Holothurioidea i Ophiuroidea w dolnym wapieniu muszlowym z otworu wiertniczego Żebrak

UKD 591,471.23:,[563.96+563.94] :551.761.2 (438.112 Zebrak - wiercenie)

fIanna SENKOWICZOW A

Holothurioidea i Ophiuroidea

dolnym wapieniu muszlowym z otworu wiertniczego Żebrak

Przy opł'acowywaniu '~akTofauny 'z utworów dolneg'O wapienia musz- lowego, odwierconych w Zebraku koło Siedlec, stwierdzono oIbe'cność skle- rytów strzykw i sz,czątków wężow1deł. N a'Po~kane zostały one w najwyż­

,szejczęści dolneg'O wapienia muszlowego w warstwach z Lima striata, p.olbrze skorelowanych na podstawie makrofauny 'z analogicznymi osada- jlli 'z Gór Swiętokrzyskkh i Górnego Śląska, gdzie odpowiadają im war- stwy kar'chowic!kie [ terebratulowe.

Skleryty strzykw znane są według dotychczasowych badań od osa- pów ordowiku aż po wspókzesifl<e. W 'Ostatnich lataich stały się przedmio-

~emintensywnY'ch hadań, gdyż poszukuje się wśród nich ~odzajów i ga- iunków o 'znaczeniu przewodnim. Szczątki wężowide'ł 'znane są z utworów

różnegO' 'wieku. Dla stratygrafii nie mają jak dotychczas wielkiego zna- ,czenia.

. Po raz pierwszy sz'czątki triasowych strzykw zostały znalezione w ..osadach zbiornika alpeⁱjski eg'O, Q 'czym wispomina C. W. Giimbel (1869).

,Następne informacje c występ'Owaniu srb:~zykw w osadach t1rias'Owych

podała E. K,ristan-ToHmann {1963, 196'4), H. ZanikI (19'66) oraz H. Mostler U968), P. Spec1rmann (1:9'68), S. A. Stef1anov (1970) i K. Zawidzka (1970).

Skleryty 'z triasuzlbiO'rnika epikontynentalnego 'Opisane '~ostały prze'z H. Kozura (19'69) z obszaru Turyngii z dolomitów dolnego !retu (S'01) i wa- pieni 'Oraz margli dolnego 'wapienia muszloweg'O, 'Odsłaniający/ch się w oko- 1icach Jeny.

WYSTĘPOW AiNIE STRZYKW I WĘŻOWIDEŁ W EPIKONTYNENTALNYM TRIASIE POLSKI

-Dotychczas stwierrdzono w Polsce tylkO' dwa rejony występowania

pkleryiów, a mianowicie na pogranlC'zu Górnego i D'Olnego Śląska 'Oraz 'na P'Odlasiu (fig. 1) .

. O występowanie sklerytów w triasie Polski informuje po raz pieTwszy

~K. 'Zawidzka (19'70), która znalazła jew osadach 'warstw gorazdeckich i terebratulowych w rejonie Opola raze;m z konodontami, spikula:mi gą- ,Kwa'rtalnik Geologiczny, t. 16, nr 4, 1972 r.

888 Hanna Senkowiczowa

bek, skolekodontami, otwornicami i ślimakami. Skleryiy skrzy1kw zna- lezione zostały również w Dziewkowicaeh na Górnym Śląsku (H. Kozur,.

H. Mostler, 1970).

Na PodIasiu skI ery ty strzykw naipotkała1m w otworze Żebrak IG 1 (na

głębokości 10.05,0 m) w 'zlepie muszlowym, złożonym przede wszystkim ze skorup terebratul, spojonych szaTym marglem ilastym ~z przejś,cia'mi

do wapieni'a mar'glistego. Są to: Eoeaudina? sp., Tetravigra sp., Uncinuli- na sp. (aU. U. angulata F ^cI' i z z e 11, E x l i n e), Aehistrum issleri (C r o- n e i s), Priseopedatus sp. (aff. P. kotliekii K o z u r, M o s t ¹¹ er), Priseo-

-_

.--

\

\

\

l" SZCZECIN \

l h. l

t '~_ v

BERLIN "' ^'<{. WARSZAWA (

\ ,%oźebra~

l POL S KA ?'~

~ t et

\ \ ~

NRD

1 /) WROCŁAW

JENA </«'/-1-': e ? ~

Ił ,.7-"J.r' i r-<,' DPDLE )

TURYN(j1A .r y""' " - . .... V<-1S'/ o ... /

f"'>-. /...-../ l

t"

S:0

\.: PRAGA '\.v) "'-'Z ^<:71'hl_ I

~.. ~ ~~

} '-<\ -tJ'1-XRAKOW (

NRF\ CZECHOSŁOWACJA ',-".("'>'\.,. ...-''''''<'>''''Y... l

-<:,ATRy ... .j

Fig. 1. Lokaliz^la'cj

'a punktów występowania strzykw w osa- dach triasu na 'Obszarze Polski

Location map Oif the occurrence sites 'Of holothuTian scle['ites in the Triassic deposU.s of Poland

pedatus ^Sp. (af,f, P. tyrolensis M O s t l er), Theelia zapjei K o z u r, M o s t 1 er, Theelia ej. zapjei K o iZ u r, M o s t l e r, Theelia multir'a- diata K o z u r, Theelia ef. subeireulata M Q s t l er, Theelia sp. K.o- z u r, M o s t l e r, Theelia sp. Caff. T. germaniCa K o z u r), Theelia n. sp.

Skleryty występują w tej próbce dość licznie - ok.oło 280 sztuk. Są to przede wszystkim przedstawiciele rodzaju Theelia, ^udział inny,eh rodza- jów wynosi około 4%.

Według H. Kozura i H. MostleTa (1970) w morskich osadach triasu

środkowoeuropejskiego zaznaczają się 4 zespoły sklerytów ,strzykw (ta- bela 1). Zespół I chaTakterystyczny jest dla najwyższej części retu, II odpowiada najniższemu d (jln emu wapieniowi !muszlowemu przy granicy z reten1, III znajduje się w nieco wyższej częśoi dolnego wapienia muszlo- wego, a IV w wyższej części dolnego wapienia muszlowego. Trzy pierwsze

zespoły zostały wyodrębnione na podstawie obserwacji poczynionych w TUTyngii, 'Czwarty zaś na Górnym Śląsku. .

Zespół sklerytów napotkany ,w 'Osadach odwierconych w Ze!braku przypon1ina najibardziej zespół opisany z Górnego Śląska i oznaczony jako IV. Według H. Kozura i H. Mostlera (1970) 'zespół ten cechuje obecność

Theelia zapjei K'O Z U r, M o s t 1 e r i Aehistrum issleri (C r o n e i s).

Porównanie podziałów dolnego wapienia muszlowego z obszarów Polski i NRD

Górny Śląsk T'>. ;I.

.

Podział

r ~

-

Podlasie

I

Turyngia

stratygraficzny tŻebrak) Rejon Dziewko- (Rejon Jeny) H. Senkowiczo- Z. Kotański

Opola wice wa (1962) (1968)

l

Oberer Wellenkalk

warstwy Mu 3

z Lima striata Illyr Illyr

~ warstwy terebratulowe

Terebratebank

~ IV

N o ...

r/J ~ ~

S ^{~ warstwy} warstwy gorazdeckie Mittlerer Wellen-

l ^{,~ !l)} 'O ^{'O łukowskie !l) kalk Mu 2 Pełson}

.~ ^~ o Pelson

~ warstwy V ON Oolithbiinke ... . , ... , " ..

faliste ^'O N o warstwy górne Unterer Wellenkalk Hydasp ...

- - - - ^l-<

warstwy O~ gogolińskie III Mu 1

~ dolne Hydasp

I ^wolickie _II

-

Pstry górny (ret) I

piaskowiec - - Kampil Kampil

I-IV - zespoły strzykw wyodrębnione przez H. Kozura i H. Mostlera (1970).

Tabela 1

H. Kozur, Mostler (1970)

~

~ o

~ 'O

o ....

'<J:l (:l o

<J:l

V A-t

~ (:l

'O 'O

Hydasp

Kampil

o ~

o

;::s-'

~

..,

0° p;

(\)

~

'i:3

o

~. ~

..,

o p;

(\)

~ N

o ~ _o

r; .::

~ (P"

r;

g:

o N CD ()'Q

o No CD O'

I-i

$l)

?1

00 co

~

890 Hanna Senkowiczowa

Obok nich występują: Tetravigra cf. imperjorata, F r i.z z e 11, E x 1 i n e1

T. perjorata M o s t 1 er, Tetravigra 1 K o z u r, M o s t l er, Tetravigra 2 K'O ^{Z U} r, M o s t l er, Uncinulina sp., Priscopedatus kotlickii K o z u r, M'O S t l e ~r, P. turingensis K IQ Z U r , M IQ S t l e r, P. triassicus M o s t l e r, Priscopedatoides protrusus K IQ z u r, M o s t l e 'r i Theelia Slp. K o z u r, M'O S t l er.

Podobieństwo 'między obu z.espołaimi pO'lega na występO'waniu Theelia zapjei K e z u ^T, M o s t 1 e ^T, T. 'ci. zapjei K o z u r, M o s t l e r i Theelia sp. K. o z u r, M o st:l e r. Różnica natomiast zaznacza się znikomym

udziałem iW Żebraiku przedstawkieli innych redzajów. ZnaleziO'ne tu tyl- ko dwa ,okazy Achistrum i'ssleri (C r Ol n e i s) i jeden 'Okaz .z rodzaju Tetra- vigra" Rodzaj Priscopedatus reprezentują trzy okazy należące prawdopo- dobnie de P. kotlickii K o z U T, M o s t l e T i jeden okaz przypominający

P. tyrolensis M e s t l e r z górnegoanizyku Bułgarii (S. A. Stefanov, 1970) i Austrii (H. MostleT, 19;68).

Niektóre 'Okaizy Theelia sp. przypominają gatunki znane 'z niższych

ogniw wapienia muszLowege Turyngii. Jednak 'wobec znanego faktu, któ- ry zdaje ,się tu potwierdzać, że pomiędzy iposz,czególnymi gatunkami

istnieją różne formy prz ejśdo'w e , nie mogę ich określić ze względu na zbyt małą 'ilość dobrze za1chowanych okazów. Można jednak zauważyć, że nie1które 'z nich przypominają T. germanicaK ^Q z u r, opisane z najniż­

szej ezęśei dolnegowa:pienia 'muszlowego 'Turyngii (II zespół).

Z gatunków, iktóre nie wY'stępują na Górnym Śląsku w IV zesp'Ole, znane są natomiast w Turyngii, napotkałam T. 'ci. subcirculata M o s t l e r z II i III zespełu oraz z pelsonu i illyru Alp i górnegOI anizyku Bułgarii

oraz T. m,ultiradiata K o z u r 'Zinanąz I i II zesp'Ołu.

Theelia sp. występują okazy oznaczone przeze mnie jako The- elia }]. sp.) których ce,chą charakterystyczną jest znaczna wysokość s~lery­

tu, zdecydowainiewyższ'a niż u wszystkich innych :znalezionych w Zebra- ku przedstawicieli Theelia sp. 'Oraz bardzo szeroka obręcz, lekko zawinięta

ku środkowi skIer y tu. Zły stan zachO"wania wszystkich znalezionych O'ka- zów unie1110żliwia dokładniejsze ich opisanie.

Z innych skle['ytów strzykw, które dotychczas nie były notowane z triasu epikontynentalnego, wymienić trzeha trzy O'kazy należące, być może, do Eocaudina sp. - rodzaju znanego z paleozoiku i illyru alpej- skiego" Na uwagę zasługuje również okaz przypominający rodzaj Unci- nulina" przypomina on jednak Uncinulina sp. opisanej przez H. Kozu- ra i H. Mostlera z GórnegO' Sląska, lecz U. angulata F r i z z e 11, E x l i n e z karbonu Illinois (D. L. Frizzel, H. Exline, 1966).

Z przedsta'wionego omówienia wynika, że zespół strzykw znaleziony w dolnym wapieniu muszlowym w Żebraku jest nieco inny niż zespół występujący w anal'Ogicznej pozycji stratygraficznej (tabela 1) w war- stwach tere:bratulowych Górnege Śląska. Przyczyny tego 'z'różnkowania

n10że,wyjaśnione po poznaniu pełnego zespołu tlTiasowych zb10rnika epikontynentalnego, zasięgów stratygraficznych PO'-

gatunków i ich rozprzestrzenienia geO'gra'ficzneg.o.

wapieniumusz10wym Żebraka .ohok sklerytów znaleziono równiez szczątki wężowideł. Na terenie Polski wężowidła stwierdzono

aoty~C;ni:zalS na Górnym Śląsku w warstwach gogolińskieh (P. Assmann, znalezionO' Ophioderma squamosa P i c a r d, O. hauchecorni

Holothurioidea i Ophiuroidea z otworu wiertniczego Żebrak 891

E C k i As'pidura similis E C k. Spotyka 'się je również w warstwach łu­

kowskich (H. Senkowiczowa, 19¹61) 'w Górach SWiętoikrzyskich, gdzie w Il'e- jonie Piekoszowa znaleziono Aspidura Sp.

Podobne do znalezionych w Zebraku (tahl. II, fig. 8-15) fragmenty ra-

rnionwężowideł przedstawili W. K. Sp,encer !i C. W. Wright (19'66) oraz V. Pokorny (19'54), który obserwował jew osadach litotamniowych tor- tonu. W Polsce podobne elementy napotkała E. Odrzywolska-Bieńkowa

(in'forma1cja 'Ulstna) ·w osada'ch 'młodszego trzeciorzędu odwierconego na przedpolu Sudetów. Należy podkreślić, że występują tu one, tak jak w dolnym wapieniu 'muszlowym, również w towarzystwie sklerytów stifzykw.

Okazy wężowideł uzyskane :z osadów wapienia musz,1owego otworu 'wiertniezego Żebralk nie poz'walają na dokładniejsze ich oznaczenie, ale

przedłużają pionowy zasięg swego występowania do warstw z Lima stria-

ta,

Wśródmikrosz'czątków fauny obok sklerytów strzykw i Ifragmentów ramion wężowideł napotkano bardzo liczne juwenilne terebratule, rurecz- ki SpiT'OTbis valvata B e r g er, człony liliowców, ko1ce jeżow'cĆ'w, igły

wapiennych gąbek, rurki rIObaków i szczątki ryb (łuska Colobodus sip.

i zęby m. in. Saurichthys sp.). Ponadto występ,ują małżoraczki - Paracy- pris pusilla (K ^lO z u r), P. ten.uis (K lO z u 1'), Judahella sp., Cytherella sp.

i otwornice - DentaUna cassiana G li m ib e l i Dentalina sp. 1.

UWAGI OGOLNE

Tozpoznanie strzykw z najwyższej części dolnego wapienia muszlowego w Zebraku wykazało, że na Podlasiu występują gatunki 'zna- ne ^z8rrówno ze 'zbiornika epikontynentalnego, jak i a,Lpejiskiego, co potwier-

dziło istnienie połączenia między obu 2Jbiorn'ikaJmi znanego jużwcze'śniej

na podsta\vie obserwacji innych grup fauny i flory.

Zaohserwowano równoc:ześnie szersze rozprzestrzenienie niektórych gatunków strzykw w obrębie 2Jbiornrka epi~ontynentalnego oraz większy

ich zasięg pionowy, niż to przedstawili H. Kozur li H. M'ost1er (1970), któ- ryul za'wdzięcza się dotychczasową znajomość strzykw triasowych ze zbiornika epikontynentalneglO. Badania te prowadzone są dopiero od kilku lat i 'znajdują się na etapie, w którym ka'żdy nowy punkt występowania

rzuca nowe światło na kh rozprzestrzenienie.

i Mastler ((970) opracowali strzykwy z trzech punktów w Turyngii: Goschwitz k. Jeny (górny ret), Jen'zing (najniższy dolny wa-

pieńm.uszlowy) i Steudnitz (dolna część dolnego wapienia 'muszlowego).

CZlwartym punkte!m są Dziewkowice na Górnym Śląsku, położone ,w od-

ległośd. o/kołlO 500 km na wschód od Jeny.

ka'żdym z :wymienionych stanowi,sk występują gatunki, które nie

... ,..",...,.+,..""""",, !Się w następnych, 'co dało J. Kozurowi i H.Mostlerowi, jak

1J'/'-"n .... "'.u,JI.'-', .... v wyżej, podstawę do wydzielenia 4 zespołów strzykw. W. 'Gos-

n·h·,,~.,.;; 1~~ z,naleziono ty lk'O 1 g'atu1nek, oczywiście no/wy. W J enz1ngznale'ziono gatunków, a IW Steudnitz na 5 gatunków cztery nowe. W Dziew-

1 Małżoraczki Q otwornice oznaczyła O. Styk w ,Pracowni Mikropaleontologicznej Instytu- tu Geologj,c:z.nego w Warszawie.

·892 Hanna Senkowiczowa

kowicach natomiast znalezionQ 12 gatunków, z których żaden nie puje w Turyngii, 4 są znane 'z Qbszaru alpejskiego, a 8 jest

KQlejne staJll'owi:sk'O strzykw - w Żebraku na PQdlasiu - ,"'.n"' ... N

tunki znaleziQne zarównQ po raz pierwszy, jak i znane z i Turyngii. Fakt ten świadczy o tym, że skleryty strzykw

zbi'Ornika epikontynentalnegQ wymagają :zmacznie gruntown'iejszego opra- cowania ni'ż te, kt6re wykQnanQ d'Otychczas. Przy obeenej fragmentarycz- nej znajomoś-ci triasowych strzykw wyciąganie jakichk'Ol}wiek wniosków

dotyczących stratygrafii lub wynikających z ich Irozm:ielszC'zenla geogrra- ficznego jest jesz-c:ze przedwczesne.

W nawiązaniu do pracy H. Kozura i J. Mostlera (197'0) pragnę ieSZC2:e

nadmienić, iż nie wydaje się s łu\Szn e wprowadzanie dla epikontynental- neg'O triasuśr'Odkow'Oeuropejskiego (= germańskiego) nazw i pod-

pięter wyróżnionych 'w triasie alpejskim. Osady powstałe w d'wóch zbiornika-ch cechujących się Qdmiennymi 'środowiskami sedymentacyjny-

mimają inne 'wyklształcell1~ie litologiczne ,i zawierają różne fauni- styczne i flQrystyczne, z których tylJko nieli-czne gatunki są dla zbior- nikówwspórne. Odmienność ta spowOIdowała, że 'Osady powstałe w Qbu zbiQrnikach zostały pQdzielone 'według innych kryteriów.

MQżHwie najd'Okładniejsze wzajemne porównanie podziału ... ~,,'J~ ^{II ...} ~~ ^•• ~,....

ze ś'rQdkQwQeur'Opejskim jest zagadnieniem bardz'O ważnym, ... v"-''''JJ.

wie,m poznanie 'zależnośd i1stniejących między 'Obu zbiQrnikan11, Osady

każdego 'z tych 'zhiQrnikówwinny za,chować dotychczasowy podział stra- tygaficzny tak długo, aż zQstaną opraCQwane dla Qbu obszaró\v wspólne kryteria st'ratygraficzne, poprzedzQne szczegółowymi pracami paleontolo- gicznymi. Jak dotąd nie spełniają tego warunku ani OIpraeo\vania ma- krofauny, ani też k,on'OdQntów, strzykw i alg.

PewnewątipHwości ibudzi również przyrównanie przez H. Kozura i H.

l\IQstlera (1970) osadówwaTstw terehratu10wych z GórnegQ Śląska do utworów pelsonu. Według podziału aLpejskiegO' pelsQn Qdpo\-viada pozio- mQwiz Rhynchonella decurtata, 'zaś illyr poziQmowi z Paraceratites tri- nodosus. Na Górnym Śląsku P. trinodosus M Q j,g i s o w i ,c s znaleziony

został w warstwach gorazdeckich przez P. Assmarnna (1937, który na tej podstawie porównał warstwy gQrazdeckie z alpejskimi wapięnia'mi

z P. trinodosus. Leżące PQnad warstwa'mi gorazdecJkimi warstwy terebra- tulowe nie powinny więc być przyrównywane do pel:sonu, lecz dOI Hly:ru.

Zakład ,stratygrafii Instytutu lGeo}.ogic~nego

W.arszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 10 lutego 1972 r.

PIŚMIENNICTWO

ASSMANN P. (;1937) - Revis10n der Fauna der WirbeJlosen der oberscbJesischen Trias. Abh. Preuss. Geo1. L.-A., N. F., 110, p. _5-13'4. Berlin.

ASSMANN P. (19,44) - Die Stratig>raphiie der obers'chlesischen Trias. Abh. Reichsam.

BOdenforsch., N. F., 208, p. 5--.,124. Berlin.

Holothurioidea i Ophiuroidea z otworu wiertniczego Żebrak 893

FRIZZELL D. L., E:XLINE H. (1'9,66) - Holothuf'ioidea. In: Treatise 'On Invertebrate Paleonto}ogy, Part U - Echinodermata, p. 64&-670. New York.

GUMBEL C. W. (18619) - Uber ForamiTIiferen, Ostracoden und mikroskopische Tieriiberreste in den Sto Casg'ianer und Reibler Schkhten. Jb. K. K. Geol.

R.-A., 19, nr 1, p. 17:5-186. Wien.

KOZUR H. (1:9'6!9) - Holothuriensklerite aus der germanischen Tl'ti'as. Monatsber.

Aikad. Weiss. !Z'll Berlin, 11, nr 2, p. 146-154. Berlin.

KOZUR H., MOSTLER H. (19'70) - Ho1othuriensklerite aus der Unter und MitteJ.trias des geirmanis'chen Beckellls und alpinen Raume,s, sowie deren stratigrap- hische Bedeutung. Festband Geol. Inst. 300-Jahr Feier Univ. Innsbruck, p. 361--398. Innsbruck.

KRISTAN-TOLLMANN E. (1;9>63) - Holothurien-Sklerite aus der Trias der Ostalpen.

Sitzungsber. Osterrekh. Akad. Wiss. Abt. I, 172, nr 6-8, p. 3151-.380.

Wien.

KRISTAN-TOLLMANN E. (1964) - Zur Charakteristik triadischer Mikrofau:nen.

Ba,uiont. Zeits,ch., 38, nr 1-2, p. 66-73. Stuttgart.

KRONICKER L. S., IMBRIE J. (1958) - Holothurian sclerites fr,om the Florena shale (Permian) of Kansas. Micropaleontology, 4, nr '1, p. 9¹31-9,6. New York.

MOSTLER H. (1968) - HoiLothurien-Skledte aus .oberanisischen HaHstatt'erkallken.

Veroff. derr Univ. Innsbruck, 2, Alpenkundliche Studien, nr 2, p. 1-44.

Innsbruok.

POKORNY V. (1954) - Zakłady zO'ologicke mikropaleontologie. Praha.

SENKOWICZOW A H. (1'9'61) - Ret i wapień muszlowy na zachodnim obrz~ooiu

Gór SwiętokrzYlskich. Biul. Inst. Geol., 167, p. 41-89. Warszawia.

SPECKMANN P .. (1968) - Holothurien-Sklerite aus der Mittel-Trias der Ostalpen.

Mitt. Bayer. S,taatssamml. Palaont. Geol., 8, p. 197-218 .

. SPENCER W. K., WRIGHT C. W. (1966) - Asterozoans. In: Treatise on Invertebrate Paleonto}ogy, Part U-Echinodermata, p. 4---;107. New York.

STEF ANOV S. A. (19'7,0) - Einige Holothurien-Sklerite aus der Trias im BuJ:garien.

Rev. Bulg. Grol. Boc., 31, 'cz . .1, p. 41-50. Sofia.

ZANKL H. (119'66) - Holothurien-Sklerite aus den Dachsteinkałk. PaUiont. Z., 40, nr ,1--2" p. 7,0--88. S'tuttg,art.

ZA WIDZKA K. (119'70) - An Approach to the Conodont Stratigraphy of the Middle Triassic of LoweT Silesia and the Western Tatra Mts. 'Bun. A'cad. Pol.

Sei., Ser. Sd. Geol. et Geogr., 18, nr 3, p. 1411-147. Varsovie.

ranna CEHKOBI1QOBA

HOLOTHURIOIDEA M OPHIUROIDEA B HMJKHEM PAKOBHHHOM M3BECT.łUIKE

BWOnOM CKBAiKMHI>I JKEBP AK

Pe3IOMe

o

894 Hanna Senkowiczowa

B 6ypOBOit CKBa:)I\lrHe )J(e6paK (Q>IlT. ·1) B OTJIO)KeHHHX IIJIaCTOB c Lima striata (Bepxmm: qaCTb HH)KHerO paKoBHHHoro H3BecTlUIKa) HBJIHIOlll;Ii(XCH aHaJIOrOM Tepe6paTYJIOBhIX H KapXOBIfiumx IDIaCTOB BepXHeit CHJIe3HH, aBTopOM 06Hapy)KeHO OKOJIO 280 IIITyK CKJIepHTOB. M3 HHX onpe- p;eJIeHhI: Eocaudina? sp., Tetravigra sp. Uncinulina sp. (aff. U. angulata F r izzel, Exline,) Achis- trum issleri (Cro neis), Priscopedatus sp. (aff. P. kotlickii Kozur, M o s t I er), Priscopedatus sp.

(aff. P. tyrolensis Most1er), Theelia zapfei Kozur, Mostler, Theelia cj. zapfei Kozur, Mostler, Theeliamultiradiata Kozur, Theelia cf. subcirculata Mostler, Theelia sp. Kozur, Mostler, Theelia sp. (aff. T. germanica Kozur, 1969), Theelia n.sp.

B ollHcaHHoit rpyIDIe npe06JIa,n;aIOT npe.n;CTaBlłTeJlH po,n;a Theelia, co.n;ep)KaHHe CKJlepHTOB, OTHOC5JlIJ;HXCH K p;pyrHM po,n;aM, COCTaBmIeT TOJIhKO OKOJIO 4 %. rpynna CKJIepHTOB, Haiłp;eHHhIX B )J(e6paKe, 60JIhIIIe Bcero HanOMHHaeT rpynny li3 ,ll;3eBKOBHI( B BepxHeit CHJIe3HH, onHcaHHyIO X. K03ypoH H X. MOCTJIepOM (1970). Cxo.n;CTBO COCTOHT B COBMeCTHOM 3aJIeraHl'lH Theelia sp.

Kozur, Mostler, T. zapfei Kozur, Mostler, T. cf. zapfei Kozur, Mostler. Pa3JIJł'qHe )Ke COCTOHT B MHHHMaJIbHOM yqacTHH npe,n;CTaBHTeJIeit .n;pyrHx pO.n;OB, a TaK)Ke B 3aJIeraHHli pO.n;OB n BH11;OB, He H3BeCTHbIX B BepxHeit C!me3HH. K HHM OTHOCHTC5I: Priscopedatus sp. (aff. tyrolensis Mostler), Theelia sp. (aff. T. germanica Kozur), Theelia cf. subcirculata Mostler H Theelia multiradiata Kozur. 3TO BH.n;bI, H3BeCTHhIe B TpHace TeTH,n;bI li B HH)KHHX qaCnIX paKOBHHHoro H3BeCTH.HKa B TIOpHHrHH.

Cpe.n;H Theelia sp. nMeIOTCH TaK)Ke 3K3eMnJIHphI, 0603HaqeHHhIe MHOit KaK Theelia n.sp., xa- paKTepH3yIOIIJ;HeCH BhICOTOH CKJIepHTa 3HaqHTeJIhHO 60JIhllieit, qeM y Bcex OllHcaHHbIX .n;o CHX nop.

ITJIOXaH coxpaHHOCTb 3K3eMnJIHpOB ,n;eJIaeT HeB03MO)KHhIM 60JIee no,n;p06Hoe onHcaHHe nx. M3 Q>OPM He BCTpeqaBIIIHXCSI B 3nHKOHTHHeHTaJIhHOM Tpnace CJIe,n;yeT OTMeTHTh Eocaudina? sp. H 06a 3K3eMnJlHpa Uncinulina sp.

B )J(e6paKe rOJIOTypHH 3aJIeraIOT COBMeCTHO c qaCTHMH pyK 3MeeXBOCTOK, IOBeHHJIbHhIMH Tepe6paTyJIaMH, qJIeHaMH KpHHOH,n;eit, HrJIaMH e)Keit, 60JIhlliHM KOJInqeCTBOM npe,n;CTaBHTeJIe:H Spirorbis valvata, OCTpaKo.n;aMH, Q>opaMHHHQ>epaMH H OCTaTKaMH phI6.

CpaBHeHHe Ha6JIIO.n;eHHll:, npOBe,n;eHHhIX X. K03YPO:H H X. MOCTJIepOM (1970), c .n;aHHhIMH, nOJIyqeHHbIMH H3 )J(e6paKa, B HaCTOHIIJ;ee BpeMH npnBo.n;HT K BhIBO.n;y, qTO HCCJIe,n;OBaHHH Tpna- COBhIX rOJIOTypH:H n3 3llHKOHTHHeHTaJIhHOrO 6acceitHa Haxo,l1;HTcH eII(e Ha TOM 3Tane, Kór.n;a Ka)K.n;hIit HOBhIH nyHKT 3aJIeraHHH npOJIHBaeT HOBhlit CBeT Ha HX CTpaTHrpaQ>HqeCKOe H reorpa- Q>HlieCKoe . pacnpOCTpaHeHHe.

ąTO KacaeTCH pa60ThI X. K03ypa n X. MOCTJIepa (1970) HaM Ka)KeTCH He npaBHJIbHhIM BBe- .n;eHHe .n;JIH cpe,n;HeBponeHCKoro (repMaHCKoro) TpHaca Ha3BaHHH aJIhnHll:CKHX 3Ta)Keit H no.n;'b3Ta- )Keit. ,n;eTaJIbHOe cpaBHeHHe 060HX pa3pe30B HBJIHeTCH OqeHh Ba)KHoit np06JIeMoit, HO OTJIO)KeHHH 3THX 6acceitHoB ,n;OJI:>KHhI HMeTh c06CTBeHHoe .n;eJIeHHe .n;o Tex nop, nOKa .n;JIH HHX He 6y.n;yT npli- HHThI 06IIJ;He cTpaTHrpaQ>Jł'qeCKHe KpHTepHH, OCHOBhIBaIOIIJ;HeCH Ha .n;eTaJIbHbIX naJIeOHTOJIOrHqeC- KHX HCCJIe.n;OBaHHHX. ,n;o CHX nop 3THM yCJIOBHHM He COOTBeTCTBYIOT Hli( 06pa60TKH MaKpOQ>aYHhI, HHKOHO.n;OHT, HH rOJIOTYPHll: H BO.n;opOCJIeu.

Onpe.n;eJIeHHhIe COMHeHHH 6y.n;HT TaK)Ke npHpaBHHBaHHe X. K03ypoit H X. MOCTJIepOM (1970) OTJIO)KeHHll: Tepe6paTyJIOBhIX llJIaCTOB BepxHeit CnJIe3HH K neJIbCOHY. B BepxHeit CHJIe3HH B ro- pa3.n;eI(KHX nJIaCTaX (Ta6. 1) 3aJIeraeT Paraceratites trinodosus Moj si sowic (P. A. Assmann 1937, 1944) - PyKOBO.n;m.n;Hll: BH.n; .n;JIH caMoro BepXHero aHH3HKa. M3-3a 3Toro Tepe6paTYJIOBhIe nJIaCThI, 3aJIeraIOII(He Hap; ropa3.n;ei(KHMH nJIaCTaMH, He .n;OJI)KHbI npHpaBHHBaThCH K neJIbCoHy, a .n;OJI)KHbI llpHpaBHHBaTbCH K HJIJIHpy.

S treszczenie

Hanna SENKOWICZOW A

HOLOTHURIOIDEA AND OPHIUROIDEA IN THE LOWER MUSCHELKALK FROM BORE HOLE tEBRAK

Summ:a-ry

895

The occurrence 'Of holothurian sderites in the Triassk deposits of Poland has for the fi!rst time been reported by K. Zawidzka (1970), who has found them in the Gorazdi,e Beds and in the Terebrlatu1a Beds in the Opo1e region (Fig. 1). Holothurian sclerites have a1s.o been found at Dziewkowice, Upper Silesia, by H. Kozur and H.

M'ostler (1970).

In b'Ore hole Zebrak (Fig. 1) approximately 280 sderites have been found by the present author in the beds with Lima striata (upper part OIf the Lower Mus,chel- kalk), which are an equivalent 'Of the Terebratu1a and Karchowice Beds from Upper Silesia. The author has determined: Eocaudina? sp., Tetravigra sp., Uncimulina sp.

(af£. U. angulata F r i Z Z le 1, Ex 1 in e), Achistrum issleri (C r 0 ne i IS), Priscopedatu8 sp. (aff. P. kotlickii K ,oz UT, Mo s t 1 er), Priscopedatu8 sp. (aff. P. tyrolernsis MoO s- tIe r), Theelia zapjei Ko Z u r, M '0 s tIe r, Theelia cf. zapjei Ko z u r, Mo s tie r, Theelin multiradiata Ko Z u r, TheeLia cf. subcirculata MD,S tie r, Theelia sp. K 0- Z u r, M ^{>0 S} tile r, Theelia sp. (af£. T. germanica K '0 'z u r), TheeLia n. sp. In the des- cribed association the representatives of the genus Theelia predominate, and sclerites that bel'Ong to other gene,ra amount barely to about 4 percent.

The ,8'ssemblage of solerites found to occur ,at Zebrak resembles most .of all that described by H. Kozur and H. Mostler (1970) from Dziewkowice, Upper Silesia. The resemblance con.sists in the common occurrence of the representatives of Theelia sp. Ko z u r, Mo.s t 1 e'r, T. zapjei Ko z u r, Mo's t 1 e rand T. cf. zapjei Ko z u r, Mo s tIe r. The difference in turn consistsina scarce parti'Cipation of other genera, and in the 'Occurrence of genera and species that are not known tooocur in the Upper Silesia area. Here belong: Priscopedatus sp. (aff. P. tyrolensis Mo s t 1 er), Theelia sp. {aff. T. germanica Ko Z u r), Theelia cf. subcirculata' M:o s tIe r, and TheeLia multiradiata Ko z u r. Th'ese species has so far be'en known from 'the Triassic ill the Tethys, and from ,the lower members of the Muschelkalk in Thuringia.

Am'Omg the representatives of Theelia sp. are found also specimens determined by the present author as Theelia n. sIP. Their sderites are characterized by the g,re- ater height than that of 'the specimens so far desoribed A bad preservation state of these specimens makes any more detailed de:s,cription impossible. 'As conce:rns forms, so far nO't reported from the epicontinenta1 Triassic,can be mentioned:

Eocaudinu? sp. and two species of Uncinulina sp.

At Zebrak, the Holothurioidea oecur along with the fragments of ophiur.oids, juvenile terebratulae,columnals of ,crinoids, spicules O'f echinoids, numerous repre- sentatives 'of Spirorbis valvata, .ostracods, foraminifers and fish rem'ains.

The 'comparison of the observations made by H. Kozu,r and H. Mostler (1970) with those obtained at present at Zebrak leads to a conclusion that the research of the Triassic Holothurioidea found in the epicontinental basdn are now still in a sta- ge, in which any occurrence site throws light on their stra'tigraphical ranges and geographical distribution.

As far as the work of H. Kozurand H. Most1er (1970) is concerned the intro- duction 'Of new names of Alpine stages and sub-stages for the Centra1-E1.l!ropean (= German) Trialssic seems to be groundless. A precise oomparison of both sections

896 Hanna Senk'Owiczowa

is very important, but the deposits of the basins considered should be left, with their own subdivisions, as long as possible till new ,common stratigraphical criteria, based on the detailed palaeontologkal examinations, will be worked out. As yet, ,all elaborations 'Of ma,crofauna, as well as of conodonts, holothurians and algae did not satisfy these conditions.

A fact that H. ~ozU!r and H. Mostler- (1970) relate the Terebratula Beds from the Upper Silesia ,to the Pels,onian can also be called in question here. In the Upper Silesia, in the Gor,azdze Beds (Table 1), Paraceratites trinodosus M'O j s i S'O W i c s (P. Assmann, 1937, 1944) occurs, which is a guide species for the uppermost Anisic stage. In consequence of this, the Terebratula Beds, which rest above the Gorazdze Beds, should be refer1"ed not to the Pelsoni'an, but to the Illirian.

Fig. 1. Eocaudina? sp.

Fig. 2. Tetravigra sp.

TABLICA I

Fig. 3. Uncinulina sp. (aff. U. angulata F1" 'i z ze 1, Ex 1 i ne) Fig. 4. Achistrum issleri (C r 0 ne i s)

Fig. 5. Eocaudina? sp.

Fig. 6. Priscopedatus sp. (aff. P. koUickii K '0 z u r, M '0 S t 1 e r) Fig. 7. Priscopedatus Sip. ~a.rff. P. tyrolensis Mo s t 1 e r)

Fig. 8. Theelia d. subcirculata Mo s tIe r Fig. 9 a~c. Theelia n. sp.

a - strona dolna, b - st'rona g6rna, C - widok z bo'ku a -lower side, b - upper side, c -lateral view Fig. 10; Theelia multiradiata Ko Z u r

Fig. 11 a, b. Theelia sp. K '0 Z U r, M '0 S t 1 e r a - strona g6rna, b - S'trona dolna a - upper side, b - lower side Fig. 12 a, b. Theelia sp. K '0 Z U r, M '0 S t 1 e r

a - strona g6rna, b - s'Vrona dolna a - upper side, b - lowe1" side Fig. 13 a, b. Theelia zapfei K'O Z u r, M'O s tIe r

a - sVrona g6rna, b - s'trona dolna . a - upper side, b - . lower side

Fig. 14 a, b. Theelia sp. (aff. T. germanica K '0 Z u r) a - strona g6rna, b - s1Jrona dolna a - upper side, b - lower side

Fig. 15 a, b. Theelia zapjei Ko Z u r, M os t 1 er a - stll"ona g6rna, b - s'Vrona dolna a - upper side, b - lower side Fig. 16-19. Theelia zapfei Ko z u r, Mo s tie r Fig. 20 a,b. Theelia zapfei Kozur, M'Ostler

a - strona g6rna, b - strona dolna a - upper side, b - lower side

Fig. 21 a, b. Theelia cf. ztapfei Ko z u r, M '0 s tie r a - sVrooa g6rna, b - s'nrona dolna a - upper side, b - lower side Pow. okolo 100 X; Enl. about X 100

Kwart. geol., nr 4, 1972 r. TABLICA

Hanna SENKOWICZOWA - HoLothurioidea Ophiuroidea Z otworu wiertniczego Zebrak

TABLICA II

Fig. 1. Theelia cf. zapfei Ko Z u r, M>Q S tIe r Fig. 2a, b. Theelia zapfei Ko Z u r, Mo s tIe r

a - strona g6rna, b - widok Z boku a - upper side, b - lateral view Fig. 3-5. Theelia zapfei Ko Z u r, Mo s tIe r Fig. 6,7. Theelia cf, zapfei Ko Z u r, Mo s tIe r

Fig. 8. Priscopedatus sp. (aff. P. kotUckii Ko Z u r, Mo s tIe r) Fig. 9-17. Szczqtki w~zowidel; pow. okolo 90 X

Remains of Dphiuroids; enl. about X 90

Pow. okolo 100 X; Enl. about X 100

Kwart. geol., nr 4, 1972 TABLICA

Hanna SENKOWICZOW A - HoLothurioidea Ophiuroidea z otworu wiertniczego Zebrak