Jakość i dostępność wód, w tym gospodarka wodno-ściekowa

Główne zagrożenia jakości wód związane są z zapotrzebowaniem na wodę, na cele bytowe, gospodarcze i przemysłowe oraz z odprowadzaniem do wód zanieczyszczeń powstających w wyniku działalności człowieka. Pod względem sposobu wprowadzania ładunku zanieczyszczeń do wód wyróżnia się źródła punktowe i obszarowe, jak również depozycję zanieczyszczeń z atmosfery.

Zagrożenia jakości wód związane są głównie z nadmiernym poborem wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem powstających zanieczyszczeń. W ostatnich latach pobór wód we wszystkich sektorach gospodarki ulegał systematycznemu zmniejszeniu w wyniku zmian w produkcji przemysłowej, zamykania obiegów wodnych, wprowadzenia wodomierzy oraz urealnienia kosztów zużycia wody. Jednymi z ważniejszych zanieczyszczeń są zanieczyszczenia rozproszone i obszarowe. Do tej grupy zaliczają się zanieczyszczenia trafiające do środowiska wodnego z wodami opadowymi z terenów zurbanizowanych, z obszarów, które nie posiadały kanalizacji oraz zanieczyszczenia będące skutkiem działalności rolniczej i pochodzące z obszarów leśnych. Do głównych zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa należy zaliczyć przede wszystkim substancje biogenne, zwłaszcza związki azotu i fosforu, źródłem których są nawozy naturalne i sztuczne niewykorzystywane przez rośliny uprawne. Do istotnych źródeł zanieczyszczeń należy zaliczyć również zanieczyszczenia związane z hodowlą zwierzęcą, w tym niewłaściwie zabezpieczone pryzmy obornika, nieszczelne zbiorniki na gnojówkę oraz zanieczyszczenia pochodzące z wybiegów otwartych. Na wielkość zanieczyszczeń odprowadzanych z gospodarstw wiejskich wpływa w szczególności stopień skanalizowania obszarów wiejskich i możliwość oczyszczania ścieków powstających w gospodarstwie. Natomiast o przedostawaniu się zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego do wód powierzchniowych i podziemnych decyduje rodzaj i intensywność produkcji rolnej (ilość stosowanych nawozów sztucznych i naturalnych, sposób wykorzystania powierzchni ziemi, intensyfikacja produkcji zwierzęcej i rodzaj prowadzonej hodowli). Do czynników pośrednio wpływających na stopień zanieczyszczenia wód należy klimat (w tym częstotliwość i intensywność opadów) oraz rodzaj gleb decydujący o wymywaniu substancji biogennych (powodujących eutrofizację wód) i przenikaniu zanieczyszczeń do wód podziemnych.

Duży wpływ na stan czystości wód województwa lubuskiego mają ścieki komunalne i przemysłowe kierowane do środowiska. Od wielu lat na terenie regionu obserwuje się wyraźny wzrost ilości ścieków oczyszczonych z zastosowaniem metod z podwyższonym usuwaniem biogenów, a znaczący spadek udziału ścieków oczyszczanych mechanicznie i biologicznie oraz ścieków nieoczyszczonych.

27 Opracowanie ekofizjograficzne województwa lubuskiego. Kompleksowa ocena stanu i kierunków przydatności środowiska. Część II, IMiGW w Poznaniu na zlecenie Zarządu Województwa Lubuskiego, 2009.

28 Opracowanie ekofizjograficzne województwa lubuskiego. Rozpoznanie i charakterystyka stanu i funkcjonowania podstawowych elementów środowiska w zakresie gleb dla województwa lubuskiego, 2014.

29 Natura 2000 – Standardowy Formularz Danych dla specjalnych obszarów ochrony. Obszar Dolina Dolnego Bobru (PLH080068), GDOŚ 2013.

Uwzględniając specyfikę województwa lubuskiego oraz wpływ prowadzonej działalności człowieka na stan wód należy wskazać na zagrożenie stanu ilościowego oraz jakościowego wód (szczególnie rejon powiatu żagańskiego i Zielonej Góry, częściowo powiatu zielonogórskiego i nowosolskiego) wskutek odwodnienia kopalń (w tym z terenu województwa dolnośląskiego). Jako zagrożenie nieosiągnięcia celów najczęściej wskazuje się istniejącą lub planowaną eksploatację złóż węgla brunatnego i miedzi.

W 2018 r. w województwie funkcjonowało 130 oczyszczalni ścieków, w tym 105 komunalnych. W większości były to oczyszczalnie biologiczne, w tym 23 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Według dostępnych danych z 2018 r., z oczyszczalni korzystało 76,8% mieszkańców województwa, co w odniesieniu do średniej krajowej (74,0%) jest wynikiem dobrym. Niemniej jednak, wciąż występuje duża różnica pomiędzy miastami a obszarami wiejskimi. o ile do oczyszczalni ścieków posiada dostęp 94,7% mieszkańców lubuskich miast, o tyle analogiczny wskaźnik dla obszarów wiejskich jest wciąż dużo niższy, mimo znacznego wzrostu w ciągu ostatnich 8. lat z 25,3% do 43,6%. Podobną co do rozmiarów dysproporcję zaobserwować można także w większości pozostałych województw. Porównując oba lubuskie podregiony, odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków jest nieco wyższy w podregionie gorzowskim (77,0%) niż w podregionie zielonogórskim (76,6%).

Długość sieci kanalizacyjnej na obszarze województwa w 2018 r. wynosiła 4 444,5 km, czyli od roku 2012 zwiększyła się o ponad 1 200 km. Korzystało z niej w 2018 r. 74,1% mieszkańców regionu. Braki w rozwoju sieci kanalizacyjnej uwidaczniają zwłaszcza statystyki w rozbiciu na miasto i wieś. W przypadku tych pierwszych wartość osiągnięta w województwie lubuskim wynosi 91,6% i może być uznana za zadowalającą, natomiast jedynie 41,6% ludności obszarów wiejskich regionu posiada dostęp do kanalizacji. Bardzo podobnie przedstawia się sytuacja na obszarze całej Polski, dla której średnia w roku 2018 wyniosła odpowiednio 90,3% i 41,3%. Nadmienić trzeba jednak, że wiele gmin dofinansowuje zadania polegające na budowie przydomowych oczyszczalni ścieków, szczególnie tam, gdzie niemożliwe lub nieopłacalne jest podłączenie do zbiorczej kanalizacji. Według danych Banku Danych Lokalnych w 2018 r. w województwie lubuskim funkcjonowało 5 708 takich oczyszczalni, najwięcej w gminie wiejskiej Żary (311).

W rozbiciu powiatowym pod względem rozwoju sieci kanalizacyjnej najlepiej prezentują się powiaty grodzkie Gorzów Wlkp.

i Zielona Góra, gdzie sieć jest dobrze rozwinięta - odpowiednio 99,9% i 84,7% mieszkańców korzysta z kanalizacji.

W większości powiatów dostęp do sieci posiada od 55 do 84% mieszkańców. Na tym tle pozytywnie wyróżniają się powiaty:

świebodziński (84,4%) i nowosolski (74,2%). Jednostkami, w których dostęp do kanalizacji jest najsłabszy, są powiaty:

strzelecko-drezdenecki (55,4%) oraz żarski (60,2%).

Duża dysproporcja między miastem a wsią w zakresie rozwoju sieci kanalizacyjnej, w połączeniu z rozdźwiękiem pomiędzy dostępem do wodociągów (korzysta z nich 94,6% mieszkańców regionu, w tym na wsiach - 89,7%), wskazuje na niedobór kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej na obszarach wiejskich. Pomimo to podkreślić należy znaczną poprawę stanu infrastruktury ochrony środowiska w województwie lubuskim, mającą swoje odzwierciedlenie m.in.

w statystykach w odniesieniu do lat wcześniejszych.

Wody podziemne³⁰

Wody podziemne są podstawowym źródłem zaopatrzenia mieszkańców województwa lubuskiego w wodę pitną. Ponadto są także wykorzystywane przez różne gałęzie gospodarki. Zasobność w wody podziemne na terenie województwa jest dobra w części północnej i średnia w części południowej. Podstawą racjonalnego gospodarowania wodami podziemnymi są ich zasoby dyspozycyjne, które wynikają z warunków hydrogeologicznych i odnawialności zasobów wód w poszczególnych strukturach wodonośnych. Korzystne naturalne uwarunkowania są modyfikowane przez działalność człowieka i na północy województwa obserwuje się deficyty wód w wyniku obniżenia ich jakości przez zanieczyszczenia docierające z powierzchni terenu i wód powierzchniowych. Wykorzystanie wód podziemnych kształtuje się na poziomie 5% ogólnej wielkości zasobów województwa, w niektórych rejonach (Gorzów Wielkopolski i powiat gorzowski, Zielona Góra, powiat nowosolski i żagański) wymagana jest kontynuacja działań porządkujących gospodarkę wodami podziemnymi oraz aktualizacja i zbilansowanie z zasobami dyspozycyjnymi stanu zasobów eksploatacyjnych.

W województwie lubuskim rolę głównego użytkowego piętra wodonośnego najczęściej odgrywają wody zalegające w utworach czwartorzędowych (dotyczy to szczególnie części centralnej i północnej, gdyż na południu województwa większą rolę zyskują wody trzeciorzędu). Utwory czwartorzędowe co prawa są stosunkowo łatwe w eksploatacji, jednak silnie zagrożone wpływem zanieczyszczeń (z uwagi na zwykle słabą izolację lub połączenia hydrauliczne z wodami powierzchniowymi). Szczególnie mowa tu o zanieczyszczeniach pochodzenia antropogenicznego – głównie rolnictwa. Wody piętra trzeciorzędowego występują najczęściej na głębokości 50–150 m i są bardzo dobrze izolowane od powierzchni terenu,

30 Opracowanie Ekofizjograficzne Województwa Lubuskiego – Wody podziemne i ich wykorzystanie, Zielona Góra, 2014.

jednak odnawialność zasobów jest ograniczona a zasoby dyspozycyjne piętra niskie. Wody podziemne wymagają szczególnej ochrony przed zanieczyszczeniami. Stopień podatności na antropopresję wód jest zróżnicowany i zależy od lokalnych uwarunkowań geologicznych i zagospodarowania terenu. Największą część obszaru województwa lubuskiego zajmują tereny o średnim stopniu zagrożenia. Wysoki i bardzo wysoki stopień zagrożenia w głównej mierze odpowiada występowaniu czwartorzędowego głównego piętra użytkowego w płytkich w dolinach większych rzek i pradolinach.

Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) to struktury geologiczne zasobne w wodę, które stanowią lub mogą stanowić w przyszłości strategiczne zasoby wód podziemnych do zaopatrzenia ludności i podstawowych gałęzi gospodarki, wymagających wody wysokiej jakości. Zgodnie z umownymi kryteriami wydzielania, ze względu na wysoką jakość wód, zasobność i potencjalną produktywność, GZWP stanowią najcenniejsze fragmenty jednostek hydrostrukturalnych i systemów wodonośnych, wymagające szczególnej ochrony stanu chemicznego i ilościowego wód podziemnych oraz kontroli zarządzania zasobami, z zachowaniem priorytetu dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę do spożycia i zaspokojenia niezbędnych potrzeb gospodarczych.

Na terenie województwa lubuskiego zlokalizowanych jest 18 GZWP (ich zestawienie zaprezentowano w poniższej tabeli) i zajmują one ok. 31,13% powierzchni województwa. Większość zbiorników powstała w osadach czwartorzędowych i ma charakter porowy, charakteryzują się dobrym zasilaniem i szybkim przepływem, ale przez to wymagają szczególnej ochrony przed możliwościami zanieczyszczenia.

Tabela 18 Wykaz GZWP w granicach województwa lubuskiego.

nr

GZWP nazwa rok

udokumentowania stratygrafia typ

ośrodka powierzchnia (km²)

144 Dolina Kopalna Wielkopolska 2011 czwartorzęd porowy 1181,29

150 Pradolina Warszawa – Berlin 2011 czwartorzęd porowy 592,85

148 Sandr rzeki Pliszka 2011 czwartorzęd porowy 486,19

138 Pradolina Toruń – Eberswalde 2006 czwartorzęd porowy 392,70

315 Zbiornik Chocianów – Gozdnica 2013 czwartorzęd porowy 359,61

149 Sandr Krosno – Gubin 2001 czwartorzęd porowy 334,52

127 Subzbiornik Złotów-Piła-Strzelce Krajeńskie 2013 trzeciorzęd (Neogen) porowy 330,63

302 Pradolina Barycz – Głogów (W) 2007 czwartorzęd porowy 313,91

306 Wschowa 2011 czwartorzęd porowy 239,32

301 Pradolina Zasieki – Nowa Sól 2001 czwartorzęd porowy 213,24

136 Zbiornik międzymorenowy Dobiegniewo

(Dobiegniew) 2013 czwartorzęd porowy 135,00

125 Wałcz – Piła 2011 czwartorzęd porowy 16,59

146 Subzbiornik Jezioro Bytyńskie - Wronki -

Trzciel 2013 trzeciorzęd (Paleogen,

Neogen) porowy 16,09

134 Dębno 2011 czwartorzęd porowy 11,73

147 Dolina rzeki Warta 2015 czwartorzęd porowy 10,37

135 Zbiornik Barlinek 2015 czwartorzęd porowy 10,15

304 Zbiornik międzymorenowy Przemęt (dawny

Zbąszyń) 2011 czwartorzęd porowy 9,44

303 Pradolina Barycz – Głogów (E) 2011 czwartorzęd porowy 5,42

Źródło: Centralna Baza Danych Geologicznych (stan na marzec 2020).

Lokalizacja GZWP przedstawiona zostały na poniższej mapie.

Mapa 22 Lokalizacja GZWP na terenie województwa lubuskiego.

Źródło: dane geoprzestrzenne Centralnej Bazy Danych Geologicznych oraz Opracowanie ekofizjograficzne dla województwa lubuskiego – Wody podziemne i ich wykorzystanie.

Dla poszczególnych GZWP określone zostały proponowane obszary ochronne. W granicach tych obszarów wskazuje się różnego rodzaju ograniczenia, nakazy, zakazy itp., zależne od występujących zagrożeń (głównie antropopresja), zagospodarowania terenu i charakterystyki hydrogeologicznej GZWP. Na obszarach rolnych należy ograniczać powierzchnię produkcji rolnej, zmieniać sposób użytkowania (z ukierunkowaniem na zmiany w technologii), ograniczać ilości stosowanych nawozów, opracować plany nawożenia, w tym zagospodarowania gnojówki i gnojowicy, czy ograniczyć maksymalną obsadę zwierząt hodowlanych. Tereny leśne co do zasady sprzyjają ochronie wód podziemnych (korzystne może być przekwalifikowanie ich na lasy ochronne). W uzasadnionych przypadkach wymagane jest aby powierzchnia obszarów leśnych nie ulegała uszczupleniu. Na terenie obszarów zurbanizowanych głównym priorytetem jest regulacja gospodarki wodno-ściekowej (nie należy lokalizować obiektów uciążliwych dla wód podziemnych, a w obiektach istniejących regularnie monitorować ich działalność). Równie istotne są kontrole indywidualnych gospodarstw w zakresie wywozu ścieków i odpadów (wraz z likwidacją dzikich wysypisk).

W 2018 roku badania jakości wód podziemnych na terenie województwa lubuskiego prowadzono w sieci monitoringu krajowego, w ramach monitoringu operacyjnego. Monitoring operacyjny jednolitych części wód podziemnych prowadzony jest w celu oceny stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych uznanych za zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów środowiskowych, a także stwierdzenia występowania znaczących i utrzymujących się trendów wzrostu stężenia zanieczyszczeń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi.

Na obszarze województwa lubuskiego sieć pomiarowa obejmowała 10 punktów pomiarowo–kontrolnych. W 9 punktach próby pobrano 2 razy w roku, natomiast w jednym punkcie raz. Badaniami objęto 3 JCWPd: 33 (5 ppk), 34 (4 ppk), 93 (1 ppk). Badania prowadzono na terenie miasta Gorzów Wlkp. – 1 punkt, oraz na terenie powiatów: gorzowskiego – 3 punkty, sulęcińskiego – 1 punkt, strzelecko–drezdeneckiego – 4 punkty, żagańskiego – 1 punkt. W ramach monitoringu wykonano również dodatkowo badania 3 JCWPd w zakresie wskaźników organicznych: 33 (5 ppk), 34 (4 ppk), 93 (1 ppk).

Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych takich jak:

jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych, a także zbiorniki zaporowe.

Klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć klas jakości wód podziemnych:

 klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie tła hydrogeochemicznego oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka;

 klasa II – wody dobrej jakości, w których wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby;

 klasa III – wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka;

 klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka;

 klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka.

Pod względem wskaźników organicznych wszystkie przebadane JCWPd cechowały się i klasą jakości. Jakość wód podziemnych w roku 2018 w województwie lubuskim kształtowała się następująco:

 wody dobrej jakości (II klasa) stwierdzono w 5 punktach pomiarowych,

 zadowalającą jakość wód (III klasa) stwierdzono w 2 punktach,

 wody niezadowalającej jakości (IV klasa) odnotowano w 3 punktach.

Na poniższej mapie przedstawiono znajdujące na terenie województwa JCWPd wraz z odpowiadającymi im numerami zgodnie z danymi pochodzącymi z Centralnej Bazy Danych Geologicznych.

Mapa 23 Lokalizacja JCWPd na terenie województwa lubuskiego.

Źródło: dane geoprzestrzenne Centralnej Bazy Danych Geologicznych.

Wody powierzchniowe

Województwo lubuskie w całości położone jest w dorzeczu Odry. Sieć hydrograficzna województwa jest dobrze rozwinięta (428 cieków naturalnych i jeden kanał, których łączna długość wynosi ok. 4015 km). Sieć hydrograficzną kształtują przede wszystkim Odra i Warta, innymi dużymi rzekami są Noteć, Bóbr, Nysa Łużycka. Odra wyróżnia się silnie zmodyfikowanym korytem, ukształtowanym przez regulację brzegów, budowę zbiorników, przekopywanie zakoli, dzięki czemu jest najlepszą śródlądową drogą wodną w Polsce. Wody rzek nie są wykorzystywane jako źródło wody, jedyne ujęcie wody powierzchniowej zlokalizowane jest na Obrzycy w miejscowości Głuchów.

Część województwa na północ od doliny Odry ma stosunkowo wysoki współczynnik jeziorności wynoszący 2–3%, w pozostałej części, położonej poniżej linii ostatniego zlodowacenia, jeziorność jest niska. Większość jezior występuje na Pojezierzu Lubuskim. Popularniejsze wśród turystów jeziora to: Łagowskie, Lubiąż, Niesłysz, Ciecz (Trześniowskie), Głębokie, Sławskie, Lipie i Osiek. Łącznie na terenie województwa występuje ponad 500 jezior, wiele z nich jest wykorzystywanych na cele rekreacyjne. Sztucznych stawów i zbiorników jest stosunkowo niewiele. Na terenie województwa lubuskiego występuje niewiele zbiorników retencyjnych, z uwagi na niekorzystne, w większości nizinne ukształtowanie. Do największych zbiorników należą:

 Raduszec Stary, Krzywaniec, Dychów na Bobrze, będące obiektami hydroenergetycznymi,

 Zalew Bledzewski na Obrze, zbiornik wykorzystywany na cele energetyczne i rekreacyjne oraz Zalew Czapliniec wykorzystywany do hodowli ryb (na dopływie Obry).

Realizacja monitoringu wód powierzchniowych ma na celu m.in. pozyskanie informacji o stanie wód powierzchniowych na potrzeby planowania w gospodarowaniu wodami i oceny osiągnięcia celów środowiskowych przypisanych jednolitym częściom wód powierzchniowych, czyli oddzielnym i znaczącym elementom wód powierzchniowych, takich jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny; sztuczny zbiornik wodny; struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części; morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne.

Jednolite części wód powierzchniowych dzieli się na naturalne, dla których określa się stan ekologiczny i stan chemiczny oraz na sztuczne (powstałe w wyniku działalności człowieka) i silnie zmienione (ich charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka), dla których określa się potencjał ekologiczny i stan chemiczny.

Szczegółowe zasady dotyczące planowania i realizacji programów badań monitoringowych JCWP i JCWPd zawarte zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 9 października 2019 r. W sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych (Dz.U.

2019 poz. 2147).

Natomiast zasady dotyczące klasyfikacji i oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych zawarte zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. 2016 r., poz. 1187).

W roku 2018 ocenę stanu wód wykonano dla 113 jednolitych części wód powierzchniowych.

Dla żadnej jednolitej części wód powierzchniowych rzecznych monitorowanej w 2018 roku, w ramach monitoringu diagnostycznego, nie określono dobrego stanu JCWP. Dla 53 JCWP rzecznych stan JCWP oceniono jako zły.

Makrobezkręgowce bentosowe Difenyloetery bromowane w biocie oraz benzo(a)piren w wodzie były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu.

Dla żadnej jednolitej części wód powierzchniowej jeziornej monitorowanej w 2018 roku, w ramach monitoringu diagnostycznego, stanu JCWP nie oceniono jako dobry. Dla 8 JCWP jeziornych stan JCWP oceniono jako zły. Fitoplankton, difenyloetery bromowane w biocie oraz heptachlor w biocie były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu.

Jednolite części wód badane w ramach programu monitoringu operacyjnego

Dla żadnej jednolitej części wód powierzchniowych rzecznych monitorowanej w 2018 roku, w ramach monitoringu operacyjnego, nie określono dobrego stanu JCWP. Dla 72 JCWP rzecznych stan JCWP oceniono jako zły.

Makrobezkręgowce bentosowe, difenyloetery bromowane w biocie oraz benzo(a)piren w wodzie były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu.

Dla 1 jednolitej części wód powierzchniowej jeziornej monitorowanej w 2018 roku, w ramach monitoringu operacyjnego, stan JCWP oceniono jako dobry. Dla 29 JCWP jeziornych stan JCWP oceniono jako zły. Fitoplankton, tlen rozpuszczony oraz benzo(a)piren były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu.

Jednolite części wód badane jednocześnie w ramach programu monitoringu diagnostycznego i operacyjnego Dla żadnej jednolitej części wód powierzchniowych rzecznych monitorowanej w 2018 roku, jednocześnie w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, nie określono dobrego stanu JCWP. Dla 43 JCWP rzecznych stan JCWP oceniono jako zły. Makrobezkręgowce bentosowe, Difenyloetery bromowane w biocie oraz benzo(a)piren w wodzie były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu. Dla żadnej jednolitej części wód powierzchniowej jeziornej monitorowanej w 2018 roku, jednocześnie w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, stanu JCWP nie oceniono jako dobry. Dla 8 JCWP jeziornych stan JCWP oceniono jako zły. Fitoplankton, difenyloetery bromowane w biocie oraz heptachlor w biocie były wskaźnikami, które w największej liczbie przypadków JCWP zaważyły o takim wyniku oceny stanu.

Najpowszechniej obserwowanym problemem jest zły stan troficzny wód jezior i ich przeżyźnienie. Skutkuje to zachwianiem równowagi ekologicznej, dającej się zaobserwować m.in. poprzez coraz obfitsze zakwity fitoplanktonu, występowanie deficytów tlenowych, spadek widzialności, a także zmniejszenie zróżnicowania siedlisk oraz gatunków.

Stan zanieczyszczenia osadów dennych rzek i jezior

Poniżej przedstawiono informacje pochodzące z raportu GIOŚ o stanie zanieczyszczenia osadów dennych rzek i jezior w 2018 roku w ramach zadania pn. „Monitoring osadów dennych rzek i jezior w latach 2018 – 2019”. Celem raportu było przedłożenie nowych danych oraz wyników badań jakości osadów dennych rzek i jezior oraz ocena stanu zanieczyszczenia JCWP na podstawie uzyskanych pomiarów. Przedsięwzięcie ma na celu informowanie społeczeństwa, jednostek administracji publicznej oraz podmiotów gospodarczych o aktualnym stanie zanieczyszczenia osadów dennych jednolitych części wód powierzchniowych i jest niezbędną kontynuacją prowadzonych do tej pory badań monitoringowych. Zadanie ma na celu zachowanie ciągłości badań monitoringu jakości osadów dennych jednolitych części wód powierzchniowych – rzecznych i jeziornych. Zadanie pozwala wypełniać zobowiązania wynikające z dyrektywy 2000/60/WE, dyrektywy 2008/105/WE, dyrektywy 2013/39/WE, Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 roku w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych i innych przepisów w zakresie gospodarowania wodami. Niniejsze przedsięwzięcie podzielone zostało na dwa etapy: ─ ETAP i – z terminem realizacji prac do 16.11.2018 roku, ─ ETAP II – z terminem realizacji prac do 15.03.2019 roku. Niniejsze opracowanie stanowi analizę wyników badań osadów rzecznych i jeziornych pobranych w ramach etapu i oraz dokonanie oceny stanu ich zanieczyszczenia z zastosowaniem podanych metodyk.

W poniższych tabelach przedstawiono ocenę osadów z rzek i kanałów rzecznych oraz jezior odpowiednio wg kryteriów:

A. kryterium geochemiczne, umożliwiające ocenę stopnia zanieczyszczenia osadów dennych w odniesieniu do tła geochemicznego, czyli zawartości pierwiastków występujących w osadach w warunkach naturalnych (wg Bojakowska I., Sokołowska G. 1998, aktualizacja 2001 r.);

B. I-sze kryterium ekotoksykologiczne, umożliwiające ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne (wg D.D. MacDonald, C.G. Ingersol, T.A. Berger 2000; WT-732 2003);

C. II-gie kryterium ekotoksykologiczne, umożliwiające ocenę stopnia wpływu zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne na podstawie określonych wartości granicznych EQS³¹, wykorzystywanych do rozdzielenia dobrego od złego stanu chemicznego osadów wodnych (wg GIOŚ 2015). Ocena jakości osadów dennych wg kryterium EQS została przeprowadzona jedynie dla tych prób osadów dennych, dla których zbadane zostały wszystkie wskaźniki wymagane w stosowanej metodyce, tj. wg kryterium EQS.

Tabela 19 Stanowiska pomiarowe na rzekach i kanałach (wyniki za 2018 r.) Nazwa punktu

pomiarowo-kontrolnego powiat, gmina A

pomiarowo-kontrolnego powiat, gmina A