Mszywioły z zagłębień po skałotoczach z miocenu Skotnik koło Buska

(1)

R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T o m ( V o l u m e ) X X X V I — 1966 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 4 K r a k ó w 1966

JERZY MAŁECKI

M S Z Y W T O Ł Y Z Z A G Ł Ę B I E Ń P O S K A Ł O T O C Z A C H Z M I O C E N U S K O T N I K K O Ł O B U S K A

(Tabi. X X V III—X X IX i 5 fig.)

Miocene Bryozoa from the Borings of Lithophags of Skotniki near Busko, Central Poland

(PI. X X V I I I —X X I X and 5 Figs.)

S t r e s z c z e n i e : Autor opracował fau n ę m szyw iołów w ystępu jącą w w y d rą  żeniach skałotoczy w otoczakach jurajskich w osadach m ioceńskich w okolicy Skotnik.

P rzez obszar niecki n id ziań sk iej przebiegała lin ia brzegow a m orza tortońskiego. T u taj też zachow ały się osady lito ra ln e z tego m orza. O sady te to u tw o ry piaszczyste, żw irow e lu b w apienne z licznym i otoczakam i, głów nie w apieni kim erydzkich, piaskow ców glaukonitow ych cenom anu oraz m arg li i czertów tu ro n u .

D r A. R a d w a ń s k i prow adzący badania nad m ioceńskim i utw oram i brzegow ym i n a tra fił w szeregu punktów na odsłonięcia tak ich zlepieńców7 złożonych głów nie z otoczaków skał g ó rn o ju rajsk ich . Jednym z takich punktów je st głazow isko klifow e, dolnotortońskie, odsłonięte na G órze Z ajęczej w S kotnikach D użych koło B uska ( R a d w a ń s k i , 1964, 1966).

G łazow isko to pow stało w w yniku ak u m u lacji m ateriałó w pochodzących ze zniszczenia k lifu , k tó ry leżał p arę km na południe od dzisiejszych odsło

nięć. M ateriał lito ra ln y b y ł przenoszony ze stre fy k lifu przez p rąd y szto r

m owe w bruzdę leżącą na jego przedpolu. Z aw arta w spoiw ie głazow iska fauna oraz osady p rzy k ry w ające je w ciągłości sedym entacyjnej — w a

pienie litotam niiow e i litaw skie są dow odem , że głazow isko je st osadem facji lito ra ln e j poziom u litotam niow ego (wg schem atu straty g raficzn eg o W. K r a c h a z 1962). M ateriały zaw arte w głazow isku w czasie p rzeb y w ania w stre fie lito ra ln e j b y ły siedliskiem bogatego i zróżnicow anego życia organicznego. Obok siebie żyły tu form y drążące i n arastające . W śród drążących (skałotoczy) w yróżnić m ożna ( R a d w a ń s k i , 1964, 1965): gąbki, w ieloszczety i m ałże. W śród n arastający ch n ato m iast w y

m ienić m ożna lito iam n ia, w ieloszczety, ślim aki oraz m szyw ioły.

W ym ieniony a u to r stw ierd ził n astęp u jący zespół organizm ów d rążą

cych i n arastający ch : O rganizm y drążące:

gąbki: Cliona aelata G r a n t

Cliona vastifica H a n c o c k Cliona virid is (O. S c h m i d t ) Cliothosa sp.

31 R o c z n i k P T G T o m X X X V I / 4

(2)

— 482 — w ieloszczety:

m ałże:

O rganizm y n arastające :

cienkie n ask o ru p ien ia rozm aitych litotam ndów w ieloszczety: Serpula subpacta R o v e r e t o

Pom atoceros trią u eter ( L i n n a e u s ) Pom atoceros sp.

ślim aki: V erm etus in to rtu s L a m a r c k

m szyw ioly: bardzo liczne, lista zam ieszczona w pracy.

W ydrążenia po obum arciu organizm ów , k tó re je w ytw orzyły, staw ały się m iejscem rozw oju kolonii m szyw iołow ych, k tó re je gęsto w yścielały sw ym i szkieletam i. W praw dzie na całej pow ierzchni otoczaków m ożna było stw ierdzić ślad y kolonii m szyw iołow ych, ale zachow ane w całości znaleziono głów nie na ścianach w ydrążeń. P o rozbiciu otoczaków , z po

szczególnych w ydrążeń w ypreparow ano bogaty i ciekaw y zespół m szy

w iołów , którego opracow anie podano w n in iejszej pracy.

W zespole m szyw iołów ze S kotnik oznaczył au to r 51 gatunków , z czego 22 przy p ad a na p rzed staw icieli rzędu C yclostom ata, a 29 n a ' C heilosto- m ata. Je śli chodzi o stosunek ilościow y kolonii z rzędu C yclostom ata, to stw ierdzam y, iż osobników z rzędu C yclostom ata je st nieporów nalnie m niej aniżeli z rzędu C heilostom ata. G atunki z rzęd u C yclostom ata są reprezen to w an e przez pojedyncze n ieraz osobniki, n ato m iast p rzed staw i

cieli gatunków z rzędu C heilostom ata je st n ieraz bardzo dużo. In k ru stu ją one m iejscam i gęsto w ydrążenia n ask o ru p iając się w 'kilku n ieraz w a rst

w ach. W jednym czasam i w ydrążeniu na n iew ielkiej przestrzeni: stw ierdzić m ożna obok siebie k ilk an aście gatunków . W ynika to zapew ne stąd , iż otoczaki, n a k tó ry ch ro zw ijają się kolonie m szyw iołow e, b y ły p rzez k ip iel m orza przetaczane, dzięki czem u w ydrążenia po skałotoczach, w których żyły m szyw ioły, d o staw ały się na spód, przez co u jścia jam ek b y ły z a ty kane, a m szyw ioły zn ajd u jące się tam obum ierały. G dy po pew nym czasie otoczak zm ieniał położenie, u jścia w ydrążeń znów odsłaniały się i staw ały się m iejscem rozw oju now ych kolonii m szyw iołów , k tó re o b rasta ły szkie

le ty poprzednio żyjących tu gatunków . Ta zm iana położenia otoczaków m usiała być częsta, gdyż zachow ane kolonie m szyw iołów złożone są zw ykle z n iew ielk iej ilości osobników . R ów nież położenie kolonii n a ściankach w ydrążeń nie je st przypadkow e. K olonie sk u p iały się zaw sze w pew nych częściach w ydrążeń, co zw iązane było zapew ne z najlepszym i w aru n k am i życiow ym i tam panującym i. W pew nych bow iem p a rtia c h stw ierdzam y n ie ra z k ilk a w arstw kolonii należących do ki/lku gatunków m szyw iołów , a pozostałe p a rtie w ydrążeń są zupełnie pozbaw ione m szyw iołów . P a rtie p o k ry te m szyw iołam i są n ieraz bardzo ograniczone, m iejscam i bard zo roz

ległe, zw iązane to je st w dużej m ierze z kieru n k iem ułożenia w ydrążeń po skałotoczach i ich kształtem .

Pólydora ciliata (J o h n s t o n) Pólydora hoplura. ( C l a p a r e d e ) P otam illa reniform is (O. F. M u l l e r ) G astrochaena sp.

Aspidopholas rugosa ( B r o c c h i ) A spidopholas sp.

Jouannetia sem icaudata (des M o u 1 i n s) Lithophaga lithophaga ( L i n n a e u s ) Lithophaga sp.

(3)

W szystkie oznaczone g atu n k i to form y stre fy lito ra ln e j głów nie tw o

rzące kolonie in k ru stu jące. N ieraz spotyka się rów nież drobne kolonie gatunków krzaczkow atych. K rzaczki p rzy tw ierd zały się do ścian zagłębień po skałotoczach obok gatunków in k ru stu jący ch . D zięki w ypełnieniu ja - m ek drobnym m ateriałem d etry ty czn y m zn ajd u jące się w nich szk ielety m szyw iołów zachow ały się w idealnym stan ie um ożliw iając tym sam ym dokładne ich oznaczenie.

O PIS FAUNY

Rodzina: Tubuliporidae J o h n s t o n , 1838 Rodzaj: T ubu lipora L a m a r e k , 1816

Tubulipora p artschii (R e u s s), 1847

(tabl. X X V III, fig. 7)

1847 D iastopor a partsch ii R e u s s : R e u s s , str. 52, tabl. VII, fig. 16, 17.

1877 D iastopo ra p a rts ch ii R e u s s : M a n z o n i , III, str. 13, tabl. XIV, fig. 55.

Materiał: 3 okazy.

W ym iary: średnica ujścia — 0,10—0,12 mm

szerokość w iązk i zoecjów — 0,12— 0,16 m m szerokość kolonii — 0,70— 1,0 mm.

O p i s

Z oarium płożące się, złożone z grubych reg u larn y ch gałązek zw ykle jednakow ej szerokości. N a górnej pow ierzchni kolonii ułożone są łukow ate grzebienie złożone z 3— 4 ru re k zoecjalnych. G rzebienie te są w ysokie w części ce n traln e j, a obniżające się n a boki. N a ich pow ierzchni w idoczne są d e lik a tn e zm arszczki. P rzestrzen ie m iędzy grzebieniam i są gładkie, boczne n ato m iast p o k ry te są w ielobocznym i kancellam i. G onozoecja duże rozlew ające się m iędzy grzebieniam i.

U w a g i

G atu n ek ten zbliżony je st do g atu n k u Tubulipora disticha M ic h ., 1847, różni się tym , iż jego w iązki zoecjalne są zaw sze złożone z jednego szeregu ru re k ta k w części początkow ej, jak i końcow ej. U Tubulipora disticha stw ierdza się grzebienie złożone z jednego lu b dw u szeregów ujść zoecjalnych, a w części końcow ej w iązki m ogą być n aw e t w ieloszeregow e.

W y s t ę p o w a n i e : m iocen niiecki w iedeńskiej i W łoch.

T ubulipora rarofasciculata C a n u & L e c .,, 1933

(tabl. X XV III, fig. 4, 8)

1933 Tubulipo ra rarofasciculata C. & L e c . : C a n u & L e c o i n t r e , (8), str. 169, tabl. X X X IV , fig. 7, 8.

Materiał: 4 okazy.

W ymiary: długość kolonii — 3—5 mm

średnica peristom ii — 0,10—‘0,12 mm długość peristom ii — ok. 0,30 mm.

O p i s

K olonia in k ru stu jąca , w achlarzow atego k ształtu . R urki zoecjalne cy lindryczne, w yraźne, pooddzielane są od siebie. P eristo m ie są zw ykle w ol

— 483 —

31*

(4)

— 484 —

ne, w zniesione ponad pow ierzchnię kolonii tw orząc rzadko rozm ieszczone grupy. B ardzo często poszczególne ru rk i sto ją pojedynczo. Gonozoecium . je st w ypukłe, gładkie o n iereg u larn y m konturze. O eciostom m ały okrągły um ieszczony je st na szczycie gonozoecium .

W y s t ę p o w a n i e : gatunek opisany z dolnego m iocenu F ran cji.

Rodzina: Heteroporidae W a t e r s, 1380.

Rodzaj: R e p to m u ltica va d’O r b ., 1854.

R eptom ulticava echinata C. & L e c ., 1934

(tabl. X X IX , fig. 3)

1934 R eptom u lticau a echinata C. & L e c . : C a n u & L e c o i n t r e , (8), str. 200, tabl. X X X IX , fig. 9— 13.

Materiał: 1 okaz

Wymiary: średnica ujścia — 0,10 mm ilość ujść na 1 m m 2 — 36— 38

O p i s

K olonia m asyw na o bardzo zm iennym kształcie, złożona z n ak ład a ją

cych się na siebie w arstw zoecjum , k tó ry ch ujścia ułożone są bezładnie na pow ierzchni kolonii. U jścia są okrągłe um ieszczone w zagłębieniach, k tó re otoczone są w yrostkam i stożkow atego k sz tałtu .

W y s t ę p o w a n i e : gatu n ek opisany z m iocenu F ra n c ji (helw et, torton).

Rodzina: Calloporidae N o r m a n , 1903 Rodzaj: Callopora G r a y , 1848

Callopora feń estra ta (R e u s s), 1847

(tabl. X X IX , fig. 8; fig. 1)

1847 Cellepora je n e s t r a t a R e u s s : R e u s s , (15), str. 97, tabl. X I, fig. 23.

1873 M em b ra n ip o ra fe n e s tr a ta R e u s s : R e u s s , (17), str. 180, tabl. IX, fig. 10.

Materiał: 3 okazy

ho — 0,32 m m Lz — 0,45— 0,48 mm W y m i a r y opesja lo _ 0)i 8 mm zoeci a l z _ 0,2 3-0,2 5 mm

O p i s

K olonia tego gatu n k u złożona je st z w ydłużonych eliptycznych zoecji.

Zoecja są płaskie, w yraźnie od siebie pooddzielalne. K ażde zoecjum o to czone je st n isk ą ram ą ścienną p o k ry tą dużym i guz

kam i, iktórych średnica rów na je st szerokości ram y ściennej. G uzków ty ch je st zw ykle 20—26 n a każ

dej ram ie ściennej. O pesja duża elip ty czn a. G ym nocysta zw ykle płaska, niew ielka. O w icelle h y p ersto - m ialne, p ó łk u liste o gładkiej pow ierzchni. U jście owicelli zn ajd u je się pow yżej ram y ściennej. A w ikulary m iędzyzoecjalne m ałe siedzące.

Fig. 1. Callopora fen estr ata ( R e u s s ) , 1847

(5)

U w a g i

G atu n ek ten opisany został przez R e u s s a w 1847 z n ieck i w iedeń

sk iej, różni się on znacznie od innych gatunków z rodzaju Callopora G r a y .

W y s t ę p o w a n i e : Mi ocen niecki w iedeńskiej.

Callopora lineata ( L i n n e ) , 1768

1912 M e m b ra n ip o ra lineata L i n n e : C a n u , str. 193, tabl. X, fig. 1.

1927 Callopora lineata ( L i n n e ) : C a n u & L e c o i n t r e , (7), str. 22, tabl. II, fig. i, 2.

1930 Callopora lineata ( L i n n e ) : C a n u & B e s s i e r , str. 15.

1949 Callopora lineata ( L i n n e ) : V i g n e a u x , (19), str. 34, tabl. II, fig. 1.

Materiał: 4 okazy W ymiary:

ho — 0,33— 0,36 mm , Lz — 0,35—0,42 mm opesja lQ _ 0)12_^0,16 m m zoecj a i z _ 0,20—0,24 mm

O p i s

K olonia in k ru stu jąca . Złożona je st z płask ich eliptycznych zoecjów otoczonych n isk ą ram ą ścienną. Zoecja an cestraln e są zw ykle znacznie m niejsze an iżeli zoecja dojrzałe. Poszczególne zoecja pooddzielane są od siebie p ły tk im i row kam i. W ścianach zoecjów z n a jd u ją się boczne die- te lle . O w icelle duże k u liste hyperstom ialne. A w ikulary rzadko w y stę

p u jące, m iędzyzoecjalne.

U w a g i

Callopora lineata ( L i n n e ) je st zbliżona do Callopora d u m erilli S a - v i g n y , ta o statn ia form a m a nieco odm ienne opesja i in n e aw ik u lary . R ów nież Callopora lineata je st podobna do H incksina loxopora R s s ., k tó  ra m a jednak nieco w iększe zoecja i inaczej ułożone aw ikulary.

Callopora lineata je s t form ą kosm opolityczną, żyje w w odach ciepłych jak i zim nych w strefie przybrzeżnej.

W y s t ę p o w a n i e geologiczne: eocen S tanów Z jednoczonych, b u rd y g ał F ra n c ji, h el w et W łoch i E giptu, m iocen A u stralii i N ow ej Z elandii, pliocen A nglii, W łoch i S ycylii, p lejsto cen W łoch.

W y s t ę p o w a n i e geograficzne: A tlan ty k północny, P acy fik (A laska, A u stralia).

Rodzaj: Membraniporidra C a n u & B a s s l e r , 1917

M em braniporidra cf. laticella C. & B., 1920

1920 M em b ra n ip o rid ra laticella C. & B.: C a n u & B a s s l e r , (6), str. 135, tabl. 26, fig. 3— 5.

Materiał: 1 okaz W ymiary:

ho — 0,26— 0,23 mm . Lz — 0,34—0,38 mm opesja 1q _ 0)13—0 20 m m zoecja \ z _ 0,22— 0,26 mm

O p i s

Z oarium in k ru stu jące złożone z w yraźnych eliptycznych płaskich zoecji z m ałą gym nocystą, ułożonych w p rzek ątn y ch szeregach. R am a ścienna

— 485 —

(6)

cienka, gładka lub d elik atn ie granulow ana. O pesjum ow alne. O w icelle rzadko w ystępujące są k u liste, gładkie um ieszczone ponad ram ą ścienną.

U w a g i

Zam ieszczona w p ra c y C a n i e g o i B a s s l e r a form a M em brani- poridra laticella różni się od naszego okazu jed y n ie w ym iaram i. F orm y opisane przez C a n i e g o i B a s s l e r a są bow iem znacznie w iększe.

Poniew aż w zbiorze posiadam ty lk o jeden okaz tego gatu n k u , d lateg o za

znaczam jego podobieństw o do form eoceńskich.

Rodzaj: Ram ph on otu s N o r m a n , 1894

R am phonatus m in a x (B u s k), 1860

(tabi. X X IX , fig. 1)

1952 Ram ph on otu s m i n a x ( B u s k ) : L a g a a i j , (9), str. 27, tabi. I, fig. 7, cum syn.

Materiał: 5 okazów Wymiary:

Lz — 0,50—0,55 mm . ho — 0,26—0,35 m m zoecja lz _ 0)45_ 0 60 mm opesja 1q _ 0j24_ 0)30 mm

O p i s

K olonia in k ru stu jąca złożona z sześciobocznych zoecjów , k tó re ułożone są w p rzek ątn y ch szeregach, a oddzielone są od siebie głębokim i row kam i.

O pesje duże k sz ta łtu trapezoidalnookrągłego. Zoecja otoczone są gładką ram ą ścienną. N a ram ie ściennej ponad opesjum zn ajd u je się zw ykle 6 otw orków będących pozostałością po odłam anych kolcach oralnych.

K ry p to cy sta m ała granulow ana nieco w klęsła. G ym nocysta m ała gładka, a n a n iej um ieszczony je st jeden lub dw a aw ik u lary . O w icelle m ałe k u liste hyperstom ialne, z m ałym i tró jk ą tn y m i poram i n a stro n ie górnej.

Tw orzące się ow icelle p rzy k ry w ają n ie ra z aw ik u lary sąsiednich zoecjów . W ścianach zoecjalnych zn ajd u ją się d ietelle, jed n a d istaln a i po dw ie pairy bocznych.

U w a g i :

R am phonotus m in a x ( B u s k ) zbliżony je st do gatunków : R am phonotus m onoporus (R e u s s), 1869, R am phonotus appendiculatus (R e u s s) =

= Cellepora appendiculata R e u s s, R am phonotus biauriculata (R e u s s)

— M em branipora biauriculata R s s . W ym ienione g atu n k i w ym iaram i i k ształtem zoecjów różnią się nieznacznie od R am phonotus m in a x (B u s k).

W y s t ę p o w a n i e : form a znana z osadów m iocenu, pliocenu A nglii i H olandii, dziś żyje w O ceanie A tlantyckim .

Rodzina: Schizoporellidae J u 11 i e n, 190i3 Rodzaj: Sćhizoporella H i n c k s, 1877

Schizoporella aurita ( R e u s s), 1866

(tabi. X X IX , fig. 6; fig. 2)

1866 Lepralia aurita R e u s s : R e u s s , (16), str. 6*3, tabl. 7, fig. 13.

•a--

Lz — 0,46—0,54 mm . ho — 0,10—0,12 mm zoecja lz _ o,37—0,40 mm orifls lo — 0,08— 0,10 mm

— 486 —

(7)

— 487 —

G atunek in k ru stu jący . K olonia składa się z heksagonalnych lekko w y

p ukłych zoecjów rozchodzących się w achlarzow ato od ancestroecium . P leu ro cy sta d elik atn ie granulow ana, otoczona dużym i n iereg u larn eg o k sz ta łtu poram i areolarnym i. O rifis p ó łk o liste z w ąską rim u lą, nieco za

głębione w pleurocystę. P onad ujściem zn ajd u ją się trz y m ałe guzki b ę

dące pozostałością po kolcach. Obok ujścia, sym etrycznie z obu stro n po

łożone są dw a m ałe siedzące aw ikulary. O w icelle hyp ersto m ialn e duże, k u liste d elik atn ie granulow ane.

U w a g i ^,

F orm a ta znana b y ł R e u s s o w i , k tó ry zna- • '■śĘfy-y lazł ją i opisał w iłach septariow ych N iem iec

O p i s

••V"i- (śrd. oligocen), ale potem w lite ra tu rz e nie znale- r ziono opisów tego gatunku. Rów nież w osadach *

m iocenu P olski po raz pierw szy gatu n ek ten ♦ *■■#* ^

stw ierdzano w m i ocenie S kotnik. \ »;

t

0,5rr

W y s t ę p o w a n i e : środkow y oligocen N iem iec.

Fig. 2. Schizoporella aurita (R e u s s), 1866 Rodzaj: Escharina M. E d w., 1836

Escharina cognata (R e u s s), 1866

(fig. 3)

1866 Lepralia cognata R e u s s : R e u s s (16), str. 62, tabl. 7, fig. 5.

Materiał: 3 okazy Wymiary:

Lz — 0,48—0,53 mm ho — 0,10—0,12 mm

zoecja lz _ 0)40_ 0j43 m m apertura 1q _ 0)10_ 0jl2 mm

O p i s

K olonia inkrulstująca złożona z dużych sześcio- bocznych zoecjów , nieznacznie w ypukłych. P leu ro cy sta p o k ry ta je st delik atn y m i guzkam i, a oto

czona arcolam i. U jście m ałe okrągłe z m ałą w ąską rim u lą. O w icelle duże k u liste hyperstom ialne, o gładkiej pow ierzchni. Dwa m ałe aw ik u lary po

łożone są po bokach zoecjów m niej w ięcej w środ

ku ich długości. A w ikulary połażone są nierów no, zw ykle jeden w yżej, drugi zaś niżej.

Fig. 3. Escharina cognata (R e u s s), 1866 , 0.5mm

U w a g i

Escharina cognata (R ss.) je st zbliżona w ym iaram i i m orfologią do g atu n k u Schizolavella^crassiam bita C a n u & L e c ., 1928. M oim zdaniem są to synonim y, różnice bow iem zachodzące m iędzy n im i n ie d ają podstaw do ich rozdzielenia.

W y s t ę p o w a n i e : gatu n ek opisany ze środkow ego oligocenu N iem iec.

(8)

Rodzaj: Stephanosellci C a n u & B a s s l e r , 1917

Stephanosella entom ostom a (R e u s s), 1847

(tabi. XXIX, fig. 4; rys. 4)

1S47 C e l l e p o r a en to m o st o m a R e u s s : R e u s s , (15), str. 92, tabi. XI, fig. 7.

1864 L e p r a l i a en to m o st o m a R e u s s : R e u s s , (16), str. 27, tabi. XIII, fig. 6.

1874 L e p r a l i a en t o m o st o m a R e u s s : R e u s s , (17), str. 4, tabi. XVII, fig. 11.

1920 S t ep ha no se lla e nt om os to m a ( R e u s s ) : C a n u & B a s s l e r , (6), str. 345, tabl. 85, fig. 19—21.

1928 S t ep ha no se lla ent o mo st o ma ( R e u s s ) : C a n u & L e c., (7), str. 74, tabl. X, fig. 1, 2.

Materiał: 1 okaz Wymiary:

Lz — 0,36—0,42 mm ha — 0,08 mm

zoecja l z _ 0i³0 mm apertura la _ 0>10 mm

O p i s

K olonia in k ru stu ją c a złożona z w yraźnych n ie re g u la rn ie heksagonal

nych zoecjów , otoczonych rzadkim i w ydłużonym i areolam i. P ow ierzchnia fro n ta ln a zoecjum je st gładką nieznacznie w y p u k łą olocyistą. Ą p ertu ra eliptyczna, poprzecz

n ie ustaw iona z szeroką rim ulą. Z obu stro n a p e rtu ry zn ajd u ją się m ałe, okrągłe aw ik u lary . Ś cianki aw ikularów zlew ają się z niskim p e ri- stomcim otaczającym ap e rtu rę . U kład ten je st bardzo ch a rak tery sty czn y d la tego gatu n k u . O w icelle duże hyperstom iialne, k u liste, rzadko się zachow ują.

— 488 —

05mm Fig. 4. Step h an o se lla en t o m o st o m a (R e u s s), 1847

W y s t ę p o w a n i e : górny oligocen N iem iec i Stanów Z jednoczonych, H el w et i to rto n niecki w iedeńskiej.

Rodzina: Exochellidae B a s s l e r , 1935 Rodzaj: Escharoides M. E d w., 1836

Escharoides fulgurans ( M a n z o n i ) , 1870

(tabl. XXIX, fig. 5)

1870 P e r i s t o m e l l a fu l g u r a n s M a n z o n i : M a n z o n i , str. 15, tabl. III, fig. 8.

Lz — 0,65 mm ha — 0,18—0,22 mm

zoecja l z _ 0 5 mm apertura ia _ 0)26 -0 ,2 8 mm

O p i s

Z oarium in k ru stu ją c e złożone z w ydłużonych eliptycznych zoecjów . S trona p rzednia zoecjum gładka otoczona areolam i i p rz y k ry ta gru b ą p leu ro cy stą pokryw ającą m iędzyareolarne kostule. A p ertu ra poprzecznie

(9)

— 489 —

ow alna. N iska peristom ia nosi n iew ielk i tró jk ą tn y m ukron, n a stro n ie zaś przeciw nej zn ajd u je się 6—8 kolców oralnych. O w icelle h y perstom ialne, k u liste, gładkie otoczone drobnym i areałam i. D uże aw ik u lary , bardzo d łu gie, łukow ato w ygięte z w yraźną przegrodą położone są z obu stro n a p e r- tu ry , rów nolegle do osi podłużnej zoecjum .

U w a g i

P eristom ella fulgurans je st n ajb ard ziej zbliżona do P eristom ella erecta C a n u & B a s s l e r , 1920. Z asadniczą różnicą m iędzy ty m i gatu n k am i je s t w ykształcenie aw ikularów , k tó re u naszego g atu n k u są w ygięte, a u g atu n k u C a n u i B a s s l e r a są one zupełnie p ro ste i rów noległe do osi zoecjum . Poza tym aw ik u lary u P eristom ella fu lg u ra n s są nieco w iększe i b ard ziej okrągłe. Od P eristom ella laticella C a n u & B a s s l e r , 1920 i P eristom ella coccinea A b i 1 d., 1805, różni się P eristom ella fu lg u  rans budow ą peristom u, a głów nie ułożeniem i w ielkością aw ikularów , k tó re u dw óch pierw szych gatunków ustaw ianie są pro sto p ad le do osi podłużnej zoecjum .

W y s t ę p o w a n i e : pliocen W łoch.

Rodzina: Tubucellariidae B u s k , 1884 Rodzaj: Tubucellar ia d’O r b ., 1853

Tubucellaria cereoides (E 11 i s & S o l.), 1786

(fig. 5)

1847 Cellaria mićheli ni R e u s s : R e u s s , (15), str. 61, tabl. VIII, fig. 1, 2.

1874 Cellaria cereoides E l l i s et S o l . : R e u s s , (17), str. 6, tabl. X I, fig. lii— 15, tabl. XII, fig. 1, 2.

1912 Tu bu cellaria cereoides ( E l l i s et So l . ) : C a n u , str. 207, tabl. X I, fig. 13.

1928 Tubucellar ia cereoides ( E l l i s et S o l.) : C a n u & B a s s l e r , (7), str. 113, tabl. XV, fig. 6, tabl. X X X III, fig. 7.

1930 Tu bu cellaria cereoider ( E l i e s et Sol . ) : C a n u & L e c . , (7), str. 91, tabl. VIII, fig. 10.

1952 Tu bucella ria cereoides ( E l l i s et S o l .) : M a ł e c k i , (10), str. 205, tabl. X II, fig. 16.

1957 Tubucella ria cereoides ( E l l i s et Sol . ) : B u g e, (4), str. 284, tabl. X, fig. 1.

M ateriał: 12 okazów W ym iary:

Lz — 1,2— 1,5 m m hp — 0,12— 0,60 mm

« e c j a lz _ 0)46_ 0)60 m m perystom lp _ 0jl5_ 0;18 m m

O p i s

Z oarium w postaci sm ukłego p ręcika, prostego lub lekko wygiętego*, zbudow ane je s t z dużych zoecjów jajow atego k ształtu . Od zoecjum an cestraln eg o drogą pączkow ania bocznego p o w stają dw a n astęp n e zoecia, potem trz y i cztery. Zoecja ułożone są bardzo sym etrycznie i n ap rzem ian - legle, dzięki czem u na p rzek ro ju poprzecznym w ykonanym p rzez śro d kow e p a rtie zoecjów w idoczne są ty lk o cztery zoecja. N atom iast n a p rze

k ro ju w ykonanym w pobliżu peristom ów w idocznych je st osiem zoecjów . D zięki takiem u ułożeniu zoecjów tw orzy się bardzo sym etryczna kolonia.

Poszczególne jajo w ate zoecja p o k ry te są licznym i dużym i trem oporam i.

A p e rtu ry położone są n a dnie perystom u, k tó ry je st n ieraz bardzo d łu g i i p o k ry ty d elikatnym i podłużnym i prążkam i. Tuż pod peristom em zn a j-

(10)

— 490 —

T a b e l a (Table) 1 W ystępow anie w iek o w e m szyw iolów z m iocenu Skotnik

S tratigrafical range of Bryozoa from Skotniki

e o a b h t s p c ż

Crisia hornesii Reuss _X _X _X X X X X X

Crisia edwardsi Reuss _X _X X X X

Crisia eburnea Linne X X /N

Stomatopora divaricata Reuss X X

Tubuiipura dim idiata Reuss X X X X

Tubulipora disticha M ichelin X X

Tubulipora partschii Reuss X X

Tubulipora rarofasciculata Canu & Lec. X

Idmonea atlantica Johnston _X _X X X X X X X

Platonea cf. clavata Canu & Lec. X

Pleuronea fenestrata (Busk) X X X X

Tervia irregularis M&neghini _X _X X X X X X X

Entalophora pulchella Reuss _X _X X X

D iaperoecia rugulosa Manzoni _X _X _X X

D iplosolen obelium Johnston _X X X X

D esm atelesia cf. interrupta Canu & Lec. X X

Y bselosoecia typica (Manzoni) X X X X X X

Stathm epora flabellaris Małecki X X

Hornera frondiculata Lamk. _X _X X X X

R eptom uiticava echinata Canu & Lec. X X

Lichenopora echinulata Reuss _X _X _X X

Lichenopora convergens Canu & Lec. _X _X _X X

Callopora lineata (Linne) X X X X X X X X

Callopora fenestrata (Reuss) X X

A lderina costulata Canu & Lec. _X X

A m phiblestrum trifolium (Wood) _X X

M embraniporidra cf. laticella Canu & Bassier X X X

Ram phonotus m inax (Busk) _X _X X X X X X X

C alpensia nobilis (Esper) _X _X _X X X X X

Cellaria m utabilis Canu _X _X w _X

Cellaria m inuscula Canu & Lec. X X

Scrupocellaria elliptica (Reuss; X X X X

Scrupocellaria s m ip o s a (Linne) X X X X X

Cribrilaria calomorpha (Reuss) _X _X

Cribrilaria radiata (Moll) _X X X X X X X X X X

Colletosia endlicheri (Reuss) _X

Chorizopora brongniarti (Audouin) _X X X

Schizoporella unicornis (Johnston) X X X X X X

Schizoporella geminipora (Reuss) X X

Schizoporella aurita (Reuss) X

Escharina cognata (Reuss) X

Schizom avella tenella (Reuss) _X _X X X

B uffonellodes pauper (Reuss) X X

Stephanosella entom ostom a (Reuss) X X X

Escharoides fulgurans (Manzoni) X

Microporella inam oena (Reuss) X X

Porella cervicornis (Pallas) X X X X X

(11)

Ciąg dalszy tab eli 1

e o a b h t s p c ż

— 491 —

Tubucellaria cereoides (Ellis Sc Sol.) X X X X

Sertella cellulosa (Linne) X X X X X X X X 'X X

Schism opora scruposa (Busk) X X

Schism opora parasitica (Michelin) X X X

e — e o c e n ( E o c e n e ) o — o l i g o c e n ( O l i g o c e n e ) a — a k w i t a n ( A q u i t a n i a n ) b — b u r d y g a ł ( B u r d i g a l i a n ) h — h e l w e t ( H e l v e t i a n )

t — t o r t o n ( T o r t o n i a n ) s — S a r m a t ( S a r m a t i a n )

(j — p l i o c e n ( P l i o c e n e )

c — c z w a r t o r z ę d ( Q u a t e r n a i r y ) z — ż y j ą c e ( r e c e n t )

duje się mała okrągła askopora. Owicelle' peristom ialne w ystępują u nie

których tylko zoecjów. Awikularów brak.

U w a g i

G atunek ten w ykazuje dużą zmienność, która zaznacza się w długości i szerokości zoecjum jak również w długości i wykształceniu peristomów.

P eristom y bowiem są nieraz krótkie, nieraz zaś bardzo długie. U stawie

nie ich w stosunku do powierzchni kolonii jest także różne, raz są ukośne, w innych zaś wypadkach prostopadle ustawione. Zoecja, u których w ystę

p u ją owicelle peristomialne, m ają duże rozdęte peristomy.

Fig. 5. Tu bu cellaria cereoides ( E l l i s & S o 1.), 1786.

a — pokrój kolonii; b—f — przekroje poprzeczne przez kolonie; g — przekrój podłużny przez zoecjum

W zbiorach z miocenu polskiego posiada au to r kolonie bez owicelli i z owicellami, różnice między nim i są tak znaczne, że zdają się należeć do różnych gatunków, dopiero bliższe badania w ykazują ich identyczność.

W synonimice umieszczono Reussowską nazw ę gatunkow ą

Cellaria michelini

wprowadzoną do lite ra tu ry przez tego autora w 1847 r., a więc później od E l l i s a i S o l a n d e r a . Ta nazwa gatunkowa nie była póź

niej używana przez innych autorów.

(12)

— 492 —

W y s t ę p o w a n i! e: form a znana od h el w etu do czw artorzędu z osadów basenu w iedeńskiego, W łoch, P olski, F ra n cji i A fry k i P łn . oraz pliocenu P anam y.

D ziś żyje ta form a p raw ie w e w szystkich m orzach i oceanach.

K a te d r a Paleontologii A G H K r a k ó w

WYKAZ LITERATURY REFERENCES

B a s s l e r S. (1953), Treatise on Invertebrate Paleontology. Part G Bryozoa. Geol.

Soc. A mer.

B r o w n D. A. (Ii9i52), The tertiary C heilostom atous Polyzoa of N ew Zealand. British M useum (Natural History), London 405 p., 296 fig.

B u g e E. (1948), R evision du genre Idm idronea (Canu & B assler mss. Canu 1919 Bryozoa Cyclostomata). II. Sistem atique et conclusions. Bull. Mus. nation. Hist.

naL 20, No 2.

B u g e E. (1957), Les Bryozoaires du N eogene de L ’Ouest de la F rance et leur sig n i

fication Stratigraphique et Paleobiologique. Mem. Mus. nation. Hist. nat. s. C. T. 6.

B u s k G. (1859). A Monograph of the fossil Polyzoa of the Crag. Paleont. Soc. Publ.

London, 14, 136 p. 22 pi.

C a n u F., B a s s l e r R. (1920), North A m erican early tertiary Bryozoa. Bull. U.S.

nation Mus., No 106, 879 p., 279 fig., 162 pi.

C a n u F. L e c o i n t r e G. (1925— 1930), Les Bryozoaires cheilostom es des Faluns de Touraine et d’Anjou. Mem, Soc. geol. Fr., n. s., No 4, p. 1— 127, pi. 25. (1925:

p. 1— 1:8, pi. 1— 5; 1927: p. 19—50, pi. 6— 11; 1928: p. 51— 82, pi. 12— 15; 193(0: p.

83— 130, pi. 16—215).

C a n u F., L e c o i n t r e G. (1933— 34), Les Bryozoaires cyclostom es des Faluns de Touraine et d’Anjou. Mem. Soc. geol. Fr., n. s.. No 4, p. 131—215, pJ. 26—44.

(1933: p. 131— 178, pi. 26— 35; 1934: p. ,179—21!5, pi. 36—44).

L a g a a i j R. (1952), T he P liocen e Bryozoa of th e L ow Countries, and their bearing on the m arine stratigraphy of the Nord Sea region. Med. Geol. Siicht., C. V. No 5, p. 1—233, 2i9 fig. 26 pi.

M a ł e c k i J. (1952), M szyw ioły piasków heterosteginow ych na obszarze k rakow sko- -m iechow skim . Rocz. Pol. Tow. Geol. 21, Kraków.

M a ł e c k i J. (1958), M szyw ioły tortońskie z Gliw ic Starych. Rocz. Pol. Tow. Geol.

28, Kraków.

M a ł e c k i J. (1962), M szyw ioły z kul litotam n iow ych tortonu z G ieraszowic pod Klim ontowem . Rocz. Pol. Tow. Geol. 32, Kraków.

M a n z o n i A. (1877), Briozoi fossili del M iocene d’A ustria ed U ngheria II Parte.

Denk. m ath.-nat. Cl. A k a d . Wiss., 37, No 2, p. 49—78, pl. 17.

R a d w a ń s k i A. (1964), Boring A nim als in M iocene Littoral Environm ents of Southern Poland. Bull. Acad. Pol. Sc. 12, No 1, Warszawa.

R e u s s A. (1847), D ie fossilen Folyparien des' W iener Tertiarbeckens. Ein m ono- graphischer Versuch. N atu rw is s. Abh., II. No 1, p. 109, pl. 11.

R e u s s A. (il865), Die Foram iniferen, Anthozoen und Bryozoen des deutschen Septa- rienthones. Ein Beitrag zur Fauna der M itteloligocanen Tertiarschichten. Denk.

math. nat. Cl. A kad. Wiss., 25, 98 p., 11 pl.

R e u s s A. (1873), D ie fossilen Bryozoen des O sterreichisch-U ngarischen Miocans.

Denk. mat h.-nat. Cl. A kad. Wiss., Bd. 48, Abth. I, s. 219. Bd. 33, Abth. I, p. 141—190, pl. I—XII.

(13)

— 493 —

V i g n e a u x M. (194&), Les Bryozoaires du forage des Eyquem s a M erignac (Gi

ronde). Bull. Soc. geol. Fr., ,5 ser., 118, No 6—7, p. 407—414, pi. I.

V i g n e a u x M. (1949), Revision des Bryozoaires neogenes du Basin d’A quitaine et essai de classification. Mem. Soc. geol. Fr., n. s., No 60, 155 p., 43 fig., 1.1 pi.

SUMMARY

In th e environs of S kotniki n e a r Busko, R. R a d w a n s k i found in te re stin g outcrops of L ow er T ortonian deposits. T hese sedim ents are p ro d u cts of accum ulation of m a te ria ls being form ed from th e d estru ctio n of a c liff situ ate d sev eral k ilo m etres so u th w ard s of th e ac tu a l outcrops.

T his d e tritic m a teria l consists essen tially of pebbles of K im m eridgian lim estones, C enom anian sandstones and T u ran ian m a rls and ch erts. W hen these blocks and p ebbles w ere rem aining w ith in th e litto ra l zone a rich and d iffe re n tia te d organic life developed on th e ir surfaces. B oring organism s w ere accom panied by those fix ed to bottom . Am ong th e fo rm er ones R a d w a n s k i (1964, 1965) distinguished sponges, P o lychaeta and pelecypods. Am ong organism s fix ed to th e bottom th e re w ere L ith o - tham nium , P olychaeta, gastropods and Bryozoa. B ryozoan colonies w ere developing in th e cav ities le ft by th e boring organism s. A lthough trac es of th e bryozoan colonies are observed on th e w hole su rface of pebbles, com pletely p reserv ed specim ens w ere found essen tially on th e w alls of these cav ities. The p rese n t p ap e r contains th e re su lts of exam ination of these specim ens.

In th e bryozoans assem blage from S kotniki, 51 species w ere determ ined.

22 of them belong to th e C yclostom ata o rd er w h ilst th e rem aining 29 — to th e C heilostom ata one. Specim ens of th e C yclostom ata o rd er are m uch m ore ab u n d an t th en those of th e C heilostom ata. Species of th e C yclosto

m ata o rd er are rep resen ted by in d iv id u al specim ens w h ilst th o se of th e C heilostom ata are v ery num erous. L ocally th e y a re en cru stin g th e cavities, form ing som etim es sev eral lay ers. In one ca v ity w ith in a v e ry sm all space, w e observe som etim es m ore th en ten species. T his is p erh ap s due to th e ro llin g of pebbles w ith bryozoan colonies by w aves. C onsequently th e cav ities w ere tu rn e d dow nw ards and stopped, so th a t th e Bryozoa living in them w ere k illed . W ith su b seq u en t change of position of . a given pebble, th e o u tlets of cav itie w ere exposed again and new bryozoan colonies could develop. The la tte r w ere grow ing on th e sk eleto n s of p rev io u sly living species. Such change of position of th e discussed pebbles could be ra th e r fre q u e n t since th e p reserv ed bryozoan colonies a re u su ally consisting of few specim ens only. T he position of colonies on th e w alls of ca v ities is n o t accidental too. T hey are alw ays co n cen tratin g in some p a rts of cavities, w here th e v ita l conditions w ere p ro b ab ly optim al. T his conclusion is based on th e observed phenom enon th a t in som e p a rts th ere occur sev eral la y ers of colonies, belonging to d iffe re n t bryozoan species w h ilst o th er p a rts of cavities a re free from Bryozoa. The p a rts covered w ith B ryozoa are som etim es v ery lim ited b u t locally also v ery large.

This phenom enon is due essen tially to d irectio n al o rien tatio n of cavities and th e ir shape'.

A ll th e species determ ined in the M iocene deposits of S kotniki are form s of litto ra l zone belonging essen tially to en cru stin g colonies. M ore

over fin e colonies of ram ose species are locally observed. T hey are fixed

(14)

— 494 —

to th e w alls of cav ities accom panying en cru stin g species. Since th e cav ities w ere fille d w ith d e tritic m a teria l the bryozoan skeletons w ere p reserv ed p erfectly , anabling th e ir exact d eterm in atio n .

D e p a r tm e n t of Paleonto lo gy School of Mining and M eta llu rgy

K r a k ó w transla te d b y W. N a rę b sk i

O B J A Ś N IE N IE T A B L IC E X P L A N A T I O N OF P L A T E S

T a b lica X X V I I I

Fig. 1, 2, 6. Tubu lipo ra dim id ia ta R e u s s , 1847, X20; trzy różne k sz ta łty kolonii Fig. 3. T ubu lipora sp., X20

Fig. 4, 8. Tu bu lipo ra rarofasciculata C. & L e c . , 1933, X20 Fig. 5, 10, 12. Tubigerina alt er nat a M i c h . , 1847, X l 5 Fig. 7. Tubuli pora par tsch ii (R e u s s), 1847, X25

Fig. 9. Des mate lesia cf. inte rrupta C. & L e c . , 1933, X20 Fig. 11, 13. Tu bu lipo ra p lu m a R e u s s , 1847, X15

Fig. 14. Platonea cf. clavata C. & B., 1920, X20

T ab lica X X I X Fig. 1. Ram ph on otu s m i n a x ( B u s k ) , 1860, X30 Fig. 2. Cribrillaria radiata ( M o l l ) , 1803, X30

Fig. 3. R e p to m u ltica va echinata C. & L e c . , 1934, X25 Fig. 4. Stephanosella entow,ostoma ( R e u s s), 1847, X30 Fig. 5. Escharoides fulgurans ( M a n z.), 1870, X 40 Fig. 6. Schizoporella aurita ( R e u s s ) , 1866, X40

Fig. 7. M em branip orid ra cf. laticella C. & B., 1920, X3*0 Fig. 8. Callopora fen estr ata ( R e u s s ) , 1847, X30

Fig. 9. Callopora lineata ( L i n n e ) , 1768, X30

(15)

Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X X X V I z. 4 Tabl. X X V I I I

J. Małecki

(16)

Rocznik Pol. Tow. Geol., t. X X X V I z. 4 Tabl. X X I X

J. Małecki