STANISŁAW SADOW SKI, STEFANIA DUNAT
ZAW ARTOŚĆ PR ZY SW A JA LN EG O M O LIBD EN U W N IEK TÓ R Y CH GLEBA CH PO W IA TÓ W K O Z IE L SK IE G O I PR U D N IC K IEG O 1
Stacja Chem iczno-Rolnicza, Opole
Rolniczy Rejonow y Zakład Dośw iadczalny Łosiów, pow. Brzeg
B adania n ad zaw artością przy sw ajaln eg o m olibdenu w p rofilach róż n y ch typów gleb prow adzone b y ły w Polsce przez niew ielu autorów , a po n a d to n a n ieliczn y m m ate ria le glebow ym . Szerzej zajęto się ty m zagad nieniem za granicą, a zw łaszcza w zw iązku R adzieckim i w Niemczech. W edług w ielu au to ró w [1, 5, 6, 13, 18, 20, 24, 26, 30] zaw artość m olib d en u w glebach w ynosi od 1,4 do 4,0 m g/kg s.m. gleby.
W glebach m olibden z n a jd u je się w różn y ch form ach: jako do stępn y (rozpuszczalny w wodzie), jako w y m ien n y (pod postacią anionu M0O 4- ), k tó ry sorbow any jest przez kom pleks so rp c y jn y gleby oraz jako tru d n o do stęp n y (w chodzący w sk ład m in erałó w oraz zw iązany z organicznym i częściam i gleby) [5, 15].
O r ł ó w [18] b ad ając m ik ro elem en ty w pro filach gleb leśnych stw ie r dził, że m olibdenu jest stosunkow o n a jm n ie j, p rzy czym zauw ażył w y raźne poziom y jego w y m ycia i w m ycia w glebie.
N i k i t i n [17] prow adząc b ad an ia n ad zaw artością m olibdenu w p ro filach gleb darniow o-bielicow ych doszedł do w niosku, że ogólna z a w a r tość i ilość p rzy sw ajaln eg o m olibdenu k s z ta łtu je się różnie w zależności od intensy w no ści procesu bielicow ego oraz od k u ltu ry i u ży tk o w an ia gle by. Z aw artość p rzy sw ajaln eg o m o libdenu b y ła w e w szy stkich b a d an y ch glebach na ogół w iększa w poziom ie ak u m u la cy jn y m niż w poziom ie głębszym . P odobne w y n ik i uzy sk ał rów nież T o n k o n o ż e n k o [26].
C o n n o r [3] stw ierd ził p ro stą zależność m iędzy zaw artością Mo
1 Skrót badań referow anych na zjeździe m olibdenow ym Stacji Chem iczno-Rol- niczych. Opole 23-24.VI.1967 r.
i Mn w glebach a zaw artością Al i Fe tw ierdząc, że w ystępow anie m olib denu w p ro filu glebow ym idzie w parze z w ystępo w aniem glinu i żelaza. L e R i c h e [14] w ykazał, że w ierzchnie poziom y gleb bielicow ych są bogatsze w Mo niż poziom y iluw ialne, co tłu m aczy zw iązaniem m olibde n u z organiczną częścią gleby.
G o ł u b i e w i M o c z o ł o w a [6] stw ierd zili zależność pom iędzy w ystępo w aniem p rzy sw ajaln ego m olibdenu w darniow o-bielicow ej glebie a ilością części spław ialn y ch .
N iedo statek m o libdenu d aje się zaobserw ow ać szczególnie w glebach silnie zbielicow anych i ubogich w części spław ialne, a tak że w glebach kw aśny ch, gdzie m olibden przechodzi w tru d n o rozpuszczalne sole w po łączeniach z glinem , żelazem , a także z m an ganem [24, 22, 31, 8, 20]. D o b r i c k a j a [4] stw ierdziło n ajw ięk szą zaw artość m olibdenu w gle bach czarnoziem nych we fra k c ja c h ilasty ch.
B adan ia am ery k ań sk ie [9] donosiły, że m olibden w glebach k w aśn y ch jest w dużych ilościach absorb o w any przez tle n k i żelaza, n ato m iast u w a l n ian y jest w raz ze w zrostem pH gleby. P o n ad to stw ierdzono, że w ap no w anie sp rz y ja zw iększeniu ilości p rzy sw ajaln eg o m olibdenu w glebie. N i k i s z k i n a i M i e d w i e d i e w n a [16] w ykazały, że daw ka C a 0 3, w yliczona n a p odstaw ie kw asow ości h y d ro lity c z n e j na glebie bielicow ej g liniastej ciężkiej, o p H Kci 4,2, spow odow ała w zrost zaw artości p rzy sw a jalnego m olibdenu z 0,200 do 0,300 m g/kg s.m. gleby.
N iektórzy badacze [13, 20, 23, 25] stw ierd zili, że fosfor w p ły w a na zw iększenie w glebie zaw arto ści p rzy sw ajaln eg o m olibdenu, a ty m sam ym na w iększe pobieran ie go przez roślin y.
W Polsce b a d a n ia n ad zaw arto ścią m olibdenu w glebie p ro w adziła os ta tn io K a b a t a - P e n d i a s [10, 11], k tó ra podaje, że zaw artość p rz y sw ajalnego m olibdenu w rę d z in ac h kieleckich b y ła nieco m niejsza w głęb szych poziom ach p ro filu glebow ego niż w poziom ach w ierzchnich. P o dobnie w glebach piaszczystych poziom y A ± b y ły zasobniejsze w m olib den niż poziom y głębsze. P ozo staje to w ścisłym zw iązku ze słabo w y k ształcon y m i genety czn ym i poziom am i gleby. P i o t r o w s k a [21] za obserw ow ała pew n ą różnicę w pionow ym rozm ieszczeniu m olibdenu w p ro filach gleb lessow ych. W w iększości b ad a n y ch gleb b ru n a tn y c h i pseudo- bielicow ych b ardziej zasobne w m olibden b y ły poziom y próchniczne.
Z b a d a ń G o r l a c h a [7] w y n ik a, że gleby kw aśne z a w ierają w ięcej p rzy sw ajaln ego m olibdenu niż obojętn e czy zasadow e.
U staleniem liczb g ran iczny ch do w y cen y zasobności gleb w m olibden zajm ow ało się k ilk u badaczy [8, 27, 28]. Z b a d a ń T r o b i s c h a [27] w y nika, że gleby m ające pH rów ne 6 i zaw ierające 0,2000 ppm Mo rozpusz czalnego w szczaw ianie am onu w y k a z u ją w y sta rc z a ją c ą zasobność w Mo.
N ato m iast w glebach o pH 7 lub 8 w y sta rc z y ju ż zaw artość 0,15 bądź 0,10 ppm Mo, aby nie w y stą p iły o b jaw y n iedo boru m olibdenu u roślin.
P o tw ierd zili to w sw oich b ad an iach W a l s h i M o o r [28]. B erg m an n zaproponow ał tym czasow o liczbow y w sk aźnik m olibdenow y gleby, p rz y ję ty do w yceny sto pnia zasobności gleb w b ad an iach m iędzy narod o w ych.
J a k w y n ik a z p rzeg ląd u lite ra tu ry , zagadnienie m olibdenu w glebach Ś ląska O polskiego nie było d o tąd ro zp atry w an e. Celowe w ięc w ydało się p rzedstaw ienie n a dość licznym m ate ria le w yników b ad ań przep ro w a dzonych w ty m zakresie w p o w iatach kozielskim i p rudnickim .
PRZEDMIOT I METODY BADAN
Do b a d ań w y bran o 70 profilów gleb pseudobielicow ych i 106 profilów gleb b ru n a tn y c h , p o b ran y ch przez W ojew ódzkie B iuro G eodezji i U rzą dzeń R olnych dla celów k arto g raficzn y ch . B ad any m a te ria ł w 90*Vo re p re zen tow an y b y ł przez gleby średnio zw ięzłe i zwięzłe, w ytw orzone z glin lekkich, śre d n ic h i ciężkich oraz iłów i utw o ró w lessow atych ilastych . S ta ra n o się prześledzić zaw artość p rzy sw ajaln eg o m olibdenu w p ro fi lach gleb pseudobielicow ych i b ru n a tn y c h (dom inujących w terenie) w za leżności od pH, części sp ław ialn y ch i zaw arto ści w ęgla organicznego. P o n ad to zaw artość p rzy sw ajaln eg o m olibdenu w zależności od w ęgla organicznego zbadano w 30 prób k ach m ad i w 74 prób kach czarnoziem ów w poziom ie A. Słowem , sta ra n o się poznać, ja k k s z ta łtu je się zaw artość p rzy sw ajaln eg o m olibdenu w poszczególnych poziom ach profilów glebo w ych oraz czy i ja k a w y stę p u je zależność m iędzy b ad an y m i p a ra m etram i. P o słu g u jąc się tym czasow ym w skaźnikiem m olibdenow ym gleby, za proponow an y m przez B ergm anna, dokonano w y cen y zasobności b a d an y ch gleb w p rzy sw aja ln y m olibden.
M olibden oznaczono uproszczoną m etodą G rigga, zaproponow aną przez O środek M etodyczno-N aukow y IUNG w e W rocław iu ]2, 12]. P om iarów dokonano n a fotom etrze P u lfric h a z p rzy sta w k ą Elpho.
S k ład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w m odyfi k a c ji C assagrande i P rószyńskiego. O dczyn gleby oznaczono w ln KC1 na p eh am etrze lam pow ym u ży w ając e le k tro d y szklan ej i kalom elow ej.
W ęgiel organiczny oznaczono m etodą T iu rin a odm iareczkow ując n a d m iar niezużytego kw asu chrom ow ego solą M ohra wobec w skaźnika o rto - fen a n tro lin y .
Na w y k resach zaw artość m olibdenu p rzedstaw iono jak o zm ienną za leżną y, o d pow iadającą śred n iej a ry tm ety c zn e j w poszczególnych p rze działach pH, części sp ław ialn y ch i w ęgla organicznego.
W YNIKI BADAŃ
p H A Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O M O L IB D E N U W G L E B I E
N a ry su n k u 1 przedstaw io n o zależność m iędzy zaw arto ścią p rzy sw a jalnego m olibdenu a pH w poszczególnych poziom ach p rofilów gleb pseu- dobielicow ych. J a k w idać, n ajw ięk szą zaw arto ścią p rzy sw ajalneg o m o lib denu odznacza się poziom A lf m ają cy średnio 0,090 ppm Mo. W
pozio-pH IHCl)
Rys. 1. pH a zawartość p rzysw ajal nego m olibdenu w glebach pseudobie-
licow ych
pH value and available m olybdenum content in pseudopodzolic soils
m ie ty m 37% p ró bek w ykazało n ajw ięk szą śred n ią zaw artość m olibd e n u (0,094 ppm Mo) w p rzed ziałach pH pow yżej 5,6, z w ah an iam i w yno szą cym i od 0,052 do 0,152 ppm Mo.
N ato m iast n a jm n ie j m olibdenu stw ierdzono w 63% próbek gleb b a r dzo kw aśn y ch i kw aśnych, zaw ierający ch średnio 0,085 ppm Mo, z w a h an iam i od 0,020 do 0,150 ppm Mo.
W poziom ie А г udow odniono sta ty sty c z n ie silną zależność m iędzy pH a zaw artością p rzy sw ajalnego m olibdenu, o czym św iadczy w ysoki w spół czynnik k o relacji (r = + 0,55). P o zw ala to stw ierdzić, iż w m iarę w zros tu pH gleby rośnie w niej zaw artość p rzy sw ajalneg o m olibdenu.
W poziom ie A 3 najw ięk szą śre d n ią zaw artość p rzy sw ajalnego m olib denu stw ierdzono w glebach rów nież o pH pow yżej 5,6, a n a jm n ie jszą w glebach bardzo k w aśn y ch i k w aśnych. Ś red n ia zaw artość m olibdenu w ty m poziom ie ty lk o nieznacznie odbiega od zaw artości w poziom ie А г. W poziom ie A 3 w y stąp iła śred n ia k o relacja m iędzy pH a zaw artością m o libdenu (r = +0,31).
N ajm niej zasobne w p rz y sw a ja ln y m olibden okazały się poziom y g łęb sze — В, С i D. W sto su n k u do zaw artości w poziom ie A x śred n ia z a w a r tość p rzysw ajalnego m olibdenu w poziom ie В by ła niższa o 21% , w po
ziom ie С o 41 % , w poziom ie D o 47% . Rów nież w poziom ie В stw ierdzono n ajw ięk szą zaw artość p rzysw ajaln ego Mo w p rób kach m ający ch odczyn zbliżony do obojętnego, a n a jm n ie jsz ą w p rób k ach o n iskim pH. W pozio m ie ty m stw ierdzono silną zależność m iędzy pH a zaw artością m olibdenu (r = +0,61).
W poziom ach С i D z pow odu b ra k u w artości w przedziałach pH po w yżej 6,6 u zyskano ty lk o dane w zakresie pH do 6,5. W poziom ach ty ch w m iarę w zro stu pH n astępo w ał spadek zaw artości p rzy sw ajaln eg o m olib denu. A naliza m ate m a ty cz n a potw ierdza, że istn ieje u jem n a k o relacja m iędzy b ad an y m i p a ra m e tra m i (w С r = —0,70, w D r = —0,51).
Z aw artość przy sw ajaln eg o Mo w zależności od pH w pro filach gleb b ru n a tn y c h o brazuje rys. 2. Podobnie ja k w glebach pseudobielicow ych
Rys. 2. pH a zawartość p rzysw ajal nego m olibdenu w glebach brunat
nych
pH value and availab le molybdenum content in brown soils
n ajw iększą śred n ią zaw artość przy sw ajalneg o m olibdenu (0,107 ppm) stw ierdzono w poziom ie A . G leby te w poziom ie a k u m u la c y jn y m zaw ie ra ły o 16% w ięcej m olibdenu niż analogiczne poziom y gleb pseudobieli cowych.
W poziom ie A 6P/o b a d an y ch prób ek w ykazało n ajw ięk szą śre d n ią za w artość Mo p rzy pH pow yżej 6,05 (od 0,035 do 0,200 ppm , średnio 0,136 ppm ). N ato m iast n a jm n ie j m olibdenu stw ierdzono w 19% p róbek o odczynie bardzo k w aśn y m (od 0 do 0,130 ppm , średnio 0,074 ppm ). U dow odniono sta ty sty c z n ie bardzo silną k orelację m iędzy pH a z a w a rto ś cią m olibdenu w poziom ie A (r = + 0,96).
W głębszych w a rstw ac h p ro filu glebow ego śre d n ia zaw artość p rzy sw a jalnego m olibd enu m alała. W sto su n k u do poziom u A b y ła ona m niejsza o 36% , w poziom ie С — o 44% , a w poziom ie D — o 58%.
We w szy stk ich b a d an y ch poziom ach gleb b ru n a tn y c h zaw artość p rz y sw ajalneg o m olib d en u d odatnio korelo w ała z pH gleby (w В r = + 0,70, w С r = + 0 ,9 0 , w D r = +0,77).
C Z Ę ŚC I S P Ł A W I A L N E A Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O M O L IB D E N U
B adano, w jak im stop n iu określenie części sp ław ialn y ch pozw ala w nioskow ać o zaw artości przy sw ajaln eg o Mo. N a ry su n k u 3 p rz e d sta wiono zależność pom iędzy pro cento w ą zaw arto ścią części sp ław ialn y ch a zaw artością przysw ajaln ego m olibdenu w glebach pseudobielicow ych.
Części spfawialnych -SiIły p arii des - °/o
Rys. 3. Części spław ialne a zawartość przysw ajal nego m olibdenu w glebach pseudobielicow ych S ilty particles and available m olybdenum content
in pseudopodzolic soils
P rz y ję te przed ziały procentow ej zaw artości części sp ław ialn y ch odpo w ia d a ją podziałow i na g ru p y m echaniczne stosow ane w sta c jac h chem icz no-rolniczych. D la każdego p rzed ziału podobnie ja k p rzy pH obliczono średnie w artości a ry tm ety c zn e Mo w ppm . J a k w idać z ry s. 3, w m iarę p rzejścia do coraz w yższych przedziałów procentow ej zaw artości części sp ław ialn y ch w e w szystkich poziom ach gleb pseudobielicow ych n a stę p u je w y ra ź n y w zrost p rzysw ajaln eg o m olibdenu.
W poziom ie А 55% b a d a n y ch pró b ek w ykazało najw ięk szą śred n ią za w artość Mo w przedziałach pow yżej 35% części sp ław ialn y ch (od 0,057 do 0,190 ppm , średnio 0,106 ppm ). N atom iast n a jm n ie jszą zaw artość Mo (0,037 ppm ) stw ierdzono w przedziale do 10% części sp ław ialn y ch u 13% próbek. W poziom ie ty m udow odniono sta ty sty c z n ie silną k o relację m ię dzy Mo a częściam i spław ialn y m i (r = +0,82).
A nalogiczna praw idłow ość ja k w poziom ie A 1 w y stą p iła rów nież w po ziom ach głębszych, w k tó ry c h stw ierdzono silną k o relację do d atn ią (w В r = + 0 ,9 5 , w С r = + 0 ,8 8 i w poziom ie D r = +0,91). Je d y n ie w pozio m ie A 3 stw ierdzono ty lk o śre d n ią k o relację (r = + 0,31). Poziom ten jed
-n à k z pow odu b ra k u w artości w przed ziałach do 20% części sp ław ial-n y ch nie jest w pełni rep re z e n ta ty w n y .
W glebach b ru n a tn y c h śred n ią zaw artość przy sw ajalnego Mo w po szczególnych przedziałach części sp ław ialn y ch ilu s tru je rys. 4. W pozio m ie A najw ięk szą zaw artość m olibdenu (0,092 ppm ) stw ierdzono w p rze
działach pow yżej 25% części sp ław ialn y ch u 66% b a d an y ch próbek. N a to m iast n a jm n ie jszą (0,035 ppm ) u 14% p róbek zaw ierający ch do 10% części sp ław ialnych . W spółczynnik k o relacji dla tego poziom u jest w y soki (r = + 0,65).
Podobnie jak w glebach bielicow ych śred n ia zaw artość Mo sp ada w raz z głębokością p ro filu glebowego, p rzy czym i tu w y stą p iła siln a
zależ-Rys. 4. Części spław ialne a zawartość przysw ajał- O,OZ nego m olibdenu w glebach brunatnych
S ilty particles and available m olybdenum content in brown soils
< 10 20 35 50 >50
Części spfawiainych - S;!fy particles - %
Rys. 5. Zawartość przyswajalnego m olibdenu w czterech typach gleb w zależności od С organicz
nego
1 — g l e b y p s e u d o b i e li c o w e , 2 — g l e b y b r u n a tn e , 3 — c z a r n o z ie m y , 4 — m a d y
A vailab le m olybdenum content in four soil types, depending on organic С content
1 — p s e u d o p o d z o l ic s o ils , 2 — b r o w n s o ils , 3 — c h e r n o
ność pom iędzy o bu m ierzon y m i w ielkościam i (w poziom ie В r = + 0 ,9 1 , w С r = + 0 ,8 7 , w D r = + 0,96).
We w szy stk ich b a d a n y ch poziom ach g enety czn y ch gleb pseudobieli cow ych i b ru n a tn y c h w zrostow i części sp ław ialn y ch to w arzyszy ł w zro st zaw artości przy sw ajaln eg o m olibdenu, co p o tw ierd za w ty m zakresie b a dania G o ł u b i e w a i M o c z o ł o w e j [6].
Rys. 6. Rozm ieszczenie zawartości przy sw ajalnego m olibdenu w profilach dwu
typów gleb
1 — g le b y p se u d o b ie lic o w e , 2 — g le b y b ru n a tn e A vailab le m olibdenum distribution in
profiles of two soil types 1 — p seu d o p o d zo lic so ils, 2 — b row n so ils
Różnice w zaw arto ści przy sw ajaln eg o Mo w p ro filach b a d a n y ch typów gleb ilu s tru je rys. 6. W y k azu je on, że zaw artość przy sw ajaln eg o m olib
denu w głębszych poziom ach genety czn y ch gleb pseudobielicow ych i b r u n a tn y c h m aleje.
W Ę G IE L O R G A N IC Z N Y A Z A W A R T O Ś Ć P R Z Y S W A J A L N E G O M O L IB D E N U
Zależność m iędzy zaw artością p rzy sw ajaln eg o m o libdenu a z a w a r tością w ęgla organicznego badano w poziom ach ak u m u la cy jn y c h gleb pseudobielicow ych, b ru n a tn y c h , m ad i czarnoziem ów . P rzed staw io n e n a rys. 5 w y n ik i w sk azu ją, że w zrostow i zaw arto ści w ęgla organicznego to w arzyszy w y ra ź n y w zro st zaw artości m olibdenu.
W poziom ie a k u m u la c y jn y m gleb pseudobielicow ych udow odniono s ta ty sty czn ie siln ą zależność pom iędzy b ad an y m i w ielkościam i (r = + 0,73). Jeszcze siln iejszą k o relację m iędzy zaw arto ścią w ęgla organicznego a za w artością p rzy sw ajaln eg o m olibdenu stw ierdzono w poziom ie A gleb b ru n a tn y c h (r = + 0,96), jak rów nież w czarnoziem ach (r = + 0,92). W m a dach w y stą p iła ty lk o śred n ia k o rela cja (r = + 0,44), na co m ogła m ieć w pły w n iezb y t duża ilość p ró b ek b a d a n y ch w ty m ty p ie gleb.
U zyskane przez nas w y n ik i p o tw ierd zają zatem dane z lite ra tu ry , k tó re podają, że zaw artość przy sw ajaln eg o m olibdenu w glebie k o relu je z zaw artością próchn icy [14].
W Y C E N A Z A S O B N O S C I B A D A N Y C H G L E B W M O L IB D E N (P O Z IO M A J
W yceny zasobności b a d a n y ch gleb w m olibden dokonano wg stosow a nego tym czasow o w sk aźn ika m olibdenow ego p rz y jm u ją c za podstaw ę su m ę w artości pH gleby i zaw artości m olibdenu w ppm , pom nożoną przez 10. T a b e l a 1 W ycena z a s o b n o ś c i b ad a n y ch , g l e b w m o l ib d e n w p o z io m ie A-^ A s s e s s m e n t o f r i c h n e s s o f s o i l s i n v e s t i g a t e d i n m o lybdenum i n A^ h o r i z o n O d czy n g l e b y S o i l r e a c t i o n P r o c e n to w y u d z i a ł p r ó b e k o z a s o b n o ś c i P e r c e n t a g e o f s o i l s a m p l e s w i t h m o lybdenum c o n t e n t z ł a - lo w ś r e d n i a - m edium d o b r a - h i g h 6 l? S ? lï c o S e ° " p s e u d o p o d z o li c s o il s g le b y b ru n a tn e b ro w n s o il s *4 4) Ö •H CD « « О О s a s о о m a d y a ll u v ia l s o il s 1 о Ы© о и а mo'örH PH о н (Ч с ц о hi® О Ш Н Ф Л 3 H d) ш ю p-t 2 « -Р се 1 н ? о Б ш t s Л о Ф и г-1 л to I I Ы Ы PО Ф 8-3 m a d y a ll u v ia l s o il s i Я Ф О Ы c o o ' d а PH о н h S & s • S 3 1 " r-ł Ф ЬО M Pi +» 0) ai r-i а н В О й О •8 8 ■а* c z a rn o z ie m y c h e rn o z e m s m a d y a ll u v ia l s o il s B a r d z o k w aśn y V e r y a c i d 9 2 97 1 0 0 55 8 3 - 4 5 - - - -K w aśny - A c id 37 4 6 6 4 - 63 5 4 3 6 1 0 0 - - - -L ek k o k w a śn y S l i g h t l y a c i d - - 12 - 1 00 1 0 0 8 8 1 0 0 - - - -O b o ję t n y i z a sa d o w y N e u t r a l a n d a l k a l i n e - - - - 1 0 0 1 00 1 0 0 1 0 0 - - - -O gółem % p r ó b e k o z a s o b n o ś c i T o t a l % o f s a m p l e s w i t h m oly b d en u m c o n t e n t 4 3 4 2 3 6 2 0 5 2 58 6 4 8 0 - - -
-T abela 1 obrazuje procentow y udział pró bek o zasobności złej, średn iej i dobrej zarów no w poszczególnych ty p ac h gleb, ja k i w zakresie ich od czynu. Z tab eli w yn ik a, że złą zasobność w p rz y sw a ja ln y m olibden w y k a zały próbki o odczynie bardzo k w aśn y m i kw aśn ym , np. w czarnoziem ach aż do 100% p róbek o ty m odczynie m iało złą zasobność w Mo. Je d y n ie m ad y pom im o odczynu bardzo kw aśnego m iały ty lk o 55% próbek o złej zasobności. W glebach o odczynie o b ojętny m i zasadow ym nie stw ierdzo no próbek o złej zasobności w m olibden, n ato m iast 100% w ykazało śre d n ią zasobność. W poszczególnych ty p ac h gleb n ajw ięk szy procent próbek o zasobności złej m iały gleby pseudobielicow e, bo aż 48% , a n a jm n ie j m ady, bo ty lk o 20% . Nie stw ierdzono w b ad a n y ch glebach próbek o dob rej zasobności w p rz y sw a ja ln y m olibden.
WNIOSKI
W oparciu o analizę 176 profilów gleb pseudobielicow ych i b r u n a t ny ch oraz 104 próbek czarnoziem ów i m ad z poziom u A m ożna w yciągnąć n a stę p u jąc e w nioski:
1. Ze zb ad an y ch 4 typów gleb n a jb a rd zie j zasobne w p rz y sw a ja ln y m olibden okazały się m ady, zaw ierające średnio 0,120 ppm Mo, n ato m iast u pozostałych typów gleb zaw artość Mo w ah ała się w gran icach 0,090 ppm .
2. W glebach pseudobielicow ych i b ru n a tn y c h śred n ia zaw artość p rz y sw ajalnego m olibdenu m alała w raz z głębokością pro filu glebowego, śre d nio o 17-47% .
3. N ajw iększą śre d n ią zaw artość p rzy sw ajalnego m olibdenu stw ie r dzono w glebach o pH pow yżej 6,0, a n a jm n ie jszą w glebach bardzo k w aś ny ch i kw aśnych.
4. W glebach pseudobielicow ych w y stą p iła silna zależność d o d atn ia m ię dzy pH a zaw artością przy sw ajaln eg o m olib den u do poziom u В w łącznie. 5. We w szy stk ich b a d an y ch poziom ach gleb b ru n a tn y c h śred n ia za w artość p rzy sw ajaln eg o m olibdenu silnie dodatnio korelow ała z pH gleby, p rzy czym najw ięk szą zaw artość przy sw ajaln eg o m olibdenu stw ierdzono w glebach o odczynie obojętnym .
6. W glebach pseudobielicow ych i b ru n a tn y c h stw ierdzono ścisłą za leżność pom iędzy zaw artością części sp ław ialn y ch a zaw arto ścią m olib denu, co p o tw ierd zają w ysokie w spółczynniki korelacji.
7. W zrostow i p rocentow em u w ęgla organicznego to w arzyszył bardzo w y raźn y w zrost zaw artości p rzy sw ajaln eg o m olibdenu, p rz y czym n a j w iększy b y ł w glebach b ru n a tn y c h , czarnoziem ach i pseudobielicow ych, a słabszy w m adach.
8. Z najom ość części sp ław ialn ych , w ęgla organicznego i pH może być d o stateczny m k ry te riu m do w yciągnięcia w niosków odnośnie zaw artości przy sw ajaln eg o m o lib den u w glebie.
Autorzy dziękują Kol. J. D m ytryszynowi za pomoc przy technicznym w y konyw aniu rysunków .
LITERATURA
[1] В a r s h a d I.: Soil Sei., Baltim ore, t. 71, 1951.
[2] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Badania nad przy stosowaniem do oznaczeń seryjnych m etody Grigga służącej do określenia w glebie przyswajalnego m olibdenu. Roczn. Glebozn., t. 16, 1966, z. 2.
[3] C o n n o r I., S h i m p N. F., F e d r o w I. C. F.: A spectrographic study of the distribution of trace elem ents in some podzolic soils. Soil Sei., t. 83, nr 1, 1957.
[4] D o b r i c k a j a J. I.: Sodierżanije m olibdiena i marganca w ilistoj frakcji niekotorych poczw. Agrochim ija, nr 3, 1967.
[5] D o b r i c k a j a J. I.: O sodierżanji m olibdiena w niekotorych poczwach So- w ieckogo Sojuza. Poczwowiedien., nr 1, 1962.
[6] G o ł u b i e w M. I., M o с z o ł o w a W. I.: Molibden w poczwach i rastienijach Czuwaszskoj ASSR. Trudy Cuwaszsk. S-ch., w yp. 1, Czeboksary, 1965.
[7] G o r l a c h E., G o r l a c h К., К a r к a n i s М.: Reakcja lucerny i rzepaku na nawożenie m olibdenem na glebach o różnej zawartości przyswajalnego m o libdenu. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2, 1965.
[8] G r i g g J. L.: Determ ination of the available molibdenum of soils. N.Z.I. Sei. and Technology, sec. A, t. 34, 1953, nr 5.
[9] J o n e s L. H., S h e p a r d s o m W. B., P e t e r s A.: The function of m anga nese in the assim ilation of nitrates. Plant Physiol., t. 24, 1949.
[10] K a b a t a - P e n d i a s A.: Niektóre pierw iastki śladowe w rędzinach w o je w ództw a kieleckiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965.
[11] K a b a t a - P e n d i a s A., G a ł c z y ń s k a B.: Rozm ieszczenie pierw iastków śladowych w niektórych glebach piaszczystych regionu św iętokrzyskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15. 1965.
[12] K a r d a s z T.: Uproszczony sposób przeprowadzania ekstrakcji z roztworów w odnych rozpuszczalnikam i organicznymi dla celów analitycznych. Roczn. Glebozn., t. 15, 1'9'65, z. 2.
[13] K a t a ł y m o w W. M.: M ikroelem ienty i m ikroudobrenija, Moskwa 1965. [14] L e R i c h e H. H., W e i r A. H.: A metod of studying trace elem ents in soil
fractions. J. Soil Sei., t. 14, 1963, nr 2.
[15] M a k s i m ó w A.: M ikronawozy — N awozy m ineralne. Warszawa 1965. [16] N i k i s z k i n a P. I., M i e d w i e d i e w a T. S.: Izw iestkow anije poczw
i potriebnosti rastienji w m olibdenow ych udobrienijach. Agrochim ija,, nr 11, 1966.
[17] N i k i t i n A. B.: Sodierżanije m ikroelem ientow w okulturiennych diernowo- -podzolistych poczwach. Agrochimija, nr 12, 1966.
[18] O r ł ó w J. A., O r ł o w a P. L.: Sodierżanije m ikroelem ientow w poczwie i chwoje oznownych tipach sosnow ych lesow jużnoj tajgi. A grochim ija, nr 4,1966. [19] P e j w e J.: M ikroelem ienty w rastienjew odztw ie. Izd. Akad. Nauk Latw.
SSR, 1958.
[20] P e j w e J.: Biochim ija i agrochimija m olibdena. M ikroelem ienty w sielskom chozjajstw ie i m iedicinie. K ijów 1963.
[21] P i o t r o w s k a M.: P ierw iastki śladow e w niektórych glebach lessow ych re gionu opatow sko-sandom ierskiego. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 15, 1965. [22] P l a n t W.: An analysis of the acid soil com plex by use of indicator plants.
Plaint and soil, t. 5 1953, nr 1.
[23] P o d k o l i z n a K. A.: W lijanije fosfornych udobrenji na pogłoszczenije ras- tienijam i m olibdena. Agrochim ika, nr 11, 1966.
[24] R o b i n s o n O. W.: and oth.: A vailab ility of soil m olibdenum as shown by the m olibdenum content of m any different plants. Soil Sei., t. 77, 1954, nr 3. [25] S z k o l n i k J. M., M a k a r o w a A. N., B o ż e n k o P. W.: M ikroelem ienty
a sielskom chozjajstw ie. 1957.
[26] T o n k o n o ż e n k o W. E.: Molibden i m arganiec w poczwach kubani. Pocz w ow iedien., nr 1, 1964.
[27] T r o b i s c h S., M i c h a e l G.: Der M olybdanversorgungsgrad m itteldeutscher Ackerboden, Zeitsch. f. Pflanzenern., Düng., Bodenkunde, t. 93/1, 1961.
[28] W a l s h T., N e c n a n М., O’M о о г e L. В.: High m olybdenen levels in her-bagen on acid soils. Nature 171, 1953.
[29] W i n o g r a d o w a K.: Trudy Biochim . Labor., 1, 10, 1954.
[30] W i n о g r a d o w A. P.: Geochimija riedkich i rassiejannych chim iczeskich ele- m ientow w poczwach. Izd. AN SSSR, 1957.
[31] W o i k e r W. T. and oth.: The effects and interactions of molybdenum , lim e and phosphate treatm ents on the yield and com position of w hite clover, grown on acid, m olybdenum responsive soils. Plant and Soil, t. 6, 1955, nr 2.
С. С А Д О В С К И , С. Д У Н А Т СОДЕРЖАНИЕ УСВОЯЕМОГО МОЛИБДЕНА В НЕКОТОРЫХ ПОЧВАХ КОЗЕЛЬСКОГО И ПРУДНИЦКОГО УЕЗДОВ А г р о х и м и ч е с к а я с т а н ц и я , О п о л е Р а й о н н а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я О п ы тн а я С т а н ц и я Л о с ю в , у е з д Б ж е г Р е з ю м е Целью исследований было установление содерж ания усвояемого молибдена в псевдоподзолистых и бурых почвах, занимающих значительную площадь па хотны х земель в Прудницком и Козельском уездах. Одновременно пытались выявить зависимости м еж ду содержанием усвояемого молибдена в этих почвах и pH, содержанием илистой части почвы и органического углерода, а также глубиной почвенного профиля. Кроме того изучали зависимость содержания усвояемого молибдена от содерж ания органического углерода в горизонте А черноземов и мад. Исследования были проведены на 70 р азрезах псевдопод золистых почв, 106 р азрезах бурых почв, а такж е на 30 образцах мад и 74 об разцах черноземов из горизонта А. Молибден определяли по упрощенному методу Григга, рекомендованному Научно-Методическим Центром (Пунктом) И. А. У. и П. в г. Вроцлав, делая от счеты на фотометре П ульф риха с устройством Эльфо (Elpho). Оценка обеспе ченности исследованных почв молибденом проводилась согласно цифровому молибденовому индексу, предложенному Бергманом (2). В итоге исследований констатирована зависимость содерж ания усвояемого молибдена от типа почвы, содержания илистых частиц, содерж ания органического углерода, pH и от глу бины испуемого горизонта. В группе псевдоподзолистых почв наибольшее содерж ание усвояемого мо либдена было обнаружено в образцах почв с нейтральной и щелочной реакцией, а наименьшее — в почвах очень кислых и кис’лых. Более грубокие горизонты этих почв были в среднем на 21 до 47% беднее молибденом от горизонтов А х. В исследованных горизонтах профиля проявилась высокая положительная корреляция м еж ду pH и содержанием усвояемого молибдена до горизонта В включительно (в A l г = +0,55; в А 3 г = -г 0,31 и в В г = +0,61). В горизонте С и D установлена отрицательная корреляция .(С г = —0,70, D г = —0,51). Во всех исследованных генетических горизонтах псевдоподзолистых почв повы шению илистой части сопутствовало повышение Содержания усвояемого
молиб-дена, при чем наибольшее его количество было констатировано в почвах со держ ащ их свыше 35%> илистых частиц. Это полож ение подтверждают и вы сокие коэф ф ициенты корреляции: А х г = +0,82; A z г = + 0 ,3 1 ; В г — +0,95; С г = +0,88; D г = +0,91. Буры е почвы содерж али в горизонтах аккумуляции на 16°/о больше усвояе мого молибдена чем аналогические горизонты псевдоподзолисты х почв. Самым высоким содержанием усвояемого молибдена отличались почвы с pH выше 6,05. Статистически доказана чёткая корреляция м еж ду pH и содержанием усвояемо го молибдена в отдельных горизонтах бурых почв (А г = +0,96; В г = +0,70; С г = +0,90; D г = +0,77). Довольно отчетливая зависимость обнаруж ена м еж ду содержанием илистой части почв и усвояемым молибденом (А г = +0,65; В г = +0,91; С г = +0,87; D г = +0,96). Различия в отношении содерж ания усвояемого молибдена в профиле псевдоподзолистых и бурых почв показаны на графике 6. Тесную связь м еж ду соединением усвояемого молибдена и содерж анием органического углерода иллюстрирует график 5. Исследования подтвердили, что повышению содерж ания органического углерода сопутствует отчетливо по вышение содерж ания усвояемого молибдена в почвах псевдоподзолистых, бу рых, черноземах и мад ах. В таблице 1 помещена оценка обеспеченности исследованных почв молиб деном, полученная при взятии в основу с*уммы значений pH почвы и содерж а ния молибдена в ppm (мг на кг почвы), умноженны х на 10. Образцы почв с очень кислой и кислой реакцией показывали плохзчо обеспеченность усвояемым мо либденом. Единственно в мадах, несмотря на их очень высокую кислотность, только 55°/о образцов выявило недостаточную обеспеченность. В почвах с ней тральной и щелочной реакцией lOOVo образцов показало среднюю обеспечен ность молибденом. В отдельных типах почв с‘амым ьысоким процентом образцов с плохой обеспеченностью отличались псевдоподзолистые почвы, а самым низ ким — мады. В исследованных почвах не были обнаружены образцы с хор о шей обеспеченностью усвояемым молибденом. S . S A D O W S K I, S. D U N A T
AVAILABLE MOLYBDENUM CONTENT IN SOME SOILS IN KOŹLE AND PRUDNIK COUNTIES
A g r o c h e m ic a l S t a t io n in O p o le
R e g io n a l A g r ic u lt u r a l E x p e r i m e n t a l S t a tio n a t Ł o s ió w , B r z e g c o u n t y
S u m m a r y
The aim of the investigations w as to characterize, w ith regard to available m olybdenum content, pseudopodzolic and brown soils occurring w id ely on cultivated areas in the Prudnik and K oźle counties. Also the attem pts w ere m ade to reco gnize the relationships betw een available m olybdenum content in these soils and pH valu e as w ell as betw een silty particles and organic coal content and soil pro file depth. The available m olybdenum content depending on organic coal content in A horizon of- tw o soil types, i.e. in chernozems and allu vial soils, w as also
de-lerm ined. The investigations have been carried out on 70 profiles of pseudopodzolic soils, on 106 profiles of brown soils as w ell as on 30 samples of allu vial soils and 74 sam ples of chernozems in A horizon.
M olybdenum has been determ ined by sim plified method of Grigg, developed by the M ethodical and Scientific Centre of the Institute for Cultivation, F ertiliza tion and Soil Science (IUNG) in Wrocław, the readings being taken on the P ulfrich ’s photometer w ith the Elpho attachm ent.
The estim ation of the soils investigated w ith regard to their richness in m olyb denum was m ade using the num erical molybdenum index of soil, developed by Bergmann. The respective investigations showed the differences in available m olyb denum content, depending on soil type, silty particles and organic coal content, pH valu e and depth of the horizon investigated.
In pseudopodzolic soils the highest available m olybdenum content was found in the sam ples w ith neutral or alkaline reaction, the low est one — in very acid and acid soils. In deeper horizons of these soils average m olybdenum content w as by 21-47% higher than in horizon. In the soil profile horizons investigated a close positive correlation betw een pH value and available m olybdenum content occurred, including В horizon (in А г r = +0.55; in A 3 r = +0.31; in В r = +0.61). In the С and D horizons a negative correlation was found (in С r = —0.70; in D r = —0.51). In all the investigated genetic horizons of pseudopodzolic soils a silty particles content increase w as accompanied by an increase of available molybdenum con tent, at w hich its highest amount was found in the soils containing over 35% of silty particles. In has been confirmed m athem atically by high correlation coef ficients, viz.: in A i r = +0.82; in A z r = + 0.31; in В r = + 0.95; in С r = +0.88; in D r = +0.91.
Brown soils contained by 16% more of available m olybdenum in accum ulation horizons than analogical horizons of pseudopodzolic soils. The highest available m olybdenum amounts have been stated in the sam ples w ith pH over 6.05. S tatistically a very close correlation has been proved betw een pH value and available m olyb denum content in particular brown soil horizons (in A r = +0.96; in В r = +0.70; in С r = +0.90; in D r = +0.77). A m ore distinct relationship has been found b etw een silty particles and available m olybdenum content (in A r = +0.65; in Б r = = +0.91; in С r = +0.87; in D r = +0.96). The illustration of differences w ith regard to available m olybdenum content in the profiles of pseudopodzolic and brown soils is given in Fig. 5.
The investigations confirm ed that an organic coal content increase w as accom panied by a distinct increase of available m olybdenum content in pseudopodzolic and brown soils as w ell as in chernozem s and allu vial soils.
In Table 1 the assessm ent of richness in m olybdenum of the soils investigated is presented, at w hich as a basis the sum of pH values and m olybdenum content in ppm, m ultiplied by 10, has been assumed. Low available m olybdenum content showed the sam ples w ith very acid and acid reaction. Only allu vial soils, in spite of very acid reaction, had only 55% of sam ples w ith low content of this element. In the soils w ith neutral or alkaline reaction, 100% of sam ples showed medium m olybdenum content. In particular soil types, the highest per cent of sam ples w ith low m olybdenum content showed pseudopodzolic soils, the low est one being in allu vial soils. In the soils investigated no sam ples w ith high available m olybdenum content have been found.
