Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego Projekt Prognozy

(1)

Załącznik nr 2

do Uchwały Nr……….

Zarządu Województwa Lubuskiego z dnia ………… roku

Zamawiający:

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego ul. Podgórna 7

65-057 Zielona Góra

www.lubuskie.pl obserwuj.lubuskie.pl

Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Strategii Rozwoju Województwa

Lubuskiego 2030 -

Projekt Prognozy

Wykonawca:

Autorzy opracowania:

mgr inż. Paweł Pijanowski mgr inż. Maciej Kabulski mgr inż. Daniel Adamczyk

(2)

(3)

Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030

PRZEPROWADZENIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 2030

ZAMAWIAJĄCY:

Województwo Lubuskie

Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego

ul. Podgórna 7 65-057 Zielona Góra www.lubuskie.pl

WYKONAWCA OPRACOWANIA:

IPROEKO Sp. z o. o.

ul. Wałbrzyska 11 lokal 252 02-739 Warszawa www.iproeko.com

(4)

(5)

Spis treści

Spis treści ... 5

Wykaz skrótów ... 9

1. Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym ... 11

Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym (Wersja niemiecko języczna) - Zusammenfassung in nicht spezialisierter Sprache ... 17

2. Wprowadzenie ... 18

2.1. Podstawa prawna ... 19

2.2. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu ... 22

2.3. Opis wyników przeprowadzonych badań, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu ... 23

2.4. Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy ... 27

3. Informacja o powiązaniach projektowanego dokumentu tj. SRWL 2030 z innymi dokumentami oraz ocena uwzględnienia w SRWL 2030 celów ochrony środowiska. ... 28

3.1. Powiązania projektowanego dokumentu z innymi dokumentami planowania strategicznego oraz dokumentami, w których zidentyfikowane zostały istotne z perspektywy projektowanego dokumentu cele środowiskowe ... 28

3.2. Analiza i ocena uwzględnienia w SRWL 2030 celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposobów, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu ... 30

4. Analiza stanu bieżącego ... 35

4.1. Istniejący stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem... 35

4.1.1. Różnorodność biologiczna, rośliny, zwierzęta i grzyby, obszary chronione – w tym obszary NATURA 2000 ... 35

4.1.2. Ludzie (zdrowie, warunki i jakość życia) ... 54

4.1.3. Jakość powietrza atmosferycznego ... 66

4.1.4. Klimat i zagrożenia naturalne (w tym klęski żywiołowe) ... 70

4.1.5. Jakość i dostępność wód, w tym gospodarka wodno-ściekowa ... 81

4.1.6. Krajobraz, budowa geologiczna, rzeźba terenu i planowanie przestrzenne ... 90

4.1.7. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne ... 92

4.1.8. Zasoby naturalne (w tym gleby) ... 103

4.1.9. Turystyka i zabytki ... 108

4.2. Kluczowe problemy ochrony środowiska ... 113

5. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku odstąpienia od realizacji projektowanego dokumentu .... ... 117

(6)

6. Ocena oddziaływania postanowień SRWL 2030 ... 125

6.1. Oddziaływanie na ludzi ... 141

6.1.1. Cel strategiczny 1. Inteligentna, zielona gospodarka regionalna... 141

6.1.2. Cel strategiczny 2. Region silny w wymiarze społecznym oraz bliski obywatelowi ... 149

6.1.3. Cel strategiczny 3. Integracja przestrzenna regionu ... 153

6.1.4. Cel strategiczny 4. Region atrakcyjny, efektywnie zarządzany i otwarty na współpracę ... 160

6.2. Oddziaływanie na różnorodność biologiczną, zwierzęta, rośliny i grzyby (w tym obszary przyrodnicze prawnie chronione) ... 164

6.3. Oddziaływanie na wody ... 183

6.4. Oddziaływanie na powietrze ... 198

6.5. Oddziaływanie na powierzchnię ziemi, zasoby naturalne i krajobraz (w tym ład przestrzenny) ... 213

6.6. Oddziaływanie na klimat ... 229

6.7. Oddziaływanie na zabytki i dobra materialne ... 243

7. SRWL 2030 w kontekście zmian klimatycznych ... 257

8. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko ... 261

(7)

9. Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w SRWL 2030 wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań

alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we

współczesnej wiedzy ... 263

10. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji SRWL 2030 ... 265

11. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej prowadzenia ... 268

12. Podsumowanie i wnioski ... 274

13. Wykaz wykorzystanych materiałów ... 275

14. Spis tabel, map i wykresów ... 279

15. Załączniki ... 281

15.1. Identyfikacja istotnych celów w zakresie ochrony środowiska ... 281

15.2. Mapy dotyczące zagadnień związanych z ryzykiem powodziowym oraz infrastrukturą przeciwpowodziową ... ... 287

15.3. Oświadczenie kierującego zespołem autorów prognozy oddziaływania na środowisko ... 292

(8)

(9)

Wykaz skrótów

Skrót: Objaśnienie:

B(a)P benzo(a)piren

BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności

BRD bezpieczeństwo ruchu drogowego

CRFOP Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody EUWT Europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej

GDOŚ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska

GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

GOZ gospodarka o obiegu zamkniętym

GPR / PR gminny program rewitalizacji / program rewitalizacji

GUS Główny Urząd Statystyczny

GWh gigawatogodzina

GZWP Główny zbiornik wód podziemnych

IMiGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

IOB Instytucje otoczenia biznesu

IT technika Informatyczna (ang. information technology) IUNG Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa JCWP jednolite części wód powierzchniowych JCWPd jednolite części wód podziemnych

JST jednostki samorządu terytorialnego

KPZK 2030 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030

KSCR Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza

KSRR 2030 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030

LGD Lokalna Grupa Działania

LPWIS Lubuski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gorzowie Wielkopolskim LROT Lubuskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne

MEW mała elektrownia wodna

Mg megagram / tona

MGMiŻŚ Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej

MOF Miejski Obszar Funkcjonalny

MOP miejsca obsługi podróżnych

MPZP miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

MŚP Małe i Średnie Przedsiębiorstwa

MW mega wat

ng nano gram

NGO Organizacja pozarządowa (ang. non-government organization)

OOŚ Ocena oddziaływania na środowisko

OSI Obszary Strategicznej Interwencji

OSO Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (ang. Special Protection Areas)

OUD obwód utrzymania dróg

OZE odnawialne źródła energii

P&R parkuj i jedź (ang. Park and ride)

PEM Promieniowanie elektromagnetyczne

PKB Produkt Krajowy Brutto

(10)

Skrót: Objaśnienie:

PKD Polska Klasyfikacja Działalności

PMŚ Państwowy Monitoring Środowiska

Prognoza OOŚ Prognoza oddziaływania na środowisko Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030 PZPWL Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego

RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych

RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim RIS regionalne inteligentne specjalizacje

RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Zielonej Górze

RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

SAG strefy aktywności gospodarczej

SDR Średniodobowy ruch pojazdów

SOO Specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 (ang. Special Areas of Conservation) SOOŚ Strategiczna Ocena Oddziaływania na Środowisko

SOPZ Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia

SOR Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju SRWL 2030 Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030

SUiKZPG studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

SWOT analiza silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń (ang. Strengths – silne strony, ang.

Weaknesses – słabe strony, ang. Opportunities – szanse, okazje i ang. Threats – zagrożenia TEN-T Transeuropejskie sieci transportowe (ang. Trans-European Network-Transport)

TJ tera dżul

TZO trwałe związki organiczne

UE Unia Europejska

UMWL Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego

Ustawa OOŚ

Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.).

WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim

WUP Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze

WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne ZDW Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze ZIT Zintegrowane Inwestycje Terytorialne

(11)

1. Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym

Wprowadzenie

Niniejsza Prognoza została sporządzona do dokumentu pn. Projekt Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030 (zwanego dalej: SRWL 2030 lub Strategią). SRWL 2030 będzie stanowiła podstawę kształtowania polityki rozwoju regionalnego województwa lubuskiego, poprzez wytyczone w niej cele, które mają zostać osiągnięte w założonym horyzoncie czasowym.

Zgodnie z zapisami działu IV ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.) w ramach przygotowywania ważnych dokumentów o takim charakterze jak SRWL 2030 nałożony jest obowiązek przeprowadzenia tzw. Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko (zwana dalej: SOOŚ). Celem jej przeprowadzenia jest określenie wszystkich istotnych oddziaływań na środowisko, jakie mogą wystąpić w wyniku realizacji zapisów ocenianego dokumentu. Najważniejszym elementem SOOŚ jest właśnie niniejszy raport zwany „prognozą oddziaływania na środowisko” (zwany dalej: Prognozą).

Celem opracowania niniejszej Prognozy była kompleksowa analiza możliwego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska, wyznaczonych w SRWL 2030 celów strategicznych i kluczowych kierunków działań. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i procedurę konsultacji zapisów Strategii. Prognoza w szczególności wskazuje na możliwości wystąpienia negatywnych skutków i formułuje zalecenia dotyczące możliwości przeciwdziałania im.

Charakterystyka projektu SRWL 2030

SRWL 2030 jest dokumentem wyznaczającym strategiczne cele i kluczowe kierunki działań oraz przewidywane instrumenty ich realizacji w rozwoju województwa lubuskiego w kolejnej dekadzie. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.

o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz.512 ze zm.), uchwalanie Strategii należy do wyłącznej właściwości Sejmiku Województwa. Sejmik Województwa Lubuskiego uchwalił pierwszą strategię rozwoju województwa w roku 2000, następnie ją aktualizował w latach 2005 i 2012.

Strategia jest zgodna z wymogami ustawowymi, tj. ustawą o samorządzie województwa oraz ustawą z dnia 6 grudnia 2006 r.

o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1295).

Zasadnicze elementy strategii, tj. wizja, cele strategiczne i kierunki interwencji nie uległy zasadniczej zmianie w stosunku do dokumentu z roku 2012, odnosząc się do gospodarki, społeczeństwa, przestrzeni i zarządzania regionem. Wzmocniono jednak w szczególności aspekt przestrzenny, podejście do kwestii ochrony środowiska i zielonej gospodarki oraz aktywności obywatelskiej. Zmieniono także delimitację Obszarów Strategicznej Interwencji, opierając się o krajowe dokumenty strategiczne oraz analizy regionalne.

SRWL 2030 składa się z części programowej oraz załączników, w których znajduje się m.in. diagnoza. Z perspektywy przygotowanej prognozy kluczowe zapisy zostały zamieszczone w części programowej rozdziałach opisujących wizję oraz cel główny i cele strategiczne. Ponadto z perspektywy prowadzonej oceny istotna była lista przedsięwzięć strategicznych (których opis został zamieszczony w załączniku do SRWL 2030).

Określono wizję rozwoju, zgodnie z którą: Województwo Lubuskie w 2030 roku to „zielona kraina inteligentnych technologii”, cechująca się wysoką jakością życia mieszkańców. Celem głównym SRWL 2030 jest: „Inteligentne gospodarowanie potencjałami regionu dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, spójności społecznej i przestrzennej oraz wysokiej jakości życia mieszkańców”. Cztery cele strategiczne oraz odpowiadające im cele operacyjne i kierunki interwencji zapisane w Strategii koncentrują się na planach, działaniach i procesach o długich cyklach życia generujących długofalowe skutki zarówno społeczne, gospodarcze jak i środowiskowe. SRWL 2030 pełni rolę kluczowego dokumentu rozwoju terytorialnego mającego na celu określenie w jaki sposób najlepiej można wykorzystać lokalne uwarunkowania dla najbardziej efektywnego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego całego województwa.

Ocena zgodności celów wskazanych w projekcie PZPWL z celami wskazanymi w międzynarodowych, wspólnotowych i krajowych dokumentach

W ramach prac nad Prognozą zidentyfikowano szereg powiązań zapisów zawartych w Strategii z innymi dokumentami planowania strategicznego oraz dokumentami, w których zidentyfikowane zostały istotne z perspektywy projektowanego dokumentu cele środowiskowe (zarówno na szczeblu krajowym oraz ponadkrajowym). W omawianym zakresie wskazać

(12)

należy na wysoką komplementarność zapisów SRWL 2030 z licznymi dokumentami, które zostały wylistowane w treści niniejszej Prognozy. Należy podkreślić, iż nie zidentyfikowano sprzeczności ani rozbieżności celów SRWL 2030 w stosunku do celów wyznaczonych w analizowanych dokumentach.

Stan środowiska województwa lubuskiego

Największym wyzwaniem dla województwa lubuskiego w kontekście planowanego przyjęcia zapisów Strategii i ich późniejszej realizacji jest stworzenie odpowiednich warunków z jednej strony do rozwoju społeczno-gospodarczego, z drugiej zaś do spełniania rosnących wymagań i standardów w zakresie ochrony środowiska. Z tego względu w ramach Prognozy przeanalizowano stan środowiska przyrodniczego na terenie województwa w odniesieniu do poszczególnych jego komponentów, z uwzględnieniem zagadnień dotyczących m.in. zasobów, jakości, presji ze strony człowieka, a także zachodzących w nim zmian.

Klimat województwa należy do umiarkowanych, o przewadze wiatrów zachodnich. Na korzystne warunki klimatyczne składają się nieduże różnice wysokości powierzchni terenu, przy jednocześnie urozmaiconej rzeźbie terenu, dużej lesistości oraz obecności dużych rzek i jezior. Województwo lubuskie w całości położone jest w dorzeczu Odry. Sieć hydrograficzną kształtują przede wszystkim Odra i Warta, innymi dużymi rzekami są Noteć, Bóbr, Nysa Łużycka. Część województwa na północ od doliny Odry ma stosunkowo wysoki współczynnik jeziorności wynoszący 2–3%. Większość jezior występuje na Pojezierzu Lubuskim. Wśród znanych lubuskich jezior można wymienić : Łagowskie, Lubiąż, Niesłysz, Ciecz (Trześniowskie), Głębokie, Sławskie, Lipie i Osiek. Obszar województwa lubuskiego charakteryzuje się najwyższą lesistością w Polsce wynoszącą 49,3% (stan na 2018 r.), przy lesistości dla Polski określanej na poziomie 29,4%.

Województwo lubuskie obfituje w unikalne walory przyrodniczo-krajobrazowe. Powierzchnia obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych objęta ochroną prawną stanowi około 38,4% obszaru całego województwa, to m.in.:

 dwa parki narodowe: Drawieński Park Narodowy i Park Narodowy Ujście Warty,

 67 rezerwatów przyrody,

 66 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO - PLH) oraz 13 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO - PLB),

 8 parków krajobrazowych,

 33 obszary chronionego krajobrazu,

 12 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych.

W Prognozie wskazano również najistotniejsze z punktu widzenia Strategii problemy ochrony środowiska. Związane są one głównie z zanieczyszczeniami różnych komponentów środowiska przyrodniczego, w tym szczególnie powietrza atmosferycznego (na przestrzeni ostatnich lat w województwie odnotowywano przekroczenia poziomów normatywnych wartości m.in. stężeń pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu) oraz wód powierzchniowych (mikroskopijne organizmy roślinne, tlen rozpuszczony oraz benzo(a)piren były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków decydują o złym stanie wód powierzchniowych). Innymi problemami są także: zbyt niski poziom selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zbyt niski odsetek mieszkańców objętych zbiorczym systemem ujmowania i oczyszczania ścieków, zagrożenia klimatu akustycznego wskutek narażenia na hałas pochodzenia komunikacyjnego (a w szczególności hałas drogowy).

Niezwykle istotnym problemem na terenie województwa lubuskiego jest susza (powodowana głównie przez długotrwałe okresy bez opadów atmosferycznych lub opady o nieznacznej wartości w stosunku do średnich wieloletnich wartości i wysokiej temperatury powietrza). Dlatego tak istotne są kierunki interwencji wskazane w SRWL 2030 zmierzające do poprawy gospodarowania wodami na terenie województwa (tzw. retencja tj. gromadzenie zasobów wodnych w celu spowolnienia ich odpływu). Innym istotnym problemem w regionie pozostaje zagrożenie powodziowe, które dotyczy wszystkich większych rzek i ich dopływów – Odry, Bobru z Kwisą, Szprotawy i Czernej Wielkiej, Nysy Łużyckiej z Lubszą, Warty, Noteci, Obry i Drawy. Powódź stanowi szczególnie duże zagrożenie dla Gorzowa Wlkp., Drezdenka, Nowej Soli, Krosna Odrzańskiego, Słubic, Kostrzyna nad Odrą, Słońsk, Szprotawy, Żagania i Gubina.

Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku odstąpienia od realizacji SRWL 2030

Odstąpienie od realizacji celów wskazanych w Strategii spowodowałoby zaniechanie dążenia do działania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Ponadto skutkowałoby utrwaleniem tradycyjnego modelu korzystania z surowców naturalnych, zwiększonej presji na ich wykorzystanie, a w konsekwencji do zubożenia zasobów naturalnych. Negatywne oddziaływania związane z brakiem realizacji celów SRWL 2030 będą się kumulować, co będzie wpływać niekorzystnie na stan środowiska i spowoduje narastanie już zidentyfikowanych problemów oraz może skutkować pojawieniem się nowych.

(13)

Generalne odstąpienie od realizacji SRWL 2030 nie jest formalno-prawnie możliwe, gdyż stałoby w sprzeczności z szeregiem dokumentów i aktów prawnych (np. KSRR 2030). Strategie rozwoju województw muszą być spójne ze średniookresową strategią rozwoju kraju, w związku z tym aktualizacja dokumentów krajowych (SOR w 2017 r. oraz KSRR w 2019 r.) stanowi silne uzasadnienie potrzeby aktualizacji obowiązującej jeszcze Strategii.

Co należy podkreślić to fakt, iż zasadnicze elementy strategii, tj. wizja, cele strategiczne i kierunki interwencji nie uległy zasadniczej zmianie w stosunku do dokumentu z roku 2012, odnosząc się do gospodarki, społeczeństwa, przestrzeni i zarządzania regionem. W SRWL 2030 wzmocniono jednak w szczególności aspekt przestrzenny, podejście do kwestii ochrony środowiska i zielonej gospodarki oraz aktywności obywatelskiej. Zmieniono także delimitację Obszarów Strategicznej Interwencji, opierając się o krajowe dokumenty strategiczne oraz analizy regionalne.

Ocena oddziaływania na środowisko postanowień SRWL 2030

Przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko skupia się na identyfikacji możliwych wpływów oraz zagrożeń w odniesieniu do zapisów Strategii. SRWL 2030 jest dokumentem o charakterze strategicznym, o długim horyzoncie czasowym.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa strategiczna OOŚ nie zastąpi konieczności pozyskania przez inwestora potencjalnego przedsięwzięcia adekwatnych decyzji administracyjnych umożliwiających mu rozpoczęcie realizacji inwestycji (np. pozwolenia na budowę, czy decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach) i późniejszą jej eksploatację (stosowne pozwolenia środowiskowe udzielające zgody na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza; wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; pozwolenia z zakresu gospodarki odpadami).

Kwestie te są istotne także z uwagi na konieczność uzgadniania z Wodami Polskimi projektu strategii rozwoju województwa w myśl art. 166 ust. 2 pkt 1) ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 310) w zakresie dotyczącym zabudowy i zagospodarowania terenu położonego na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. Projekt SRWL z racji ogólnego charakteru zapisów nie wprowadza uregulowań szczegółowych w zakresie wyżej wymienionej zabudowy i zagospodarowania terenu. Kompletna ocena oddziaływania na środowisko konkretnych przedsięwzięć będzie mogła być prowadzona dopiero w momencie, gdy zamierzenia inwestycyjne będą odpowiednio skonkretyzowane. Wówczas to, gdy znane będą szczegóły realizacji przedsięwzięcia można będzie przeprowadzić analizę oddziaływania na środowisko (w tym zapewnić udział strony społecznej w formie konsultacji). Organy odpowiedzialne za wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach często wymagają od inwestorów aktualnych wyników badań przyrodniczych i środowiskowych. Z reguły dopiero taki zestaw aktualnych badań prowadzonych przez odpowiedni czas może dostarczyć należytych przesłanek do przeprowadzenia oceny oddziaływania danego przedsięwzięcia na środowisko. W konsekwencji możliwe jest określenie, czy realizacja przedsięwzięcia będzie w ogóle możliwa, a jeśli tak w jaki sposób przedsięwzięcia ma zostać wybudowane i eksploatowane by w możliwie najmniejszym stopniu pogorszyło stan środowiska.

Generalne założenia Strategii uznać należy za proekologiczne. W zaproponowanych celach operacyjnych oraz kierunkach interwencji znajdują się takie, których realizacja prawdopodobnie będzie wywierać rozmaite oddziaływania na środowisko (zarówno o charakterze pozytywnym, jak i negatywnym). W toku prac nad Prognozą ustalono, iż głównym wyzwaniem dla województwa lubuskiego będzie dążenie do rozwoju regionalnego (w tym przestrzennego i cywilizacyjnego) w sposób umożliwiający godzenie wzrostu gospodarczego z ochroną zasobów środowiska. Elementem tych działań będzie przewidziane w SRWL 2030 wdrażanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku rozwiązań technologicznych i organizacyjnych (także w sferze produkcji i usług). Niemniej jednak budowa i / lub użytkowanie części projektów stanowiących narzędzia realizacji celów rozwoju regionalnego województwa może wiązać się z różnego rodzaju oddziaływaniami (trwałe zajęcie i przekształcenie terenu, emisja zanieczyszczeń do wód, gleb i powietrza). Należy podkreślić, iż oddziaływania związane z realizacją poszczególnych celów Strategii w większości przypadków zamkną się w skali lokalnej i będą ograniczone do fazy budowy.

Największe niekorzystne oddziaływania na środowisko będą związane z realizacją celów oraz przedsięwzięć strategicznych związanych z rozwojem:

 infrastruktury transportu (cel operacyjny 3.1 Modernizacja oraz rozwój infrastruktury komunikacyjnej i transportu zbiorowego) – oraz przedsięwzięcia strategiczne: Dokończenie budowy i modernizacji sieci autostrad i dróg ekspresowych na terenie województwa lubuskiego, Modernizacja dróg krajowych wraz z budową obwodnic i mostów, Inwestycje priorytetowe na drogach wojewódzkich, Modernizacja sieci dróg lokalnych wraz z budową obwodnic, Modernizacja linii kolejowych, Modernizacja Odrzańskiej Drogi Wodnej i Międzynarodowej Drogi Wodnej E70. W dużej części przypadków realizowane projekty będą polegały na modernizacji istniejącej infrastruktury (np.

infrastruktury kolejowej), co w pewnym stopniu ograniczy negatywne oddziaływania (które mogą wynikać z zajęcia

(14)

terenu). Jednak realizacja liniowych projektów transportowych może potencjalnie istotnie negatywnie oddziaływać na środowisko (na etapie budowy i eksploatacji: zwiększenie intensywności użytkowania infrastruktury, podniesienie prędkości projektowych – zwiększona emisja hałasu, efekt bariery migracyjnej dla zwierząt).

 infrastruktury energetycznej (cel operacyjny 3.3: Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego i publicznego) - przedsięwzięcia strategiczne: budowa nowych stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć Zielona Góra oraz Żagań wraz z sieciami przesyłowymi oraz sieci dystrybucyjne z będącej w budowie stacji Baczyna 400/110 kV.

 infrastruktury ochrony środowiska (w tym przeciwpowodziowej – 3.4 Ochrona środowiska przyrodniczego, w tym przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmian klimatu ) - oraz przedsięwzięcia strategiczne: Budowa/rozbudowa i poprawy stanu wałów przeciwpowodziowych, budowa zbiorników małej retencji, Program „Mała Retencja Wodna w Województwie Lubuskim”.

 infrastruktury gospodarki odpadami (cel operacyjny 1.2: Rozwój zielonej gospodarki, w tym energetyki przyjaznej środowisku, kierunek interwencji: projektowanie i wdrażanie unieszkodliwiania, w tym termicznego i przekształcania odpadów) oraz przedsięwzięcie strategiczne: Zakład termicznego przekształcania odpadów w Gorzowie Wielkopolskim.

 wykorzystania lokalnych złóż surowców do celów gospodarczych (cel operacyjny 1.5: Rozwój konkurencyjnego sektora przedsiębiorstw i wsparcie reindustrializacji) – oraz przedsięwzięcie strategiczne: eksploatacja złóż miedzi.

Określenie potencjalnego oddziaływania na środowisko pozostałych zamierzeń SRWL 2030 jest znacznie trudniejsze z uwagi na fakt, iż są to interwencje mające mniej skonkretyzowany charakter. Równie istotne ze środowiskowego punktu widzenia będą oddziaływania wynikające z planu rozwoju oferty turystycznej regionu (m.in. w ramach celu operacyjnego 1.6:

Rozwój potencjału turystycznego). Niekontrolowana i nadmierna penetracja obszarów szczególnie cennych przyrodniczo przez turystów może powodować płoszenie zwierząt, niszczenie siedlisk czy stwarzanie innych antropogenicznych zagrożeń jak np. pożary. Należy nadmienić, iż odpowiednio zarządzany ruch turystyczny nie powinien nieść za sobą oddziaływań o istotnym negatywnym charakterze. Turystyka ma bardzo ważne miejsce w zrównoważonym rozwoju społeczno- gospodarczym, z punktu widzenia ekonomicznego gmin, powiatów, województw i w wymiarze krajowym. Presja turystyczna może stanowić szczególne zagrożenie na terenie obszarów objętych ustawową ochroną przyrody. Tereny te jednak podlegają ciągłej ocenie stanu ochrony przyrody (w tym określania potrzeb i kierunków jej ochrony oraz możliwości udostępniania np. do badań naukowych ale i dla potrzeb turystyki). Zadania te są realizowane zgodnie z kompetencjami podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie tymi terenami.

Na potrzeby oceny skutków środowiskowych przyjęto, że realizacja każdego przedsięwzięcia inwestycyjnego, bez względu na charakter, skalę czy funkcje jakie ma w przyszłości pełnić, oddziałuje w określony sposób na środowisko, a w pewnych przypadkach bezpośrednio i pośrednio również na zdrowie i jakość życia ludzi. Nawet w przypadku inwestycji stricte ukierunkowanych na ochronę środowiska lokalnie w wyniku ich realizacji i eksploatacji mogą wystąpić uciążliwości o różnej skali, trwałości w czasie, odwracalności i tendencji do generowania synergii lub kumulacji oddziaływań. Ich bezpośrednim lub pośrednim źródłem będą prace budowlano-konstrukcyjne, a następnie eksploatacja nowopowstałych lub zmodernizowanych obiektów i instalacji, w tym procesy technologiczne w nich zachodzące. Najczęściej będą to oddziaływania krótkotrwałe ograniczone do terenu prowadzenia prac i najbliższego otoczenia, związane z pracą maszyn budowlanych i urządzeń.

Będzie więc to emisja hałasu, emisja pyłów i innych zanieczyszczeń do powietrza i gleby.

W znacznej części przypadków realizowane zgodnie z SRWL 2030 inwestycje prawdopodobnie będą lokowane na terenach już antropogenicznie przekształconych (istniejące strefy ekonomiczne, tereny zdegradowane, poprzemysłowe, pokolejowe, powojskowe itp.). Przyczyni się to do lepszego wykorzystywania przestrzeni, ograniczy presję na obszary nieprzekształcone (najczęściej dotychczas wykorzystywane jako tereny rolnicze, leśne czy łąki). Projekty takie przyczyniać się będą do rewitalizacji obszarów zdegradowanych i przywracaniu im gospodarczych walorów użytkowych. Generalnie takie działania będą wpływać pozytywnie na krajobraz, powierzchnię ziemi i gleby. Prognozuje się, iż ważne oddziaływania pozytywne wynikać będą także ze stosowania innowacyjnych technologii produkcyjnych i dystrybucyjnych (ulepszone produkty i usługi, które cechuje mniejsza materiało- i zasobochłonność na etapie wytwarzania oraz użytkowania i zagospodarowania).

Działania te będą wzmacniane wskutek rozwoju nowoczesnej infrastruktury parków naukowo-technolgoicznych i przemysłowych oraz współfinansowania projektów (m.in. ze środków Unii Europejskiej w ramach polityki spójności na okres perspektywy finansowej 2021-2027). Prognozować można wzrost jakości życia mieszkańców województwa lubuskiego.

Poprawa sytuacji następować będzie m.in. wskutek zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego całego województwa (rozwój przedsiębiorczości, nowe miejsca pracy, rozwój inteligentnych specjalizacji regionu itp.). Poprawa jakości życia mieszkańców powinna przekładać się na zwiększenie średniej długości życia (mniejszą zachorowalność itp.) z uwagi na poprawę jakości środowiska, oraz dostępu do usług (w tym w szczególności profilaktykę zdrowotną i opiekę zdrowotną).

(15)

Realizacja celów zapisanych w Strategii będzie także pozytywnie wpływać na stan środowiska województwa lubuskiego (w tym na życie i zdrowie mieszkańców oraz zachowanie różnorodności biologicznej, obszary prawnie chronione oraz na zwierzęta, rośliny i grzyby). W tym wymiarze istotne znaczenie będą miały projekty związane z infrastrukturą ochrony środowiska (m.in. rozwój infrastruktury wodno-ściekowej, z zakresu gospodarki odpadami, efektywności energetycznej oraz produkcji energii ze źródeł odnawialnych). Z perspektywy ochrony środowiska istotne znaczenie mają zapisy SRWL 2030 związane z planowanym rozwojem współpracy przedstawicieli administracji publicznej (tj. prowadzenia swojej działalności w oderwaniu wyłącznie od własnych granic administracyjnych) w ramach obszarów funkcjonalnych województwa lubuskiego.

Taka współpraca pozwoli z jednej strony odpowiednio planować rozmaite inwestycje (w taki sposób by były one ze sobą komplementarne), ale też optymalizować niezbędne nakłady do ich realizacji (zmniejszając w ten sposób presję na środowisko).

Zakładane w ramach SRWL 2030 podniesienie praktyki planowania przestrzennego na wyższy poziom umożliwi należyte uwzględnianie w działaniach podejmowanych na terenie całego województwa lubuskiego zagadnień związanych z ochroną środowiska. Prawidłowa gospodarka przestrzenią przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców oraz lepszej ochrony abiotycznych tj. tzw. nieożywionych składników środowiska (stanu powietrza, jakość wód i gleby).

Prawidłowo zaplanowana, odpowiednio zlokalizowana, wykonana i eksploatowana inwestycja nie powinna nieść za sobą znaczących niekorzystnych oddziaływań na życie i zdrowie ludzi, bioróżnorodność, rośliny, grzyby i zwierzęta. Aby cel taki osiągnąć, na każdym etapie prowadzenia inwestycji należy zastosować dobre praktyki z zakresu ochrony środowiska.

Planowanie inwestycji i przeprowadzanie prac z poszanowaniem przepisów prawnych zagwarantuje odpowiedni stopień zabezpieczenia gatunków chronionych oraz cennych siedlisk, a co za tym idzie zachowania różnorodności biologicznej.

Realizacja celów oraz kierunków interwencji wskazanych w Strategii umożliwiać będzie podejmowanie adekwatnych działań zmierzających do rozwiązywania problemów istotnych dla ochrony środowiska w regionie (np. lokalnie występująca niska jakość powietrza, czy wymagający poprawy stan wód powierzchniowych).

Należy nadmienić, iż przepisy prawa polskiego i unijnego zabraniają realizowania przedsięwzięć, które mogą pogorszyć stan jakości środowiska (powietrza, gleby, wód i upośledzić ich ekologiczne funkcje). Działania przewidziane w ramach SRWL 2030 muszą odpowiadać powyższym zasadom, a możliwe negatywne oddziaływania na środowisko związane z realizacją inwestycji będą miały albo charakter przejściowy, albo będą kompensowane znaczącymi i niezbędnymi korzyściami dla innych elementów środowiska bądź gospodarki.

Wszystkie wymienione w Prognozie oddziaływania należy jednak traktować jako potencjalne, gdyż ich faktyczne wystąpienie będzie ściśle zależne od wyboru lokalizacji pod planowane inwestycje, a także zastosowanych rozwiązań technologicznych.

Należy także wskazać, iż często negatywnego oddziaływania inwestycji na obszary Natura 2000 można uniknąć w wyniku racjonalnego postępowania lokalizacyjnego (w szczególności wariantowania), starannie prowadzonych ocen oddziaływania na środowisko oraz poprzez stosowanie pro-środowiskowych technologii, rozwiązań i procesów.

SRWL 2030 jest dokumentem o charakterze strategicznym, pomimo wskazania przedsięwzięć strategicznych inwestycje te często znajdują się w fazie koncepcyjnej, brak jest dla nich konkretnych lokalizacji, rozwiązań technologicznych, wariantów realizacji itp. Dla wszystkich zamierzeń inwestycyjnych, które zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa będą wymagały takiej procedury będzie musiała być przeprowadzona indywidualna ocena oddziaływania na środowisko.

Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko

W ramach prac nad Prognozą przeanalizowano możliwość wystąpienia oddziaływań na środowisko w aspekcie transgranicznym. Procedura transgranicznego oddziaływania jest wszczynana w przypadku, gdy działalność realizowana w jednym kraju obejmuje zasięgiem oddziaływania terytorium innego kraju i może powodować znaczące negatywne skutki dla środowiska.

Zidentyfikowanie natury i skali ewentualnych oddziaływań transgranicznych jest trudne ze względu na ogólne sformułowanie celów operacyjnych i kierunków interwencji SRWL 2030, a także wspomniane wcześniej często ogólne zapisy dotyczące przedsięwzięć strategicznych. Potencjalne oddziaływanie transgraniczne związane z realizacją SRWL 2030 uzależnione będzie przede wszystkim od lokalizacji oraz charakteru poszczególnych inwestycji. Największe potencjalne oddziaływanie transgraniczne może być związane z inwestycjami infrastrukturalnymi, które będą zlokalizowane w pobliżu granicy polsko- niemieckiej: w zakresie transportu – w tym dróg wodnych, eksploatacji kopalin, pogłębiania rzek (Odra w rejonie nadgranicznym oraz Nysa Łużycka) oraz w zakresie zabezpieczeń przeciwpowodziowych – budowa zbiorników, wałów.

W przypadku gdy nie jest określona lokalizacja przedsięwzięć i/lub zakres rzeczowy czy wariant realizacji, proponowana

(16)

technologia realizacji, dokonanie oceny możliwości wystąpienia istotnych oddziaływań transgranicznych nie jest aktualnie zasadne. Takie prace będą wykonywane na etapie oceny oddziaływania na środowisko konkretnych przedsięwzięć.

W związku z powyższym nie stwierdzono podstaw do możliwości wystąpienia istotnego transgranicznego oddziaływania na środowisko zgodnie z zapisami zawartymi w Dziale VI ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.), który określa zasady postępowania w sprawach transgranicznego oddziaływania.

Propozycje rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie SRWL 2030

Dokumenty strategiczne takie jak SRWL 2030 nie powinny podlegać dalece idącemu wariantowaniu na etapie prognozy OOŚ. Co do zasady, nie powinno się też poddawać ocenie wariantowej tych interwencji, dla których nie zidentyfikowano negatywnych oddziaływań. Niemniej jednak na potrzeby przygotowania niniejszej Prognozy analizie poddano treść SRWL 2030 pod kątem możliwości identyfikacji rozwiązań alternatywnych do tych, jakie zostały zawarte w jej treści. W wyniku przeprowadzonych prac ustalono, iż:

 zapisy SRWL 2030 są rezultatem wszechstronnego rozpoznania uwarunkowań przestrzennych, środowiskowych, społecznych i prawnych oraz długotrwałej dyskusji wielu interesariuszy instytucjonalnych (diagnoza stanu);

 wszystkie istotne cele środowiskowe szczebla międzynarodowego i krajowego, cele środowiskowe są w SRWL 2030 uwzględnione;

 wśród przewidywanych oddziaływań celów Strategii na środowisko i ludzi dominują oddziaływania pozytywne a nieuniknione oddziaływania negatywne, w tym zwłaszcza związane z rozwojem systemu transportowego, gospodarki czy turystyki są możliwe do ograniczenia.

Uwzględniając powyższe nie stwierdzono potrzeby modyfikacji ani uzupełniania proponowanych ustaleń Strategii. Ponadto wskazać należy, iż realizacja SRWL 2030 w ujęciu całościowym będzie mieć oddziaływanie pozytywne. Hipotetyczne ryzyko negatywnego wpływu w skali lokalnej i regionalnej wiąże się z realizacją konkretnych inwestycji.

Propozycje rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być skutkiem realizacji projektu SRWL 2030

W Prognozie przedstawiono opis rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji SRWL 2030. Rozwiązania te zostały zaprezentowane w dwóch kategoriach. Pierwsza z nich zawiera ogólne zasady pozwalające na minimalizowanie szkodliwych oddziaływań, natomiast druga kategoria (rozwiązania szczegółowe) została dopasowana do kluczowych komponentów środowiska (powietrze, wody itp.). Jedną z istotniejszych propozycji jest koncentracja na odpowiednim zarządzaniu ryzykiem powodziowym zgodnie z potrzebami środowiska poprzez stosowanie tzw. biernej ochrony polegającej na wyeliminowaniu lub unikaniu rozwoju zagospodarowania na terenach obszarów o szczególnym zagrożeniu wystąpieniem powodzi.

Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektu SRWL 2030 oraz częstotliwości jej przeprowadzania

W Strategii przedstawiono założenia do monitorowania postępu wdrażania przedmiotowego dokumentu. Materiały zbierane w procesie monitorowania służyć mają sporządzaniu okresowych analiz i sprawozdań służących ocenie trafności przyjętych rozwiązań i poziomu ich realizacji (w celu wprowadzenia ewentualnych korekt). W prognozie zawarto stosowne rekomendacje w zakresie katalogu wskaźników, jakie mogą być pomocne w procesie monitoringu postępów wdrażania SRWL 2030.

Podsumowanie i wnioski

Analiza zapisów SRWL 2030 przeprowadzona w ramach niniejszej Prognozy pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków:

 Realizacja zapisów SRWL 2030 przyczyni się do przybliżenia województwa lubuskiego do wypełnienia szeregu wymaganych przepisami prawa wspólnotowego celów związanych z ochroną środowiska, m.in. w zakresie dotyczącym poprawy jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód powierzchniowych, oczyszczania ścieków, gospodarki odpadami.

 Ocenia się, że realizacja Strategii będzie miała generalnie pozytywny wpływ na środowisko (w tym także na życie i zdrowie ludzi) i przyczyni się do zmniejszenia ilości i natężenia problemów związanych z jakością środowiska w województwie lubuskim.

 Zapisy SRWL 2030 oraz zawarte w niej cele strategiczne, operacyjne kierunki interwencji oraz przedsięwzięcia strategiczne należy uznać za spójne wewnętrznie i pozostające w spójności z zapisami dokumentów strategicznych na poziomie globalnym, europejskim i krajowym. Strategia będzie realizowała cele wskazane w tych dokumentach strategicznych i przyczyniała się do ich wypełniania.

(17)

 Wdrażanie zapisów Strategii skutkować będzie przeprowadzeniem różnych zamierzeń inwestycyjnych w zakresie budowy/modernizacji/rozbudowy (projekty infrastrukturalne). Ich realizacja będzie często wiązać się z potencjalnym negatywnym oddziaływaniem na środowisko (głównie na etapie budowy, rzadziej eksploatacji).

Dlatego też dla tego typu obiektów będzie istniała konieczność przeprowadzenia indywidualnych ocen oddziaływania na środowisko.

 Nie stwierdzono podstaw do możliwości wystąpienia istotnego transgranicznego oddziaływania na środowisko zgodnie z zapisami zawartymi w Dziale VI ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.).

 Realizacja SRWL 2030 oprócz działań inwestycyjnych obejmuje też szereg zamierzeń o charakterze nieinwestycyjnym (działania legislacyjne, organizacyjne, promocyjno-edukacyjne itd.). Działania te będą powodować pozytywny efekt synergii w stosunku do przedsięwzięć inwestycyjnych.

 Brak realizacji zapisów Strategii prowadzić będzie do stopniowego pogarszania stanu środowiska całego województwa, co wpłynie także na zubożenie różnorodności biologicznej i prawidłowego funkcjonowania ekosystemów oraz współtworzących je gatunków.

Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym (Wersja niemiecko języczna) - Zusammenfassung in nicht spezialisierter Sprache

Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym (w wersji językowej niemieckiej) zostanie sporządzone po zaakceptowaniu przez Zamawiającego streszczenia w wersji językowej polskiej.

(18)

2. Wprowadzenie

Niniejsza Prognoza została sporządzona do dokumentu pn. Projekt Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030 (zwanego dalej: SRWL 2030 lub Strategią). SRWL 2030 będzie stanowiła podstawę kształtowania polityki rozwoju regionalnego województwa lubuskiego, poprzez wytyczone w niej cele, które mają zostać osiągnięte w założonym horyzoncie czasowym.

Zgodnie z zapisami działu IV ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.) w ramach przygotowywania ważnych dokumentów o takim charakterze jak SRWL 2030 nałożony jest obowiązek przeprowadzenia tzw. Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko (zwana dalej: SOOŚ). Celem jej przeprowadzenia jest określenie wszystkich istotnych oddziaływań na środowisko, jakie mogą wystąpić w wyniku realizacji zapisów ocenianego dokumentu. Najważniejszym elementem SOOŚ jest właśnie niniejszy raport zwany „prognozą oddziaływania na środowisko” (zwany dalej: Prognozą).

Celem opracowania niniejszej Prognozy jest kompleksowa analiza możliwego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska celów strategicznych i kluczowych kierunków działań wyznaczonych w SRWL 2030. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i procedurę konsultacji zapisów Strategii. Prognoza w szczególności wskazuje na możliwości wystąpienia negatywnych skutków i formułuje zalecenia dotyczące możliwości przeciwdziałania im.

SRWL 2030 jest dokumentem wyznaczającym strategiczne cele i kluczowe kierunki działań oraz przewidywane instrumenty ich realizacji w rozwoju województwa lubuskiego w kolejnej dekadzie. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.

o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz.512 ze zm.) uchwalanie Strategii należy do wyłącznej właściwości Sejmiku Województwa. Sejmik Województwa Lubuskiego uchwalił pierwszą strategię rozwoju województwa w roku 2000, następnie ją aktualizował w latach 2005 i 2012.

Konieczność aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, która została przyjęta przez Sejmik Województwa Lubuskiego 19 listopada 2012 roku wynika z kilku przesłanek, w tym również z dobiegającego końca przyjętego okresu jej obowiązywania, czyli 2020 roku. Województwo ma również możliwość zaktualizowania strategii rozwoju w każdym czasie, jeżeli wymaga tego sytuacja społeczno-gospodarcza lub przestrzenna województwa.

Strategie rozwoju muszą być spójne ze średniookresową strategią rozwoju kraju, w związku z tym aktualizacja dokumentów krajowych także stanowi ważną przesłankę nowelizacji zapisów dokumentów regionalnych. Rada Ministrów 14 lutego 2017 r.

przyjęła Strategię na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 - z perspektywą do 2030 r. (zwaną dalej: SOR). We wrześniu 2019 r. rząd przyjął Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2030 (zwaną dalej: KSRR 2030). W toku aktualizacji uwzględniono także zapisy projektów lub przyjętych dokumentów rządowych zintegrowanych strategii sektorowych:

 Polityka ekologiczna państwa 2030 – strategia rozwoju w obszarze środowiska i gospodarki wodnej,

 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu,

 Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa,

 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego,

 Polityka energetyczna Polski do 2040 roku,

 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (współdziałanie, kultura, kreatywność),

 Strategia Sprawne i Nowoczesne Państwo,

 Strategia produktywności.

Należy także pamiętać, że istotne jest opracowanie regionalnego dokumentu strategicznego stanowiącego podstawę programową dla wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w perspektywie 2021-2027.

Potrzeba aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego wynika także w dużej mierze z dostrzeganych zmian w sytuacji społeczno-gospodarczej w regionie, kraju i na świecie. Na podstawie rzetelnej diagnozy zidentyfikowano wyzwania, które będą znacząco wpływać na prowadzenie polityki rozwoju. Zostały one wskazane w dokumencie oceniającym wdrażanie SRWL w roku 2018, jak również w diagnozie strategicznej regionu przygotowanej na potrzeby procesu aktualizacji. Należą do nich m.in. starzenie się społeczeństwa, zmiany na rynku pracy, postęp technologiczny, konieczność ochrony środowiska, zmiany klimatyczne i inne.

(19)

Strategia jest zgodna z wymogami ustawowymi, tj. ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r.o samorządzie województwa (t.j. Dz.U.

z 2019 r., poz. 512 ze zm.) oraz ustawą z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1295). Zasadnicze elementy strategii, tj. wizja, cele strategiczne i kierunki interwencji nie uległy zasadniczej zmianie w stosunku do dokumentu z roku 2012, odnosząc się do gospodarki, społeczeństwa, przestrzeni i zarządzania regionem.

Wzmocniono jednak w szczególności aspekt przestrzenny, podejście do kwestii ochrony środowiska i zielonej gospodarki oraz aktywności obywatelskiej. Zmieniono także delimitację Obszarów Strategicznej Interwencji, opierając się o krajowe dokumenty strategiczne oraz analizy regionalne.

Tryb pracy nad aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego miał charakter społeczno-ekspercki. Główne prace prowadzono w Zespole roboczym do spraw Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego złożonym z przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego w Zielonej Górze (UMWL), Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze (WUP), Zarządu Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze (ZDW), Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Zielonej Górze (ROPS) i Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze, przy koordynacji Departamentu Rozwoju Regionalnego UMWL.

Wsparcie eksperckie pod kątem naukowym prowadził prof. zw. dr hab. arch. Aleksander Noworól. Całością prac kierował Zarząd Województwa Lubuskiego.

W procesie aktualizacji został zapewniony szeroki udział środowisk regionalnych, zaangażowanych w politykę rozwoju województwa, tj. radnych województwa, jednostek lokalnego samorządu terytorialnego, samorządów gospodarczych i zawodowych, administracji rządowej, szczególnie wojewody, organizacji pozarządowych, szkół wyższych i jednostek naukowo-badawczych oraz parlamentarzystów. Reprezentanci tych środowisk poprzez udział w pracach Rady ds. rozwoju województwa lubuskiego, która jest organem opiniodawczo-doradczym Zarządu Województwa Lubuskiego w sprawach polityki rozwoju, w tym także strategicznego programowania, mieli możliwość kształtowania zapisów dokumentu.

Możliwość włączenia się w prace aktualizacyjne istniała na każdym etapie prac, m.in. poprzez udział w konsultacjach społecznych prowadzonych zarówno w trybie zorganizowanych spotkań oraz poprzez zgłaszanie uwag drogą pisemną i mailową w trybie ciągłym, do czasu przyjęcia przez Zarząd Województwa Lubuskiego ostatecznej wersji projektu SRWL.

Informacje o przebiegu prac nad aktualizacją SRWL zamieszczano na oficjalnej stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego.

2.1. Podstawa prawna

Zasady postępowania w sprawie oceny oddziaływania skutków realizacji niektórych planów i programów na środowisko, w ramach którego przeprowadza się tzw. strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko (ang. Strategic Environmental Assessment - SEA), zwaną dalej „Strategiczną OOŚ”, wprowadza dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Dyrektywa ta została wdrożona do prawa polskiego w ramach działu VI ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 283 ze zm.), dalej Ustawa OOŚ.

Podstawę prawną przeprowadzenia strategicznej OOŚ dla przedmiotowego dokumentu (SRWL 2030) stanowi Ustawa OOŚ.

Zagadnienia związane z prowadzeniem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (dalej: SOOŚ) zostały opisane w przedmiotowej ustawie w dziale IV. Ustawa nakłada na organ opracowujący projekt dokumentu oraz nanoszący zmiany do przyjętych dokumentów obowiązek przeprowadzenia SOOŚ z uwzględnieniem następujących obszarów: charakteru przewidywanych działań, rodzaju i skali oddziaływania na środowisko oraz cech obszaru objętego oddziaływaniem na środowisko.

Strategiczna OOŚ jest postępowaniem, które przeprowadza się dla określonych rodzajów dokumentów opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji lub inne podmioty wykonujące funkcje publiczne. Jej celem jest ocena skutków dla środowiska, jakie spowoduje realizacja dokumentu, dla którego jest sporządzana. Przeprowadzenie strategicznej OOŚ jest także wymagane w przypadku wprowadzania zmian do już przyjętych dokumentów.

Kluczowym elementem SOOŚ jest sporządzenie dokumentacji oceny, czyli prognozy oddziaływania na środowisko (prognozy OOŚ), której opiniowanie oraz zakres i stopień szczegółowości jest uzgadniany z organami określonymi ustawowo. W ramach opracowywania SRWL 2030 dokonano uzgodnienia i opiniowania z:

 Ministrem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej.

 Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim;

 Lubuskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym.

(20)

 Dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej Wód Polskich w Bydgoszczy.

 Dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej Wód Polskich w Poznań.

 Dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej Wód Polskich w Szczecin.

 Dyrektorem Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej Wód Polskich w Wrocław.

Prognoza oddziaływania na środowisko stanowi odpowiednik raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko sporządzanego w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Jej celem jest ustalenie potencjalnego znaczącego oddziaływania realizacji polityki, strategii, planu lub programu na środowisko, z uwzględnieniem możliwych do realizacji wariantów danego dokumentu

Celem opracowania Prognozy OOŚ, będącej elementem SOOŚ, sporządzonej dla SRWL 2030, zgodnie z obowiązującymi przepisami i uzgodnieniami, jest kompleksowa analiza możliwego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska przewidzianych w SRWL 2030 planowanych działań, ocena występowania oddziaływań skumulowanych, analiza możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych oraz potrzeby działań kompensacyjnych.

Głównym celem prognozy jest określenie możliwych skutków w środowisku, jakie mogą wystąpić w wyniku realizacji SRWL 2030. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i procedurę konsultacji planu. Wskazuje na możliwe negatywne skutki i formułuje zalecenia dotyczące przeciwdziałania oraz minimalizacji. Ponadto prognoza zawiera ocenę stopnia i sposobu uwzględniania aspektów środowiskowych.

Ocena oddziaływania na środowisko jest procesem, w ramach którego powstająca prognoza oddziaływania na środowisko współtworzy ostateczną wersję dokumentu podstawowego, jakim jest SRWL 2030. Wnioski i rekomendacje zawarte w Prognozie powinny być uwzględnione w ostatecznym kształcie SRWL 2030.

Zgodnie z art. 51 ust. 2 ustawy OOŚ prognoza zawiera:

 informacje o zawartości, głównych cechach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami,

 informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,

 propozycje przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania,

 informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,

 streszczenie w języku niespecjalistycznym.

Określa, analizuje, ocenia:

 istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu,

 stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,

 istniejące problemy ochrony środowiska, istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody,

 cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu,

 przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne – z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy.

Przedstawia:

 rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru,

 biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru – rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz

(21)

z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru, albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy.

Zgodnie z artykułem 52 ust. 1 wszystkie elementy Prognozy, które wynikają z konieczności dostosowania jej treści do wymogów ustawowych zostały opracowane w zakresie i stopniu szczegółowości, na jaki pozwalał poziom szczegółowości zapisów SRWL 2030 oraz zasób potrzebnych informacji zawartych w tym dokumencie.

W Prognozie uwzględniono zalecenia Poradnika Komisji Europejskiej dotyczącego uwzględniania problematyki zmian klimatu i różnorodności biologicznej w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko.

(22)

2.2. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu

SRWL 2030 składa się z następujących rozdziałów.

1. Wprowadzenie

2. Wnioski z diagnozy społeczno-gospodarczej województwa lubuskiego – wyzwania rozwojowe

Rozdział ten został pogrupowany w 4 grupy tematyczne: społeczną, gospodarczą, przestrzenną oraz zarządzania rozwojem regionalnym. Diagnoza społeczno-gospodarcza województwa lubuskiego została opracowana jako osobny dokument, stanowiąc podstawę do aktualizacji dotychczas obowiązującej strategii rozwoju regionu.

Diagnoza została przyjęta przez Zarząd Województwa Lubuskiego w kwietniu 2019 r., a następnie uzupełniona i uaktualniona. Zebrane dane posłużyły przede wszystkim wyznaczeniu mocnych i słabych stron regionu lubuskiego oraz szans i zagrożeń w postaci analizy SWOT.

3. Obszary strategicznej interwencji

Obszary Strategicznej Interwencji (OSI) są to wskazane w strategii rozwoju obszary, do których w szczególnym stopniu należy kierować interwencję publiczną obejmującą finansowane z różnych źródeł inwestycje (w tym gospodarcze, infrastrukturalne i w zasoby ludzkie). Dotyczy to zarówno obszarów charakteryzujących się największym potencjałem rozwojowym, które mają znaczący wpływ na wzrost konkurencyjności regionu, jak i obszarów o najtrudniejszej sytuacji społeczno-gospodarczej, które wymagają wsparcia, aby zapobiec ich dalszej marginalizacji. Strategia rozwoju województwa uwzględnia zarówno obszary strategicznej interwencji państwa, które określone zostały w krajowych dokumentach strategicznych tj. średniookresowej strategii rozwoju kraju – Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030, jak i wskazuje obszary strategicznej interwencji zidentyfikowane na poziomie regionalnym. Odpowiednie ukierunkowanie dedykowanego terytorialnie wsparcia w ramach poszczególnych OSI skutkować powinno efektywniejszym osiąganiem celów strategii, wpływając również pozytywnie na rozwój obszarów położonych poza danym typem OSI. Zauważyć należy jednocześnie, że przedmiotem zainteresowania polityki rozwoju w województwie lubuskim będzie cały obszar regionu.

4. Wizja rozwoju i cel główny

W rozdziale tym określono wizję rozwoju jako: Województwo Lubuskie w 2030 roku to „zielona kraina inteligentnych technologii”, cechująca się wysoką jakością życia mieszkańców oraz cel główny: Inteligentne gospodarowanie potencjałami regionu dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, spójności społecznej i przestrzennej oraz wysokiej jakości życia mieszkańców.

5. Cel strategiczny 1. Inteligentna, zielona gospodarka regionalna

Cel strategiczny 1 opiera się przede wszystkim na rozwoju w województwie lubuskim innowacyjnych rozwiązań w obszarze gospodarki oraz wspieraniu tego obszaru przy wykorzystaniu posiadanego potencjału i zgodnie z zasadami tzw. zielonej gospodarki.

6. Cel strategiczny 2. Region silny w wymiarze społecznym oraz bliski obywatelowi

Zapewnienie mieszkańcom dostępu do wysokiej jakości usług publicznych i rozwijanie kompetencji społeczeństwa obywatelskiego to jedne z ważniejszych obszarów działań strategicznych podejmowanych przez samorząd województwa w ramach celu 2. Planowane przedsięwzięcia mają na celu podniesienie jakości życia mieszkańców poprzez ukierunkowane wsparcie wszystkich grup społecznych: od najmłodszych po najstarszych.

7. Cel strategiczny 3. Integracja przestrzenna regionu

Realizacja celu strategicznego 3. opiera się na osiągnięciu spójności przestrzennej i infrastrukturalnej regionu, przy równoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego.

8. Cel strategiczny 4. Region atrakcyjny, efektywnie zarządzany i otwarty na współpracę

Samorząd województwa lubuskiego kładzie nacisk na sprawne i efektywne współdziałanie środowisk i instytucji w obszarach istotnych dla rozwoju regionu. Kluczowym instrumentem zarządzania będzie przy tym wielopoziomowe partnerstwo podmiotów ze wszystkich sektorów, które mają wpływ na pozycję konkurencyjną regionu. Samorząd wojewódzki bierze na siebie rolę animatora tak rozumianego współdziałania.

(23)

9. Przedsięwziecia strategiczne kluczowe dla realizacji celów Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030

W rozdziale tym zamieszczono wstępny opis przedsięwzięć strategicznych (które bardziej szczegółowo scharakteryzowano w załączniku do SRWL 2030).

10. Spójność Strategii rozwoju województwa lubuskiego z krajowymi i ponadregionalnymi dokumentami strategicznymi oraz wytycznymi UE

W rozdziale tym analizie poddano spójność zapisów Strategii z innymi dokumentami strategicznymi oraz wytycznymi UE. Analizy spójności były prowadzone na podstawie matryc korelacji celów SRWL 2030 z innymi dokumentami strategicznymi.

11. System realizacji Strategii

System realizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030 obejmuje sprawy zarządzania, wdrażania i monitorowania, zaprogramowany w sposób angażujący wiele podmiotów na rzecz prowadzenia działań rozwojowych na terenie województwa. W opisie systemu realizacji skoncentrowano się na kompetencjach instytucji realizujących SRWL 2030 oraz instrumentach prawnych, tj. dokumentach niezbędnych do wdrożenia zapisów, a także monitorowaniu.

12. Ramy finansowe Strategii

Analiza finansowa jest elementem części implementacyjnej strategii. W rozdziale tym dokonano przeglądu potencjalnych źródeł finansowania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030. Analizie poddane zostały również prognozy finansowe i gospodarcze.

Załączniki do SRWL 2030 zawierają: diagnozę społeczno-gospodarcza województwa lubuskiego wraz z otoczeniem zewnętrznym i prognozowanymi trendami rozwojowymi, analizę SWOT, opis przedsięwzięć strategicznych kluczowych dla realizacji celów SRWL 2030 oraz ocenę ex-ante projektu SRWL 2030. Ponadto w toku prac nad SRWL 2030 załączniki zostaną uzupełnione o wyniki konsultacji społecznych oraz podsumowanie oceny strategicznej.

2.3. Opis wyników przeprowadzonych badań, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu

Po sprecyzowaniu zakresu Prognozy oddziaływania na środowisko SRWL 2030 oraz zgodnie z wytycznymi nt. integracji zagadnień zmian klimatu i różnorodności biologicznej w ocenach strategicznych ustalono, iż kluczowe założenia metodologiczne będą bazowały na ocenie zapisów SRWL 2030 (szczególnie w zakresie celów) oraz analizie aktualnego stanu środowiska.

Jak wskazuje Kistowski¹ „im większa jest ogólnikowość działań zapisanych w dokumentach, tym większy jest subiektywizm oceny ich wpływu na środowisko i tym bardziej rzeczywisty wpływ może różnić się od teoretycznej oceny”. Niniejsza Prognoza została opracowana ze świadomością, iż specyfika strategicznych dokumentów rozwojowych oraz ogólność sposobu formułowania ich zapisów mogą skutkować ich wielokierunkową interpretacją, wieloznacznością i co za tym idzie dużym subiektywizmem oceny. W praktyce oceny dokumentów strategicznych pod kątem ich możliwego oddziaływania na środowisko zasadniczo można wyodrębnić dwa podstawowe modele oceny²: Model pierwszy, rozpowszechniony i najczęściej stosowany w Polsce, wzorowany jest na inwestycyjnej procedurze oceny oddziaływania na środowisko.

W modelu tym ocenie poddaje się osobno każde przedsięwzięcie. Model ten oparty jest na sformalizowanej procedurze, często odrębnej od procedury przygotowania samego dokumentu będącego przedmiotem prognozy. Pozwala to na w miarę przybliżone określenie oddziaływań na środowisko w sposób naukowo potwierdzony i dość precyzyjny. Analiza

1 Kistowski M., 2002, Wybrane aspekty metodyczne sporządzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko przyrodnicze, Człowiek i Środowisko, T.26, nr 3-4, s.55-72.

2 Jerzy Jendrośka, Magdalena Bar, 2010, Oceny oddziaływania na środowisko planów i programów. Praktyczny poradnik prawny, Centrum Prawa Ekologicznego.