acz
n ą u w ag ę ta k ż e k o n k re tn e różnice zachodzące w o b rę b ie n a ro d ó w ” (ND 17).
92 O. F. Pasternak [12!
na każd y m m iejscu „jednego i un iw ersaln eg o S a k ra m e n tu zb a w ien ia”' (Evang. ra jn t. 54) — ta k i rola zakonników w e w sp ó łd z iałan iu z b i
sk u p a m i p o w in n a zm ierzać do tego, aby w y ra ża ć cały Kościół, oraz:
w łaściw ą d an e m u zakonow i m isję z u w zględnieniem w łaściw ości k u l
tu ro w y c h i ja k gdyby „z ap o trz eb o w an ia” danego reg io n u lu b n a ro du. T ak bow iem ja k w a rto śc i K ościoła pow szechnego w zb o g a ca ją K o ś
cioły p a r ty k u la r n e — ta k z d ru g iej stro n y w arto śc i K ościołów p a r ty k u la rn y c h w zb o g acają K ościół pow szechny. Ten je d n a k sk o m p lik o w an y proces w zajem nego k o m p le m e n tarn eg o oddziaływ ania, w ym aga w sp ó ł
p ra c y i w sp ó łd z iałan ia b isk u p ó w i zakonników . Do bisk u p ó w n a le ż y p ra w id ło w a ocena ro li m iejscow ych w arto śc i k u ltu ro w y c h dla żyoia.
i ro z w o ju .ich w łasn y ch K ościołów p a rty k u la rn y c h , zaw sze o tw arty c h r.a w p ły w y K ościoła pow szechnego — zakonnicy zaś, choćby w yjęei.
spod ju ry sd y k c ji biskupów , u w zg lę d n ia jąc y je d n a k te założenia ■— „po
w in n i się czuć u cz estn ik am i ro d zin y d ie ce zja ln ej” (DB 34) jako odpo
w ied z ia ln i i gotow i do koniecznej dla tego dzieła ciągłej a d a p ta c ji -7.
Do zakonów i zakonników też (uczestników ch ary zm atu ), któ rzy przez sw o ją k o n se k ra c ję są całkow icie w o ln i i m ogą d o brow olnie opu ście w szystko, „by iść n a k ra ń c e św ia ta i głosić E w an g e lię” , 28 należy w p ierw szy m rzędzie p o d ejm o w an ie now ych a o ry g in aln y ch in ic ja ty w ap o stolskich, a n a w e t ek sp ery m en tó w w K ościele i d an y m regionie k ościel
n y m w obliczu laicyzującego się św ia ta (ND 19). Rola je d n a k k o o rd y n u ją c a ty c h różn y ch in ic ja ty w i d ziała ń apostolskich, jeśli m a ją b y t ow ocne, o g n isk u je się w K ościele w trze ch o śro d k ach k o o rd y n a c y j
nych: S tolica św ięta, D iecezja oraz w odpow iednim za k resie K o n fe
re n c ja B iskupów (DB 11, 38), przy czym p rzy każd y m z ty c h ce n tró w u sta n o w io n e być m ogą „in n e o rg an y k o o p era cji w zależności od p o trz e b ek lezjaln y ch czy re g io n a ln y c h ” (ND 20).
Rzecz ja sn a, w y m ag a to w sp ó łp racy h ie ra rc h ii kościelnej i zak o n ó w n a w szy stk ich szczeblach, ale w y m ag a też k o o p era cji m iędzy sobą sa m ych zakonników . C elow i te m u służyć w in n y u sta n o w io n e przez S to licę św ię tą (REU 73, 5; DZ 23) „R ady P rzełożonych W yższych i G ene
r a ln y c h ” zarów no n a szczeblu lo k aln y m ja k i u n iv e rs a ln y m 20, po
zo stające w określonej w sp ó łp rac y z K o n fe re n cjam i B iskupim i w o p a r
ciu o u sta le n ia Stolicy św iętej.
T ej w sp ó łp racy i k o o rd y n ac ji d ziała ń n ie p o w in n a p rzeszk ad zać e g z e m p c j a, k tó rą papież ze w zględu na dobro K ościoła p rzy zn ał n ie
27 W ynika stąd konieczność popierania, p rzez zako n n ik ó w pow o łań do k le ru diecezjalnego — n ie ty lk o do życia konsek ro w an eg o —• o raz p o trz e b a w łaściw ej fo rm a c ji w ty m k ie ru n k u , k tó ra toy u w z g lę d n ia ła sp ecy fik ę danego re g io n u oraz w łaściw e d an y m in sty tu to m p o sła n n ic
tw o (ND 18).
28 P o r. E va n g elii n u n tia n d i n. 69.
29 Ich zad an iem je st m . in. w łączan ie życia zakonnego w całokształt, m isji K ościoła, d o sta rc z a n ie su g estii i in ic ja ty w do w sp ó łp rac y itp . fND 21).
|1 3 ] Relacje między biskupam i i zakonnikam i 93
k tó ry m ro dzinom zak o n n y m (KK 45; DB 35, 3), by m ogły one lep iej w y ra ża ć sw o ją tożsam ość .i zarazem w szerszym z a k resie służyć d o b ru p o w sze ch n e m u ca łe j ek lez jaln ej w spólnoty 30, pozostając do dyspozycji
■Ojca św. w a sp e k ta c h całego K ościoła, a ta k ż e w o k reślonym za k resie słu ży ć d o b ru K ościołów p a rty k u la rn y c h w g ra n ic a c h ok reślo n ej lo k a l
n e j ju ry sd y k c ji (DB 35, 3). Je d n a k zakony w y ję te , w y ra ż a ją c w szcze- -gólny sposób p rzy w ią z a n ie do O jca św., b ę d ą ta k ż e u siln ie sta ra ć :się d aw a ć św iadectw o w łasnego p o sła n n ic tw a w rodzinie d iecezjaln ej uw łaszcza w d ziedzinie działalności apo sto lsk iej, co p o w in n i ta k ż e b i
s k u p i u zn aw ać i cenić (ND 22) dla ożyw ienia i spotęgow ania zapału apostolskiego w K ościele p a rty k u la rn y m .
R ola b isk u p ó w w k o rz y sta n iu z te j pom ocy zakonów i k o o rd y n o -
■waniu w ysiłk ó w ap o sto lsk ich je st w K ościele p a rty k u la rn y m p o d sta w o w a i in sp iru ją c a . P o w in n i oni je d n a k uw zględniać w k o rz y sta n iu te j pom ocy h ie ra ch ię w a rto śc i w łaściw y ch d la życia zokonnego i sa m ego n ależ y cie pojętego ap ostolstw a. W śród ty c h w arto śc i w pełni re s p e k to w a n y c h (zw łaszcza odnośnie zakonników ) p o w in n a być n a j
p ie rw m o d l i t w a (KK 26, 27, 41), w y ra ż a ją c a się często w ta k n ie o d zo w n y c h d la ożyw ienia życia eklezjaln eg o zak o n ach k o n te m p la c y j
n y c h (ND 23 )31.
N astę p n ie n ie n ależy n ig d y w kościołach p a rty k u la rn y c h i zakonach tra c ić z oczu poczucia j e d n o ś c i z cały m K ościołem pow szechnym •—
n a d to w zak o n ach — jedności w p o sła n n ic tw ie w łasn y m całego in s ty tu tu , z k tó re j to jedności, p rzy ra c jo n a ln y m uw zględ n ien iu regionalizm u i p a rty k u la ry z m u nie n ależy n igdy rezygnow ać. M ogłoby to bow iem n a r a z ić zaró w n o w sp ó ln o tę d ie ce zja ln ą ja k i zak o n n ą n a „niebezpieczeń
s tw o jało w ej iz o lac ji”, a z d ru g iej stro n y u tr a tę w łasn ej tożsam ości i au to n o m ii (Evang. n-unt. 64) 32.
Z re la cjo n o w a n e w yżej założenia d o k try n a ln e , k tó re sto ją u p o d sta w
■współdziałania b isk u p ó w i zako n n ik ó w w odnow ie posługi p a s to ra l
n e j w K ościele, sta n o w ią rów nież p o d sta w ę fo rm u ło w a n ia p ra k ty c z n y c h n o rm i d y rek ty w , stan o w iący ch d ru g ą część om aw ianego d o k u m e n tu .
30 E gzem pcja n ie p o w in n a stan o w ić p rzeszkody dla k o o rd y n ac ji p a ste rs k ie j, służy bow iem te m u „aby O jciec św. m ógł posługiw ać się za
k o n n ik a m i dla d o b ra całego K ościoła, in n a zaś m ia ro d a jn a w ła d z a dla -dobra K ościołów w ra m a c h w łasn ej ju ry s d y k c ji” (DB 35, 3; ND 22).
31 S p ecyfika k u ltu ro w a ii p a s to ra ln a kościoła p a rty k u la rn e g o p o w in n a być ta k ż e u w zg lę d n ia n a w procesie fo rm a c y jn y m osób po św ięca
jący ch się dziełu p a s to ra ln e j odnow y (por. ND 23).
32 O becne czasy w y m a g a ją od zako n n ik ó w ch a ry z m a ty c z n e j a u te n ty czn o ści, ja k ą odznaczali się ich .Założyciele, dotyczy to zw łaszcza po
s łu g iw a n ia „m aluczkim i u b o g im ” (por. ND 23).
94 O. F. P asternak [141 2. Dyspozycje i dyrektywy
Z godnie z założeniem a u to ró w d o k u m e n tu — poniższe n o rm y słu żyć m a ją lepszem u ułożeniu w za jem n y ch stosunków m iędzy b isk u p a m i i zakon n ik am i, a k o n se k w e n tn ie przyczynić się do b u d o w an ia „sam e
go G iała C hry stu so w eg o ” — K ościoła. P o w ta rz a ją one n ie k ie d y is t
n ie ją c e ju ż n o rm y p raw n e, n ie u c h y la ją też o b o w iązujących dotąd.
a w y d aw an y c h <przez S tolicę św. przepisów w o k resie p o so b o ro w y m . Z g ru p o w a n e zostały w okół trz e c h u zu p e łn ia ją cy ch się dziedzin w sp ó ł
d ziała n ia : fo rm a cji, p asto ra ln e g o działan ia, k o ordynacji.
a) F o r m a c j a . Z godnie z p rz y ję ty m w części d o k try n a ln e j założe
n iem (I, 2) — „P apież i b isk u p i p ełn ią w K ościele n ajw y ższy u rz ą d au ten ty c zn y c h nau czy cieli i uśw ięcicieli całej społeczności w iern y c h "' (a wiięc i zakonników ), przełożeni zaś zak o n n i m a ją oddzielną władzę- k ie ro w a n ia w łasn y m in s ty tu te m33 ii ciąży n a n ic h szczególny o bow iązek tro sk i o w łaściw ą d la danego in s ty tu tu fo rm a c ję członków . T ak je d n i ja k i drudzy, zgodnie ze sw ym i k o m p e ten c ja m i i w h a rm o n ijn e j w spół
pracy — p o w inni daw ać p ierw szeń stw o obowiązkowli n ależ y tej fo r m acji.
B iskupi ze sw ej stro n y (w zgodzie z p rzełożonym i zakonnym i) obo
w iąz an i są szerzyć w śró d sw oich księży, w iern y c h i m iejscow ych osób zak o n n y ch głębsze p o zn a n ie i p rze ży w an ie „ m iste riu m K ościoła” i jego s tru k tu ry , obecności w n im D ucha św iętego, dla któ reg o to celu o r
ganizow ać w in n i zespoły i sp o tk a n ia służące zw łaszcza p ogłębieniu życia m odlitw y. W spólnoty zak o n n e zaś (szczególnie kontem placyjne)- zgodnie z d u c h e m w łasnego in sty tu tu (DZ 7; DM 40) po w in n y po
m agać w spółczesnym ludziom w u p ra w ia n iu m odlitw y i pielęgnow aniu, życia duchow ego, na k tó re is tn ie je w śró d w ie rn y c h ta k w ielk ie zapo
trz e b o w a n ie 34.
N a przełożonych zakonnych ciąży n ad to pow ażny obow iązek troski, o w y trw a n ie w p o w o łan iu sw oich w spółbraci, przez w p ro w a d za n ie
— zgodnie z p o trze b am i i w ym ogam i w spółczesnych czasów — u z a sad n io n y ch u le p sze ń :i in n o w ac ji (zw łaszcza k u ltu ro w y c h i socjalnych)
— je d n a k n ie o sła b ia ją c y c h za k o n n ej k o n sek racji. W szystkie te a d a p ta cje , ja k i stu d ia sp ecjalisty czn e członków służyć w in n y p o sła n n ic tw u danego in s ty tu tu i d o b ru całego K ościoła, a n ie osobistym , ty lk o u p odobaniom członków (ND 26). Położyć te ż należy duży nacisk, p rzy p o d ejm o w an iu ciągłej fo rm a c ji osób zak o n n y ch n a a u te n ty z m
33 W ynika z tego, że n iezależn ie od tego, iż n iek ó trzy przełożeni z a konów k le ry c k ich uczestniczą w ju ry sd y k c ji b isk u p a — w szyscy oni m a ją n a d to z n a d a n ia S tolicy św. osobną w ład zę rzą d zen ia i k ie ro w a n ia w łasn y m in s ty tu te m w oparciu o p ra w o p o w sze ch n e i k o n sty tucje.
34 J e s t tu nałożony p ew ie n no w y obow iązek oddziaływ ania ap o sto l
skiego zakonów k o n te m p la c y jn y c h pirzez u ła tw ia n ie w ie rn y m u cz estn ic
tw a w ich litu rg ii, z zachow aniem je d n a k przepisów o k la u z u rz e z a k o n n ej (ND 25).
([15] Relacje między biskupam i i zakonnikam i 95
ślu b ó w u bóstw a, posłu szeń stw a d czystości oraz zw iązanego z nim i św ia d e c tw a b ra te rs k ie j m iłości i je d n o ś c i35.
T ro sk a o w iern o ść w p o w o łan iu każdego in s ty tu tu ciąży n ie ty l
ko n a przełożonych, a le i b isk u p a ch , k tó rzy w ty m celu n aw ią ż ą k o n ta k ty z przełożonym i zakonnym i w d u ch u jedności z n a u k ą i za
m ie rzen iam i papieża, D y k asteriam i S tolicy św. o raz in n y m i b isk u p a mi. B iskupi też w ra z ze sw ym k le re m p o w in n i p o p ie ra ć i b ro n ić w spól
n o t zakonnych, w y chow yw ać k a n d y d a tó w do życia k o n sek ro w an eg o - oraz strzec w łaściw ej k ażd em u in sty tu to w i duchow ości i p o słan n ictw a apostolskiego' {ND 28).
S zereg szczegółow ych d y re k ty w p o d a je d o k u m e n t w k w estii sta łe go p o g łę b ian ia znajom ości a k tu a ln e j p ro b le m a ty k i teologicznej (zw ła
szcza soborow ej eklezjologii) przez osoby z a k o n n e (jak z d ru g ie j s tr o n y p o g łę b ian ia znajom ości życia zakonnego przez k le r diecezjalny), za co odpow iedzialnym i czyni zarów no b isk u p ó w ja k i przełożonych za
konnych, p o stu lu ją c w za jem n e ich w sp ó łd z iałan ie n a ty m polu. P o g łęb ian iu znajom ości te j p ro b le m a ty k i służyć m a ją : zjazdy sam ych b i
skupów i przełożonych zak o n n y ch pośw ięcane te j p ro b lem aty c e; spec
ja ln e k u rsy d la d u ch o w ie ń stw a diecezjalnego i zakonnego; stu d ia i ek sp ery m en ty służące fo rm a c ji b rac i i sió str zakonnych; o p raco w y w a
nie odpow iednich d o k u m en tó w d u sz p aste rsk ich o te j p ro b lem aty c e dla re fle k s ji w iern y c h — przy czym do ak ty w n eg o u d ziału w ty c h w szy st
k ich a k c ja c h w ciągać należy w szy stk ich w spółbraci, w y k o rz y stu ją c w ty m celu d o stę p n e śro d k i m asow ego przek azu , zjazdy, kon feren cje,, egzorty i t. p. (ND 29) 30.
D ok u m en t odróżnia zatem fa rm a c ję k o ś c i e l n ą i z a k o n n ą , do k tó re j zobow iązuje zarów no k le r d iecezjalny ja k i osoby zak o n n e (ND 30), od pogłębionej fo rm a c ji d o k t r y n a l n e j w za k re sie p ro b le m a ty k i zw iązanej z p ow ołaniem k a p ła ń sk im i zak o n n y m (ND 31), k tó ra m a m iejsce zazw yczaj w u n iw ersy te ck ich lu b im podobnych w yż
szych o śro d k a c h n au k o w y ch , n a d k tó ry m i tro sk ę spraw ow ać w in n i w sp ó łd z iałają c w ty m zarów no b isk u p i ja k i przełożeni zakonni, zw ła
szcza gdy są to m iędzydiecezjalne lub m iędzyzakonne ośrodki, za p ew - ■
35 W y d a je się w y n ik a ć z tego p o stu la t „ciągłej fo rm a c ji” w zakonach (dotąd w o k resie stu d ió w i ju n io ra tu ), co je st całkow icie u za sa d n io ne. P o w tó rzo n a je s t ró w n ież d y re k ty w a (DZ 8; DM 25) o skutecznym i ciąg ły m u w zg lę d n ia n iu w fo rm a c ji w zakonach czynnych e lem e n tu apostolskiego (ND 27).
36 Od sam ego p oczątku fo rm a c ji k o śc ieln ej i zako n n ej pow inno być ■ pro w ad zo n e sy stem a ty cz n e stu d iu m : M isteriu m C h ry stu sa, s a k ra m e n - ta ln o śc i K ościoła i życia zakonnego w K ościele, n ad to sp ecyfika k o ścioła p a rty k u la rn e g o i w łasnego in s ty tu tu zakonnego. T akże du ch o w n i d iecezjalni m a ją się zazn a ja m iać z p ro b le m a ty k ą życia zak o n n e- - go a n ie k tó rzy z n ich —■ z k ie ro w n ic tw em duchow ym osób zakonnych
(DFK 10; DM 39; ND 30).
96 O. F. P asternak [16]
n ia ją c o d p o w ied n ią fo rm a c ję p erso n e lu dydaktycznego ja k i r a c jo n a l
ny dobór w łaściw ych śro d k ó w 37.
W reszcie od fo rm a c ji d u s z p a s t e r s k i e j , u w zg lę d n ia jąc ej w szech
s tro n n ie lu d z k ie i re lig ijn e w a ru n k i lokalne, k tó re j rea liz a c ją obarcza ta k ż e b isk u p ó w p rzy w spółudziale k o m p e te n tn y c h osób zak o n n y ch ■— polecając im tw o rz e n ie w ty m celu odpow iednich k o m isji stu d ió w i o- śro d k ó w b a d a ń (ND 32).
O sobnym zagadnieniem , u ję ty m w szereg p rak ty c zn y c h d y rek ty w , je st w za jem n y sto su n ek zakonów do bisk u p ó w i odw rotnie. O bow iąz
k ie m osób zakonnych w re la c ji do b isk u p ó w p o w in n a być „postaw a o tw arto śc i i uległości w sto su n k u do M ag isteriu m H ie ra rc h ii i u ła tw ie n ie bisk-uipom w y k o n y w an ia posługi au ten ty c zn y c h n auczycieli oraz św iadków B oskiej i k ato lic k iej p ra w d y ” (KK 25). S tą d p u b lik o w a n ie k sią że k i d o k u m en tó w w zak o n n y ch o śro d k a c h1 w ydaw niczych podlega n o rm o m o k reśla ją cy m u p ra w n ie n ia o rd y n ariu sz ó w m iejsca w ty m przedm iocie, w y d an y m przez św. K o n g reg ację dla N au k i W iary (dn.
19.I I I .1975 r.). N adto p u b lik a cje w ew m ątrzzakonne, ale d o tyczące sp ra w so c jaln y ch czy relig ijn y ch , a d o stę p n e dla ogółu w iern y ch , pow inny być ta k ż e k o n su lto w a n e z k o m p e te n tn y m i o rd y n ariu sz am i. O ni też otaczać w in n y szczególną o pieką osoby zak o n n e ty c h in sty tu tó w , k tó re z a jm u ją się „sek to rem w y d aw n ic tw i środków m asow ego p rz e k a z u ”, cz u w ają c n ie ty lk o n ad ich fachow ością, a le p rz e d e w szy stk im ek lez
ja ln ą odpow iedzialnością.
Nie w olno ta k że p rze ciw sta w iać życia zakonnego s tru k tu ro m ek lez jal- r y m lu b je od siebie uniezalżniać — w ty m sensie, ja k o b y m ogły istnieć oddzielne dw ie ró żn e rzeczyw istości: ch ary zm a ty cz n a i in s ty tu cjo n a ln a — ta k bow iem owe d u ch o w n e d a ry ja k i s tr u k tu r y ek lez jaln e sta n o w ią d w ie stro n y je d n ej rzeczyw istości (K K 8; ND 34). C elow i te m u służyć w in n a w iern o ść zako n n ik ó w duchow ości w łasnego in s ty tu tu oraz p e łn e p o słuszeństw o w ład z y H ie ra rc h ii (DZ 2; K K 12). T ak bow iem b isk u p (jako p a ste rz diecezji) ja k 1 przełożeni zak o n n i (od
p o w iedzialni za sw ój in sty tu t) p o w inni w d ra ż a ć osoby zak o n n e w życie K ościoła p a rty k u la rn e g o i znajom ość odnośnych zarząd zeń kościelnych, a gdy id z ie o przełożonych zak o n n y ch — ta k ż e p o p ie ra ć p o n a d n a ro dow ą jedność w łasnego in s ty tu tu o raz uległość w zględem n ajw yższych jego przełożonych (ND 35).
b) Z a s a d y p a s t o r a l n e g o w s p ó ł d z i a ł a n i a . R o z p a try w a n e one być w in n y w dw óch a sp ek ta ch : p astersk ic h i zakonnych. G dy idzie o p ierw szy asp ek t, u w y p u k la ją c y rolę i za d an ia b isk u p a i niezbędne tu d y rek ty w y , to w y p ły w a ją one z fa k tu , iż „u rząd b isk u p i stan o w i k iero w n iczą zasadę p astersk ieg o dynam izm u całego L u d u Bożego” (ND 35—36), choć i przełożeni zak o n n i 'podejm ow ać w in n i in ic ja ty w y i dzia-
37 W ty m celu p o stu lu je się o p rac o w a n ie sta tu tó w w ym ienionych ośrodków naukow ych, w k tó ry c h były b y ro zg ran ic zo n e p ra w a i obo-
•-wiązki osób oraz k o m p e ten c je biskupów i przełożonych (ND 31).'
117 ]
R elacje między biskupam i i zakonnikam i 97Ja n ia p a s to ra ln e zgodnie z p rz y p a d a ją c ą im k o m p e ten c ją . Zw łaszcza, ż e ro d zin y zak o n n e (jak stw ie rd z a S obór — DB 34) p rzy n a leż n e do ro d zin y d iecezjaln ej „św iadczą w ie lk ą pom oc św iętej H ie ra rc h ii” a w ra z
~z w z ra sta ją c y m i w spółcześnie p o trze b am i — św iadczyć jej w in n y co
r a z w ię c e j38.
W y n ik a stą d konieczność u z g a d n ia n ia te j p a s to ra ln e j pom ocy i dzia
ła ln o śc i zakonów z w łaściw y m i b isk u p a m i inie ty lk o w faz ach k ońco
w y ch , a le i p rzy p ro g ra m o w an iu ty c h działań. K sięża zakonni bo
w ie m p rzy n a leż n i do diecezjalnego p re z b ite riu m „należą w p ew ie n sposób do k le ru d iecezjalnego” (KK 2,8; DB 11, 28, 3 n.) i dlatego w sw ej p a s to ra ln e j działalności p o w in n i być ściślej zespoleni z d u ch o w ie ń stw e m i m iejscow ym i bisikupam i. T e no w e w ięzy b ra te rs k ie j w spółpracy- p a s to ra ln e j n ależ y zatem popierać, pogłębią one bow iem sam ośw iadom ość całego K ościoła p a rty k u la rn e g o i p o trz e b ę w z a je m n e go św iadczenia usług (ND 37). D latego przełożeni zakonni w in n i znać d o b rz e n ie ty lk o u zd o ln ien ia d,o tego ro d z a ju zad ań sw oich członków , a le i p o trze b y diecezji, b y po u zgodnieniu z b isk u p e m w łaściw ie ro z
m ieszczać podległy sobie perso n el zakonny (ND 38). P rz ed m io tem u p rz y w ile jo w a n e j ich w sp ó łp rac y pow inno być p rz e d e w szy stk im dzieło k r z e w i e n i a p o w o ł a ń (DK 11; DZ 24; D FK 2), b y k ażdy m ógł sk u te cz n ie odpow iedzieć n a głos Bożego w ezw an ia czy to do służby w zakonie czy też w diecezji — je d n a k pod k ie ru n k ie m b isk u p a n a leży k o o rd y n o w a ć różne in ic ja ty w y (rodziców i w ychow aw ców , k a p ła n ó w i osób zakonnych) w ty m przedm iocie, ,nie lekcew ażąc zw łasz
cza konieczności m o d litw y o pow ołania. N a sk u te k b ra k u pow ołań w n ie k tó ry c h reg io n a ch — b isk u p i w ra z z przełożonym i zak o n n y m i n ie ch s tw a rz a ją „now e sposoby p rac y ap o s to lsk ie j”, n ie lekcew ażąc w sza k że w y p ró b o w a n y ch sposobów tra d y c y jn y c h (nauczanie szkolne, m isje ludow e, posługi w szp ita lac h itp.) odpow iednio w d u ch u S oboru m o d e rn izo w an y c h (ND 4 0 )S9.
Szczególną tr o s k ą otoczyć W inni b isk u p i „jako liiturgow ie w K o
ściele lo k a ln y m ” (KL 22, 41) i przełożeni zak o n n i (jako zw ierzchnicy w obec członków sw o jej w spólnoty) w szelk ie in n o w a c je n a polu l i t u r g i c z n y m , b y położyć k re s n ad u ży cio m i b y odnow a litu rg ic z n a p rz e b ie g a ła w sposób p raw id ło w y . Z akonnicy w in n i tu szczególnie p a m ię ta ć, że w te j d ziedzinie p o d le g ają n o rm o m S tolicy św iętej oraz p rz e p isom m iejscow ego o rd y n a riu sz a w y d an y ch w p rzedm iocie „p u b liczn e
go w y k o n y w a n ia k u ltu ” (ES I, 26, 37, 38; ND 43).
38 G dzie istn ie je w ięcej o b rządków — zakonnicy u z g a d n ia ją sw oją p a s to ra ln ą d ziałaln o ść w zględem w iern y c h in n y c h obrządków , z -bisku
p a m i tychże ob rząd k ó w (ES I, 23; ND 36).
39 T e „n o w e sposoby” w y m a g a ją uprzed n ieg o w nikliw ego stu d iu m co do ic h p r z y d a t n o ś c i i skuteczności, zgodności z M agisterium K o
ścioła i du ch em in sty tu tu , a po w p ro w a d ze n iu p o w in n y b y ć ciągle r e w id o w a n e ii u d o sk o n a la n e w e w za jem n y m d ialogu biskupów i p rz e łożonych (ND 41—42).
7 — P ra w o K a n o n ic z n e
