KATOWICE
URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH
PRZEMYSŁ
W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 9001 ROKU
K A T O W I C E 2 0 0 2
Kreska (-) zjawisko nie występuje
Zero (0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5 (0,0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05
„W tym” oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy
SKRÓTY
zł złoty np. na przykład
szt sztuka tzn. to znaczy
tys. tysiąc tzw. tak zwane
min milion m.in. między innymi
m3 metr sześcienny poz. pozycja
km ' kilometr kwadratowy nr numer
t tona r. rok
hl hektolitr Dz. U. Dziennik Ustaw
dam3 dekametr sześcienny PKD Polska Klasyfikacja Działalności
hm3 hektometr sześcienny ESA 1995 Europejski System Rachunków
Narodowych i Regionalnych
GW h gigawatogodzina PKB Produkt Krajowy Brutto
TJ teradżul WDB Wartość Dodana Brutto
cd. ciąg dalszy NFI Narodowy Fundusz Inwestycyjny
dok. dokończenie ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych
pkt tj-
punkt to jest
VAT podatek od towarów i usług
Przy p u b liko w a n iu danych p ro s im y o podanie źródła
URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH
Analizy statystyczne
PRZEMYSŁ
W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2001 R.
ISBN- 83-88102-28-1
Katowice, grudzień 2002 r.
Daniela ZIĘTEK
Urząd Statystyczny w Katowicach, ul. Owocowa 3, 40-158 Katowice
Nakład 88 egz. Papier offsetowy, 80 g. Format A-4. Oddano do druku: grudzień 2002 r.
Druk: Wydział Poligrafii Urzędu Statystycznego w Katowicach, ul. Kossutha 7, 40-844 Katowice Zam. 141/2002
PRZEDMOWA
Publikacja „Przemysł w województwie śląskim w 2001 r.” jest opracowaniem analitycznym przedstawiającym statystyczny obraz potencjału gospodarczego przemysłu w zakresie materialnym i zaangażowanych zasobów ludzkich, a także znaczenie przemysłu województwa w skali regionu i kraju.
Zawarte w publikacji informacje dotyczą szerokiego przekroju zagadnień charakteryzujących działalność przemysłową jak: podmioty gospodarcze, ich wielkość i majątek trwały, produkcja sprzedana, rentowność przedsiębiorstw, a także liczba pracujących, w tym w warunkach uciążliwych i szkodliwych oraz wynagrodzenia w przemyśle. Szczegółową charakterystykę omawianych zagadnień podano z uwzględnieniem sektorów własności oraz sekcji i działów składających się na działalność przemysłową. Opracowanie zawiera wybrane zestawienia tabelaryczne i jest bogato ilustrowane wykresami.
W publikacji przedstawiono także wielkość i strukturę inwestycji w przemyśle stanowiących czynnik sprzyjający wzrostowi gospodarczemu regionu oraz zagadnienia przekształceń strukturalnych i własnościowych w przemyśle i ich wpływ na potencjał gospodarczy województwa, rynek pracy i na stan środowiska naturalnego.
Katowice, grudzień 2002 r.
Przedmowa... 3
Wyjaśnienia m etodyczne... 7
1. Znaczenie przemysłu województwa śląskiego w gospodarce narodowej regionu i kraju... 16
2. Przekształcenia strukturalne i własnościowe w przemyśle ... 17
3. Wpływ uprzemysłowienia regionu na środowisko naturalne... 19
4. Podmioty gospodarki narodowej w przem yśle... 24
5. Przemysłowy rynek p ra c y ... 27
5 .1. Pracujący w przemyśle ... 27
5.2. Bezrobotni, których ostatnim miejscem pracy byty jednostki przem ysłow e... 30
6 . W a ru n k i pracy w p r z e m y ś le ... 3 1 6.1 Praca w warunkach szkodliwych... 31
6.2. Wypadki przy p ra c y ... 36
7. Wynagrodzenia w przem yśle... 41
8. Produkcja sprzedana przem ysłu... 45
8.1. Wartość produkcji sprzedanej... 45
8.2. Wydajność pracy w p rze m yśle ... 48
8.3. Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych... 50
8.4. Wskaźniki cen produkcji przemysłowej ... 51
9. Finanse przedsiębiorstw przemysłowych... 53
9.1. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw... 53
9.2. Wyniki i wskaźniki finansowe przedsiębiorstw ... 55
9.3. Majątek obrotow y... 63
9.4. Koszty rodzajow e... 66
10. Przemysłowe środki trwałe. Inwestycje. Działalność innowacyjna... 67
10.1. Środki trwałe ... 67
10.2. Inwestycje i działalność innowacyjna ... 68
11. Podsumowanie ... 73 Strona
SPIS TABLIC
Tablica Strona Spółki powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w przemyśle
1 17
Przedsiębiorstwa państwowe w przemyśle według stanu prawno-organizacyjnego
2 18
Ścieki przemysłowe oczyszczone i nieoczyszczone w przemyśle (2000, 2 0 0 1 )... 3 21 Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza w przemyśle według sekcji (2000, 2001) .... 4 22 Odpady uciążliwe dla środowiska wytworzone i nagromadzone w przemyśle
5 23
Podmioty gospodarki narodowej w przemyśle zarejestrowane w rejestrze REGON
6 25
5
SPIS TABLIC (dok.)
Tablica
Podmioty gospodarki narodowej w przemyśle zarejestrowane w rejestrze REGON
według sekcji, klas wielkości i form prawnych w 2001 r... 7
Pracujący w przemyśle według sektorów własności oraz sekcji (2000, 2 0 0 1 )... 8
Bezrobotni zarejestrowani pracujący poprzednio w przemyśle na tle ogółu bezrobotnych (1999.2000.2001) 9
Zatrudnieni w przemyśle w warunkach zagrożenia według sektorów własności i sekcji (1999, 2000, 2 0 0 1 )... 10
Zatrudnieni w warunkach zagrożenia w przemyśle według grup zagrożeń (1999.2000.2001) 11
Likwidacja lub ograniczenie w przemyśle zagrożeń czynnikami środowiska pracy, uciążliwością pracy i czynnikami mechanicznymi (1999, 2000, 2001)... 12
Poszkodowani w wypadkach przy pracy w przemyśle według sektorów własności, sekcji oraz skutków wypadków. Absencja spowodowana wypadkami (1999, 2000,2001) 13 Poszkodowani w wypadkach przy pracy w przemyśle według sekcji i wydarzeń bezpośrednio powodujących wypadek (1999, 2000, 2001) ... 14
Przyczyny wypadków przy pracy w przemyśle według sekcji (1999, 2000, 2001)... 15
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przemyśle według sektorów własności i sekcji (1999, 2000, 2001)... 16
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przemyśle według działów w 2001 r... 17
Produkcja sprzedana przemysłu według sekcji (1999, 2000, 2001) ... 18
Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych (2000, 2 0 0 1 )... 19
Podstawowe wyniki finansowe przedsiębiorstw przemysłowych według sektorów własności (2000, 2 0 0 1 )... 20
Podstawowe wskaźniki finansowe w przemyśle według działów w 2001 r... 21
Rozkład rentowności obrotu netto w przemyśle (2000, 2001) ... 22
Majątek obrotowy przedsiębiorstw w przemyśle według rodzajów, sektorów własności i sekcji w 2001 r... 23
Struktura środków obrotowych badanych przedsiębiorstw przemysłowych według rodzajów i sekcji (2000, 2001) ... 24
Kapitały obce w finansowaniu majątku obrotowego przedsiębiorstw przemysłowych w 2001 r... 25
Wartość brutto środków trwałych w przemyśle według sektorów własności i sekcji (1999.2000.2001) 26
Nakłady inwestycyjne w przemyśle według rodzajów nakładów i sekcji (1999.2000.2001) 27
Nakłady na innowacje w przemyśle według wybranych działów (1999, 2000, 2001) ... 28
SPIS WYKRESÓW
Wartość dodana brutto wytworzona w przemyśle na tle wartości dodanej brutto województwa śląskiego (1995, 1998, 1999, 2000) ...
Wartość dodana brutto wytworzona w przemyśle według województw w 2000 r...
Udział przemysłu w wartości dodanej brutto w województwie śląskim na tle kraju
(1995, 1998, 1999,2000) ...
Zanieczyszczenia środowiska naturalnego przez zakłady przemysłowe (1999, 2000, 2001) ...
Odpady przemysłowe nagromadzone według rodzajów w 2001 r...
Struktura podmiotów gospodarczych w przemyśle zarejestrowanych w rejestrze REGON według sektorów własności, form prawnych i klas wielkości w 2001 r...
26 28
30
31
33
35
37
38 39
41 42 45 51
56 60 62
63
64
65
67
69 72
| Strona
Strona
16 16
18 20 23
24
SPIS WYKRESÓW (dok.)
Przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielnie w przemyśle zarejestrowane w rejestrze REGON
(1998, 1999, 2000, 2001) ... ... ... 25
Struktura podmiotów gospodarczych w przemyśle według sekcji i form prawnych w 2001 r... ... 26
Struktura pracujących w przemyśle według sekcji i sektorów własności (1998, 1999, 2000, 2001) 27 Udział pracujących w przemyśle na tle gospodarki narodowej (1998, 2001) ... ... 28
Struktura pracujących według działów w 2001 r... 29
Struktura zatrudnionych w warunkach zagrożenia w przemyśle w 2001 r... ... 32
Zatrudnienie w warunkach zagrożenia według sekcji w 2001 r... ... 32
Zatrudnieni w sekcjach przemysłu w warunkach zagrożenia według grup zagrożeń w 2001 r... ... 34
Struktura wypadków przy pracy w przemyśle według sekcji w 2001 r... ... 36
Struktura poszkodowanych w wypadkach przy pracy w przemyśle według rodzaju wydarzeń bezpośrednio powodujących urazy w 2001 r... ... 38
Wynagrodzenia i przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto w przemyśle (1999, 2000, 2 0 0 1 )... 41
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto według sekcji i sektorów własności w 2001 r... 42
Wzrost / spadek przeciętnego realnego wynagrodzenia miesięcznego brutto według wybranych działów przemysłu w 2001 r... ...44
Dynamika produkcji sprzedanej przemysłu (2000, 2 0 0 1 )... ...46
Struktura produkcji sprzedanej przemysłu według sekcji w 2001 r... ...46
Struktura produkcji sprzedanej przemysłu według sekcji i sektorów własności w 2001 r... ...47
Dynamika produkcji sprzedanej w sekcjach przemysłu w 2001 r... ...47
Dynamika produkcji sprzedanej na jednego zatrudnionego w sekcjach przemysłu w 2001 r... ...49
Udział procentowy w kraju produkcji ważniejszych wyrobów przemysłowych województwa śląskiego w 2001 r... ...50
Wzrost / spadek cen produkcji sprzedanej przemysłu według wybranych działów w 2001 r...52
Charakterystyka badanych przedsiębiorstw przemysłowych według sekcji i sektorów własności w 2001 r...53
Jednostki rentowne i deficytowe w przemyśle według sekcji i wskaźnika rentowności obrotu netto w 2001 ...54
Wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto badanych przedsiębiorstw w przemyśle (1 9 9 9 ,2 0 0 0 ,2 0 0 1 )...55
Wyniki finansowe brutto i netto badanych przedsiębiorstw w przemyśle według sekcji (2000, 2001) ... 58
Wyniki finansowe brutto badanych przedsiębiorstw przemysłowych według wybranych działów w 2001 ... ...59
Wskaźniki rentowności obrotu netto w przemyśle według sekcji (1999, 2000, 2001)... ...60
Rozkład rentowności obrotu netto w przemyśle w 2001 ... 62
Struktura majątku obrotowego w przemyśle (2000, 2001) ... ... 63
Płynność finansowa przedsiębiorstw przemysłowych w 2001 ... ... 66
Struktura rodzajowa kosztów bieżącej działalności w przemyśle według sektorów własności w 2001 r. 66 Struktura wartości brutto środków trwałych w przemyśle według sekcji i sektorów własności w 2001 r. 67 Struktura nakładów inwestycyjnych w przemyśle według sekcji i rodzajów w 2001 r... 69
Nakłady inwestycyjne według działów przemysłu w 2001 ... 70
Struktura wartości kosztorysowej nakładów na inwestycje noworozpoczynane w przemyśle według sekcji w 2001 ... ... ... 71
Strona
WYJAŚNIENIA METODYCZNE
1. Dane dotyczą podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zaliczoną, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (Dz. U. Nr 128 z 1997 r., poz. 829 z późniejszymi zmianami) do przemysłu, tj. do sekcji: „Górnictwo i kopalnictwo”, „Przetwórstwo przemysłowe” oraz
„Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”, a w zakresie produkcji wyrobów również podmiotów prowadzących inne rodzaje działalności - produkujących wyroby przemysłowe, a mianowicie: osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej (z wyłączeniem jednostek i zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych), zakładów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Źródłem informacji o liczbie podmiotów gospodarki narodowej zajmujących się działalnością przemysłową jest krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej REGON.
2. Dane, jeżeli nie zaznaczono inaczej, opracowano metodą przedsiębiorstw. Wartości bezwzględne podano zgodnie z każdorazowym stanem organizacyjnym. Wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej podano w cenach stałych. Jako ceny stałe przyjęto w latach 1996-2000 - ceny stałe 1995 r. (średnie ceny bieżące 1995 r.), od 2001 r. - ceny stałe 2000 r. (średnie ceny bieżące 2000 r.).
3. Dane o pracujących w przemyśle dotyczą wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących działalność przemysłową niezależnie od liczby pracujących, obejmują osoby pełnozatrudnione i niepełnozatrudnione w głównym miejscu pracy. Do pracujących zaliczono:
■ osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy,
■ właścicieli i współwłaścicieli jednostek prowadzących działalność gospodarczą łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin,
■ osoby wykonujące pracę nakładczą
■ agentów oraz osoby zatrudnione przez agentów;
■ członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych.
4. Dane o przeciętnym zatrudnieniu dotyczą jednostek przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 9 osób i obejmują osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy oraz w niepełnym, po przeliczeniu na pełnozatrudnionych.
5. Dane o pracujących w warunkach zagrożenia dotyczą jednostek przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
6. Dane o bezrobociu rejestrowanym osób które utraciły pracę w przemyśle dotyczą osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy. Od 1 stycznia 1997 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych ogółem nie obejmuje osób otrzymujących świadczenia lub zasiłki przedemerytalne.
7. Produkcja sprzedana - przychód ze sprzedaży produktów (wyrobów, robót i usług) obejmuje otrzymane i należne kwoty za sprzedane na zewnątrz przedsiębiorstwa:
■ wyroby gotowe własnej produkcji,
■ wykonane roboty i usługi,
■ zryczałtowaną odpłatność agenta - w przypadku zawarcia umowy na warunkach zlecenia,
■ pełne przychody agenta - w przypadku zawarcia umowy agencyjnej,
oraz wartość produktów wytworzonych nie zaliczonych do sprzedaży, traktowanych na równi ze sprzedażą, tj. wartość własnych wyrobów przekazanych do własnych punktów sprzedaży detalicznej, jak również do własnych zakładów gastronomicznych i do własnych hurtowni, wartość wykonanych świadczeń na rzecz funduszu świadczeń socjalnych, wykonanych i przekazanych wyrobów i usług własnej produkcji na rzecz inwestycji własnych, nieodpłatnie przekazanych wyrobów i usług na potrzeby reprezentacji i reklamy, przekazanych wyrobów i usług na potrzeby osobiste podatnika i pracowników oraz darowizny wyrobów i świadczonych usług bez pobrania zapłaty.
8. Wartość produkcji sprzedanej wykazana jest bez należnego podatku od towarów i usług (VAT) i podatku akcyzowego, a łącznie z wartością dotacji przedmiotowych do wyrobów i usług - w tzw.
cenach bazowych; przedmiotem analizy jest produkcja sprzedana pełnej zbiorowości jednostek przemysłu, a także - bardziej szczegółowo - zbiorowość o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
9. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne przypadające na 1 zatrudnionego obliczono przyjmując wynagrodzenia osobowe, wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach oraz wynagrodzenia wypłacone z funduszu honorariów pracownikom własnym na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, mające charakter wynagrodzenia pracowniczego; dane 0 przeciętnych wynagrodzeniach miesięcznych prezentuje się w ujęciu brutto i dotyczą jednostek przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
10. Wskaźniki cen produkcji sprzedanej przemysłu opracowano na podstawie miesięcznego reprezentacyjnego badania cen wyrobów i usług faktycznie uzyskiwanych przez dobrane w sposób celowy podmioty gospodarcze zaklasyfikowane do górnictwa i kopalnictwa, przetwórstwa przemysłowego oraz wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną gaz, wodę; od 1996 r. są to ceny „bazowe”, tj. bez obciążeń podatkami VAT i akcyzowym, a łącznie z dotacjami przedmiotowymi; wskaźniki cen dla każdego rodzaju działalności przemysłowej przy podstawie analogiczny okres roku poprzedniego = 100, obliczone są jako średnie wskaźników cen agregatów niższych szczebli ważone wartością ich sprzedaży z 1995 r.; wartości te uaktualniane są miesięcznie o zmiany cen i zmiany struktury sprzedaży zachodzące w kolejnych miesiącach roku, którego dotyczą wskaźniki cen; wskaźniki cen obrazują dynamikę wynikającą z faktycznie wprowadzonych zmian cen, jak i zmian w strukturze asortymentowej sprzedaży 1 strukturze odbiorców.
11. Dane o finansach przedsiębiorstw dotyczą jednostek przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 49 osób.
9
12. Przychody z całokształtu działalności obejmują:
■ przychody ze sprzedaży produktów, tj. kwoty należne z tytułu sprzedaży wyrobów gotowych i usług w podmiotach prowadzących działalność gospodarczą
■ przychody ze sprzedaży towarów i materiałów, łącznie z kwotami należnymi z tytułu sprzedaży opakowań wielokrotnego użytku; przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów wpływające na wynik finansowy ustala się w wartości wyrażonej w rzeczywistych cenach sprzedaży z uwzględnieniem upustów, rabatów i bonifikat, bez podatku od towarów i usług (VAT),
■ pozostałe przychody operacyjne, tj. przychody nie związane bezpośrednio z podstawową działalnością podmiotu, do których zalicza się: przychody ze sprzedaży lub wpływy z likwidacji środków trwałych i inwestycji rozpoczętych, odpisane przedawnione zobowiązania, otrzymane odszkodowania, wyegzekwowane kary i grzywny, otrzymane przez jednostkę nieodpłatne składniki majątku, otrzymane dotacje, subwencje i dopłaty (znaczną część pozostałych przychodów operacyjnych stanowią tytuły zaliczane dotychczas do zysków nadzwyczajnych),
■ przychody finansowe, które obejmują wpływy lub kwoty należne z tytułu dokonanych przez podmiot operacji finansowych, tj. dywidendy z tytułu udziałów w innych jednostkach, kwoty należne i wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych (długoterminowych i krótkoterminowych), odsetki i prowizje od środków pieniężnych (lokat) na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych przez jednostkę pożyczek i kredytów (zwłoki w spłacie rat), dyskonto potrącone przez jednostkę przy zakupie weksli i czeków obcych, dodatnie różnice kursowe ustalone przy spłacie należności i zobowiązań oraz różnice przy wycenie środków pieniężnych, udziałów i papierów wartościowych.
13. Koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności obejmują:
■ koszt własny sprzedanych produktów, towarów i materiałów, do którego zalicza się: koszt wytworzenia sprzedanych produktów, koszty sprzedaży (z podatkiem akcyzowym), koszty ogólnego zarządu (lub koszty ogółem pomniejszone o koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki i skorygowane o zmianę stanu produktów) oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów w cenie zakupu,
■ pozostałe koszty operacyjne obejmujące koszty związane ze sprzedażą składników majątku trwałego, inwestycji oraz uprzednio zaliczane do strat nadzwyczajnych odpisane należności przedawnione, należności umorzone i nieściągalne, skutki aktualizacji wartości zasobów rzeczowych składników majątku obrotowego, zapłacone kary, grzywny i odszkodowania oraz darowizny na rzecz osób fizycznych i prawnych,
■ koszty finansowe obejmujące odsetki i prowizje od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz ujemne różnice kursowe, dyskonto potrącone przez nabywcę przy sprzedaży dla niego weksli i czeków obcych, straty na sprzedaży papierów wartościowych, odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych, a także utworzenie rezerw na pewne lub prawdopodobne straty dotyczące operacji finansowych.
14. Wyniki finansowe:
■ ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów stanowią różnicę między przychodami osiągniętymi ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów a kosztami poniesionymi na ich uzyskanie (koszt własny sprzedanych produktów, towarów i materiałów),
■ wynik finansowy na działalności gospodarczej jest to suma wyniku finansowego na sprzedaży produktów, towarów i materiałów, wyniku na pozostałej działalności operacyjnej oraz wyniku na operacjach finansowych,
■ saldo zysków i strat nadzwyczajnych (wynik na operacjach nadzwyczajnych) stanowi różnicę między zrealizowanymi zyskami nadzwyczajnymi a poniesionymi stratami nadzwyczajnymi;
straty i zyski nadzwyczajne dotyczą skutków finansowych zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością jednostki; są to zwłaszcza skutki zdarzeń losowych, zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności, istotnej zmiany metod produkcji lub sprzedaży zorganizowanej części jednostki, postępowania ugodowego lub naprawczego zarówno u wierzyciela (straty), jak i dłużnika (zyski),
■ wynik finansowy brutto (zysk lub strata) jest to wynik na działalności gospodarczej, skorygowany o saldo zysków i strat nadzwyczajnych,
■ obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto obejmują podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych i płatności z nimi związane na podstawie odrębnych przepisów (np. dywidenda od funduszu założycielskiego),
■ wynik finansowy netto (zysk lub strata) otrzymuje się po pomniejszeniu wyniku finansowego brutto o obowiązkowe obciążenia.
15. Majątek obrotowy obejmuje zapasy, należności i roszczenia, papiery wartościowe przeznaczone do obrotu, środki pieniężne oraz czynne rozliczenia międzyokresowe.
16. Zobowiązania krótkoterminowe są to zobowiązania, których okres spłaty na dzień bilansowy jest nie dłuższy niż rok, a zobowiązania długoterminowe są to zobowiązania, których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok.
17. W analizie finansów przedsiębiorstw przemysłowych stosowano następujące wskaźniki finansowe:
■ wskaźnik poziomu kosztów - jest to relacja kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności,
■ wskaźnik rentowności obrotu brutto - jest to relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności,
■ wskaźnik rentowności obrotu netto - jest to relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności,
■ wskaźnik płynności finansowej I stopnia - jest to relacja środków pieniężnych i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu do zobowiązań krótkoterminowych,
■ wskaźnik płynności finansowej II stopnia - jest to relacja należności i roszczeń, środków pieniężnych oraz papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu do zobowiązań krótkoterminowych,
■ wskaźnik płynności finansowej III stopnia - jest to relacja majątku obrotowego (zapasów, należności i roszczeń, papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu, środków pieniężnych oraz rozliczeń międzyokresowych) do zobowiązań krótkoterminowych.
11
18. Dane o produkcie krajowym brutto wytworzonym w regionie i wartości dodanej brutto opracowano według zasad polskiego systemu rachunków narodowych i Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych ESA 1995.
Produkt krajowy brutto (PKB) obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Zasadniczym składnikiem produktu krajowego brutto, od strony jego tworzenia, jest suma wartości dodanej brutto (WDB) wszystkich sekcji gospodarki narodowej, w tym przemysłowych. Produkt krajowy brutto równa się sumie wartości dodanej brutto (w cenach bazowych) powiększonej o podatki od produktów, tj. cła i inne opłaty importowe, podatek od towarów i usług (VAT) do zapłacenia oraz inne podatki od produktów i niektórych usług, pomniejszonej o dotacje do produktów. W przekroju terytorialnym produkt krajowy brutto jest sumą regionalnych (wojewódzkich) PKB.
19. Dane o nakładach inwestycyjnych przemysłowych podmiotów gospodarczych ponoszących koszty inwestycyjne i dokonujących zakupów środków trwałych, dotyczą jednostek w których liczba pracujących przekracza 49 osób we wszystkich rodzajach działalności przemysłowej.
20. Nakłady inwestycyjne są to nakłady finansowe lub rzeczowe, mające na celu stworzenie nowych środków trwałych, rozbudowę (powiększenie) lub modernizację istniejących obiektów majątku trwałego.
21. Nakłady na środki trwałe są to nakłady na:
■ budynki i budowle (m.in. roboty budowlano-montażowe, dokumentacje projektowo - kosztorysowe, od 2001 r. melioracje szczegółowe),
■ maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (łącznie z przyrządami, ruchomościami i wyposażeniem),
■ środki transportowe,
■ inne, tj. koszty ponoszone przy nabyciu gruntów i używanych środków trwałych oraz odsetki od kredytów i pożyczek inwestycyjnych za okres realizacji inwestycji, zasadzenia wieloletnie i inwentarz żywy, oraz do 2000 r. melioracje szczegółowe.
22. Dane o środkach trwałych w przemyśle dotyczą jednostek przemysłowych działających według zasad rozrachunku gospodarczego (przedsiębiorstw) oraz jednostek budżetowych z wyjątkiem:
■ jednostek prowadzących książkę przychodów i rozchodów,
■ osób prawnych i fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w których liczba pracujących wynosi do 9 osób.
23. Do środków trwałych zalicza się kompletne i nadające się do użytku, w dniu przyjęcia do używania, środki pracy oraz inne przedmioty o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok; wartość brutto środków trwałych (po 1 I 1995 r.) jest to wartość w bieżących cenach ewidencyjnych równa nakładom poniesionym na ich zakup lub wytworzenie, bez potrącenia wartości zużycia (umorzenia).
24. Wartość zużycia środków trwałych odpowiada wielkości umorzeń dokonanych od chwili oddania środków trwałych do eksploatacji. Stopień zużycia określa stosunek procentowy wartości zużycia do wartości brutto środków trwałych (bez wartości gruntów).
25. Do analizy stanu, zagrożeń i ochrony środowiska naturalnego w zakresie przemysłu przyjęto dane i definicje:
■ dane o gospodarce wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych dotyczą jednostek wnoszących opłaty za pobór z ujęć własnych rocznie 5 tys. m3 i więcej wody podziemnej albo 20 tys. m3 i więcej wody powierzchniowej lub za odprowadzenie rocznie 20 tys. m3 i więcej ścieków,
■ jako ścieki wymagające oczyszczania przyjęto wody odprowadzane siecią kanałów lub rowów otwartych bezpośrednio do wód powierzchniowych lub kanalizacji miejskiej z jednostek przemysłowych (łącznie z zanieczyszczonymi wodami z odwodnienia zakładów górniczych, lecz bez wód używanych w przemyśle do celów chłodniczych); ścieki te przed odprowadzeniem powinny być w całości poddane procesom oczyszczania; dane o ściekach oczyszczanych dotyczą ścieków oczyszczanych mechanicznie, chemicznie, biologicznie oraz z podwyższonym usuwaniem biogenów,
■ wody chłodnicze są to ścieki o podwyższonej temperaturze powstałe w wyniku użycia wód do celów chłodniczych w procesach technologicznych, nie wymagające oczyszczania w przypadku ich odprowadzania do wód powierzchniowych wydzielonym systemem kanalizacji,
■ informacje o źródłach i wielkości emisji przemysłowych zanieczyszczeń powietrza oraz 0 stanie wyposażenia i efektach eksploatacji urządzeń do redukcji tych zanieczyszczeń dotyczą jednostek organizacyjnych, które w 1986 r. wniosły opłaty za roczną emisję substancji zanieczyszczających powietrze według wysokości opłat określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 I 1986 r. w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska 1 wprowadzanie w nim zmian (Dz. U. Nr 7, poz. 40 z późniejszymi zmianami); ustalona zbiorowość badanych jednostek jest utrzymywana corocznie, co w zasadzie zapewnia porównywalność i może być powiększana jedynie w szczególnych przypadkach, np. o jednostki nowo uruchomione lub rozbudowane (o wysokiej skali progowej emisji zanieczyszczeń),
■ dane o emisji pyłów i gazów obejmują emisję zorganizowaną oraz niezorganizowaną (wykazaną przez większość jednostek sprawozdawczych) w zasadzie pochodzących tylko z procesów technologicznych i dotyczą zanieczyszczeń:
— pyłów: ze spalania paliw, cementowo-wapienniczych i materiałów ogniotrwałych, pyłów krzemowych, węglowo-grafitowych, sadzy oraz innych rodzajów,
— gazów: dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla, dwutlenku węgla, węglowodorów oraz innych rodzajów uciążliwych zanieczyszczeń gazowych.
13
■ informacje o odpadach opracowane zostały zgodnie z klasyfikacją odpadów wprowadzoną Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 24 XII 1997 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1135) i dotyczą zakładów, które wytworzyły w ciągu roku powyżej 1 tys. t odpadów lub nagromadziły na własnych składowiskach (wysypiskach, hałdach, stawach osadowych) co najmniej 1 min t odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych),
■ przez odpady w przemyśle rozumie się wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe powstałe w wyniku działalności przemysłowej i nieprzydatne w miejscu lub czasie w którym powstały; za odpady uważa się również osady ściekowe,
■ dane o odpadach nagromadzonych w przemyśle dotyczą ilości odpadów zalegających na terenach zakładów w wyniku składowania w roku sprawozdawczym i w latach poprzednich,
■ przez odpady wykorzystane rozumie się odpady użyte w celach:
— przemysłowych (w tym energetycznych), budowlanych jako surowców wtórnych bezpośrednio lub przez przetwarzanie,
— nieprzemysłowych, a w szczególności do kształtowania powierzchni gruntów lub ich dostosowywania do określonych potrzeb oraz do nawożenia lub ulepszania gleby,
■ przez odpady unieszkodliwione należy rozumieć odpady poddane zabiegom technologicznym, polegającym na neutralizacji chemicznej, spalaniu, kompostowaniu itp. (unieszkodliwieniem odpadów jest także składowanie odpadów).
26. Zaprezentowana w niniejszym opracowaniu zbiorowość podmiotów gospodarczych w zakresie prywatyzacji przemysłowych przedsiębiorstw państwowych, których działanie reguluje ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych to:
■ przedsiębiorstwa państwowe aktualnie istniejące,
■ przedsiębiorstwa państwowe objęte prywatyzacją w omawianym okresie,
■ spółki handlowe powstałe w wyniku tego procesu.
27. Przedsiębiorstwa państwowe objęte prywatyzacją to zarówno te podmioty, które rozpoczęły procedurę przekształceń, jak również skomercjalizowane czy sprywatyzowane bezpośrednio lub zlikwidowane; są to więc:
■ przedsiębiorstwa państwowe przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa w celu prywatyzacji i w innym celu (restrukturyzacji),
■ przedsiębiorstwa państwowe przekształcone w spółki z udziałem wierzycieli w wyniku komercjalizacji z konwersją wierzytelności,
■ sprywatyzowane metodą bezpośrednią jak również znajdujące się w prywatyzacji bezpośredniej (w stosunku do których wydano decyzję o prywatyzacji bezpośredniej) oraz przedsiębiorstwa zlikwidowane na mocy ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (art. 37); od 1997 r. do jednostek tych nie zalicza się podmiotów, które po rozpoczęciu prywatyzacji ogłosiły upadłość lub uchyliły postępowanie,
■ przedsiębiorstwa państwowe zlikwidowane z przyczyn ekonomicznych, w oparciu o ustawę o przedsiębiorstwach państwowych, jak również znajdujących się w likwidacji.
28. Spółki handlowe powstałe w procesie prywatyzacji to:
■ jednoosobowe spółki Skarbu Państwa utworzone drogą przekształcenia (komercjalizacji) przedsiębiorstwa państwowego w celu prywatyzacji lub powstałe w innym celu,
■ spółki z udziałem wierzycieli powstałe w wyniku komercjalizacji z konwersją wierzytelności,
■ spółki uczestniczące w programie NFI,
■ spółki sprywatyzowane pośrednio (kapitałowo) - powstałe w wyniku sprzedaży akcji lub udziałów Skarbu Państwa w spółkach jednoosobowych,
■ spółki z udziałem Skarbu Państwa, do których wniesiono majątek po zlikwidowanych lub sprywatyzowanych bezpośrednio przedsiębiorstwach państwowych,
■ spółki pracownicze, powstałe w celu przejęcia w odpłatne użytkowanie, poprzez leasing, majątku sprywatyzowanych bezpośrednio lub zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych.
29. Działalność innowacyjna w przemyśle obejmuje szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów.
Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji.
Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym usług konsultingowych, bądź wiedzy ze źródeł zewnętrznych (bywa to określane jako nabycie technologii zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej).
30. Nakłady na innowacje obejmują nakłady na działalność badawczą i rozwojową wykonaną przez własne zaplecze badawcze (tzw. nakłady wewnętrzne), jak również nabyte od innych jednostek (tzw. nakłady zewnętrzne), zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw (patenty, wynalazki nieopatentowane, licencje, ujawnienia know-how, znaki towarowe, itp.), nakłady inwestycyjne na środki trwałe niezbędne do prowadzenia innowacji technologicznych (maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia oraz środki transportu; budynki, budowle oraz grunty), prace wdrożeniowe poprzedzające uruchomienie produkcji na skalę przemysłową szkolenie personelu
15
związane z działalnością innowacyjną oraz marketing dotyczący nowych i zmodernizowanych wyrobów.
31. Dane dotyczące nakładów finansowych poniesionych na innowacje oraz środków automatyzacji procesów produkcyjnych obejmują podmioty gospodarcze, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.
32. Liczby bezwzględne (wskaźniki, odsetki) obliczono z reguły na podstawie danych bezwzględnych wyrażonych z większą dokładnością niż podano w tablicach.
33. Ze względu na elektroniczną technikę przetwarzania danych, w niektórych przypadkach sumy składników - z tytułu zaokrągleń - mogą się różnić od podanych wielkości „ogółem".
34. Niektóre dane za 2001 r. mają charakter nieostateczny i mogą ulec zmianie.
35. W stosunku do obowiązującej Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) zastosowano skróty - skrócone nazwy oznaczone zostały znakiem „A”. Zestawienie zastosowanych skrótów i pełnych nazw podaje się poniżej:
skrót pełna nazwa
sekcje PKD
produkcja skór wyprawianych i wyrobów produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych z nich
produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka, (oprócz ze słomy i wikliny mebli), artykułów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania produkcja masy włóknistej oraz papieru produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru produkcja koksu i produktów rafinacji ropy wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw
naftowej jądrowych
produkcja wyrobów z metali produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyjątkiem maszyn i urządzeń
produkcja maszyn i urządzeń produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana produkcja maszyn i aparatury elektrycznej produkcja maszyn i aparatury elektrycznej, gdzie indziej nie
sklasyfikowana
produkcja mebli; pozostała działalność produkcja mebli; działalność produkcyjna, gdzie indziej nie
produkcyjna sklasyfikowana
Województwo śląskie charakteryzuje wysoki poziom industrializacji. W końcu 2001 r.
przemysł województwa koncentrował w skali kraju prawie jedną piątą (19,2%) przemysłowego majątku trwałego oraz jedną szóstą (16,9%) ogółu pracujących w przemyśle. Jednocześnie majątek trwały przemysłu województwa śląskiego był w znacznym stopniu zużyty i przestarzały. Stopień zużycia środków trwałych w licznych działalnościach przemysłowych przekroczył 60%, a w szczególności w górnictwie węglowym i produkcji metali.
Jednocześnie przemysł odgrywał w województwie śląskim największą wśród województw rolę w tworzeniu regionalnej części produktu krajowego brutto (PKB) oraz podstawowego składnika PKB - wartości dodanej brutto (WDB). W 2000 r. w województwie śląskim regionalny PKB wynosił 94,8 mld zł (13,8% krajowego PKB), wartość dodana brutto 83,3 mld zł (13,8% krajowej WDB), a wartość nowo wytworzona w przemyśle 27,5 mld zł (17,6% krajowej WDB przemysłu).
Wartość dodana brutto wytworzona w przemyśle na tle wartości dodanej brutto województwa śląskiego
68,6 mld zł
1998
74,6 mld zł
83,3 mld zł
1999 2000
□
wartość dodana brutto ogółem■
wartość dodana brutto wytworzona w przemyśleJedna trzecia wytworzonej wartości dodanej brutto regionu śląskiego (33,0%) w 2000 r.
to efekt działalności przemysłowej. Udział przemysłu w wytworzonej wartości dodanej brutto w województwie śląskim w porównaniu z innymi województwami był największy.
Wartość dodana brutto wytworzona w przemyśle według województw w 2000 r.
regionalna W B D = 100 śląskie opolskie podkarpackie dolnośląskie małopolskie kujawsko-pomorskie wielkopolskie pomorskie małopolskie lubuskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie zachodniopomorskie lubuskie
podlaskie mazowieckie
2. PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE I WŁASNOŚCIOWE W PRZEMYŚLE
W gospodarce regionu śląskiego tradycyjnie dominuje przemysł ciężki sektora publicznego:
górnictwo, hutnictwo i energetyka. Zakłady przemysłu ciężkiego, często przestarzałe, okazały się nierentowne po wprowadzeniu w kraju wolnego rynku. Administracja państwowa chcąc zmniejszyć straty nieefektywnych państwowych przedsiębiorstw przemysłowych pokrywane z budżetu państwa, podawała je procesowi restrukturyzacji i prywatyzacji.
Wśród przedsiębiorstw państwowych objętych procesem przekształceń własnościowych w okresie lat 1990-2001:
■ zlikwidowano 38 przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego oraz 1 zakład wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną gaz, wodę (łącznie w przemyśle 37,5% ogółu przedsiębiorstw zlikwidowanych bezpośrednio w województwie),
■ sprywatyzowano bezpośrednio 56 przedsiębiorstw państwowych przetwórstwa przemysłowego i jedno wchodzące w skład sekcji górnictwo i kopalnictwo (łącznie w przemyśle 33,7% ogółu przedsiębiorstw sprywatyzowanych w województwie); jednocześnie mienie przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego sprywatyzowanych bezpośrednio przeznaczono: do odpłatnego korzystania (36 przedsiębiorstw), sprzedano (11 przedsiębiorstw) oraz wniesione do spółki Skarbu Państwa (9 przedsiębiorstw).
W wyniku prywatyzacji powstało w okresie 1990-2001 w przemyśle 200 spółek, głównie z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych.
Tabl. 1. Spółki powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w przemyśle według sekcji w latach 1990-2001
2 przekształcenia przedsiębiorstw państwowych
W wyniku wniesienia majątku sprywaty- w tym
SEKCJE Ogółem
razem sprywaty
zowane kapitałowo
włączone do NFI
zawanych bezpośrednio
lub zlikwi
dowanych przedsię
biorstw państwowych
O G Ó Ł E M ... 200 194 25 83 6
Górnictwo i kopalnictwo ... 16 16 • 3 -
Przetwórstwo przem ysłowe... 165 159 22 79 6
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz, wodę ... 19 19 3 1 .
Większość przedsiębiorstw państwowych górnictwa i kopalnictwa oraz wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną gaz, wodę takich jak kopalnie i zakłady energetyczne w wyniku prywatyzacji zostało przekształconych w spółki prawa handlowego własności Skarbu Państwa.
W końcu 2001 r. w przemyśle było jeszcze 118 przedsiębiorstw państwowych, wśród których większość była w stanie upadłości lub likwidacji. Jedynie 18 przedsiębiorstw pozostawało bez zmian prawno-organizacyjnych, a 12 znajdowało się w postępowaniu naprawczym.
Tabl. 2. Przedsiębiorstwa państwowe w przemyśle według stanu prawno-organizacyjnego oraz sekcji w 2001 r.
Stan w dniu 31 XII
W tym
SEKCJE Ogółem
w likwidacji
w prywaty
zacji bezpo
średniej
w upadłości
w postę
powaniu napraw
czym
pod zarządem
bez zmian prawno- organiza
cyjnych
O G Ó Ł E M ... 118 19 3 52 12 6 18
Górnictwo i kopalnictwo ... 5 2 1 - 1 - 1
Przetwórstwo przemysłowe.... 104 17 2 52 9 6 10
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz,
wodę ... 9 2 7
Przekształcenia strukturalne i własnościowe przyczyniły się między innymi do spadku udziału przemysłu w wartości dodanej brutto w województwie (tj. w zasadniczym składniku regionalnego PKB). W latach 1995-2000 udział wartości dodanej wytworzonej w przemyśle w województwie i kraju w ogólnej strukturze wartości dodanej kształtował się następująco:
Udział przemysłu w wartości dodanej brutto w województwie śląskim na tle kraju
% wartość dodana brutto ogółem = 100
45 --- 40 35 30 25 20
41,6 - .
35,8
30,5
1995
^7.9
1998
33,1
*—
---
26,2“
1999
133,0
■41 26.0
Polska
województwo śląskie
2000
Malał udział wartości brutto wytworzonej w przemyśle w stosunku do całej gospodarki narodowej województwa śląskiego ( 3 3 ,0 % w 2 0 0 0 r. wobec 4 1 , 6 % w 1 9 9 5 r.). Podobna tendencja miała miejsce także w kraju ( 2 6 ,0 % wobec 3 0 ,5 % ) jednak przebiegała z mniejszym natężeniem.
W latach 1 9 9 5 - 2 0 0 0 udział przemysłu w tworzeniu wartości dodanej brutto zmalał w województwie śląskim o 8 ,6 pkt procentowych, gdy w kraju o 4 ,5 pkt.
3. WPŁYW UPRZEMYSŁOWIENIA REGIONU NA ŚRODOWISKO NATURALNE
Wysoki stopień uprzemysłowienia województwa śląskiego spowodował znaczną degradację środowiska naturalnego. Według stanu na koniec 2001 r. 5,9 tys. ha gruntów regionu było zdewastowanych i zdegradowanych i wymagało rekultywacji i zagospodarowania (8,6% ogółu omawianych gruntów w kraju).
Ostatnie lata były okresem słabnięcia procesów zanieczyszczenia i degradacji środowiska naturalnego w województwie śląskim w związku m. in. z likwidacją przestarzałych zakładów przemysłowych odprowadzających do środowiska duże ilości zanieczyszczeń w formie stałej, płynnej i gazowej, modernizacją procesów produkcji oraz coraz częstszym stosowaniem nowoczesnych technologii, a także zaostrzeniem norm dopuszczalnych zanieczyszczeń w związku ze spodziewanym przystąpieniem do Unii Europejskiej.
Mimo wystąpienia poprawy w procesie zanieczyszczenia środowiska naturalnego w województwie śląskim w dalszym ciągu utrzymywały się w 2001 r. wysokie poziomy degradacji wód, powietrza i gleby w porównaniu do wskaźników krajowych:
■ na 1 km2 powierzchni odprowadzono w województwie 34,5 dam3 ścieków wymagających oczyszczenia, w tym 3,5 dam3 ścieków nieoczyszczonych, tj. 4-krotnie więcej niż w kraju,
■ zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza wyemitowały do atmosfery 2,7 t zanieczyszczeń pyłowych i 46,5 t gazowych (bez dwutlenku węgla) na 1 km2 powierzchni (emisja pyłów 5-krotnie, a gazów 7-krotnie wyższa niż średnio w kraju),
■ wytworzone odpady (z wyłączeniem komunalnych) na 1 km2 wynosiły 3,7 tys. t, tj. 9-krotnie więcej niż średnio w kraju.
Skala zanieczyszczenia środowiska naturalnego województwa śląskiego wynikała głównie z działalności przemysłowej. W 2001 r. zakłady przemysłowe wyemitowały większość zanieczyszczeń powietrza, tj. 99,4% ogółu zanieczyszczeń pyłowych oraz 99,9% zanieczyszczeń gazowych. Ilość ścieków odprowadzonych z zakładów przemysłowych to 98,0% ogółu ścieków w województwie (bez komunalnych). Również odpady (bez komunalnych) wytworzone w ciągu 2001 r.
oraz nagromadzone w końcu 2001 r. na składowiskach zakładów pracy, prawie w całości pochodziły z działalności przemysłowej (odpowiednio w 99,2% oraz w 99,6%).
Zanieczyszczenia środowiska naturalnego (wody, powietrza, ziemi) przez zakłady przemysłowe
Odprowadzanie ścieków (bez komunalnych)
Emisja zanieczyszczeń
pyłowych
285 hm
45 tys. t
gazowych
(bez dwutlenku węgla)
dwutlenek węgla
36 35 34 33 32 31 30
min t
33,3 33,7 33,5
1999 2000 2001
Odpady wytworzone (bez komunalnych)
21
Ścieki przemysłowe odprowadzane z przedsiębiorstw górnictwa i kopalnictwa, przetwórstwa przemysłowego oraz wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną gaz, wodę w 2001 r.
w stosunku do danych sprzed roku zmalały do 250,7 hm3 (o 1,5%), z których 4,9 hm3 to wody chłodnicze traktowane umownie jako czyste. Zmniejszenie skali zanieczyszczeń wód było spowodowane znacznym spadkiem objętości ścieków z zakładów przemysłowych odprowadzanych do kanalizacji miejskiej (z 20,7 hm3do 15,2hm3, tj. o 26,6%).
Tabl. 3. Ścieki przemysłowe oczyszczone i nieoczyszczone w przemyśle
Ścieki odprowadzonea W tym wymagające oczyszczania, odprowadzone bezpośrednio do wód powierzchniowych i do ziemi
LATA
SEKCJE ogółem
bezpośrednio do wód powierz
chniowych lub do ziemi
do kanali
zacji miej
razem
oczyszczone
nieoczy
w tym w tym szczone
razem wody chłod
nicze
skiej razem mecha
nicznie
chemi
cznie
biologi
cznie w hektometrach sześciennych
O G Ó Ł E M ... 2000 254,6 233,9 5,9 20,7 228,1 209,7 177,8 19,5 12,2 18,4
2001 250,7 235,6 4,9 15,2 230,7 215,2 181,8 21,9 11,2 15,4
Górnictwo
i kopalnictwo... 2000 190,0 181,2 0,1 8,8 181,1 166,5 157,7 3,4 5,4 14,6
2001 189,4 182,9 0,2 6,6 182,7 169,4 160,3 4,0 5,1 13,2
Przetwórstwo
przemysłowe ... 2000 48,1 37,4 0,8 10,7 36,7 34,4 12,1 15,6 6,5 2,3
2001 44,7 37,1 0,5 7,6 36,6 35,1 11,4 17,6 5,8 1,5
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek
tryczną, gaz, wodę 2000 16,5 15,3 5,0 1,2 10,3 8,8 8,0 0,5 0,3 1,5
2001 16,6 15,6 4,2 1,0 11,4 10,7 10,1 0,3 0,3 0,7
a Łącznie z zanieczyszczonymi wodami z odwodnienia zakładów górniczych oraz wodami chłodniczymi używanymi przez elektrownie cieplne w zbiornikowych układach skraplaczy turbin.
Zmalała także objętość ścieków nieoczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych z 18,4 hm3 w 2000 r. do 15,4 hm3 w 2001 r. (o 16,3%) mimo wzrostu objętości ścieków wymagających oczyszczenia (o 1,1%). Przyczynił się do tego bardziej dynamiczny wzrost ilości ścieków oczyszczonych tj. o 2,6% (głównie mechanicznie i chemicznie). Wśród ogółu ścieków odprowadzanych z zakładów przemysłowych największy udział miało górnictwo i kopalnictwo (75,5%), przetwórstwo przemysłowe (17,8%) oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną gaz, wodę (6,6%).
Malała emisja zanieczyszczeń powietrza emitowanych przez zakłady przemysłowe, a także rósł udział zanieczyszczeń pyłowych i gazowych zatrzymanych w urządzeniach do redukcji tych zanieczyszczeń.
Tabl. 4. Emisja i redukcja zanieczyszczeń powietrza w przemyśle (bez komunalnych) według sekcji
Emisja zanieczyszczeń Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń
LATA
pyłowych gazowych pyłowe gazowe (bez
dwutlenku węgla) SEKCJE
ogółem
w tym ze spalania
paliw
ogółem
w tym dwutlenek
węgla w tys. t
w % zanieczy
szczeń w tys.t
w%
zanieczy
szczeń w tysiącach ton
wytworzo
nych
wytworzo
nych
O G Ó Ł E M ... 2000 38,3 30,1 34347,8 33738,1 3790,5 99,0 277,6 31,3
2001 32,6 25,5 34061,9 33491,5 3571,5 99,1 287,4 33,5
Górnictwo
i kopalnictw o... 2000 2,7 1,8 1658,8 1412,6 180,7 98,5 - -
2001 2,0 1,4 1523,3 1294,2 167,8 98,8 - -
Przetwórstwo
przemysłowe ... 2000 11,8 4,8 7039,5 6882,7 603,4 98,1 116,3 42,6
2001 9,9 3,7 6410,1 6268,9 579,7 98,3 125,2 47,0
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek
tryczną, gaz, wodę 2000 23,8 23,5 25649,5 25442,8 3006,4 99,2 161,3 43,8
2001 20,7 20,4 26128,5 25928,4 2824,0 99,3 162,2 44,8
W 2001 r. zakłady przemysłowe szczególnie uciążliwe dla środowiska wyemitowały 34,1 min t zanieczyszczeń gazowych (o 0,8% mniej niż przed rokiem), głównie 33,5 min t dwutlenku węgla, tj. 98,3% ogółu zanieczyszczeń gazowych oraz 32,6 tys. ton zanieczyszczeń pyłowych (o 14,9%
mniej). Malejącej emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych towarzyszył rosnący udział zanieczyszczeń zatrzymanych w urządzeniach przeznaczonych do redukcji zanieczyszczeń liczony w % ogółu zanieczyszczeń wytworzonych:
■ gazowych (bez dwutlenku węgla) z 31,3% w 2000 r. do 33,5% w 2001 r.,
■ pyłowych z 99,0% w 2000 r. do 99,1% w 2001 r.
Odnotowano również pewien postęp w zakresie gromadzenia i składowania odpadów uciążliwych dla środowiska. Zmniejszała się ilość wytworzonych odpadów w ciągu roku i malała powierzchnia, na której zakłady przemysłowe składowały zanieczyszczenia stałe.
23
Tabl. 5. Odpady (bez komunalnych) uciążliwe dla środowiska wytworzone i nagromadzone w przemyśle
LATA SEKCJE
Odpady wytworzone w ciągu roku Odpady nagroma
dzone na składo
wiskach własnych zakładów (stan w końcu
roku)
Tereny składowania odpadów
ogółem wykorzy
stane
unieszko
dliwione
gromadzo
ne przej
ściowo
zrekulty
wowane w ciągu roku
niezrekulty- wowane
(stan w końcu
roku)
w tysiącach ton w hektarach
O G Ó Ł E M ... 2 0 0 0 4 6 6 7 5 ,9 4 0 6 6 6 ,8 5 7 9 6 ,2 2 1 2 ,9 7 9 3 0 0 5 ,6 2 6 4 ,3 2 9 5 7 ,5
2001 45510,9 40928,2 4351,6 231,1 779024,9 129,8 2762,6
w tym g órnictw o
i kop alnictw o ... 2 0 0 0 3 7 1 0 6 ,9 3 2 0 0 4 ,3 5 0 3 4 ,2 6 8 ,4 6 9 0 1 6 2 ,2 199,1 2 2 3 8 ,8 2 0 0 1 3 5 5 6 0 ,1 3 1 9 9 0 ,5 3 5 4 0 ,5 29 ,1 6 2 4 4 9 8 ,8 1 0 6 ,9 2 0 0 1 ,2
W 2001 r. w stosunku do roku poprzedniego ilość wytworzonych odpadów w przemyśle zmniejszyła się o 2,5%, a powierzchnia składowania odpadów zrekultywowanych w ciągu roku zmalała o ponad połowę (o 50,9%), a niezrekultywowanych (według stanu z końca roku) o 6,6%.
Zmalały także w niewielkim stopniu według stanu z końca roku odpady nagromadzone na składowiskach własnych zakładów prawie o 14 min t (o 1,8%). Najwięcej odpadów zarówno wytworzonych w ciągu roku oraz nagromadzonych na składowiskach własnych zakładów w końcu roku dotyczyło jednostek górnictwa i kopalnictwa (odpowiednio 78,1% oraz 80,2% ogółu odpadów w przemyśle).
W strukturze ogółu odpadów nagromadzonych w województwie dominowały (według stanu z końca 2001 r.) odpady przemysłowe, głównie odpady przetwórcze ze wzbogacania węgla oraz odpady z wydobywania innych minerałów.
Odpady przemysłowe nagromadzone według rodzajów w 2001 r.
Stan w ko ńcu roku
w min ton
A - odpady przeróbcze ze wzbogacania węgla B - odpady z wydobywania innych minerałów C - odpady z flotacji węgla
D - mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych
E - popioły lotne z węgla kamiennego
F - odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych G - żużle pochodzące z elektrowni i innych zakładów
energetycznego spalania paliw
H - żużle z procesów wytapiania (wielkopiecowe, stalownicze) I - pozostałe
