Analiza finansowa jest elementem części implementacyjnej strategii. W rozdziale tym dokonano przeglądu potencjalnych źródeł finansowania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030. Analizie poddane zostały również prognozy finansowe i gospodarcze.
Załączniki do SRWL 2030 zawierają: diagnozę społeczno-gospodarcza województwa lubuskiego wraz z otoczeniem zewnętrznym i prognozowanymi trendami rozwojowymi, analizę SWOT, opis przedsięwzięć strategicznych kluczowych dla realizacji celów SRWL 2030 oraz ocenę ex-ante projektu SRWL 2030. Ponadto w toku prac nad SRWL 2030 załączniki zostaną uzupełnione o wyniki konsultacji społecznych oraz podsumowanie oceny strategicznej.
2.3. Opis wyników przeprowadzonych badań, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu
Po sprecyzowaniu zakresu Prognozy oddziaływania na środowisko SRWL 2030 oraz zgodnie z wytycznymi nt. integracji zagadnień zmian klimatu i różnorodności biologicznej w ocenach strategicznych ustalono, iż kluczowe założenia metodologiczne będą bazowały na ocenie zapisów SRWL 2030 (szczególnie w zakresie celów) oraz analizie aktualnego stanu środowiska.
Jak wskazuje Kistowski1 „im większa jest ogólnikowość działań zapisanych w dokumentach, tym większy jest subiektywizm oceny ich wpływu na środowisko i tym bardziej rzeczywisty wpływ może różnić się od teoretycznej oceny”. Niniejsza Prognoza została opracowana ze świadomością, iż specyfika strategicznych dokumentów rozwojowych oraz ogólność sposobu formułowania ich zapisów mogą skutkować ich wielokierunkową interpretacją, wieloznacznością i co za tym idzie dużym subiektywizmem oceny. W praktyce oceny dokumentów strategicznych pod kątem ich możliwego oddziaływania na środowisko zasadniczo można wyodrębnić dwa podstawowe modele oceny2: Model pierwszy, rozpowszechniony i najczęściej stosowany w Polsce, wzorowany jest na inwestycyjnej procedurze oceny oddziaływania na środowisko.
W modelu tym ocenie poddaje się osobno każde przedsięwzięcie. Model ten oparty jest na sformalizowanej procedurze, często odrębnej od procedury przygotowania samego dokumentu będącego przedmiotem prognozy. Pozwala to na w miarę przybliżone określenie oddziaływań na środowisko w sposób naukowo potwierdzony i dość precyzyjny. Analiza
1 Kistowski M., 2002, Wybrane aspekty metodyczne sporządzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko przyrodnicze, Człowiek i Środowisko, T.26, nr 3-4, s.55-72.
2 Jerzy Jendrośka, Magdalena Bar, 2010, Oceny oddziaływania na środowisko planów i programów. Praktyczny poradnik prawny, Centrum Prawa Ekologicznego.
alternatywnych rozwiązań jest w tym modelu oparta głównie na alternatywach lokalizacyjnych lub technologicznych w ramach przyjętego lub ocenianego wariantu. Model ten jednak sprawdza się jedynie w przypadku dokumentów wytyczających ramy realizacji konkretnych inwestycji mających na etapie oceny określony przybliżony czas realizacji i zakres rzeczowy (co najmniej w stopniu wariantującym). Nie należy tego modelu stosować do oceny dokumentów o zwiększonym stopniu ogólności.
Model drugi, coraz częściej stosowany w Polsce, oparty jest na brytyjskich doświadczeniach z oceną polityk (policy appraisal). Najważniejszą rolę w tym modelu odgrywa identyfikacja celów samego dokumentu, skutków ich realizacji i ocena:
czy kwestie środowiskowe zostały w nich należycie ujęte – nie zaś bezpośredniego oddziaływania poszczególnych inwestycji na środowisko (które często też nie są w takim dokumencie zidentyfikowane, bądź też nie zawierają wystarczającej ilości informacji na ich temat, które umożliwiałyby przeprowadzenie OOŚ). Model ten kładzie większy nacisk na proces decyzyjny będący efektem wdrożenia ocenianego dokumentu. Ten model sprawdza się w ocenie dokumentów, które co prawda identyfikują przedsięwzięcia planowane do realizacji, jednak nie wyznaczają szczegółowego zakresu rzeczowego w takim stopniu by mogła być dla nich prowadzona w ramach strategicznej oceny uszczegółowiona ocena oddziaływania na środowisko. SOOŚ nie zastąpi konieczności pozyskania przez inwestora potencjalnego przedsięwzięcia adekwatnych decyzji administracyjnych umożliwiających mu rozpoczęcie realizacji inwestycji (np. pozwolenia na budowę, czy decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach) i późniejszą jej eksploatację (stosowne pozwolenia środowiskowe udzielające zgody na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza; wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; pozwolenia z zakresu gospodarki odpadami). Pozwolenia środowiskowe dzielą się na pozwolenia zintegrowane (które obejmują swoim zakresem wszystkie wyżej wymienione oddziaływania na środowisko) oraz pozwolenia sektorowe (odrębne dla poszczególnych oddziaływań). Zasadniczo zatem adekwatna ocena oddziaływania na środowisko konkretnych przedsięwzięć będzie mogła być prowadzona dopiero w momencie, gdy zamierzenia inwestycyjne dla danego przedsięwzięcia będą odpowiednio skonkretyzowane. Wówczas to, gdy znane będą szczegóły realizacji przedsięwzięcia można będzie przeprowadzić analizę oddziaływania na środowisko (w tym zapewnić udział strony społecznej w formie konsultacji). Organy odpowiedzialne za wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach często wymagają od inwestorów aktualnych wyników badań przyrodniczych i środowiskowych. Często dopiero taki zestaw aktualnych badań prowadzonych przez odpowiedni czas może dostarczyć należytych przesłanek do przeprowadzenia oceny oddziaływania danego przedsięwzięcia na środowisko. W konsekwencji możliwe jest określenie, czy realizacja przedsięwzięcia będzie w ogóle możliwa, a jeśli tak w jaki sposób przedsięwzięcie ma zostać wybudowane i eksploatowane by w możliwie najmniejszym stopniu pogorszyło stan środowiska. W celu określenia potencjalnego wpływu inwestycji na otoczenie analizy przyrodnicze i środowiskowe prowadzone są nierzadko dla większej niż wymaga tego ustawa OOŚ liczby wariantów, tak by móc przedstawić takie rozwiązania, które generalnie będą najbardziej korzystne z punktu widzenia ochrony przyrody, ale i życia oraz zdrowia ludzi (najczęściej społeczności lokalnych). Elementy tych analiz obejmują wszystkie części składowe takie jak: elementy techniczne, ekonomiczne i środowiskowe. Nadmieńmy, iż dobrą praktyką w projektach realizowanych przez instytucje rządowe i samorządowe jest prowadzenie znacznie większej liczby konsultacji społecznych, niż te które narzuca ustawodawca. Co zwiększa także transparentność całego procesu inwestycyjnego oraz pozwala wszystkim zainteresowanym stronom (głównie społeczeństwu) zabrać głos ws. proponowanych wariantów realizacji przedsięwzięcia czy konkretnych rozwiązań projektowych. W większości przypadków inwestorami dla dużych przedsięwzięć mogących powodować największe oddziaływania na środowisko (np. szczególnie tych w zakresie transportowej infrastruktury liniowej) planowanych do realizacji na terenie lubuskiego zgodnie z zapisami SRWL 2030 będą instytucje rządowe i samorządowe.
SRWL 2030 jest dokumentem o charakterze strategicznym, nie przesądza o konkretnych lokalizacjach przedsięwzięć (w tym wariantowaniu), zakresie rzeczowym, technologii jaka może być stosowana w trakcie realizacji i eksploatacji projektów.
Celem SRWL 2030 jest wyznaczenie generalnych celów horyzontalnych w zakresie określonych kierunków prowadzenia polityki rozwoju województwa (które będą dalej uszczegółowiane przez różnych interesariuszy w ramach ich kompetencji i zakresu powierzonych do realizacji zadań). Należy też nadmienić, iż zakres i przedmiot polityki rozwoju na poziomie regionalnym warunkowany jest przez dominujące trendy kulturowe, ekonomiczne i społeczne zachodzące w skali ponadwojewódzkiej (ogólnopolskiej i globalnej). Wskazać zatem należy na ograniczone możliwości wpływu na ich dynamikę z perspektywy regionalnej. SRWL 2030 tworzy swoiste otoczenie do prowadzenia polityki rozwoju regionalnego. Strategia w dużym stopniu odnosi się do działań i kompetencji administracji szczebla samorządowego, ale też i w znacznie większym stopniu do innych interesariuszy (przedsiębiorstwa, mieszkańcy regionu itp.). Zatem SRWL jako dokument programujący rozwój w odniesieniu do szerokiego obszaru aktywności wykracza poza sferę bezpośrednich kompetencji Urzędu Marszałkowskiego i innych działań leżących w gestii władz regionalnych.
Analiza SRWL 2030 w pierwszym etapie objęła podstawową strukturę tego dokumentu. Na podstawie wyznaczonych w SRWL 2030 celów określono możliwe kierunki prowadzenia zamierzeń inwestycyjnych oraz potencjalnie towarzyszące im
Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030
oddziaływania na środowisko. Dokonano wstępnego screeningu w zakresie możliwego znaczącego negatywnego oddziaływania oraz możliwego oddziaływania w zależności od rodzaju przedsięwzięcia. Powyższe działania miały na celu określenie szczegółowego podejścia badawczego planowanej OOŚ tak, aby było ono dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości ocenianego dokumentu. Wzięto przy tym pod uwagę zapis artykułu 5.2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko o konieczności unikania powielania oceny.
W ramach prac nad prognozą posiłkowano się zaleceniami wynikającymi z:
Wytycznych Komisji Europejskiej Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessment, 2013 r.,
Zeszytów metodycznych GDOŚ: w sprawie Postępowania administracyjnego w sprawach określonych ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, 2009 r.,
Podręcznika do strategicznych ocen oddziaływania na środowisko dla polityki spójności na lata 2007-2013, Ministerstwo Środowiska;
Wytycznych KE dotyczące zagadnień związanych z strategiczna oceną oddziaływania na środowisko, obszarami Natura 2000, Ramową Dyrektywa Wodną oraz przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, przygotowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe;
Wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących włączenia do strategicznej oceny oddziaływania na środowisko kwestii związanych ze zmianami klimatu i bioróżnorodnością (Guidance on Integrating Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessment), Komisja Europejska 2013.
Dane dotyczące jakości środowiska, jego zmian w czasie oraz prognozowanych trendów pochodzą z Raportów o stanie środowiska i innych analiz publikowanych przez Inspektorat Ochrony Środowiska oraz GUS. Ponadto na potrzeby opracowania map wykorzystane zostały dane i informacje z następujących źródeł:
GEOPORTAL 2 – projekt realizowany przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii: www.geoportal.gov.pl;
Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody / system teleinformatyczny GDOŚ: http://crfop.gdos.gov.pl;
Mapy i warstwy tematyczne UMWL, Departamentu Geodezji, Gospodarki Nieruchomościami i Planowania Przestrzennego - Wydziału Planowania Przestrzennego”.
W ramach prac nad Prognozą OOŚ przeprowadzono również analizy: spójności wewnętrznej, zgodności pod kątem
„środowiskowym” z dokumentami strategicznymi UE oraz zgodności z dokumentami strategicznymi Polski. Analizy zostały przeprowadzone by ocenić, czy zapisy SRWL 2030 nie stoją w sprzeczności z celami tych dokumentów.
Z punktu widzenia zakresu i celów SRWL 2030 dokonano analizy stanu środowiska w poszczególnych obszarach mając na uwadze przede wszystkim problemy jakie można zidentyfikować lub rozwiązać przy pomocy działań podejmowanych w zakresie kierunków działań przewidzianych w SRWL 2030.
Kolejnym etapem były analizy możliwych skutków realizacji SRWL 2030 zarówno w celu identyfikacji oddziaływań pozytywnych jak i negatywnych. Oceny oddziaływań dokonano na dwóch poziomach: z perspektywy realizacji przestrzennych działań oraz biorąc pod uwagę typy oddziaływań jakie mogą pojawić się przy okazji realizacji i eksploatacji poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych, które będą służyć realizacji celów zawartych w Strategii. W tym drugim przypadku jest to ocena z perspektywy oddziaływań w skali lokalnej lub regionalnej. W przypadku stwierdzenia możliwości wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań na środowisko wskazano na możliwe do zastosowania środki mitygujące te oddziaływania.
W ramach analiz oddziaływania na środowisko rozważono możliwości wystąpienia oddziaływania skumulowanego oraz transgranicznego. Rozważono także możliwość zastosowania rozwiązań alternatywnych.
Mając na uwadze obecny monitoring zaproponowano środowiskowe wskaźniki realizacji celów Strategii.
Zgodnie z artykułem 52 ust. 1 ustawy OOŚ informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny. Powinny być także dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości SRWL 2030, a także jej miejsca w systemie dokumentów planowania przestrzennego i innych dokumentów o charakterze strategicznym.
Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2030
2.4. Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy
Trudności, jakie pojawiły się w toku sporządzania niniejszej Prognozy związane były przede wszystkim z otwartą formułą dokumentu, który z uwagi na swoją specyfikę koncentruje się przede wszystkim na wyznaczeniu celów odnoszących się do rozwoju regionalnego.
W SRWL 2030 z uwagi na okoliczności obiektywne (charakter dokumentu) nie było możliwe także wskazywanie konkretnych technologii wykonania, wariantów lokalizacji inwestycji dla większości kierunków interwencji oraz przedsięwzięć strategicznych. Powyższe utrudniało dokonanie OOŚ w odniesieniu do konkretnych uwarunkowań przestrzennych. Należy mieć jednak na uwadze, że każda inwestycja musi być należycie zaplanowana i zaprojektowana. Szczegółowa ocena szacowanego wpływu takich zamierzeń inwestycyjnych nastąpi więc na etapie przygotowania określonych projektów (w ramach tej analizy przeprowadzone zostaną indywidualne oceny oddziaływania dla każdego przedsięwzięcia, którego realizacja wiąże się z ryzykiem wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań na środowisko lub na cele ochrony i integralność obszarów Natura 2000).
Dokładniejsze analizy i oceny wpływu na poszczególne komponenty środowiska mogą zostać wykonane dopiero po ustaleniu ostatecznej lokalizacji, sposobu realizacji oraz technologii pracy obiektów, na etapie pozyskiwania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji danego przedsięwzięcia.