UKO 553.43/.45+553.689:551.734:551.243.32:552.5411:543.55.822.1 (438.31~202 Przeginla k. Olkusza - otwór)
Jadwiga ŚLÓSARZ
Uwagi . o śladach mineralizaciiw . utworach dewoQu w Przeginina SE 'od ' Olkusza
WSTĘP
Otwór wiertniczy Przeginia 1 (fig. 1)
położonyw
miejscowościo tej samej nazwie
(oIwło10 km na SiE od Olkusza)
zosta'łzaprojektowany przez
Oddział GórnośląskiInstytutu Geologicznego w 1964 r. Jest to obszar stosunkowo
słaborozpoznany wierceniami,
zwłaszczaw
porówna~niu
zdbszaremprzylegająeymod
lPół:nocy. Występującetu utwory juraj- skie przykrYte
sąosadami
czwartorzędu. Podłożejury. jest
jesżcze także S'łaborozpoznane. W
odległości3 km na zachód od otworu
.Przegiilia 1 nawiercono w otworze OZ-II utwory wizenu,
' stanowiącewg S. B-uko- wego (1964)
osłonęsyluru waryscyjskiej antykliny
Kr~ową.W
osłonietej z utworami karbonu dolnego
kontaktują odwschodu utwory dewo- nu; wynika to z mapy umieszczonej w cytowanym opracowaniu.
Celem wiercenia Pr, zeginia 1
było prześledzenieprzebiegu wymie- nionejstruktury waryscyjski,ej, aco za tym idzie - po.znanie
wykszt~ł.
ceni. a
podłożajury w tym rejonie.
·Zg,odnie z przewidywanym profilem geologicznym
pod jurą(na
głęb.118,8 m) nawiercono dolOmity oraz
podrzędnie występujące
wapienie dewonu.
Miąższość
utworów dewonu w Przegini nie jest znana,
gdyż .wierce-'nie zatrzymano w tych osadach na
głęb.300 m
.. . 'S k r ó c o
ID y 'OP i s "
Qt w o r u
przedstawiJasię następująco:Czwartorzęd
0,0+ 1,0 m Glina z okruohami zwietrzałych wapieni skalistych. Jura-malm
1.0+106,8 m Waphmie pelityczne, skaliste, niżej drobnodetrytyczne z gąb-
Ikami. · · . .
106,8+117,8 m Ciemnoszare wapienie margUste i margle gruzłowate.
117,8+118,8 m Margle zielonawoszare, gruzłowate.
Dewo.
118,8+154,7 m Dolomity ciemnoszare, krystaliczne z koralami i amfiporami, cien- ko uławicone, przechodzące m-iejsc.anu w dolomity zl~ieńcowate~
Dolomity ci~noszare zawierają ~adki dolomitów beżowych, ia-'
Kwartalnik Geologiczny, t. 13, ·nr 1, 1989 r.
68.
154,7+-157,0 m 157,0+-169,5 m
169,5+-185,2 m
185,2+-198,4 m
198,4+-002,3 m
232,3+-300,0 m
Jadwiga Slósarż
mirnowanych, są one inrt;ensywnie s<Pęklane, zbrekcjoWJaJlle d użylone
kalcy,tem oraz dolomitem, slrnaiBow.iJałe. Sporady.czmi'e występują
brekcje tektoniczne.
W'apieni,e białoszare, kredowate (piszące), ,zbite. W spągu z ,okru- chami dolomitów ciemnos'zarych.
Margle beżowe i różowe z licznymi dendrytami manganowymi 'na przemian z dolomitami ciemnoszarymi, krystalicznymi, rafowymi, miejscami zbrekcjowanymi.
Wapienie żółte, szare 1 różowe, 'krystaliczne lub 'kryptokrystalicż
ne, zbite, często silnie zwietrzałe, z wkladką dolomitów ciemno- szarych, krystalicznych, zbrekcjowanych.
Dolomity ciemnoszare, ,krystaliczne, rafowe, naprzemianległe z do- lomitami b~żowymi. Zawierają one wkładki ilaSltych margli beżo
wych i zielolnawlOs'zal"y.ch.
DoLomitty oiemnos:Z!m"e, krystaHcmez ,amfdJpo['ami, z .WlkładJk:am
margli dolomitycznych ,zielonoszarych i z przerostami dolomitó~
ma,rgltistych. Na głęb. 203 m wYlSrtępuje metrowej miążs.zoŚCi wkJJad, ka :dolomitu muŁowcowego pstrego z muskowitem, na ·płaszczyznacł.
uławicenia. . .
Dolomity ciemnosza!l"e, ikrysrtalioc,zne, amfipocmye, użylone 'dolomi- tem .r6żowymi białym; 'SlPoradyczne skupienia .pirytu i hematytu.
CHARAKTERYSTYKA LITOLOGICZNA UTWOR6w DEWONU . Utwory dewonu w otworze Przeginia 1
odzmicz!łją się dużązmien-
nością wykształcenia.
litologicznego oraz
interesującym następstwemwarstw. Swiadczy
tozarówno o
zróżnicowanychwarunkach sedymenta- cji
jaki wtórny,ch pTzemiarn:ach :fjzyczm.ych i ,chemicznych, którym te
utwory
ulegały.'Wyró:żmiono
tu dwie 'odrmany (grupy)
ska'ł:A -
skałynie zmienio- ne
względnie słabozmienionej B -
skałyzmienione przez procesy tek- toniczne
ihipergeniczne.
W grupie A stwierdzono
obecność następującychtypów litolo- gicznych:
1. Dolomity.nie
uławicone igrubo
uławicone,ciemnoszare, bitumicz- ne.
,Zawierająone miejscami
źlezachowane amfipory i korale oraz spo- radyczne brachiopody.
Sąto dolomity krystaliczne, zbite, tw,aroe. Po- wierzchnie
'ławici·diaklaz
po~ryte są zielonawą substancją marglistą.Pod
~ik!ios'kopem ska'ła
odznacza
się teksturą bezld:erunJkową,miejscami la-
minowaną·
Ol'az
równomierną strukturą drobnokrystalicznąmozaiko-
wą
(o
wielkośdziarnod 0,01 do 0,025 mm). Z domieszek na
uwagę zasługuje niewiel~a ilośćsubstancji ilastej, która powoduje zaciemni e- nie ziarn, a czasem
'Podkreś~a rteksturę,oraz·
ziarnakwarcu detrytyozne- go,
ostrokrawędzistego.Powszechna
teżjest
obecnośćpirytu w postaci drobnych
strzępków ro~ianychwskale.
Ainali'za chemiczna (wykonana przez mgr J.
Bagnowską) wykazała następujące zawartościcharakoterystyczne dla tego dolomitu: CaO - 30,67%, MgO"- 18,81%, FeO ,.- 0,58%',
F~03- 0,22'010,
częścinieroz- puszczalne w HCl - 5,64°;'.. .
2. Dolomity
zlepieńcowate, gruboławicowe,ciemnoszare. Utworzone
są
one z detry1;usu -(od 2 mm do 3 cm)pokTuswnych dolomitów ciemnosza-
Slady mj.neraldzacjoi w u'twO'ra'ch dew'ODU w Przegini
69
rych oraz pelitycznych
'beżowych..---:analogicznych do dolomitów znaj-
dujących się
w
podłożuwarstw.
Sąone spojone licznym spoiwem kalcy- towym lulb dolomitowym, krystalicznym,
jaśniejszymod detrytu.
3. Dolomitypelityczne
beżowe występującew formie cienkich
ławic . .
Sąto dolomity ziemiste lub drobnokrystaliczne, twarde, zbite,
często
faliścielaminqwane. Laminy o
grubościod 0,5 do 5 mm. Miejscami obserwuje
sięplamiste
przejściatego dolomitu w dclomit ciemnoszary, krystaliczny, opisany w punkcie pierwszym. ' . .
Skład
chemiczny dolomitu
beżowego,ziemistego jest
następujący:CaO - 37,77.0/.0, MgO
~11,87.0/
0 ,FeO -0,5S.rJ/o, Fe1)a - 0,32%,
częś~i.
nierozpuszczalne w J:ICI - 6,65%.
. .4. Dolomity'maTgliste i margle dolomi.tyC7lIlJe sZiar:ozielone, pelitycz- ne, lite, bez
śladówlaminacji,
tworzące wkładkiw dolomicie rafowym.
A.naliza chemiczna m:axglu dolomitYOZil1ego z tej , serii
wykazała następujące
charakterystycme
za:wartoś~i:CaO - 5,27%, MgO -
.2,14.0/.0, FeO - 0,58.0/
0 ,Fe20a- 0,64%,
częścinierozpuszczalne w HCI- 7-8,450/.0.
5. Margle ila9te zielonawoszare,
słaboplastyczne
występującew for- mie cienkich
ławic równieżw dolomicie lmralowym. .
6. Wapienie
występujące podrzędniew formie iawic nie przekra-
czających
30 cm.
Sąto wapienie
żółtelub
różowe,kryptokrystaliczne
ikrystaliezne, zbite: Wapienie te ' nie
zawierają ż'adnych śladówfaooy.
7. Wapienie kredowate
białoszare,kruche IU!b twarde; porowate o
przełamieziemistym
(brudzącepalce).
Występująone w postaci cien-
kich
ławic..
8.
Mułowceilaste, pstre
(wiśniowo-zielone), łupkowe,o
mewyrażniezaznaczonej laminacji.
Występują Wpostaci cienkich iawic i
zawierajączasem rozproszony muskowit na
płaszczyznach uławicenia'.Do g ru py B zaliczono
następująceutwory:
1. Brekcja zbudowana z
materia'łumiejscowego reprezentowanego
prżez
drobne i
większe'Okruchy ciemnoszarych dolomitów :moralowych i
Ibeżowychdolomitów pelitycznych,
laminowanych~ Tkwiąone w
zielo~nawoszarej masie wapnistej . (+ Hel). Masa ta przypomina zmienione
skały
wulkaniczme (z zachowanymi '
prakryszt'ałami),aw
szczególności skały towarzyszącelamprofirom opisanym przez S.
Śliwińskiego(1960) z okólic Siewierza. Brekcja ta paprzecinall1!a jest
siecią żyłek żółtego;za-
żelazianego
kalcytu
(tab~.I, fig.
2) ..2. Brekcjoautworzona
wyłączniez
materia'łumiejscowego, a
więcz okruchów ciemnoszarych dolomitów koralowych,
beżowychdolomitów peUtycznych oraz okruchów
zwietrzałychwapieni. Okl'uchy te
sąos~krawędziste
(od 0,2 do 3 cm). Spojone
sąone
białymi
różowymdolomi- tem krystalicznym. Zarówno okruchy
skał,jak i dolomitowe spoiwo brekcji
pocię-te są siecią żyłek żółtego, zażelazionegokalcytu (tab!. I, fig . 3). Miejscami brekcja ta
uległa Wyługowaniuw
warun~achkraso- wych i
utworzył siędolomit jamisty z dobrze zachawany.micharaJkrte- rystycznymi
ściankamidolomitowego spoiwa (tab!. I, fig. 4).
Występowanie . tego rodzaju brekcji · stwierdzODQ zarówno w dolomicie rafowym, jak i w dolomicie
zlepieńcowatym.Podobne utwory
zostałyopisane przez S.
Śliwińskiego(1956) z dewonu Nowej . Wsi. . .
3. Brekcja ·utworzona z drobnych okruchów zielonych
i'łów imargli
oraz drobnych fragmentów rózowych wapieni. Pod
względem WYkszt-a'ł-70
Jadwiga Slósarzcenia przypomina ona utwory z grot krasowych.
Występowanietej brek- cji
zostałokilkakrotnie stwierozone w stropowej
częściutworów dewo- nu w strefach
skrasowi'ałych.Przeginia l'
., .
OZ-II
D
, '3' , 6 I g,.1 _2
~3
~4 _5 _6
~7
• 8
Fig. 1. Uproszczona mapa' geolo- giczna okolic Przegini (wg S. Doktorowkz-
Hrebnickiego)
Simplified geologie map of the vicinity of Przegi- uia (accordifng to S. Do- ktorowicz-HrebnicJ.ci) 1 - dewon; 2 - ka:ebon; 3 - trias; 4 - jura; 5 - kreda;
fi - trzeciorzęd; 7 - uskoki;
I - otwory wiertnicze 1 - 'Devonian; 2 - Carborii- ferous; 3 - Triassic; 4 - Ju- rassic; 5 - Cretaceous; 6 - Tertiary; 7 - faults; S -;- bore holes
W profilu litologicznym dewonu z Przegini pomimo. znacznej zmien-
'lIlośd
i
różnorodnościodmian
skał wydzielić można3 charakterystyczne
odc~i:
'
Odcinek dolny - od
głęb.300 do 198,4 m :- charakteryzuje
sięobecnością miąższej
serii dolomitów ciemnoszarych z koralami i -cienkich
wk'ł,adek
margli dolomitycznych, zielonosmrych oralz
mU'~owców'pstrych zaWJierającychdrobne 'blaszki muskowitu na
płaszczyznach uławicenia.Odcinek
środkowy(od 198,4 do 154,4 m) charakteryzuje
się obecnością
ciemnoszarych dolomitów koralowych
występującychtu jednak w postaci -cienkich
'ławic. Sąone
naprzemianległez dolomitami pelitycz- nymi
beżowoszarymiora'z
wkładkamiwapieni i pstrych margli. Obser- wuje
siętu
pewną cyklicznośćosadów,
gdyżw dolnej
częściomawiane- go odcinka
następująkolejno po sobie: dolomit ciemnosZ!ary, dolomit pe- lityczny
beżowy,margle pstre i
wapień żółty.Sytuacja taka 'Powtarza
się
tu dwa razy. Natomiast w górnej
częściodcinka
równieżdwukrotnie
wyrażona
jest'
następująca ,cykliczność:dolomit ciemnoszary, dolomit peUtycmy
beżowy, wapień biały~Trzeci odcinek profilu (od
głęb.154,4 do 118,8 m) cechuje
sięobec-
nością
bard2io Cienkich
ławicdolomitu ciemnoszarego,
naprzemianległychz
dolo~itempelitycznym oraz dolomitem
zlepieńcowatym.W odcinku tym
występują rówrueżliczrie brekcje.
Profil paleozoiku Przegini
porównać mOŹlnapod
względem wykształcenia litologicznego do znanego profilu dewonu
ż Dębnika,opracowanego przez J. J'arosza
-(1926)~W Przegini, podobnie jak w
Dębnikui Siewierzu,
wyst~pują
dolomity krystaliczne z
fauną-amfipor i korali.
Ponie\,Vażska-
Ślady mineralizacJi
w
utworach dewonu w Pi-zegini7i
mienieliny nie
.sąjeszcze opracowane,nie wiadomo czy profile te odpo-
wiadają
Bobie wiekowo, pomimo
dużego podobieństwa litologiczill'~go.Dewon z Przegini
różni sięjednak od dewonu
dębnickiego obecnością wkładek
marglistych zielonosZiarych i pstrych.
Obecnośćtych '
wkładek
zbliża.utwory dewonu z Przegini do osadów dewonu z okolic Siewie- rza opisanych przez S.
Śliwińskiego{l956). Charakterystyczna jest tu
obecność wkładek
wapiennych oraz opisana
wyżej cyklicl!?nośćutworów dewonu.
Dewon Przegini jest utworem . morza
płytkiego,wskazuje na to obec-
ność
. fauny koralowej oraz dalomitów syngenetycznych. -
Występowaniedolomitów
zlepieńcowatychwskazuje na okres erozji
wyżejwyniesio..:.
nych raf. Dolomity pelityczne, margle dolomityc2me, a
takżewapienie
odpowiadają
sedymentacji morza . spokojnego, podczas
okresowegopogłębiania
siężbiornika.Wahania
głębokościdna morskitego
zarejestrowa~ne
zostały także opisaną wyżej cyklicznościąosadów.
PRZEJAWY MINERALIZACJI W UTWORACH DEWONU W opisanych utworach dewonu stwierdzono -
śladową mineralizacjępirytem
ihematytem oraz
płonne żyłkii geody dolomitu, kalcytu oraz
chalcedonu. . .
Piryt
występujew postaci impregnacji
mułowcazielonoszarego oraz jako
strzępkisiarczków Fe
bezładnierozproszone w dolomitach.
Wystąpienia pirytu
sąsyngenetycZlIlez osadem. Ponadto stwierdzono
śladowe występowaniepirytu epigenetycznego w postaci nieregularnych,
różnokierunkowych
żyłek(o
grubościok. 3 mm) pirytu ziemistego oraz
żyłekpirytu grubokrystalicznego. Piryt ziemisty niejednokrotnie
przecięty 2'J08--ta'ł żyłkami
grubokrystalicznego
pirytu~ Żyłkazbudowana z pirytu kry- stalicznego posiada miejscami
ośróQkę chalcedonową.Równie -
częstą formą występowaniapirytu
są wypełnieniakawern drobnymi
kryształtarni (do 1 mm 0) oraz piryt roztarty na lustra'ch tektonicznych.
Z obserwacji miltroskopowych - wynika,
że występujątu przynaj- mniej dwie generacje pirytu. Starsza generacja reprezentowana jest .przez
żyłkipirytu ziemistego. Ma ona
niewątpliwie związekz minerali-
-Ziacjążyłowym
dolomitem. szarym,
gdyżobydwie te mineralizacje wy-
lrorzystały
analogiwne
spękallliai
związane sąprzypuszczalnie z tym sa- mym okresem deformacji ,tektonicznej.
Młodszą generację stanowią żyłki grubokrystalicznego pirytu wraz z chalcedonem.
Związane sąone z kolejnym systemem szczelin.
Hematyt
występuje wopisanych utworach w postaci _ jednorodnych
:żyłek
Jub l'azem ' z kalcytem, a czasem w postaci
śmietanyhematytowej na powierzchniach
spękań. ·.
W mineralizacji
,płonnejdewonu z Przegini wydzielono
następującą .sukcesję miner'alną:- Dolomit
żyłowyszary, drobnokrystaliczny,
występującyw postaci nieregularnych . i
ro"zgałęziających się żyłek towarzyszącychpirytowi zie-
mistemu. . .
- Dolomit
biały,grubokrystaliczny,
tworzącynieregularne, w przy-
biiżeniu
pionowe
żyłki(do 1 cm
grubości)oraz
spajający brekCjętekto-
.72
Jadwiga $lósarzniczną.
Dolomit ten
występujeponadto w kawernach, gdzie tworzy drobnokrystaliczne druzy.
. .- bol'Omit
różowYfgrubokrystalicZlny
spaJający również brekcjętek-
toniczną,
a
także· tworzącygeody. Analiza spektraLna dolomitu z jednej takiej geody
wykaza~apodwyzszone
zawartościZn, Cu
; iSn.
iBodkreś1ić należy, żedolomit
różowy częstowypęłnia część środkową żyłydolomi;"
tu
białego. . . . . ..--.:.
Kalcyt .bi:a:ły występującyw postaci cienikich,
gład1rościennych,pi01liowych
żyłek. · ' . '- Kalcyt
żółty, zażelaziony tworzącydruzy w kawernach na dolo- micie
białymi
występującyw postaci cienkich jednorodnych
żyłek.W profilu dewonu mineralizacja dolomitowa i 1mlcytowa
.7lnacznie
przewa~a
nad
minera'lizacją hematytowąi
pirytową.Wykorzystuje ona
wszelkie
spękaniatektoniczne.
. . .Poza tymi
dośćregularnymi
żyłamio kierunkach
przeważniepiono-
· wych występuje
jeszcze utajona
siećszczelinek wzajemnie
sięprzecina-
jących,
które
także są zabliźnionekalcytem. Ta
właśnie sieć żyłek kał:..
cytowych jest
źródłem 'Podwyższonej zawartościCaO w dolomitach.
'"
Dla
pełniejszegopoznania
skałopracowywanego
· profilu wykonanoca:łkowitą analizę. spektralną półilościową
na
zawartośćpierwiastków
śladowych
.. Analiza t' a
dała interesującewyniki. Wszystkie oznaczenia
wykonało
Laboratorium Chemic2ine
PrzedsiębiorstwaGeologicznego w Krakowie przy pomocy spektrografu Q-24. W analizowanych 16..:tu próbkach ustalono
obeoność następującychpierw:i!astków: Cu, Zn, Pb, Fe, Al, Si, Ca, Mn, Ti, er, Co, Ni, Mo, Ga, As,
SIn"Ba, Sr, oraz w jednej tylko próbce V.
Interesujące wydają siętu
z'awartościCu, Zri, Pb, Ba, a szcze:"
gólnie Sil.
.Miedź występuje
w
ilościach od0,001 do 0,01%, a w trzech próbkach .
w
.przed~aleod0,01 do 0,1'0f0. Te ostatnie
zawartościstwierdwno w
ży-· 'łowym, różowym
dolomicie oraz w zbrekcjowanych dolomitach
pociętych
siecią żyłekka:lcytu i dolomitu.
Podkreślićtu
należy; że.pQd-wyższone
zawartościCu w analizowanych próbkach
sąznacznie
wyższeod
śred-"nich
zawartościtego pierwiastka w
skałach Węglanowych,które wyno-
.· szą
14± 9 ppm (D. L .
.Graf, 1960).
. ..
.Z
, podwyższoną zawartościąCu w omawianych próbkach idzie w pa-
rzezwiękSZJ()!!))a zawartość· Zń.,
która waha
się VItych samych· granioach
.-- od Oj01 do O,l"/ct. Jest. ona
również wyższaodo'bliczon.ej
średniejdla
skał węglanowych,
która
.wynosi 26 IPPrtJ. .(D.
L.Graf, 1960).
Niezależniel1iatomtast od
'koncentracji
.podanych
.. wyżejpierwiastków
kszta.'ł:tuje się zawartośćPb. Analizowane próbki
zawierająBb w2illacznie
niższychilościach
(od 0
1001 do O,Ol°/ct); a:
podwyŻSWI1.ą k<mcen'tracjęO'łowiu(od 0,01 do 0,1
% )obserwuje
siętu tylko w próbkach, które,
odznaczają się większą zawartością minerałówilastych.
.Jeżeli
chodzi o
zawartośćMn w omawianych
ska'łach,to
Kształtuje sięona w przedziale od 0,01 do 0,1
% ,a
więcnie odbiega od
przeciętnej(500 ppm). Tylko w jednym przypadku Mn
występujew
ilościod 0,1 do 1%. Ta
podwyższona zawartośćwynika zapewne ze skoncentrowania
sięMn w postaci dendrytów, l!cznie
występującychw analizowanej próbce
na
zwietrzałychpowierzchniach
spękań..
Śla:dy rirlnera1izacji w utwora'chd-ewonu w Przegip;i
Z innych pierwiastków na
uwagę zasługujejeszcze
.zawartość ,Ba, która wynosi .od 0,01 d.o 0,1% oraz od 0,1 do 1%. Ta druga
zawartośćjest anomalna w' stosunku do
średnich(150ippm, D. L. Graf, 1960) i
może świadczyć już,o
występowaniubarytu, którego jednak nie stwierdzono
makroskopowo.
" -Na
szczególną uwagę zasługujetu
wyraźnieanomalna
zawartośćcy- ny.
ObecTl;ośćcyny stwierdzon.o w czterech próbkach. W trzech prób;"
kach waha
sięona od 0,001 do 0,01%.
Sąto próbki
następujących skał:1 - opisany
wyżej różowydolomit
ży'łowy,2 - dolomit zbrekcjowany i 3 ----:
dolom~t pocięty siecią żyłekkalcytu oraz dolomitu.
- Najwyższą zawartość
Sn (od 0,01 do 0,1%) stwierdzono w kredowa- tym wapieniu porowatym; Z uwagi na
interesującewyniki
prżekazano tę próbkęoraz 5
dod~tkowychdo
GłóWIiegoLaiboratorium IG
viWar- szawie, które
wykona:ło już ilościowe.oznaczenia tego pierwiastka na drodze analizy spektralnej. Wszystkie' analizowane próbki wykazaly
obecność
cymy w
llościachod 0,011 do 0,015%.
Zawartościte znacznie
'przewyższają
klark Sn
wynoszący,jak wiadomo, 0,0004%. Identyczna z klarkiem jest
zawartośćSn podana przez D. L. Grafa (1960) jako cha- rakterystyczna dla
skał węglanowy'ch.Na
podkreślenie zasługujeszcze- gólnie fakt
wspÓ'łwystępowaniaz
podwyższoną zawartościącyny
równieżpodwyższOnej zawartości
miedzi.
'Badani:a mikroskopowe' w
świetle,odbitym nie
lijaWlIliłyjednak
'obec-
ności
innych
minerałów'kruszqowych poza pirytem
ihematytem. Rów-
nież
i na drodze analizy chemic-znej nie
udało się wyodrębnićze
skał minerałów.z którymi
mogłyby być związane.te anomalne
zawartościSn,
~,C~ " '
Pochodzenie tych
podwyższ.onych' zawartościmetali jest tym trud- niejsze do
wyjaśnienia, że skały;paleozoiczne
' uległy -tu
częściowemuskrasowieniu i innym procesom hipergenicznym, które
zaciemniająpierwotny obraz mineralizacji.
,, '-
'ZJAWISKA KRAsnWE
W otworze wiertniczym Przeginia 1
występdwaniekrasu' stwierdzornio zarówno w utworach jurajskich,jak i w utworach
dewonu~W profilu dewonu procesom krasowym
, uległyw
większymstopniu dolomity
aniżeliwapienie, co z uwagi na
różnicew
rozpuszczalnościtych
skałjest zasta-
nawiające. _
, Dolomity dewonu, pocięte są
szczelinami
zabliźnionymii szczelinami nie
'wypełnionymioraz
zawierająjamy krasowe.
Szczęliny'otwarte
sąz
re'g\lłypionowe. J edrie z nich
mają ściany gładkie, tnnewyka'zują ślady rozmycia krasowego,'
.W licznych próimiach krasowych nie stwierdzono ty;powychnasko"-
rupfeń
ani
teżcharakterystycznych glin krasowych, które jednak
mogłyulec rozmyciu, a
więcz utworów krasowych na
l,lwagę zasługujeiPd.y- nie Qpisana
wyżej'brekcja .
. Rozmiarów'
tego krasu,
,podobnie jak
ijego wieku nie da
się określić,
nie
udało siębowiem
stwierdzić,czyistnieje
bezpośredni związekz krasem
nadległegomalmu.
',Za
możliwościątakiego
związkuprzema-
wiać może·
charakterystyczny profil litologiczny, w którym stwierdza
74
Jadwiga Slósarzsię między
malmem adewOlIlem bardzo
Cienką wkładkęmargli oksfordu, tyliIDo w
małymstopniu
spełniającą rolę izolującejwarstwy wodoszczel- nej (wynika to ' z obserwacji ucieczki
płuczkipodczas wiercenia). Nasuwa
:Się więc
wniosek,
żejest to kras
młody 'Względnie odmłodzony.Wiadomo jedynie,
żekras ten jest
młodszy odopisanej
wyżejmineralizacji dolo- .mitem i kalcytem.
UWAGI o GENEZIE MINERALIZACJI
Zagadnienie mineralizacji opisanych
skał wiąże się przypuszczalnięz procesami tak syngenetycznymi, jak i
epigenetyc~nymi.. Synsedymentacyjna mineralizacja siarczkami metali
Ziachodzić możew warun!k:ach redukcyjnych
panującychw przydennej
częścizbiornika.
Ciemne zabarwienie dolomitQw z .przegini oraz
obecność śladówbitu- minów nie jest jednak dostatecznym dowodem warunków redukcyjnych
panujących
w tym zbiorniku, bowiem
zawierająone
faunękoralowców.
Również obecność
rafowych
zlepieńcówwskazuje na
ruchliwośćwody:
NatomiaSt w . okresie tworzenia '
się mułowców,'podczas
pogłębiania sięmorza,
mogły panowaćwarunki redukcyjne.
Świadczyo
tymdbecnośćimpregnacji pirytem w tych
skałach."Zjawiska epigenetyczne, którym
uległyutwory dewonu przegini
związane są
z
przebudową tektoriiczną,przypuszczalnYJlli procesaJ;lli hy- drotermalnymi oraz hipergen;icznymi. ·
Obserwowane tu zjawiska tektoniczne
ograniczaj.ą siędo
spękań,ja- kim
uległykilkakrotnie utwory dewonu,
śladówzlustroW"<lloraz. zbrek- cjowania.
Występującew profilu dewonu lustra · tektonicZine
sąbar:dzo
słabo wyrażorie,
parne zbrelkcjowane
mająnieco
większe rozprzestr~ienie, licznie natomiast
występują spękania. Spękaniate
są najczęśCiejpionowe lub strome i
.niewątpliwie związanez 'kilkomageneracjamiru- chów tektonicznych.
W starszych fazach
spękania zOstałyprzypuszczalnie
wypełnioneutworami pochodzenia hydrotermalnego.
Sąto
żyłkidolomitu szarego wraz z pirytemziemistymol'az
żyłkipirytu grubokrystalicznego z chal- cedonem, a
takżedolomit
.różowyi
biały cementujący brekCjętekto-
niczną.
Dolomit ten
występuje r{>wnieżw geodach. Mineralizacja kalcy-
tem
'białym mogła być związanaz
póź>niejszym,lateralnym ,
krążeniemwód w skale. . '
Młods~a
faza mineralizacji -
wyrażona obecnościącienkich
żyłeki druz kalcytu
żółtego,zażelazionego- związanajest prawdopodobnie
już
z procesami krasowymi.
Najmłods.Zafaza spękan' zaznaczona w utwo- rach jurajskich cechuje
się występowaniemszczelin
niezabliźnionych,.
gładkościennych.
,
Interesujące
jest pochodzenie
śladowych zawartościtakich metali
jakcyna,
miedźi cynk stwierdzonych na drodze analizy spektralnej. Pomi- mo
że stężenie!ch waha
siętylko w granicach
od0,01 do
O,l~/o, sąto
jużjednak
wartościanomalne w stosunku
dośreclnichdla tego typu
skał.Także
i parageneza' ta jest bardzo charakterystyczna i trudno mmac
ją'za
przypadkową.'Szczególnie. trudna do
wytłumaczeniajest :zmaczna za-
wartość
Sn. .
W Przegini nie stwierdzono mikroskopowo i makroskopowo
żadnych mirierałówcyny. Na podstawie stwier.dzonego tu
spektialniewspółwy-SIady mlneralizacli w utworach dewonu w Przegini
75
stępowania
Sn i Cu
możnaby
przypuszczać obecnośćstanninu(CU2 Fe Sn 84).
Poważriiejszepierwotne koncentracje cyny
są,jak wiadomo,
'związane
' wyłączniez
kwaśnymimagm.owcami, zwykle z granitami, w któ- rych
zawartośćeynywynosi od 16 do 30 g/t (W. L. Barsukow, 1957).
StWierdzono,
że wśródgranitów
mogą występowaćtzw. granity cyno-
nośne,
w których
zawartośćcyny waha
sięod 80 do 100 i od 300 do 400 g/t.
Według 'W.L. Barsukowa:cyna w granicie związanajest z hioty- tern, w k,tórego
siećwchoozi na drodze dwustopniowych izomorficznych podstawiep. Podczas procesów postmagmatycznych (m. in. muskawityza- cji biotytu) cyna
,może przechodzićdo roztworu. W. L. Barsukow podaje,
że
w nie zmienionych postmagmatycznymi procesami granitach nigdzie nie
,znajdowanokasytery:tu akcesorycznego.
,Na
podkreślenie zasługuje fakt stwierdzenia kasyterytu w zespole mi-nera'łów ciężkich
w piaskOlWcach jurajskich z
Rze~otar(M. Krysowska, 1962)". Piaskowce te, jak podaje J. Burotan «1962)
ułożone są bezpośredniona serii
łupkówbiotytowych, które
stanowić mo~ą osłonęIntruzji mag-
mowej.
'Problem magmatyzmu
półnoono-wschoclrniego '9br~eż'enla Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego byłostatnio tematem kilku
opracowań.T. Wie- ser (lS57)
'na podstawie komagma:tyzmu skałstwierdzonych w
Mrzygło,dzie i lamprofiru z Dziewek opisanego przez 8amsonowicza i
Małkowskiego oraz wulkanitów okolic
Krzes~owic wiążeje 'z
intruzją ,batolitu.
J. Znosko
obecnościtakiego batolitu dopatruje
sięna obsz:arze anomalii
'magnetycznych
Mrzygłodu.8. Bukowy i S. Cebulak (1984)
opisującroz- wójdiastroficzn,o-magmatjczny a:ntyklinorium
śląsko4:r.akowskiegodo-
patrują się obecności
intruzji batolitowych na 'kontakcie
Górnośląskiego Zagłębia Węglowegoze
sfałdowanymiutwol'ami paleozoicznymi
kr~owskiej
gałęzi.waryscydów .
. Zagadnienie
związkumineralizacji utworów paleozoicznych z,magma- tyzmem jest
niewątpliwie ~n.teresujące,alei bardzo problematyczne. Za- gadnienie to porusZ:ane
byłoostatnio
między innymi przez S. Bukowego,, S. Cebulaka, J.Slósarz (1964). Jak dotąd
stwierdzono jedynie przestrzen-
ny
związek między występowaniemwulkanitów i objawami mineraliza- cji. Za istnieniem takiego
związku przemawiaćby
mogłyobserwacje po- czynione
pr'zeżF.Ekierla (1957)
iT. Wiesera (1957) w
Mrzygłodzieoraz prze21 J.Slósarz w .okolicach Krakowa (1964a,,1964b).
Stwierdzenie nawet takich
śladów mi:i1erallzacji jak w opisywanymotworze ma
niewątpliwie dużeznaczenie,
zwłaszcza żeotwór ten znaj- duje
sięna obSzarze
położonym międzyOlkuszem - znanym z licznych przejawów okrusz'cowania siarczkami,
]}C,Zn, oPb
równieżi w utworach paleozoicznych (T.
Gałkiewicz,C.
Harańczyk,L.8zostek 1960) -
taokoli- cami Krakowa, gdzie stwierdzono przejawy
mineralizacji~ruszcowejw utworach paleozoicznych (8. Bukowy, 1961;J. Slósarz, 1964a, 1964b).
Uzyskane wyniki
sątym hardziej
interesujące, żestwierdzono tu pod-
wyższoną zawartość
cyny, pierwiaStka do tej pory nie spotykanego w zna- nych
wystąpieniachprzejawów
mineraliżacjina tym obszarze.
Pracownia Głębokich Struktur Oddziału G6rno .... '1~lI. .. ,!>u Instytutu Geologicznego
Sosnowiec" ul. BIałego 5
Nadsłano dnia 29 grudnia 1967 r.
76
Jadwiga ŚlósarzPISMlENNICTWO
, BUKOWY ,S. (1961) - Uwagi o mineralizacji skał paleo:roicznych w okolicy Kra-
lWWia Kw,art. geoL5, p. 338-344, nr 2. War'sza'W'a.
BUKOWY S. (1964) ~ Uwagi o budowie geologicznej palep:roiku wschodniego obrze-'
żenia Gómośląslciego Zagłębia Węgłowego. BiIul. Inst. Geo1., 1M,p. 21- 40. Warszawa .
. BUKOWY S., CEBULAK S. (1964) ~ Nowe dane o magmatyźmie antyklinorium
śląsko-kraJrowskiego. Biu!. Inst. Geo!., 184, Po 41:-'~ Warszawa.
BUKOWY S., CEBULAK S., ŚLÓSARZ J. (1964) ~zagad,riienie mineralizacji utwo- rów paleo'Wicznych NE obrzeżenia GórnośląSkdego ZagłębiaWęg,low:ego.
Materiały do X~II Zjazdu PTG, 'P. 29-37. Katowice.
BURTAN J. (1962) - Wiercen!.e Rzesz(ltary 2. (komunikat wstępny). Kwart. geol.,
'6,
p. 245--259,nr
2. Wa:rs,zawa. ' , ' ' , EKIERT F. ((957) - Warunki geologiczne występowania skal magmowych w Mrzy-'głod'zie w ,okolicy Zawierci.'a. K'WIa:rt. geo!., 1, p~'106-1:1~, mo J.. W,a:rszawa.
GAŁKIEWICZ T., HARAŃCZYK -C., SZOSTEK L. (1960) - Poju['ajsilcie okruszco- wanie utworów w zasięgu dewon - jura rejonu Olkusz Klucze. Rudy
i Met. nież., nr 4. KatowIce. '
GRAF DONALD L. (1960) - Geoohemistry (lf carbonate sediments and sedimentary carbonate roc-ks. Part. III. Minor Element Distribution Circ. Illinois State Geol. Surv., Nr. 301. Urbana.
JAROSŻ J. (1926) - Obecny stan badań nad stratygrafią dewonu i dolnego 'karbonu , w okręgu krakowskim. Rocz. Pol. Tow. Geo!. nr 3. p. 115-185 .. Kraków.
KRYSOWSKA M. (1962) - Analiza petrograficzna utworów środkowo-junjskich z Rzes2lotar.Rocz. Pol. Tow. Geol., 32, p. 56~7,6, ll1l" 4. Kra'ków.
ŚLIWIŃSKI. S. (1956) - O występowaniu wapieni i,' dolomitów dewońskich koło
Siewierza or,az o możliwościach ich użytkowania. Zesz. nauk. AGH, Geol. Nr l. Kraków.
ŚLIWIŃSKI S. (1960) - Lamprofiry i brekcje wulkaniczne wśród wapieni dewoń- ' sklch w, Dziewkach lroło ffiewierm. Prz. geol., 8,
p.
656---657,nr
12. ~ar-szawa. , ' " , ,
ŚLÓSARZ, J. (1964a) -Przejawy mineralizacji kruszcowej utworów paleozoicznych w wiercetl!iach "Ka:rni.owice". Prz. geo1., 12, P.308----310, nil" 7/8. Warszawa.
ŚLÓS.A!RZ J. (1964b) - ,przejawy mineralizacji w otworach ,wiertniczych Bębło
i Jeil"ZIna:noWlee. Kwart. geol., 8, p. 965-0966, nr 4. Wa!l'Szawa.
WIESER T. (1957) - Charakterystyka petrograficzna albitofirów, !porfirów i diaba- 'zów z Mrzygłodu w okolu,cy Zawd,erCtia. Kwart. geol. l, p. 11~27,1Il'l." 1.
Warszawa.
IiAPCYKOB B. II. (1957) - K reoXBMH1l OJIOBa. reoXBMH1l, J'\I2 1; CTp. 36-45. MOCKBa .
.H.ABura cmoC:A)K
K BOllPOCY O IIPlł3HAKAX MHHEPA.JBł3~ OTJIOiKElIKA: )J;EBOHA B nlIlErnHU K IOro-BocroKY OT OJILKYIIIA
Pe310Me
B CTan.e npHBOAATCH HOBhIe )laHlIbIe o )leBOHe, BCKpLlTOM B nmeI'ImH,OKOJIO OJILxyD:ra
(4J:ar.lJ.
3TH )leBOHCJme OTJIOlKem BXOAAT ,B COCT3.B BapHcll,lI1tCKo:ll: 8.H'I'HltIIIłHa KpaKOBa.
no~ IOpO:ll: Ha rny6BHe 118,8 KM 6bDIH BCKpLlThI TeMHocephIe lq)HCTaJIlIH1IeCKHe )lOJIOMllThI
Streszczenie 77
c
cpaYHo:li aMCPBlIOP H KOPaJIJIOB, C BKJIIO'IeBIDlMll KOHI'JIOMepaTOBbIX H3BeCTWlKOB H }IOJIOMHTOB.Mes:ee MHorO'IHCJIemu.:r:mecL aJIeBPOJIB.Tli[, p;OnOMHTOBLIe H rJ;IIIHHCTLIe MepreJIH. MOm;HOCTL
.:nmt OTJIOJKeHHit HCH3BeCI'H8, Tax Kax cimamma 6LIJIa OCTaHOBJIeHa ·B HlIX Ha rny6HHe 300 M •
. .Jl1ITOJIOrH'lecKoe crpoeHHe :nmt nopop; HMee-r 60JILmoecxop;CTBo C uOPOP;aMH cpe,II;Hero p;eBOHa OKpecTHocreit
CeBeJK8
(C. ClIHBHIII>CK:H, 1956). 06Hap)'JKeHHlUl B IImeI'HHl!:60JILII!alI H3MeH'iHBOCTL JIHTOJIOnDi: CBH,II;eTeJILCTByeT 0 ,ll;HCPiPeIiemn!PO'BaHBLIX YCJIOBIDIX ce,II;HMe~.OTlIOJKeHIDI p;eBOHa B IImerHHH CHJIbHO Tpem;HHOBaTLIe, 6peK'lHenop;06HLIe B 6LIJIH no,D;Bep·
JKeHLI KapcT0061?a30BIIHWO. C TeKTOHH'lCCKHMH Tpem;HHaMu:, BepmITHO HecKOJILKBX reaepa.rr;WI:
CBlI3aHLI CJIe,4I.l . MlmepaJIH3a.rtBl1: nHPHTOM, . reMaTHToM,· P;OJIOMHTOM, KaJILItHTOM B· xa.JlIIe.
. p;OHOM. OHa npOBBJUIeTcg B BH,II;e JKHJI B BLInOJIHeHHbIX K8lIepH. BLI,II;emu<>TCg ,D;Be CTap;:!I1I;
MBHe~ crapII!all 113 lCOTOPbIX B03MOJKHO CBH3aHa C rH,D;pOTepMlllIl>Hl>lMH ·npOD;eccaMH.
3TO JKHJIKH. ceporo p;OJIOMHTa C 3eMJIBCTLIM IIHPHTOM, a Ta.KJKe l!GJ.Jm:H KPynHOlCPBCTaJIJIH~
'IecKoro zmpll'i'a C xa.JlIIep;OHOM, a TaK:JKe JKHJILI B JKeo,II;LI 6eJIoro H p030Boro P;OJIOMHTa, B lCOTOPOM 06HapyXes:0 nOBLIIDeHoe cop;epJKaaHe
Sn
B Cu; DOJIee MOJIO,!\lUl CT.a,D;HH MBHepaJIH3a.rtBl1 npcp;- . CTaBJIes:a TOHKHMHJKHJIK:aMH 6eJIoro ~a, BHorp;a creMaprroM, a TaK:JKeJKH.JIJ:liMB:
H,zWY-3aMH JKeJIToro KaJILD;HTa. 3TOT KaJILD;HT B03MOJKHO CBH3aH C JIarepaJILHLIM 06MeHOM· BOP; B TPe.
m;HHOBaTOit H nO,D;BepJKeHHoit KapCTY ropHOR nopop;e. .
KapCTOBLIM BBJIeHIDIM .nop;BepJKeHLI Ka.K IOpa, T~·H ,n;eBOH B rJIaBHLIM 06Pa30M P;OJIOMlITI>I.
OHH. B 60JILmOR creneHH noBiIwnm Ha 3aTHPaJIi[e nepBOHa'l3.Jllilioit KaJ>THHLI MHHe~.
Oco60e BHHMaHHe CJIep;yeT 06paTHn.Ha pe3ym.TaTLI cneKTPaJILHOrO aHaJIH3a nopop; H JKHJIL-
·HbIX 06Pa30BaHHit. B HHX 06Hap)'JKeHo nOBLIIDeHHoe Cop;epJKaHHe Sn, Cu, Zn, Ph H Ba, aHOMaJIL- HbIX no OTHOmeHHIO K· KJIaPKY Kap60HaTHbIX nopop;. OJIOBO npHeyTCTBYeT 3P;ecL B KOJIH'lecTBe OT 0,011 lI,0 0,015%. qaCTO BMecre C HHM lICTpe'iaeTCx Me.zu, ¥OJIH'lec:rBe OT 0,01 lI,O 0,1
%.
Cne.p;yeT nO,ll;'iep:mYno, 'IT.O HaJIH'iHe :noro 31IeMeHTa He 06Hap)'JKeHO P;O CHX nop B H3BecTHblX MH- HepaJILHbIX npOJIBJIeHIDIX Ha repPHTOpBH· MeJK,l(y KpaxOBOM B· OJILxymeM.
3Ta pacceJIHHaJI MHHCpaJIH3an;BH OlIOBa B nopop;ax H. JKHJILHblX 06p8301la.B:IDlX p;eBOHaIIme- rmm . reM 60.nee BHTepecHa, 'lTO B XOMUJIeKce. TJDKe.TIblX MHHCPaJIOB IOpLI )KemOTap, pacnOJIO- JKeHHblX Ha IOJKHOM OPOP;O.TIJKeHBHBapHCD;HitcK01l: ~ KpaxOBa, 06Hap)'JKes:o npBcyTCTBHe
·KaCHTepBTa (M. KPLICOBCKa, 1962). . .
Jadwiga SL6sARZ
REHA.BKS ON MINERALIZATION TRACES IN J)EVONIAN FORMATIONS AT PRZEGINIA, . SE OF OLKtiSZ
Summary
The aTticle presents new data on the Devoilianformations pierced oat Przeginia, near O1kusz (Fig.. 1). The Devoman is here part ·of the Vaa:isci!ananti'Ciine of
CJ::aoow.
UlIlder the J·ur~ deposits, dlark,.grey crysiflalliLin.e dolomites have beelll encountered at a'. depth of 118.80 m. The dolomites, which contain ·limestone and conglomerate-like dolomite intercalations, reveal fauna ·of amphipores and corals.
SiHstones, '1lS well as dolomiticand clayey marlsare less abundant. The thickness . of
these.
formations ~s un'kiIlow-n, sin<:eaU thedrlllings
were completed iIIl themat a depth of 300 metres only.
The lithological development of these rocks points to a considerable analogy to the r.ocksof ·Middle DeV<>llianage, found in the ·vicinity of Siewierz {So Sliwifl-
78 fadwiga Slosarz
ski, 1956). The great .change in lithologica:1 development of the deposits at Przeginia proves tlie differentiated sedimentary ,conditions.
The Devonian form'ations at Pxzeginia are strongly ,cracked, brecciated and reveal karst phenomena.' Tecfonical fractures, proba'bly. of several ,generations, are accompanied by pyrite, haematite, dolomite, calcite and chalcedony mineralization., The mineralization appears in the form of 'Veins and of ~illed-in cawerns. Here.
two stages of mineralization have been distinguished. Most probably, the" older of them is related to hydr.othermal processes. These are vei.nlets of grey d.olomites . with chalcedony, as well as veins and geodes of white or pink coloured dolomites.
in which increased Sn ·and Cu cQntente have been ascertained. ,The younger stage is represented by thi;n veins of whdte calcite, at pLaces with haematite, aOO by veirilets arid druses of yellow coloured calcite that, most probably, is related t.o the lateral circulation .of waters in the cracked and karst-lik,emassif.
The karst [phenomena appear in the JurassIc and Devonian formations ma'inly
"in dolomites. They a:re greatly responsible for the concealing of the eXlsUng
mineralization. . ,
The results .of spectral analyses of both sedimentary and, vein rocks merit here a gpecial attenti.on, mainly 'because of the presence of the increased Sn, Cu.
Zn, 'Pb and Ba contents, anomalous in relation to the clark of carbonate rocks. Tin.
1)ccJ.lrs ,here in an a~ount from 0,011 to 0.015%, accompanied frequently by 'OOpper.
from 0.01 to O.lt/o. It shQuld be stres.\led here that s'o, far the presence of this, chemical element has not been ascertained to appear In the' known mineralization occurrences Within the area between Cracow and Olkusz.
This trace mineralization'of tin in the Devoniansedimentary and vein r,ocks.
at Pi-zeginia is interesting mainly due to an additional f'act that' in the heavy milIlel"ailassembLage of the Juras,Soic dep05.tts, at R'zesi7lOtary, cassiter:ite hu been
encountered. The .a!I"ea of the cassiterite,occurence is, . situated in the southern cori-'
tinuaUon of the V:ariscan anticline ,of era,cow (M. Krysowska,1962).
Kwart. geol., nr 1, 1969 r. TABLICA 1
Fig. 2
Fig. 3
Fig. 4
Jadwlg.a SLOSARZ - Uwagl 0 sladach mineralizacji w utwora'ch dewonu
TABLICA I
Fig. 2. Brekcja tektoniczna z glE:b. 152,0 m. Widoczne s~ ciemnoszare okruehy do- 10mit6w raf{)wych tkw-i~ce w jasnoszarej masie. Wielk{)se naturalna Tectonk breccia at a depth of 152.0 m. There are seen dark-grey reef dolomite fragments sticking in a ldght-grey mass. Natural s:'ze
Fig. 3. Brekeja tekttoniczna z glE:b. 144,5 m. Okruchy dol()mit6w rafowych (ciem- nosza1"e) i w8Ipieni (j·asnos;zare) sp'Ojollle s~krYls,tHcznym dolomitem (bialy).
Widoczna jest siee cienkich zylek 'kalcytowych przecinaj~cych cal~ skalE:.
W:elkose naturalna.
Tectonic breccia at ·a depth ·of 144.5 m. Fragments of reef dolomites (dark- -grey) and of limestones (Light-grey) are cemented with cry.stalline do lomite (white). Visible is als<> a net of fine calcite veinlets which cut thl whole rock body. Natural sdze
Fig. 4. ' Dolomit jamisty wylugowany. W:elko~e naturalna Cavernous, leached dolomite. Natural size