Nowe znaleziska paleozoicznych węglanowych skał egzotycznych we fliszu polskich Karpat zewnętrznych

Kwartalnik Geologiczny, L 27. nr 2, 1983 r. str. 307- 328

UK D 552.541/.543 :551.734.4

+

551. 735.1]022 mikrofacje:551.263.23(438 -924.51)

Jadwiga BURTAN. Jan GOLONKA, An na

TOMAŚ,

Romana

ZAJĄC

Nowe znaleziska paleozoicznych węglanowych skał egzotycznych we fliszu

polskich Karpat zewnętrznych

Anal iza mikrofacjalna

węglanowych

egzotyków paleozoicznych, zna lezio nych w jednosIkach

śląskiej

i

podśląskiej,

wykazala

obecność

biogenicznych skal wapiennych i dolomitycznych dewonu

środko­

wego

i

górnego oraz karbonu dolnego.

WSTĘP

Pod

pojęciem

egzo tyk rozumie

się materiał

skalny sta rszy

niż

o sad fliszowy, w s kład którego ten materia I wchodzi, Skałyegzotykowe reprezent ują utwo ry macierzyste d la serii fliszowych , pochodzące z obszarów okresowo wyp ię trzanych

i niszczonych ,

Materiał skałny mógł być

transportowany do basenów fliszowych zarówno z

obrzeżenia

geosynkliny, jak i z

łupków

wysp

wewnątrzgeosynkłinalnych

(tzw. ko rd yliery),

oddzielających

poszczególne baseny. Badania

skał

egzotykowych w polskich Karpatach

zewnętrznych rozpoczęte zostały

przez L. Hoheneggera

(ł

861), który

dał definicję

egzoty ka. Pierwsze ko mpleksowe opracowani e egzotyków

krystałicznych i osadowych wykonał J. Nowak ( 1927). Wśród innych ska ł wymieni ł

on egzo tyki

pałeozoiczne, uważającje

za dowód istnienia Prakarpat , kt óre dostarcza-

ły materiału

do fliszu karpackiego. Paleozoiczne egzotyki

węglanowe były

do tych- czas znajdywane rzadko i nie doczekały s ię pełniejszej analizy mikrofacjalnej, gdyż

dawniejsi autorzy (1. Nowak, 1927) opierali

się

raczej na obserwacjach makrosko- powych i makr ofaun ie. Pierwszą próbę ana li zy mikrofacjalnej skał węglanowych,

m.in. paleozoicznych z Wdrstw grodziskich,

podjęła

K. Malik (1978).

Autorzy zbadal i egzotykowe

skały

pa leozoiczne z kilku punktów w zachodniej

części

po lskich Karpat fliszowych (jednostka

śląska

i

podśląska).

Egzotyki te zo-

stały

zebrane przez J. Burtan podczas prac kartograficznych z odkrywek zaznaczo-

nych na szkicu sytuacyjn ym (fig. I).

308 l,

Burtan,

J.

Golonka. A. Tomaś, R. Zając

CHARAKTER OSADÓW Z EGZOTYKAMI

Opisywane egzotyki zostaly znalezione w Beskidzie Wyspowym na poludnie od Krakowa oraz w Beskidzie

Sląskim

w utworach jednostki

podśląskiej

i

śląskiej.

Jak wykazuje kompleksowa analiza egzotyków

węglanowych

z Oiszu wszystkich jednostek Karpat

zewnętrznych

i

wewnętrznych

(J . Burtan i in., praca w druku),

wys tępowanie paleozoicznych egzotyków węglanowych jest ściśle ograniczone do Oiszu grupy średniej. We Oiszu jednostki przedmagurskiej , magurskiej, pieniń ­

skiego pas a ska lkowego czy we Oiszu

podhalańskim

paleozoik jest reprezentowany raczej przez utwory zmetamorfizowane lub krystaliczne .

.... ---.---·-·--;v~II~ I--::;;2?:;:--r::2=::=::::J

~

... __ 1

Oc

l /

II 1 /

J

I

1

(~~

... ,./

^....

'.,J

-;

Fig. 1. Lokalizacja stanowisk węglanowych egzotyków paleozoicznych we fliszu polskich Karpat Zachodnich

Localities of exotics or Paleozoic carbonate rocks in the Flysch or Polish Western Carpathians

~ - nasunięcie karpackie: b - granice głównych jednostek tektonicznych; c - stanowiska egzotyków: I - Czarna Wiselka. 2 - Trzemdnia, ] - Sulów. 4 - Kobyłce - Łupan6w, 5 - Wiśniowa, 6 - Księża Góra, 7 -

Skrzydlna:

I - Tatry. II - flisz podhalari.ski, III - Pieniński Pas Skatkowy, IV - jednostka magurska. V - jednostka przed- magurska, VI - jednostka dukieIsko-grybowska, VII - jednostka śląska, VIII - jednostka podśląska a - Carpathian overthrust: b - boundaries or major tecton;: units: c - localities or e>tolics: I - Czarna Wiselka, 2 - Trzemdnia. 3 - Sulów, 4 - Kobylec-lapan6w, 5 - Wiśniowa. 6 - Ksi~ta Góra, 1 - Skrzydlna; 1- Tatra Mis, II - Podhale Flysch. III - Pieniny Ktippen Bell. IV - Magura Unit, \' - Premagura Unit. VI - Duklll- -Grybów Unit. VII - Silesian Unit, VIII - Subsilesian Unit

Egzotyki z jednostki

podśląskiej zostały

znalezione w

Wiśniowej

i

Księżej

Górze na poludnie od Krakowa (fig. I). Stanowiska egzotyków znajdują się w splywach podmorskich w

obrębie

szarych margli (senon). Otoczaki

mają wielkość

od kilku do kilkunastu centymetrów. Z podobnego typu utworów pochodzą np. znane bloki egzotykowe (M.

Książkiewicz,

1956).

Egzotyki z jednostki śląskiej zostaly znalezione w Beskidzie Śląskim w Czarnej Wiselce, a

także

na poludnie od Krakowa w Sulowie,

Trzemeśni,

Kobylcu

-Łapa·

nowie i Skrzydlnej (fig. I). W Sulowie

znajdują się

one

wśród

otoczaków w

zlepień­

cowej wkladce w lupkach warstw wierzchowskich (barrem -apt). W Czarnej

Nowe znaleziska egzotyków paleozoicznych we niszu 309 Wiselce,

Trzemeśni

i Kobylcu

-Łapanowie

egzotyki

węglanowe występują

w

obrębie

warstw

istebniańskich

(senon - paleocen) w postaci otoczaków

wielkości

od kilku m ilimetrów do kilku a czasem do kilkunast u centymetrów, tkwiących

w piaskowcach

zlepieńcowatych,

grubolawieowych

zlepieńcach

oraz splywach podmorskich typu "skamienia lego blota" (Czarna Wisełka). W Skrzydlnej egzo- tyki notuje

się

w

żwirowcach

ilastych (osuwisko podmorskie) w

obrębie

war stw menilitowych (oligocen).

We wszystk ich stanowiskach egzotyki paleo zoiczne

stanowią

element

podrzęd­

ny (1. Burtan i in., praca w druku).

Przeważają

zdecydowanie egzotyki jurajskie.

Są

to oksford zkie wapienie t ypu skalistego, wa pienie glonowe, koralowo -glonowe i oolitowe oksfordu i kimerydu , wapienie typu sztramberskiego i pelagiczne wapie·

nie tytonu - neokomu , wapienie urgoilskie oraz wap ienie hedbergeiJrw .. ..:: kredowe.

Sporadycznie

występują

do lo mity

nieokrcślonego

wieku.

Mogą

one

reprezentowdĆ

7arówno paleozoik , jak i trias lub

jurę.

MIKROFACJE EGZOTYKÓW PALEOZOICZNYCH

\Vęgbnowe skałyegzotykowe repre2:cntują

wiek od dewonu

środkowego

po k.lfbon dolny (wizen).

Można

w nich

wyróżnić

trzy zasadnicze typy mikrofacji : wapienie stro matoporoidowc ) \vapienie onkoidowo-peloidowe oraz wapienie orga·

nodet rytyczne - biomikryly i biospar)'l)' (tab. 1).

Vo/ apicnic stromatop oroidowe zostaly znalezione w

'vViś:niowej,

Skrzydlnej oraz

Trzcml~.;ni. Zawierają

one stromatoporoidy masywne i

gałązkowe,

które

pełnią

rol:.;

głównego składnika

biogenicznego w osadzie.

Z \V isniowcj

pochodzą

dwa okazy. Pienvszy to

\v:1pień

strornatoporoidowy w z nacznym stopniu przekrystalizowany. Slro matoporoi dom ' (Slachyodes sp., AlItphipora sp. i inne)

towarzY"ą

glony,

igły gąbek

(krzemionkowe) , ramienio- nogi, liliowce. kolcc

jeżowców

ora z peloidy .

\Vapień

jest w niewielkim stopniu zsylifikow<!ny , krzomionk.t rozwija

się

od spikul

gąbek

w kierunku tla

skały.

Drugi okaz to skaj a wd.p ien no-krzemionkowa -

wapień

stromatoporoidowy (tabl. VII, fig. 15)

l:t"ierający:

kalcisfery (Radiasphaera sp. ), nieliczn e otwornice (Paralhl/- ran-mina sp.),

JllJ.łżorJczki,

nieoznaczalne bioklasty, detrytyczny kw arc,

pełoidy

i intrH kJasiy {?j.

W Skrzydlnej stwierdzono

wapień

st romatoporoidowy (AC linoslroma sp. - tabl. VII. fig. 14).

Efzotyk

^l

Trl.em eśni (tabl. VI, fig. 12. 13) stanowi ""pień stromatoporoidowo-

· mikryLOwy.

Wśród

bog:.ltego

zespołu szczątków

organicznych najliczniej repre·

lt'nf(~wan~l

jt.'it: Amphipora. Ponadto notuje

się:

glony (DasycIadaceae) , ramienice

(łJ.~ilhL·ljina

sp .. QI.Ulsiumhclla sp.), kalcis fery (Ar chaesphaera sp.), otwornice (Vici-

ł.

'sphaera sp.), umienionogi.

ślimaki) małżoraczki

i liliowce.

Tego typu wapienie jak znalezio ne w

Wiśniowej,

Skrzydl nej i

Trzemeśni

wska·

l!lj4 lU

:,ct.!ymenw(j\?

^.V

·\ odach

płytkich

o

dużej

turbulencji i

reprezentują

bio·

[' ::.mo\ y i) p ^OSJdu (.I .L W;lsoo. 1975 : \l. Zukalo va, 1971 ). Charakter mikro-

j·: lcj .... lny

~,·.lpi('ni

oraz

'.\')''>II;pująl:C

w nich s tromatoporoidy

pozwalają przypuszczać,

że '\ 'lleżą one do

dC'>,\l);:1U --

od 5rodkowego do górnego (żywet - fran). Podobne

'J.'ap icnie orr<.ll1ogcnici.'.l1c występuj ą w podłożu zapadliska przed karpackiego w Polsce (R. Zając. 1991 ) ; \' C!.echoslowacji (V. Zukalova, 1971 , 1981).

\Ą.:apienie

typu baharnitl1\\·,!go ionkoiot.w.o·peloidowc)

zostały

znalezione w

Czarn~j \Vi ~cłce (tabl. HI : fig. 7\. S ~ ont:: zbud owane z mikr oonkoidów, intra ·

klastów, grudek

agregac)j~;.\\.:h, pfloIdń\\.

k\.varcu detrytycznego oraz ze

szczą

t-

Ta b ela I Wykaz fauny znalezionej

w

egzotykach fliszowych polskich Karpat

zewnętrznych

Typ mikrofacji badanych egzotyków

wapienie

wapienie orga nogeniczne onkoido- wapienie organ odetryt)'czne

Szczątki

organiczne (stromatoporoidowe) wo-peloi- (biomikryty i biosparyty) dowe

Wiśniowa

Trzemeś-

Czarna

^Księża

Góra

Kobylce - Skrzydlna

nia Wisdka Sulów

Łapanów

okaz I okaz 2 okaz l okaz 2

Umbe/Jillu sp. +

Quas;umbeJla sp. +

" Dasycladaceae:

• ^{+ + +}

'" ^{Kamaena sp. +}

- « Exvotarisella sp. +

Konmckopora sp. +

Slacheiinae + +

Archaesphaera sp. + + + + +

Radiosphaera sp. + + + + +

Pachysphaera sp. + + +

Pachysphaera derville; +

Polyderma sp.

+ +

PaJaeocancellus sp. +

Parathurammina sp. + + + +

Pararhurammina su!eimwwl'i + + +

Paralhurammina spinosa + + +

Paralhurammina ex gr. P. cushmani +

Vicinesphaera sp. + + +

Vicinesphaera angu/ara +

Virinesphaera squalida +

Bisp/wera sp. +

Eotuberilina sp. + + + +

Bailuganella sp. +

Earlandia sp. + + + +

Earlal1dia vu/garis +

Earlandia ex. gr. E. vu/garis + +

CaligeJla sp. +

Pseudoammodiscus sp. +

Pseudoammodiscus ex gr. P. volgensis + +

Pseudoglomospira sp. + + +

BrUl/sio sp .• +

• Bruns;" pu/chra +

~

Brwlsia irregu/aris +

u

~

- - ^{Brunsia ex}

^gr.

^B. irregularis +

c

Glomospiranella sp. +

- -

E Tournayella sp. +

• Cribros/omum sp. + +

~

o

Paleotex/ularia sp. + + +

"- Tetra/ax;s sp. +

Archaediscus sp. + + +

Archaediscu.f ex gr. A. kres/ol'nikol'i + + +

Archaediscus cx gr. A. moel/eri + ^-f

ArcJr aediscus ex gr. A. chemoussorellsis +

Permodi:.·cus sp. +

PrisceJla sp. + +

Priscel/a prisca + +

P/"isceJla ex gr. P. prisca +

Spillothyra sp. +

Endo/llyra sp . + + + +

Endorhyra ex gr. E. bradyi + + +

Endorhyra ex gr.

E.

similis + +

Cribrospira ? sp. +

Omphalotjs Sp. + +

Daillella sp. +

G/oboend01hyra sp. + + +

Elldolhy/"anopsis sp. + + +

Endothyranopsis compress a +

Bradyina ? sp. + -+

Endosraffella sp. + +

Eostaffella sp. _;- +

Eos/olfella ex gr. E. ikellsis +

Medio('ris sp. + +

Pseudoelldolhyra sp. +

p o r i f e r a -

igły

+

6. Stromatopora sp.

T

+

- . _E

^~

_- . _- Sloch)'odes sp. +

o

~

Actinostroma sp. +

:: o

Amphipora sp.

",o. + +

Brachiopoda - detryt us + + + + + + ⁺

• Lameilibranchiata - detrytus +

c

Gastropoda + +

c

Ostracod .. r + + + +

- Crinoidea - detrytus + + + +

Echinoidea - kolce + +

- --- -

310 ^{1. Burtan, J.} Golonka, A.

Tomaś,

R.

Zając

ków organicznych mających niekiedy otoczki mikrytowe. W zespole mikroska-

mieniałości wyróżnić można:

glony, kalcisfery (Radiosphaera sp.), otwornice (Paralhurammina sp., Vicinesphaera sp.) i ramienionogi. Omawiane wapienie

powstawały

w wodach bardzo

płytkich,

ruchliwych, lecz o turbulencji mniejszej

niż w przypadku osadu rafowego (B.L. Mamet, 1976; R. Gradzińsk i i in. , 1976).

Wapienie

należące

do mikrofacji onkoidowo-peloidowej nie

zawierają szczątków

organicznych

wskazujących

na ich wiek. Na

podkreślenie zasługuje

jedynie fakt,

że

osady o podobnym charakterze litologicznym

są

rozpowszechnione w turneju.

Wapienie organodetrytyczne - biomikryty i biosparyty, odznaczające s ię bo- gatym i

różnorodnym zespołem mikroskamieniałości

-

reprezentują

egzotyki z Sulowa, Księżej Góry i Kobylea - Łapanowa .

W egzotyku z Sulowa obserwuje

się obecność

otwornicowego biosparytu dolo- mitycznego (tab!. V, fig. 10, 11). Wśród mikroorganizmów wyróżniono: kaleisfery (Archaesphaera sp., Pachysphaera sp.), otwornice (Eotuberitina sp., Earlandia sp., E. ex gr. E. vulgaris (Rauser - Chernoussova et Reitlinger), Pseudoammodiscus sp., P. ex gr. P. volgensis (Rauser - Chernoussova), CribroslOmum sp., Paleo/ex/ularia sp., Tetrataxis sp. , Archaediscus sp., A. ex gr. A. kreslOvnikovi Rauser - Cherno- ussova, Priscella prisca (Rauser - Chernoussova et Reitlinger), Spino/hyra sp., Endo/h yra sp. , E. ex gr. E. bradyi Mikhailov, Endos/~fJella sp., Eos/allella sp., Mediocris sp.) oraz bioklasty ramienionogów ,

ślimaków

i

małżoraczków.

W

Książej

Górze znalezione

zostały

dwa okazy. Pierwszy to otwornicowy bio- sparyt (tab!. II , fig . 4; tab!. IV, fig. 8,9), w którym występują: glony (Dasycladaceae i in.), kaleisfery (Arehaesphaera sp. , Radiosphaera sp. , Paehysphaera sp.) , otwornice (Parathurammina sp., P. suleimanovi Lipin .. , P. spinosa

(Wiłłiamson),

P. ex gr.

P. cu,-hmani Suleimanov, Vicinephaera squalida Antropov, V. angulata Antropov, Bisplwera sp., Eo/uberitilla sp., Earlandia sp., E. ex gr. E. vulgaris (Rauser - Cher- noussova .et Reitlinger), Caligella sp. , Pseudoglomospira sp., Brunsia sp., B. pul- chro Mikhailov, B. irregularis (von MoeJler), Cribros/omum sp. , Paleotextularia sp. , Archaediscus sp., A . ex gr. A. kres/ovnikovi Rauser - Chernoussova , A. ex gr. A. moelleri Rauser - Chernoussova, Priseella ex gr. P. prisea (Rauser - Cher- noussova et

Reitłinger),

Endorhyra sp., E. ex gr. E. bradyi

Mikhaiłov,

E. ex gr.

E. similis Rauser - Chernoussova et Reitlinger, Cribrospira

?

sp .. Omphalotis sp. , Globoendo/hyra sp., Endo/hyranopsis sp., E. eompressa (Rauser - Cherno- ussova et Reitlinger), Bradyina ? sp. , EostafJella ex gr., E. ikel1sis Vassar ionova, Mediocris sp. oraz bioklasty ramienionogów, liliowców i jeżowców .

Drugi okaz tworzy

wapień wykształcony

w mikrofacji biomikrytu glonowego (tab!. l, fig. 2, 3). Obecny w nim

zespół

mikroorganizmów reprezentowany jest przez: glony (Dasycladaceae: Kamaena sp., Exvotarisella sp., KOllinckopora sp. : Ungdarellaceae: S/aeheiinae) ,

kałcisfery

(Arehaesphaera sp. , Pachysphaera derl'ill" i Conil et Lys, Polyderma sp. , Radiosphaera sp., Palaeoeancellus sp.). otwornice (ParQt!zurammina sp. , P. spinosa (Williamson), P. suleimanovi Lipina, Eoruberitino

sp. , Baitugane/la sp., Earlandia sp., Pseudoammodiscus ex gr. P. volgensis (Rauser -

Chernoussova), Pseudoglomospira sp. , G/omospirane/la sp., Paleot extularia sp., Al'chaediscus ex gr. , A. moe/leri Rauser - Chernoussova, A. ex gr. A. krestnvnikovi Rauser - Chernoussova, Permodiseus sp., Priseella sp. , Enduthyra sp .. E. ex gr.

E. bradyi Mikhailov, E. ex gr. E. similis Rauser - Chernoussova et Reitlinger.

Omphalo tis

?

sp., Daine/la sp. , Globoendothyra sp., Endo/hyranopsis sp .. Elldost(/- .f.fella sp., Eosta.f.fella sp. Ponadto

występuje

detrytus skorup ramienionogów.

małżów, małżoraczków

i liliowców.

Egzotyk znaleziony w Kobylcu

-Łapanowie

ma charakter biomikrytu ilastego

i zawiera zespól glollowo-kaJci sferowo-otwornicowy (tabl. li, fig. 5: tabl. li!.

Nowe znaleziska egzotyków paleozoicznyc h we fliszu 311

fig. 6).

Mikroskamieniałości są

w znacznym stopniu zniszczone, pokruszone mechanicznie lub zmienione w wyniku procesów diagenetycznych (sylifikacji, rekrystalizacji, mikrytyzacji). W zespole organicznym

występują:

glony (Dasyclada- ceae i Stacheiinae), kalcisfery (Archaesphaera sp., Radiosphaera sp., Pachysphaera sp., Polyderma sp .) , otwornice (Parathurammina suleimanovi Lipina, P. spinosa (Williamson), Vicinesphaera sp., Eotuberitina sp., Earlandia sp., E. vulgaris (Rauser - Chernoussova et Reitlinger), Pseudoglomospira sp., Brunsia ex gr. B. irregularis (von Moeller), Tournayella sp., Archaediscus sp., A. ex gr. A. chernoussovensis Mamet, Priscella sp., P. prisca (Rauser - Chernoussova et ReitJinger), Endothyra sp., Globo endolhyra sp., Endothyranopsis sp., Bradyina ? sp., Pseudoendothyra sp.).

oraz kolce ramienionogów.

Egzotyki wapienne z Sułowa, Księżej Góry i Kobylca - Łapanowa wskazują

na

środowisko

sedymentacji w morzu

płytkim

o

średniej

lub

obniżonej ruchliwości

wo dy. Może to być płytki szelf w strefie osłoniętej od falo wa nia - beck reej (B.L.

Mamet, 1976).

Należą

one do wizenu

wyższego

(V,- V,). Wapienie o podobn ym charakterze

występują

pospolicie w zapadlisku przedkarpackim (A. Prus-Oramus, 1973 ; A.

Tomaś,

1974, 1975, 1977).

WNIOSKI

l. Paleozoiczne egzotyki

węglanowe występują

w utworach niszowych jednostki

śląskiej

i

podśląskiej

- od dolnej kredy do oligocenu.

2. Egzotyki te

są

repre zentowane przez wapienie, od

środkowego

dewonu po dolny karbon (do górnego wizenu

włącznie), pochodzące

ze

środowisk

roz-

winiętych

w

płytkich

strefach morza.

3. Typy mikrofacjalne egzotyków

węglanowych wykazują

analogie do mikro- facji egzotyków

węglanowych

znalezionych przez K. Malik (I978) w warstwach grodziskich na południe od Krakowa, a także do mikrofacji wapieni dewonu i kar- bonu przedgórza Karpat.

4. Egzotyki były prawdopodobnie transportowane z północnego obrzeżenia

geosynkliny, z tzw.

północnej

kordyliery

brzeżnej.

Oddział Karpacki Instytutu Geologicznego Kraków, ul. Skrzatów I

Zaklad Projektów j Dokumentacji Geologicznych Kraków, uJ. Kijowska 14

Nadesłano dnia 17 marca 1982 r.

312 ^J. Burtan, J. Golonka,

A. Tomaś,

R.

Zając

PISMIENNICfWO

BURTAN J.,

CHOWANłEC

J .• GOLONKA J. (praca w druku) -

Wstępne

wyniki

badań

nad egzotycznymi

skałami w~glanowymi

z fliszu polskich Karpat

(część

zachodnia).

GRADZIŃSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A., UNRUG R. (1976) - Sedymentologia. Wyd . Geol. Warszawa.

HOHENEGGER L. (1861) - Die gcognostischen Verhaltenisse der Nordkarpathen in Schlcsicn und den angrcnzendcn Theilen von Miihren und Galizien. Garha.

KSIĄŻKIEWICZ

M. (1956) - Jura i kreda Bachowie. Rocz. Pol. Tow. GeoL, 24, p: 117 - 405,2.

2- 3.

MALlK K. (1978) -

Wstępne

wyniki badan nad wapieniami egzotykowymi z warstw grodziskich . Prz. Geol., 26,

p.

183 - 184, nr 3.

MAMET B.L. ( 1976) - An atlas or microfacies in Carboniferous carbonates or the Canadian Cordiltcra. Geol. Sury. Canada, Energy, Mines and Resources Canada Buli., 255.

NOWAK J . (1927) - Zarys lektoniki Polski. II Zjazd

Słowo

Geogr. Kraków.

PRUS· ORAMUS A. (l973) - Mikrorauna utworów

dolnokarbońskich

z kilku prolilów obszaru zapadliska przedkarpackiego. Kwart. Geol., 17, p. 650 - 651, nr 3.

TOMAŚ ^{A . (1974) -} Mikrofacjalne i mikrofaunistyczne opracowanie utworów węglanowyc'h wyż­

szego dewonu i dolnego karbonu w otworze wiertniczym Potrójna IG·1. Arch. Inst. Geol. Kra.

ków.

TOMAŚ

A. (I975) - Mikrofacjalne opracowanie utworów

węglanowych

dewonu i karbonu dolnego w otworze wiertniczym

Głogoczów

IG·l. Kwart. Geol., 19, p. 941 - 942, nr 4.

TOMAŚ

A. (1977) - Mikrofauna i mikroracje utworów

węglanowych

wizenu w zapadlisku przed- karpackim i w Karpatach. Arch. InsI. Geol. Kraków .

WILSON J.L. (1975) - Carbonate facies in geologie history. Springer-Verlag. Berlin. Hcidelberg.

New York.

ZAJĄC R. (1981) - Korelacja utworów dewonu

i

dolnego karbonu podłoża środkowej części za- padliska przedkarpackiego. Biul. Inst. Geol. , 331, p. 39 - 56.

ZUKALOVA V. {l971) - Stromatoporo idea rrom the Middle and Upper Devonian of the Mora- via n Kars!. Rozpr. Ustr. Ust. Geal .• 37.

ZUKALOVA V. (1981) - Stromataporoidea, Faraminirera and Algae from G ivetian and Frasnian af the Krasna-l borehole. Sbor. Geol. Vl:d. Paleon!.. 24, p . 63 - 94 .

.RAsHra 6YPTAH, .RH rOnOHKA, AHHa TOMACb, POMaHa 3AEHW

HOBblE OTKPblTl-I1l

nĄn~030iilcKI-IX KĄP60HĄTHblX

3K30TI-I4ECKI-IX rnbl6 BO <l>nI-lWE nonbCKI-IX BHEWHI-IX KAPnAT

Hoable OTKpblTHR Kap60HaTHblx 3K10TH"łeCKHX naneoloi1cKHX rnbl6 CAenaHbl Ha nOACHnelCKOM 11 CHnelCKOM lneMeHTax nonbCKHX q,nHweBblX KapnaT (cpHr. 1). 3K10TI1"łeCKHe Kap60HaTHbłe rnbl6bl no apeHeHI1 OTHOCRTCR K nepl10AY OT cpeAHero AeSOHa AO HH)I(Hero Kap60Ha (aepxa SHleR

V

₂

-VJ

14 npeA·

CTaaneHbl:

1 -

opraHoreHHblHI1 l.flaeCTHIIKaHI4 611orepMHoro THna;

2 -

OHKOHAHo·nenOHAHbIMH Hl·

aeCTHRKiHH 6araHHTosoro THna; 3 - opraHOAeTpI4TH .... eCKI4MH HlseCTHRKaHH (6H0I1HKpHTbl H 6HO' cnapHTbl).

OpraHoreHHble H1BeCTHRKH laneralOT s BHwHeBol1 (nOACHneJCKHH 3neHeHT), CK)I(H,AllbHOI1, T)4(e-

Streszczenie 313

HeCHM (CHneJCKMH 3neHeliT). rnaSHblHH KOHnOHeHTaMM nopOAbl "sn"IOTC" CTpOMaTonopbl, KpOHe Toro HHeIOTC": SOAopocnM, xapOSble SOAopocnH, KanbLU·1ccpepbl, npHHHTHBHblC cpopaHMHMcpepbl, Hrnbl r-y60K, 6paXHonOAbl, raCTponOAbl H oCTpaKOAbl, KpMHOHAeH, Hr-nbl 3XI-1HOAeH. lthBecTH"KIoI 1013 BIoIWHeSOH K CK)t(I1,QnbHOH S 60nbWOH CTeneHI-1 OKpeM.HtpOSaHbl. MHKpocpaUl1anbHOe CTpoeHKe opr-aHOAeTpHTI'I- 'ieCKHX H3seCTH"KOB M Jancr-alOl.1.Il1e S HHX CTpOMaTonopbl n0180n"IOT OTHeCTH HX no speHeHH K cpeA- HeMy-sepXHeMY AeSOHY M C'iMTaTb, '"ITO MX OCa)f(AeHHe npOMCXOAMno B BOAax C CMnbHOH Typ6yneHUMeH.

ltheecTH"KH 6ar-aHKTosor-0 Tl1na 113 4apHOH BMcenKH (CHneJCKMH 3neHeHT) COCTO"T I'll MHKPOOHKO- I1,AOS, I1HTpaKnaCTOs, arperaUl10HHblX KOMKOS, nenOMAOS, 06nOHO'iHor-O Ksaplla 11 OpraHIoI'"IeCKHX OCTaT- KOB MHor,Aa C MHKPMTOSOH ranbKoH.

B

r-pynny opraHMlHOB SXO,ART: SO,QOPOCIlH, KanbllHC<pepbl, npI1MHTMS- Hble <popaMHHHcpepbl H '"IaCTH 6paXMonOA. TaKHe MlseCTH"KH o6pcuosa'1MCb S seCbMa nO,ASIo!)KHbIX BOAax.

HO C MeHbweH Typ6yneHTHoCTblO, ~eM Te, s KOTOPblX 06puosanHCb 6MorepMHble ocaAKH.

3K30TH'"IeCKHe rnbl6bl M) Cynosa, Ko6blnbua- J1anaHorJa (CHnelCKI(IH 3neHeHT), KCeH)f(eH rypbl (noACHne)CKHH 311eHeHT) "sn"IOTCR opraHOAeTpHTM'ieCKMHH H)SeCTHAKaMH (6HOHHKpHTbl H 6HocnapHTbl).

B Cynose JaneraeT 6paXMonO,Q,OBo-cpopaHHHHcpepOSbIH 6MocnapMT. B KCeH)I(eH rype o5HapY>KeH <popaHH- HHcpepOBblH 6HocnapHT, BOAopocnesblH 6MOMMKpHT. 3KJOTM'"IeCKHe nopoAbl S Ko6blI1bUe - J1anaHose ASI1AIOTC" rnMHHCTblH 6MOHHKPMTOH M COAep)f(aT SOAopOCl1eSO-KallbUKccpepoBO-cPopaHHHHcpepOBYIO rpynny. 4l0paMKHMcpepbl, 3aneralOl1.I.Me S 3KJOTH'ieCKKX nopO,llax B CYI10Be, KCeH)f(CH rype.:.1 Ko6blnbue- J1anaHoBe CSM,Q,eTenbCTSYIOT 0 HX 06paJOBiHHH S sepxax SMJeA (V~-VJ). Ce,QHHCHTaUHA 3THX nopo,a,

"POHCXO,AMna 8 ycnoBM"X HenKoro HOP" co cpe,QHe HI1H cna6onOASM)t(HbIHH BOAaH'" Ha HenKOM wenbcpe Mml B JOHaX lalLlMl1.I.eHHblX OT BonH (back-reef).

Jadwiga BURTAN, Jan GOLONKA. Anna TOM AS, Romana ZA.lJ\C

NEW FINDS OF PALEOZOIC CARBONATE EXOTICS IN THE f'LYSCH OF THE POLISH OUTER CARPATHIANS

Summary

New fi nds of Pa leozoic carbonate ex.ot ic:. are reported from the Subsilesian and Si!:.., ian unit.>

in the Polish Flysch Carpathians (Fig. I). Carbonate exotics represent: I - organog ... nic limestones of the bioherm type , 2 - oncoid-pclloid limestones of the bahamite type, and 3 - org::wodelrital limestones (biomicrites and biosparites), ra nging in age from the Middle Devonian to Lower Carbo- niferous (higher Visean, V

2 -

V

~).

Exotics of organogenic limestones were found at WiSnio\l

1

(Subsilesian Uni t) and Skrzyd Jna and Trzemesnia (S ilesian Unit). Str omatoporoids arc the major rock-forming componcnts here, being accompanied by algae, charae, calcispherae. primitive foraminifcrs, sponge

spicule~,

brachiopods.

gastropods, ostracodes, crinoids and echinoid spines. Limeston ..

^'i

from WisniowJ. and Skrzydlna d isplay advanced silification. Microfacies nl lme and the recorded slromatopo roid!i make pos.::ible datin g these organ ogenic limestones at the Middle-Upper Devonian and su.cgcst their origin in water environmenl of high energy.

The ba hamite type limestone from Czarna Wisetka (Sile)'ian Unit) is built of

microoncoid~.

intraclasls, aggregat ional grains, peU oids. detrital quartz as well as organic n mains, sometimes dis- pla ying micd tic coatings. The organic assemblage is here represented by .1lgac, cak:i spherae. primi- tive foraminifers a nd fragments of brachiopods. Limestones of such type \\ ere originating in highly turb ulent waters but less turbulent than in the case of bioherrn scdimt.nt.

Ex.otics from Sul6w and KobyJec - Lapan6w (Silesian Unit) and

Ksi~za

Gora (Subsiles ian

Unit) represent orga nodetrital limestones (biomicrites and biosparites). The Sulow exotic is a brach-

314 ^{J .} Burtan. J. Golonka, A. Tomas, R. Zajllc

iopod-foraminifcr biosparite, these from

Ksi~ia

G6ra - foraminifer biospa rite and algal biornic ritc.

and that from Kobylec - Lapanow - clay biomicrite, yielding algal-calcispheral-foraminiferal assem- blage. Foraminifers found in exotics from Sul6w,

Ksj~ia

Gora and KobyJec - Lapanow make

it

possible to date them at high er Visean (V

₂^-

V. ,). The limestones originated in shallow, medium- to lo w-energy marine environment of a shallow shelf or a zone protected from wave action (ba ck reef) .

TABLICA J

Fig. 2. Glonowy biomik ryt Kamaena sp. Wiren wyiszy (V

₂

-VJ);jednostka podslilska,

Ksi~ia

G6r, a;

pow. ok. 70 x

Algal biomicrite

KamaellQ

sp. Upper Visean (V z - V

j);

Subsilesian Unit,

Ksi~ia

Gore; x c. 70 Fig. 3. Glonowy biomikryt (Kamaena sp.), ponadto widoczne Ear/andia sp., Glomospira sp. i in ne olwornice. Wizcn wyiszy (V

₂

-VJ; j ednostka podsll:lska, Ksie:i:a Gom; pow. ok. 70 x

Algal biomicrite (Kamaena sp.), also displaying Ear/andia sp., Glomospira sp. and ot her roraminirera.

Upper Visean (V

2 -

V

J)'

Subsilcsian Unit, Ksie:ia Gora ; x c. 70

Kwart. Geol.. nr 2, 1983 TABliCA l

Fig. 2

Fig. 3

Jadwiga BURTAN, Jan GOLONKA, Anna TOMA~ Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych węgla­

nowych skal egzotycznych we r;iszu polskich Karpat zewnętrznych

TABLICA II

Fig. 4. Otwornicowy biosparyt: Earlandia sp., Brunsia spirillinoides Mai., Parathurammina suleima-

1101';

Lipina. Wizcn

wyższy

(V z - V

₃);

jednostka

podśląska, Księża

Góra; pow. ok. 70 x

Fora miniferal biosparite: Earlandia sp., Brumia spirillinoides MaI., Para!l/Urammina suleimaJ/ovi Lipina. Upper Visean (V

₂

- V

₃):

Subsilcsian Unit,

Księża

Góra; x c. 70

Fig. 5. Biomikryt: G/oboendothyra sp., Archaediscus sp., Paralhurommina suleimanovi Lipina. Wizen

wyższy (V 2 - V J)'

jednostka

śląska,

Kobylec -

Łapanów;

pow. ok. 70 x

Biomicrite: Globoendothyra sp., Archaediscus sp., Parathurammina sl/teimanod Lipina. Upper Visean

(V

₁

-V

_l),

Silesian Unii,

Kobylec-Łapanów,

x c. 70

Kwart. Gcol. nr 2. 1983 TABLICA II

Fig. 4

... : .: .

fil

:. ~."\ '

•

. ,. -

, " •

f,. , . ~

•

-4l " " ^{, , ' .} • . ".,

^r

'

^-.

. ~ . ~<.I;' . •

.-<; .~;;.-::: W."" " ", .'

^.'

~ .... '

^,

^{. • _,} ~.~'{.;' .Ii .

^{J '}

.. ^'. ,~~· _I.. ^_ r~=-, "",,,.. ,~-:rf-i.. ~'A, _~ ^.. .~~.,~ ^{· r.t) ....•} . ^... ~4 ( ~;. ^';;'iii _. ^... . .. ' "... • _~ ^. ..'~:. ~: ^', ~ł' ... ., "łil: . ~ _{, •} ~ ^'... .. ~. _. .. . . ~ ^{. 'Vi., !} i " _, ^; '~:t ^{. j . ' yf} .t«. , ~ ~. ,,' .~' .

.• _~ , , ; :., . ' • o 8 ' ' , -ł . ' ^{• I' ·} ... ^. ~ ^{" .... .q; . .;} . ^. ~ ^{" .,} ł. ^,. '

• t ' J'~!.'" ^{.,::i.. ••} ~ ^.

^{J ' :}

l . ' " ~ :' ^{\': '}

~ _. ^{o "· - •} _{. ' I-} ^{--- '- ,' "} _{" .'} , ~,,,, _''l. ^{,- - .. - .}

W

~

^...

... ;' ~. ^{. '. " . \'1':$'} ~ ^•

. J " . ; ' ,

"L

I~" " ^{... .} Ił ... .; .) ~.

'jo(" _fol, . , . ' ~/, :" ' ~ . "_'" ^{• , .' .} : ^{N .' ...} ,>' ^{.II ".. .'7 ., . l.} " ^. , ' ^{'" ,;J;': .. . . ' {Ji} ~ ^•

. '.' . " , .' f. ' ł' ~... ^{: ';} ,ł,1," ^{.. '.' ••} I'- . ~ ^{.,. ; ••}

.. _{t .} ,. ., f. . .;"r. _., :J.;.'" " ," ol.,. .... '

#

~.:

; ^{I '}

._.,r , ^{.; 11 .} t· " ' . ~ : " . - '.. ' -ł't", . ,.' .... . . ^' . ^!!!ft" '.' _"A~ ^. _'''':

-. ~ ^{,-: -- _ . " '} .-.

r _ ; .

. "'.' 41... ^{. 'II-} . ~ ^{... '.' ..} , . ^{: .' ';':\. ,~.?} • f~·· ^. _.. . ^'. '~" ^~? _.. ^{.,.. ..} _' ^" ,~ ^. _,., ^",

^.'

^... "'.

, .-

,' " ., ,.'.

_ ... ':..,

^{," : A ••}

'

.

. ,~

•

Fig. 5

Jadwiga BURTAN, Jan GOLONKA, Anna TOMAŚ, Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych węgla­

nowych skal egzotycznych we fliszu polskich Karpat zewnętrznych

TABLICA III

Fig. 6. Biomikryt: Dasycladaceat i otwornice. Wizen

wyższy

(V! - V

J)'

jednostka

śląska, Kobyłce­ Łapanów;

pow. ok. 70 x,

Biomicrite: Dasycladaceae and foraminifers. Upper Visean (V

2 -

V

3)'

Silesian Unit, Kobylcc

-Łapa­

nów; x c. 70

Fig. 7.

Wapień

onkoidowy. Jednostka

śląska,

Czarna Wiselka; pow. ok. 70 x

Oncoidal limestone, Silesian Unit, Czarna

Wisełka;

x c. 70

Kwart. Gcol.. nr 1,

1 983

TABLICA III

Fig. 6

Fig. 7

Jadwiga BURTAN, Jan GOLONKA. Anna TOMAŚ. Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych węgla­

nowych skal egzotycznych we Olszu polskich Karpat zewn~tr2.nych

TABLICA IV

Fig. 8. Otwornicowy biosparyt; Paleotextu/aria sp. Wizen

wyższy

(V

2 -

V

~).

jednostka

podśląska, Księża

Góra; pow. ok . 70 · x

Foraminifera! biosparite ; Paleolexrularia sp. Upper Visean (V

₁ -

V

3)'

Suhsilcsiun Unit,

Księża

Góra ; x c. 70

Fig. 9. Otwornicowy bios pary

t :

Eostalfldla sp. Wizcn

wyższy

(V

2 -

V

J)'

jednostka

podsląska, Księia

Góra; pow. ok. 70 x

Foraminiferal biosparite : Eosraffef/a sp. Vppcr Vi sean (V

₂

-V

₃^).

Subsilesian Un it,

Księża

Góra:

x c. 70

Kwart. Geol., nr 2, 198) TABLICA IV

Fig . 8

Fig. 9

Jadwiga BURTAN. Jan GOLONKA. Anna TOMAŚ. Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych węgla­

nowych skat egzOlycznych ... e niszu polskich Karpat zewn(;trznych

TABLICA V

Fig. [O. Otwornicowy biosparyt dolomityczny : Archaediscus sp. Wilen

wyższy

(V

2 -

V

_J),

jednostka

śląska,

Sulów; pow. ok. 140 x

Dolomitic foraminiferaJ biosparite: Archaediscus sp. Upper Vi sean (V

₂

- V.,), SiJesian Unit , Sulów;

x c. 140

Fig. 11. Otwornicowy biomikryt dolomityczny - fragm ent ramienion oga

(ProducIlIS

sp.) i otwornica.

Wizcn

wyższy

(V

2 -

V

3)'

jednostki

śląska,

Sulów; pow. ok. 70 x

Dolomitic Coraminiferal biomicrtite; fragment or brachiopod

(Prodm:lUs

sp.) and fo raminifer. Upper

Vi sean (V

^{2 -}

V

~),

Silesian Unit. Sulów ; x c. 70

Kwan. Geol., nr 2. 1983 TABLICA V

Fig . 1 0

Fig. II

Jad .... igJ BURTAN. Jan GOLONKA, Anna TOMAŚ. Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoic/.nych węgla­

nowych skal eglotycznych wc fliszu polskich Karpat zcwll~lrznych

TABLICA VI

Fig. 12.

StromatQPor~idowy wapień

mikrytowy: fragment ramienionoga. Dewon

środkowy-górny,

jednostka

śląska, Trzcmeśnia;

pow. ok. 70 x

Stromatoporoid micritic

limestolle~

fragment ar brachiopod. Middle - Upper Devonian, Sile::;ian Unit,

Trzemeśnia;

x c. 70

Fig. 13. Stromatoporoidowy

wapień

mikrytowy : Amphipora sp. Dewon

środkowy-górny,

jednostka

śląska,

Trzemesnia: pow . ok. 18 x

Stromatoporoid micritic limestone: Amph ipora sp. Middle- Upper Devonian, Silesian Unit,

Trzemeś­

nia; x c. 18

K ... art. Geol., nr 2, 1983 TABLICA VI

Fig. 12

Fig. 13

Jadwiga BURTAN, Jan GOLONKA, Anna TOMAS, Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych węgla­

nowych skal cgzOtycznych we fliszu polskich Karpat zewnętrznych

TABLICA VII

Fig. 14.

Wapień

S lfomatoporoidowy:

AcrinoSfroma

sp. Dewon

środkowy-górny,

jednostka

śląska,

Skrzydlna; paw. ok. 18 x

Stromatoporo id limesto nes: AC linostroma sp. Middle - Uppcr Oevonian, Silcsian Unit, Skrzyd lna:

x c.

18

Fig. 15.

Wapień

krzemionkowy (stromatoporoidowy?). Dewon

środkowy-górny,

jednostka

pod- śląska. Wiśniowa;

paw. ok. 18 x

Siliceolls (stromatoporoid?) limcslone. Middle - Upper Devonian, Subsilesian Unit,

Wiśniowa:

x c. 18

Kwart. Geol.. nr 2, 1983 TABLICA VII

Fig. 14

Fig. 15

Jadwiga BURTAN. Jan GOLONKA. Anna TOMAŚ. Romana ZAJĄC - Nowe znaleziska paleozoicznych w,"gla.

nowych skal egzolycznych we ni~zu polskich Karpal zewnętrznych