Zarządzanie badaniami wizualizacyjnymi – próbkowanie

Wstęp i cel badań

W ostatnich latach zwiêkszy³a siê liczba wykona-nych w laboratoriach kryminalistyczwykona-nych Policji eksper-tyz z zakresu wizualizacji œladów daktyloskopijnych. Wp³yw na to ma coraz wy¿sza skutecznoœæ metod wi-zualizacji œladów, która, w po³¹czeniu z mo¿liwoœci¹ wykorzystania ujawnionych œladów w Systemie Auto-matycznej Identyfikacji Daktyloskopijnej AFIS, zwiêk-sza mo¿liwoœci wykrywcze organów œcigania. Z tego te¿ powodu coraz czêœciej wykonywane s¹ ekspertyzy zawieraj¹ce du¿e iloœci jednorodnych materia³ów do-wodowych, niejednokrotnie przekraczaj¹ce liczbê 100. Mog¹ one dotyczyæ nielegalnego wytwarzania œrodków psychotropowych (pakiety narkotyków, sprzêt laborato-ryjny), przestêpstw korupcyjnych (banknoty) lub prze-stêpstw przeciwko mieniu (kartony, opakowania). Wi¹-¿e siê to z ogromnym nak³adem czasu pracy, a w wy-konanie badañ zaanga¿owanych jest kilku ekspertów. O ile w przypadku wykonywania badañ wizualizacyj-nych na przedmiotach zabezpieczowizualizacyj-nych podczas oglê-dzin nielegalnych laboratoriów mamy do czynienia z próbkami niejednorodnymi (wagi, szk³o laboratoryjne, pojemniki itp.), to przy zabezpieczeniu du¿ych iloœci narkotyków czêsto mo¿na spotkaæ siê z próbkami nie-daj¹cymi siê zró¿nicowaæ (pakiety, torebki strunowe, worki foliowe).

Zarówno w badaniach wizualizacyjnych, jak i identy-fikacyjnych, pod³o¿a s¹ noœnikami œladów i ogólnie mo¿na je podzieliæ na ch³onne i niech³onne. W przy-padku pod³o¿y niech³onnych jednorodne próbki mog¹ stanowiæ torebki z zapiêciem strunowym, z zawartoœci¹ narkotyków przeznaczonych do nielegalnego obrotu lub ca³e pakiety narkotyków. Ch³onne to banknoty, ze-szyty, notatniki (za pojedyncz¹ próbkê mo¿na uznaæ ka¿d¹ stronê). Mechanizm powstawania œladów dakty-loskopijnych na tych pod³o¿ach jest podobny1. Pod-czas kontaktu listewek skórnych z pod³o¿em niech³on-nym substancja œladotwórcza zostaje przeniesiona na powierzchniê pod³o¿a i pozostaje na powierzchni. W przypadku pod³o¿y ch³onnych substancja œladotwór-cza migruje w g³¹b struktury pod³o¿a. W³aœciwoœæ ta jest bardzo u¿yteczna podczas ujawniania œladów dak-tyloskopijnych, poniewa¿ substancja œladotwórcza przenikaj¹c w g³¹b w³óknistej struktury pod³o¿a

ch³on-nego, jest w pewnym sensie chroniona przed wp³ywem negatywnych czynników (np. wytarcie).

Celem przeprowadzonych badañ by³o okreœlenie, czy w procesie wykrywczym mo¿liwe jest zarz¹dzanie badañ wizualizacyjnych z zastosowaniem próbkowania jednorodnego materia³u dowodowego w celu uzyska-nia pozytywnego wyniku ekspertyzy.

Określenie pozytywnego wyniku

ekspertyzy daktyloskopijnej

Czym jest pozytywny wynik ekspertyzy daktylosko-pijnej z zakresu wizualizacji œladów? Za taki nale¿y uznaæ ujawnienie œladu daktyloskopijnego nadaj¹cego siê do badañ identyfikacyjnych.

Nale¿y te¿ rozdzieliæ znaczenie okreœlenia „próbka” w przypadku badañ wizualizacyjnych oraz badañ iden-tyfikacyjnych. W przypadku badañ wizualizacyjnych pojedynczy obiekt poddawany badaniom jest pojedyn-cz¹ próbk¹2. W odniesieniu do badañ identyfikacyj-nych okreœlenie „próbka” nabiera zupe³nie innego zna-czenia. Za próbkê nale¿y uznaæ konkretne odwzorowa-nie linii papilarnych, spe³niaj¹ce kryteria kwalifikuj¹ce je do badañ identyfikacyjnych. Poza tym w przypadku tych badañ za pozytywny wynik ekspertyzy identyfika-cyjnej przyjmuje siê stwierdzenie to¿samego uk³adu cech szczególnych co najmniej jednego badanego od-wzorowania dowodowego i konkretnego odwzorowa-nia linii papilarnych na karcie daktyloskopijnej osoby podejrzanej (stwierdzenie zgodnoœci cech grupowych i braku ró¿nic niedaj¹cych siê wyjaœniæ okolicznoœciami ich powstania oraz wskazanie na ka¿dym odwzorowa-niu zgodnych ze sob¹, co najmniej 12 to¿samych cech szczególnych)3.

Próbkowanie materiału jednorodnego

W ramach prac grupy roboczej ekspertów daktylo-skopii ENFSI toczy siê dyskusja dotycz¹ca mo¿liwoœci próbkowania materia³ów dowodowych przeznaczo-nych do badañ wizualizacyjprzeznaczo-nych.

W Wielkiej Brytanii w przypadku znacznej iloœci ma-teria³u dowodowego niedaj¹cego siê zró¿nicowaæ po-biera siê losowo (z ró¿nych czêœci skonfiskowanego mienia) materia³ do badañ.

Krzysztof Tomaszycki, Beata Krzemińska, Tomasz Szczepański

Zarządzanie badaniami

Pierwsza selekcja mo¿e wynosiæ 10 procent ca³oœci materia³u, ale mog¹ wystêpowaæ tutaj ró¿nice. W przy-padku ujawnienia nadaj¹cych siê do badañ identyfika-cyjnych odwzorowañ linii papilarnych na pierwszej par-tii materia³u rozwa¿ane jest dodatkowe pobranie pró-bek.

Druga partia próbek z ca³oœci materia³u, z nadaj¹cy-mi siê do badañ identyfikacyjnych odwzorowanianadaj¹cy-mi, mo¿e doprowadziæ do wstrzymania badañ. Wszystkie te decyzje s¹ podejmowane w uzgodnieniu z organem prowadz¹cym sprawê. Korzyœci p³yn¹ce z takiego po-stêpowania s¹ oczywiste i skutkuj¹ znacznym ograni-czeniem kosztów i czasu wykonania ekspertyzy.

Jednak czy takie postêpowanie mo¿na uznaæ za s³uszne? Maj¹c 100 pakietów narkotyków poddaje-my badaniom wizualizacyjnym 10 sztuk i w przypadku ujawnienia nadaj¹cych siê do badañ identyfikacyjnych odwzorowañ linii papilarnych oraz po akceptacji zleca-j¹cego badania mo¿emy odst¹piæ od dalszych czynno-œci. Typuj¹c losowo 10 procent próbek, nie mo¿emy ich jednak traktowaæ jako reprezentatywne dla ca³ego zbioru.

W przypadku badañ chemicznych sytuacja wygl¹da inaczej. Przy pobieraniu narkotyków (np. tabletek), po odpowiednim pogrupowaniu z uwzglêdnieniem ro-dzaju opakowania, materia³u, koloru, rozmiaru, charak-terystycznego znaku, do przeprowadzenia szczegó³o-wych badañ jakoœcioszczegó³o-wych stosuje siê próbkowanie me-tod¹ pierwiastka kwadratowego:

– przy zabezpieczeniu mniej ni¿ 10 próbek

– wszystkie musz¹ byæ analizowane;

– przy zabezpieczeniu od 10 do 100 próbek – anali-zuje siê 10 wybranych losowo próbek;

– przy zabezpieczeniu ponad 100 próbek – analizu-je siê losowo wybrane próbki, których iloœæ odpo-wiada wartoœci pierwiastka kwadratowego, ze wszystkich zabezpieczonych próbek, zaokr¹glo-nej do wy¿szej liczby ca³kowitej.

Je¿eli wyniki testów wstêpnych s¹ takie same, prób-ki siê uciera, homogenizuje i dalsze szczegó³owe ba-dania instrumentalne prowadzi siê dla uzyskanej w ten sposób jednej próbki analitycznej4.

Niestety w przypadku badañ wizualizacyjnych œla-dów daktyloskopijnych, z oczywistych powoœla-dów, taki tok postêpowania nie jest mo¿liwy do przeprowadze-nia.

Metodyka prowadzenia badań

wizualizacyjnych zawierających jednorodny

materiał dowodowy

Ze wzglêdu na powtarzaj¹ce siê w ekspertyzach z zakresu wizualizacji œladów materia³y jednorodne oraz na chêæ wyjaœnienia kwestii próbkowania

materia-³ów dowodowych w badaniach wizualizacyjnych w ra-mach grupy roboczej ekspertów daktyloskopii ENFSI, w Wydziale Daktyloskopii CLK KGP przeprowadzono analizê kilku ekspertyz z tego zakresu, zawieraj¹cych znaczne iloœci jednorodnych dowodów rzeczowych. Brano pod uwagê przedmioty zarówno o powierzch-niach ch³onnych, jak i niech³onnych. Poni¿ej przedsta-wiono wyniki analizy czterech ekspertyz wizualizacyj-nych (dwie o pod³o¿ach ch³onwizualizacyj-nych i dwie o pod³o¿ach niech³onnych).

W ka¿dym przypadku badaniom wizualizacyjnym poddano ca³oœæ materia³u dowodowego.

Obliczano prawdopodobieñstwo uzyskania pozy-tywnego wyniku wizualizacji œladów daktyloskopijnych (wytypowania materia³ów, na których ujawniono od-wzorowania linii papilarnych nadaj¹ce siê do badañ identyfikacyjnych).

Obliczeñ dokonywano, typuj¹c materia³ do badañ wed³ug trzech metod:

metoda 1 – pobierano kolejno partie po 100 próbek; metoda 2 – pobierano kolejno 10 procent próbek (stanu pocz¹tkowego);

metoda 3 – pobierano kolejno 10 procent próbek (z puli, która pozosta³a).

Użyty model matematyczny

do określenia prawdopodobieństwa uzyskania wyniku pozytywnego

Do obliczeñ prawdopodobieñstw zastosowano roz-k³ad hipergeometryczny5.

Zbiór, do którego nale¿y N elementów, dzieli siê na dwa podzbiory:

 sk³adaj¹cy siê z M elementów maj¹cych interesu-j¹c¹ cechê (np. pozytywny wynik wizualizacji);  sk³adaj¹cy siê z (N – M) elementów niemaj¹cych

tej cechy (np. nie ujawniono œladów linii papilar-nych lub ujawniono nienadaj¹ce siê do identyfika-cji).

Jakie jest prawdopodobieñstwo wylosowania x ele-mentów maj¹cych interesuj¹c¹ cechê? Obliczenie prawdopodobieñstwa wylosowania x elementów w lo-sowaniu bez zwracania m elementów.

Nale¿y za³o¿yæ, ¿e

Za zbiór zdarzeñ elementarnych przyjmuje siê kombinacji.

Okreœla siê liczbê tych kombinacji, które zawie-raj¹:

 x elementów maj¹cych interesuj¹c¹ cechê;  (m – x) niemaj¹cych interesuj¹cej cechy. Kombinacje te mo¿na traktowaæ jako jednakowo mo¿liwe.

N

M

m

x

_≤

_≤

_≤

⎟

⎠

⎞

⎜

⎝

⎛

Liczbê:

 x elementów maj¹cych interesuj¹c¹ cechê spoœród M mo¿na otrzymaæ na sposobów;

 (m – x) elementów niemaj¹cych takich cech spoœród (N – M) mo¿na otrzymaæ na sposobów.

Wœród kombinacji jest tych, które zawieraj¹ x elementów maj¹cych intere-suj¹c¹ cechê i (m – x) niemaj¹cych.

Prawdopodobieñstwo wylosowania x elementów, maj¹cych interesuj¹c¹ cechê, w losowaniu bez zwra-cania wyra¿a siê zatem wzorem:

, x=0,1,2,..., m.

Wzór ten mo¿e byæ stosowany w przypadku m > M, je¿eli przyjmie siê umowê, ¿e

Dodatnie prawdopodobieñstwo otrzymuje siê tylko dla x spe³niaj¹cych nierównoœæ:

Analiza uzyskania wyniku pozytywnego – ekspertyza nr 1

Do badañ wizualizacyjnych nades³ano 121 torebek z zapiêciem strunowym (pod³o¿a niech³onne). Z uwagi na w³aœciwoœci, miejsce, czas zabezpieczenia i warun-ki przechowywania torebwarun-ki uznano za próbwarun-ki o pod³o¿u jednorodnym. Po przeprowadzonych badaniach (cyja-noakryl, ardrox, safranina)6stwierdzono wystêpowanie odwzorowañ linii papilarnych nadaj¹cych siê do identy-fikacji na dwóch torebkach (1,65 procent) – rycina 1.

Próbkowanie metod¹ 1 w przypadku zbioru licz¹ce-go 121 elementów jest bezzasadne, gdy¿ oznacza to przebadanie ca³oœci materia³u ju¿ w pierwszym kroku (21 próbek stanowi 17,3 procent ca³oœci materia³u). W przypadku metody 2 prawdopodobieñstwo uzyska-nia co najmniej jednego pozytywnego wyniku wizuali-zacji przekracza wartoœæ 0,5 przy przebadaniu 69,4

procent materia³u. Prawdopodobieñstwo uzyskania po-zytywnego wyniku wizualizacji przy próbkowaniu meto-d¹ 3 osi¹ga wartoœæ 0,5 przy przebadaniu 96,6 procent materia³u (ryc. 2). Prawdopodobieñstwo wytypowania wszystkich próbek z pozytywn¹ wizualizacj¹ przy prób-kowaniu metod¹ 2, dochodzi do wartoœci 0,84 przy przebadaniu 79,4 procent materia³u. W przypadku próbkowania metod¹ 3 wytypowanie wszystkich pró-bek z pozytywn¹ wizualizacj¹ w ka¿dym z kroków jest bliskie 0.

Analiza uzyskania wyniku pozytywnego – ekspertyza nr 2

Do badañ wizualizacyjnych nades³ano 174 torebki z zapiêciem strunowym (pod³o¿a niech³onne). Z uwagi

⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛M x ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ − − M N x m ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ − − M N x m ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛M x ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛N m ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ = = = − − N m M N x m M x x P x X P( ) 0 = ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛m x dla m < x.

(

)

{

}

{ }

Ryc. 1. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹ i negatywn¹ wizualizacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 1

Fig. 1. Scheme representing input of samples with positive and negative visualization to a total amount – casework No. 1

Ryc. 2. Prawdopodobieñstwo uzyskania wyniku co najmniej jednej pozy-tywnej wizualizacji: zbiór = 121→ 2 (1,65 procent), typowano po 10 pro-cent próbek, licz¹c z puli, która pozosta³a (metoda 3)

Fig. 2. Probability of obtaining the result of at least one positive visualization: set = 121 → 2 (1.65%), 10 percent of samples were typed out of the remaining amount (method 3)

na w³aœciwoœci, miejsce, czas zabezpieczenia oraz warunki przechowywania torebki uznano za próbki o pod³o¿u jednorodnym. Po przeprowadzonych bada-niach (cyjanoakryl, ardrox, safranina) stwierdzono wy-stêpowanie odwzorowañ linii papilarnych nadaj¹cych siê do identyfikacji na 35 torebkach (20,11 procent) – rycina 3.

W przypadku ka¿dej z badanych trzech metod prób-kowania prawdopodobieñstwo uzyskania co najmniej jednego wyniku pozytywnej wizualizacji jest bliskie wartoœci 1 w ka¿dym z kroków. Wynika to z wielkoœci zbioru elementów maj¹cych interesuj¹c¹ cechê (pozy-tywna wizualizacja – 20,11 procent materia³u). Prawdo-podobieñstwo wytypowania wszystkich próbek z pozy-tywn¹ wizualizacj¹ we wszystkich krokach przy

meto-dzie 2 i 3 jest bliskie wartoœci 0, osi¹gaj¹c wartoœæ 0,15 przy przebadaniu 78,1 procent materia³u (ryc. 4). W przypadku próbkowania metod¹ 1 przy pierwszym kroku jest równie¿ bliskie 0, osi¹gaj¹c wartoœæ 1 w dru-gim kroku, co oznacza przebadanie 100 procent mate-ria³u.

Analiza uzyskania wyniku pozytywnego – ekspertyza nr 3

Do badañ wizualizacyjnych nades³ano 327 arkuszy akcyz (pod³o¿a ch³onne). Z uwagi na w³aœciwoœci, miejsce, czas zabezpieczenia oraz warunki przecho-wywania arkusze uznano za próbki o pod³o¿u jedno-rodnym. Po przeprowadzonych badaniach (DFO, nin-hydryna, chlorek cynku) stwierdzono wystêpowanie odwzorowañ linii papilarnych nadaj¹cych siê do identy-fikacji na 48 arkuszach akcyzy (14,68 procent) – ryci-na 5.

W przypadku ka¿dej z badanych trzech metod próbkowania prawdopodobieñstwo uzyskania co naj-mniej jednego wyniku pozytywnej wizualizacji jest bli-skie wartoœci 1 w ka¿dym z kroków. Wynika to z wiel-koœci zbioru elementów maj¹cych interesuj¹c¹ cechê (pozytywna wizualizacja – 14,68 procent materia³u). Prawdopodobieñstwo wytypowania wszystkich pró-bek z pozytywn¹ wizualizacj¹ we wszystkich krokach przy metodzie 2 i 3 jest bliskie wartoœci 0 (ryc. 6). W przypadku próbkowania metod¹ 1 przy pierwszym i drugim kroku jest równie¿ bliskie 0, osi¹gaj¹c war-toœæ 1 w trzecim kroku, co oznacza przebadanie 100 procent materia³u.

Ryc. 4. Prawdopodobieñstwo uzyskania pozytywnej wizualizacji: zbiór = 174 → 35 (20,11 procent), typowano po 10 procent próbek licz¹c ze stanu pocz¹tkowego (metoda 2)

Fig. 4. Probability of obtaining one positive visualization: set = 174 → 35 (20.11%), 10 percent of samples were typed counting from original setup (method 2)

Ryc. 5. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹ i negatywn¹ wizualizacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 3

Fig. 5. Scheme representing input of samples with positive and negative visualization to a total amount – casework No. 3

Ryc. 3. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹ i negatywn¹ wizualizacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 2

Fig. 3. Scheme representing input of samples with positive and negative visualization to a total amount – casework No. 2

Analiza uzyskania wyniku pozytywnego – ekspertyza nr 4

Do badañ wizualizacyjnych nades³ano dwa pakiety zawieraj¹ce 483 banknoty o nominale 100 euro i 455 banknotów o nominale 100 PLN (pod³o¿a ch³onne). Z uwagi na w³aœciwoœci, miejsce, czas zabezpieczenia i warunki przechowywania oba pakiety banknotów uznano za próbki o pod³o¿u jednorodnym. Po przepro-wadzonych badaniach (DFO, ninhydryna) stwierdzono wystêpowanie odwzorowañ linii papilarnych nadaj¹-cych siê do identyfikacji w przypadku banknotów euro na 65 sztukach (13,4 procent) – rycina 7, a banknotów PLN na 9 sztukach (1,97 procent) – rycina 8.

Nale¿y dodaæ, ¿e banknoty o nominale 100 euro s¹ pod³o¿ami, na których zastosowanie sekwencji metod DFO – ninhydryna, okaza³o siê znacznie skuteczniej-sze, ni¿ na pod³o¿u, które stanowi³y banknoty o nomi-nale 100 PLN. W efekcie na banknotach euro ujawnio-no znacznie wiêcej odwzorowañ linii papilarnych, do-datkowo w du¿ej mierze bardzo czytelnych (ryc. 11). Powy¿sze spostrze¿enia potwierdzaj¹ wczeœniejsze doœwiadczenia ekspertów wizualizacji œladów, dotycz¹-ce pod³o¿y ch³onnych w postaci banknotów PLN oraz euro.

Pakiet banknotów euro

Ryc. 7. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹ i negatywn¹ wizualizacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 4 (pakiet banknotów eu-ro)

Fig. 7. Scheme representing input of samples with positive and negative visualization to a total amount – casework No. 4 (set of Euro banknotes) Ryc. 6. Prawdopodobieñstwo uzyskania pozytywnej wizualizacji: zbiór = 327 → 48 (14,68 procent), typowano po 10 procent próbek, licz¹c z pu-li, która pozosta³a (metoda 3)

Fig. 6. Probability of obtaining one positive visualization: set = 327 → 48 (14.68%), 10 percent of samples were typed counting from remaining

amount (method 3) Ryc. 8. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹ i negatywn¹ wizualizacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 4 (pakiet banknotów PLN)

Fig. 8. Scheme representing input of samples with positive and negative visualization to a total amount – casework No. 4 (set of Polish banknotes)

Ryc. 9. Prawdopodobieñstwo uzyskania pozytywnej wizualizacji: zbiór euro = 483 → 65 (13,4 procent), typowano po 100 próbek, w ostatnim kroku 83 (metoda 1)

Fig. 9. Probability of obtaining one positive visualization: Euro banknotes = 483 → 65 (13.4%), 100 samples were typed counting from remaining amount (method 1)

W przypadku ka¿dej z badanych trzech metod prób-kowania, prawdopodobieñstwo uzyskania co najmniej jednego wyniku pozytywnej wizualizacji jest bliskie wartoœci 1 w ka¿dym z kroków. Wynika to z wielkoœci zbioru elementów, maj¹cych interesuj¹c¹ nas cechê (pozytywna wizualizacja – 13,4 procent materia³u). Prawdopodobieñstwo wytypowania wszystkich próbek z pozytywn¹ wizualizacj¹ we wszystkich krokach przy metodach 1, 2, 3 jest bliskie 0. W przypadku prób-kowania metod¹ 1 w ostatnim kroku osi¹ga wartoœæ 1, co oznacza przebadanie 100 procent materia³u (ryc. 9). Pakiet banknotów PLN

Prawdopodobieñstwo uzyskania co najmniej jedne-go pozytywnejedne-go wyniku wizualizacji w przypadku me-tody 1 osi¹ga wartoœæ 0,89 w pierwszym kroku przy przebadaniu 21,9 procent materia³u i zwiêksza siê osi¹gaj¹c wartoœæ 1 w ostatnim pi¹tym kroku – przeba-danie 100 procent materia³u. Prawdopodobieñstwo uzyskania co najmniej jednego pozytywnego wyniku wizualizacji przy próbkowaniu metod¹ 2, osi¹ga war-toœæ 0,61 przy przebadaniu 9,9 procent materia³u, do-chodz¹c w kolejnych krokach do wartoœci 1. Podobnie sytuacja wygl¹da w przypadku próbkowania metod¹ 3 (ryc. 10). Prawdopodobieñstwo wytypowania

wszyst-kich próbek z pozytywn¹ wizualizacj¹ bez wzglêdu na metodê próbkowania jest bliskie 0, osi¹gaj¹c wy¿-sze wartoœci dopiero w ostatnich krokach, co oznacza przebadanie ca³oœci materia³u.

Podsumowanie i wnioski

Przeprowadzono analizê statystyczn¹ czterech eks-pertyz daktyloskopijnych z zakresu wizualizacji œladów. Materia³ dowodowy stanowi³y w nich: foliowe torebki

z zapiêciem strunowym, arkusze akcyz, banknoty euro oraz PLN. Celem analizy by³o ustalenie rozk³adu praw-dopodobieñstwa uzyskania pozytywnych wyników ujawniania, poprzez typowanie materia³u do badañ we-d³ug trzech metod próbkowania, opisanych w punkcie poœwiêconym metodyce prowadzenia badañ na po-trzeby niniejszego opracowania. Do obliczenia prawdo-podobieñstw u¿yto rozk³adu hipergeometrycznego. W ka¿dym przypadku przebadano ca³oœæ nades³anego materia³u. Przy ekspertyzie banknotów, maj¹c na uwa-dze wczeœniejsze doœwiadczenia, badania 483 bank-notów euro wykonano w piêciu partiach po 100 sztuk (w ostatnim kroku zbadano pozosta³¹ czêœæ materia³u).

Nale¿y podkreœliæ, ¿e o ile bior¹c pod uwagê bada-nia identyfikacyjne, pozytywny wynik wi¹¿e siê, jak ju¿ wspomniano, ze wskazaniem co najmniej jednego ba-danego œladu do konkretnego z odwzorowañ linii papi-larnych na karcie daktyloskopijnej osoby podejrzanej. Wyra¿enie „co najmniej jednego” oznacza, ¿e pod k¹-tem analizy prawdopodobieñstwo wytypowania próbek z pozytywn¹ wizualizacj¹, a nastêpnie pozytywn¹ iden-tyfikacj¹: jednej, dwóch, trzech itd., bêd¹ siê sumowaæ:

P = P₁+ P₂+... + P_n.

Przyk³adowo w przypadku pozytywnej identyfikacji szeœciu odwzorowañ linii papilarnych ze zbioru 483 banknotów (ryc. 11), przy typowaniu po 100 sztuk, prawdopodobieñstwo zwiêksza siê od wartoœci 0,46,

dochodz¹c w ostatnim kroku (83 banknoty) do warto-œci 1 (ryc. 12).

W badaniach daktyloskopijnych ka¿dy ujawniony œlad, nadaj¹cy siê do identyfikacji w toku dalszych

ba-Ryc. 11. Odwzorowania linii papilarnych ujawnione metod¹ DFO na banknocie euro

Fig. 11. Friction ridge impressions developed with DFO method on Euro banknote

Ryc. 10. Prawdopodobieñstwo uzyskania pozytywnej wizualizacji: zbiór PLN = 455 → 9 (1,98 procent), typowano po 10 procent próbek, licz¹c z puli, która pozosta³a (metoda 3)

Fig. 10. Probability of obtaining one positive visualization: PLN banknotes set = 455 → 9 (1.98%), 10 percent of samples were typed counting from remaining amount (method 3)

dañ, mo¿e mieæ istotne znaczenie dla sprawy. Pomi-niêcie, podczas typowania do badañ, którejkolwiek z próbek, a w efekcie nieujawnienie konkretnego od-wzorowania linii papilarnych, nadaj¹cego siê do iden-tyfikacji i dodatkowo zgodnego z odwzorowaniem linii papilarnych na karcie daktyloskopijnej od osoby po-dejrzanej (pozytywna identyfikacja), wi¹za³oby siê z du¿ym ryzykiem niepowodzenia procesu wykryw-czego. Dodatkowo przemawia za tym mo¿liwoœæ wy-korzystania automatycznego systemu identyfikacji daktyloskopijnej AFIS, zawieraj¹cego odwzorowania linii papilarnych kilku milionów zarejestrowanych osób. O ile aspekty ekonomiczne mog¹ przemawiaæ za celowoœci¹ typowania do badañ tylko czêœci

mate-ria³u z licznego jednorodnego zbioru, to ze wzglêdu na specyfikê badañ daktyloskopijnych taki sposób po-stêpowania nie jest zalecany. Przeprowadzone anali-zy wskazuj¹, ¿e jeœli siê stosuje ka¿d¹ z badanych metod próbkowania jednorodnego materia³u do ba-dañ, wytypowanie wszystkich próbek, maj¹cych inte-resuj¹c¹ cechê (pozytywna wizualizacja), jest w ka¿-dym z kroków bliskie 0. W przypadku próbkowania metod¹ po 100 sztuk, w ostatnim kroku prawdopodo-bieñstwo wytypowania wszystkich próbek maj¹cych interesuj¹c¹ nas cechê dochodzi do wartoœci 1. W praktyce oznacza to jednak przebadanie ca³oœci materia³u.

Powy¿sze rozwa¿ania pozwalaj¹ na przedstawienie nastêpuj¹cych wniosków:

 Analiza, wykonanych w pracowni wizualizacji Wy-dzia³u Daktyloskopii CLK KGP, czterech eksper-tyz daktyloskopijnych z zakresu wizualizacji œla-dów, zawieraj¹cych obszerny, jednorodny ze wzglêdu na pod³o¿e, materia³ wskazuje na brak przes³anek, sk³aniaj¹cych do stosowania w prak-tyce typowania losowego z ca³oœci materia³u pró-bek do badañ wizualizacyjnych.

 Nie stwierdzono statystycznych ró¿nic w pozytyw-nym wyniku wizualizacji w przypadku materia³u dowodowego o pod³o¿ach ch³onnych i niech³on-nych.

 W przypadku uzyskania pozytywnego wyniku wi-zualizacji w iloœci poni¿ej 10 procent liczebnoœci próbek, u¿ycie jakiejkolwiek z analizowanych me-tod próbkowania jest bezzasadne. Wynika to z niewielkiego prawdopodobieñstwa wytypowania wszystkich, jak i co najmniej jednej, z po¿¹danych próbek, osi¹gaj¹c wartoœci niewiele wy¿sze od 0.  W przypadku materia³u dowodowego w postaci

próbek z pozytywnym wynikiem wizualizacji w ilo-œci wiêkszej ni¿ 10 procent, uzyskanie co najmniej jednego wyniku pozytywnego wizualizacji jest bli-skie wartoœci 1, ju¿ w pierwszych partiach typo-wanego materia³u (bez wzglêdu na rodzaj metody próbkowania). Jednak otrzymuj¹c do badañ ma-teria³ dowodowy, ekspert nie jest w stanie stwier-dziæ, na jakiej liczbie próbek uzyska wynik pozy-tywny wizualizacji, mo¿e to tylko oszacowaæ z du-¿ym ryzykiem b³êdu.

 Próbkowanie materia³u do badañ wizualizacyj-nych wydaje siê dopuszczalne jedynie w przypad-ku wykonywania ekspertyz daktyloskopijnych, maj¹cych na celu wy³¹cznie powi¹zanie konkret-nej osoby (osób) z konkretnymi przedmiotami, miejscem, np. w przypadku przestêpstw korupcyj-nych, w celu udowodnienia fizycznego kontaktu osoby podejrzanej z wrêczanymi przedmiotami przez podstawione osoby. Nale¿y podkreœliæ, ¿e Ryc. 12. Wykres przedstawiaj¹cy wk³ad próbek z pozytywn¹

wizualiza-cj¹, a nastêpnie pozytywn¹ identyfikacj¹ do sumy ca³kowitej – ekspertyza nr 4 (euro).

Fig. 12. Scheme representing input of samples with positive visualization followed with positive identification to a total amount – casework No. 4 (set of Euro banknotes)

Ryc. 13. Prawdopodobieñstwo uzyskania pozytywnej wizualizacji, a na-stêpnie pozytywnej identyfikacji: 483 → 6 (1,24 procent), typowano po 100 próbek, w ostatnim kroku 83 (metoda 1).

Fig. 13. Probability of obtaining positive visualization followed by positive identification: 483 → 6 (1.24%), 100 samples were typed, 83 – in the last step (method 1)

dla organu zlecaj¹cego wszelkie okolicznoœci zdarzenia musz¹ byæ na tyle jasne, by wyklucza-³y mo¿liwoœæ uczestniczenia w zdarzeniu osób, o których organy œcigania nie maj¹ wiedzy. Wa-runkiem koniecznym musi byæ bie¿¹ce wykony-wanie badañ identyfikacyjnych ujawnianych œla-dów. W przypadku pozytywnej identyfikacji ujaw-nionego œladu(ów), po konsultacji ze zlecenio-dawc¹, mo¿na przerwaæ dalsze badania wizuali-zacyjne.

 Specyfika badañ daktyloskopijnych, mo¿liwoœæ dalszego wykorzystania pozytywnych wyników wizualizacji w AFIS oraz przeprowadzona analiza wskazuj¹, ¿e badaniom wizualizacyjnym powinien zostaæ poddany ca³y nades³any materia³ dowodo-wy.

ryc. autorzy

PRZYPISY

1 C. Grzeszyk: Daktyloskopia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992;

2 Przewodnik po metodach wizualizacji œladów daktylo-skopijnych, [red:] M. Rybczyñska-Królik, M. Pêka³a, Wydawnictwo CLK KGP, Warszawa 2006;

3 Metodyka prowadzenia badañ daktyloskopijnych, Wy-tyczne CLK KGP nr HJ/W-3/V/05 z dnia 9.02.2005 r. 4 W. Krawczyk, M. Ka³a, E. Gruza, D. B³achut, W.

To-maszewski, I. Perkowska, Z. Soko³owska-Jaboñska, W. Lechowicz: Badania narkotyków cz. II, „Problemy Kryminalistyki” 2004, 243, s. 7–23;

5 W. Krysicki, J. Bartos, K. Królikowska, M. Wasilew-ski: Rachunek prawdopodobieñstwa i statystyka mate-matyczna w zadaniach cz. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;

6 Manual of fingerprint development techniques, T. Kent, Ed., 2nd ed., Home Office, Police Scientific Develop-ment Branch, London, UK, 1998.

Nowe nabytki

Biblioteki Naukowej CLK KGP

Expert witness manual Become a Credible and Effective Expert Witness in Your Chosen Field

Dawid L. Faigman Laboratory of Justice The Supreme Court’s 200-Year Struggle to Integrate Science and the Law

Stuart H. James John J. Nordby Forensic Science

An Introduction to Scientific and Investigative Techniques

Robert L. Grob Eugene F. Barry Modern Practice of Gas Chromatography Gregory Kipper Wireless Crime

and Forensic Investigation

Raymond C. Murray Evidence from the Earth Forensic Geology