ILOŚCIOWE STOSUNKI MIKROFAUNY NASZYCH GLEB LEŚNYCH
(Z Z a k ła d u G le b o z n a w s tw a U n iw e r s y t e t u P o z n a ń s k ie g o )
Pośród licznych procesów biotycznych stale zachodzących w glebach i decydująco w pływ ający ch n a k ształtow anie się ich własności, udział procesów pow odow anych przez m ik ro faun ę glebow ą był do ostatnich cza sów m ało w yjaśn ion y i doceniany.
Dopiero w ostatn ich dw óch dziesiątkach la t baczniej zaczęto zw racać uw agę na doniosłą rolę, ja k ą w w ielu procesach glebotw órczych odgryw ać może m ik ro fau n a glebowa.
Tak więc np. K u b ie n a 1) w r. 1943 zw raca uw agę na w y raźn y udział m ik ro fau n y w procesach ro zkładu i h u m ifik acji resztek roślinnych przy k ształtow an iu się rędzin. O becnie są już znane opracow ania ty p u m ono graficznego“) o procesach rozkładu i przem ian zachodzących w ściółce ro ślinnej pod w pływ em m ikrofau n y glebow ej.
Nasza lite ra tu ra gleboznaw cza p raw ie nie p rzejaw iła swego udziału w odnośnych badaniach. Nie rozporządzaliśm y też żadnym i m ateriałam i, k tó re by m ogły posłużyć jako dane orien tacy jne, co do w ystępow ania w naszych glebach poszczególnych g ru p m ik ro fau n y glebow ej.
W spom niana pow yżej p raca K ub ien y podnosi, że udział m ikro fau ny w życiu gleby w yraźn ie przejaw iać się może przy procesach h u m ifikacji resztek roślinnych.
W edług teorii E llera chinon będąc łagodnie u tle n ia n y w środow isku alkalicznym daje oksychinon, k tó ry polim eryzując się przechodzi w sztucz n e kw asy hum inow e.
Ilościowe stosunki m ikrofauny naszych gleb leśnych 49
Jeśli ten pogląd E llera jest słuszny, to spodziew ać się można, że rola m ik ro fau n y glebow ej p rzy procesach hum ifikacji m. i. polegać może n a p ow staw aniu połączeń hum inow ych w przew odzie pokarm ow ym ty ch żyjątek .
Isto tnie w ich przew odzie pokarm ow ym m ogą przy rozkładzie m as roślinnych pow staw ać ogniw a chinonow e w obecności połączeń am inowych, p ro d u k tó w traw ien ia białka.
W rezu ltacie w przew odzie pokarm ow ym m ikrofauny glebow ej za istnieć m ogą w aru n k i pow staw ania kw asów hum inow ych.
Z resztą udział procesów życiow ych m ik ro fau n y glebow ej w syntezie połączeń hum usow ych może też być c h a ra k te ru przygotow ującego roz- dro b nian ie m asy roślinnej do dalszych procesów ferm entacyjn ych , częścio wo dających początek p ow staw aniu zw iązków próchnicznych.
Poza ty m rola m ik ro fau n y glebow ej nie ogranicza się do procesów próchnicotw órczych, a m ik ro fau n a glebow a zawsze pozostanie jednym z elem entów biocenozy glebow ej.
W ychodząc z ty ch założeń zapoczątkow aliśm y prace n ad zbieraniem m ateriałó w do w y jaśn ienia udziału m ik ro fau n y glebow ej w procesach bio tycznych zachodzących w naszych glebach.
Chodziło n am przede w szystkim o m ate ria ły n a tu ry fizjograficznej, a więc takie, k tó re by daw ać m ogły odpow iedź na pytanie: ja k w poszcze gólnych ty p ach glebow ych przedstaw ia się ilościowo stan m ik ro fau n y gle bowej.
J e s t rzeczą oczywistą, że ta k rozm aitych organizm ów , jak ie w y stę pować m ogą w m ikrofau nie glebow ej, nie m ożna objąć żadną w spólną m etodą badaw czą.
To też w badaniach w stępnych zwrócono uw agę na te zw ierzęta, w stosun ku do k tó ry c h m etoda T u llg rene3) dała naogół dość zadaw alające w yniki. M ikroorganizm y wypłoszone z pró b k i glebow ej tą m etodą pod lu pą b in o k u larn ą w ybierano, liczono i sortow ano po 8 grup:
1) N em atodes — obleńce,
2) O ligochaeta — C litellata — skąposzczete — siodełkow ce 3) Isopoda — rów nonogi, 4) D iplopoda — d w u p arce 5) Chilopoda — jednoparce, 6) Insecta — owady, 7) A cari — roztocze, 8) Różne.
W ru b ry c e ,,ró żn e“ podaw ano: Pseudoscorpionidea — zaleszczotki, A ran eae — p a ją k i i G astropoda — ślim aki. Roztocze zostały przy bliższej analizie zróżnicow ane na 3 grupy: P arasitifo rm es (Gamasidae), Trom bi- diform es (Trom bididae) i S arcoptiform es (O ribatidae).
W szczególności staran o się w yjaśnić kw estię liczebności poszcze gólnych g ru p zw ierząt w górnych częściach profilu glebowego pod d rze w ostanam i sosnow ym i, bukow ym i i dębowym i, w zależności od miąższości w arstw y w y stęp ującej tam ściółki, od g atu n k u ru n a, w ieku drzew ostanu, n asłonecznienia itp.
Z eb ran e m ateriały służyć m ają jako podstaw a do dalszych b ad ań nad tym ciekaw ym a m ało znanym zagadnieniem .
Poniżej przytoczono zestaw ienie niek tó ry ch w yników badań p rze prow adzonych w n adleśnictw ie P rzytocko (W arcino) D .L.P.Okr. B a łty c kiego w Szczecinku w czasie od 19. VII. do 26. VIII. 1949 r.
Ś rednie w yniki osiągnięte w drzew ostanach s o s n o w y c h z 8 próbek pobrany ch na różnych siedliskach. D ane na 1 m \ U w zględniano poziom y A0 i Aj. Średnio sztuk N em atodes — O ligochaeta 40 Isopoda — D iplopoda 40 Chilopoda 65 Insecta 23025 A cari 45333 Różne 302 Razem średnio 68805
Śred n ie w yn ik i z 13 p róbek pobran ych w różnow iekow ym drzew o sta n ie b u k o w y m . D ane na 1 m \ Uwzględniono poziomy A x i A 0.
Średnio sztuk N em atodes 580 Oligochaeta- 168 Isopoda 144 Diplopoda 110 Chilopoda 220 Insecta 24365 A cari 49240 Różne 295 R azem średnio 75122
Ilościowe stosunki m ikrofauny naszych gleb leśnych 51
Ś red n ie w y nik i z 10 próbek p o b ran y ch w drzew ostanie d ę b o w y m na różnych siedliskach. Dane na 1 m L>. Uw zględniono poziomy Aq i Ax. Średnio sztuk N em atodes 106 O ligochaeta 116 Isopoda 22 D iplopoda 16 Chilopoda 174 Insecta 45240 A cari 94168 Różne 362 Razem średnio 140204
M aksym alne w ystępow anie poszczególnych w yodrębnionych gru p m ik ro fa u n y glebow ej w różnych bad an y ch p róbkach było n astęp u jące n a 1 m 2.
1. W drzew ostanie sosnow ym N em atodes — O ligochaeta 40 Isopoda — Diplopoda 40 Chilopoda 120 Insecta 54160 A cari 67160 Różne 360
Je d n a p róbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem 108400 sztuk.
2. W drzew ostanie bukow ym N em atodes 2760 O ligochaeta 800 Isopoda 640 D iplopoda 600 Chilopoda 760 Insecta 100560 A cari 136040 Różne 2140
Je d n a próbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem 241060 sztuk.
3. W drzew ostanie dębow ym N em atodes 400 O ligochaeta 320 Isopoda 60 D iplopoda 40 Chilopoda 880 Insecta 149800 A cari 160560 Różne 960
J e d n a próbka o m aksym alnej ilości indyw iduów zaw ierała razem 311600
sztuk-Z estaw ienia powyższe d a ją ogólny obraz składu m ik ro fau n y glebo- w ej oraz pew ne liczby obrazujące sto su n ki ilościowe poszczególnych grup.
N ależy się spodziewać, że w m iarę doskonalenia tech nik i w ypłasza nia, ilości w y k ry w an ej m ik ro fau n y zw iększą się znacznie.
U lepszenia do tech n ik i zbierania m ik ro fau n y sygnalizow ane są przez Szyłow ą i Ż u ry k a 1). D oskonalenie tech n ik i T u llg ren a polegać będzie n a łagodniejszym przesuszaniu prób ek glebow ych, ta k by n ie powodow ać za b ija n ia szeregu w rażliw y ch ży jątek zbyt szybkim działaniem te m p e ra tu ry (Tragórdh).
W yniki szczegółowsze dotyczące m ik ro fau n y gleb drzew ostanów d ę bow ych, bukow ych i sosnow ych rozpracow yw ane są obecnie przez K róla, P ru sin k iew icza i Sapka i ogłoszone będą oddzielnie.
Na podstaw ie w yników przytoczonych w obecnym kom unikacie u zn ać m ożemy:
1) Dzięki znacznym ilościom w ystęp u jącej w naszych glebach m i krofauny, udział jej w procesach rozkładu ściółki, w procesach hum ifikacji, w procesach pogłębienia — przy przem ieszczaniu się ty ch organizm ów w p ro filu glebow ym — biologicznie czynnej w arstw y glebow ej może być bardzo istotny.
2) O rozw oju ty ch ży ją tek w poszczególnych ty p ach glebow ych, o m igracjach ich w profilu glebow ym , decydow ać będzie łącznie z rodzajem m ik ro - i m akro flory dan ej gleby, przede w szystkim ,,k lim at glebow y“, to znaczy w łasności w odne, p ow ietrzne i t e r m iczne danego ind y w id u u m glebowego.
Ilościowe stosunki mikrofauny naszych gleb leśnych 53
3) W drzew ostanach sosnow ych m ożna było stw ierdzić w y raźn ą za leżność ilości znalezionych zw ierzątek od stopnia ośw ietlenia dna lasu; przy ośw ietleniu najsiln iejszy m ilość m ikrofauny była n a j niższą.
4) J a k w ykazały b adania przeprow adzone w lesie bukow ym , głów ne ilości m ik ro fauny k o n c e n tru ją się w pobliżu w arstw y fe rm e n ta cy jnej nad poziom em próchniczym . Bliższe dane na ten tem a t podane będą oddzielnie w opracow aniach szczegółowych K róla, P rusinkiew icza i Sapka.
F. TERLIKOWSKI — B. KIEŁCZEWSKI — A. KOZIKOWSKI — M. KWINICHIDZE — S. KRÓL — Z. PRUSINKIEWICZ — Z. SAPEK
(Institute of Soil Science — U niversity — Poznań)
QU A N TITA TIV E PR O PO SITIO N S OF M ICROFAUNA IN OUR FO REST SOILS
S u m m a r y
It w as decided to collect physiographic m aterials w hich could an sw er th e question: w h a t is th e position q u a n tita tiv e ly as reg ard s m icrofauna in various ty pes of soil?
T he follow ing grops w ere selected: 1) Nem atodes, 2) O ligochaeta, 3) Isopoda, 4) Diplopoda^ 5) Chilopoda, 6) Insecta, 7) Acari, 8) Various.
It w as sta te d th a t m icrofauna is p rese n t in considerable q u a n titie s in fo rest soils and th ere fo re m ay have some im po rtance for soil processes. ,,Soil clim a te “ above all decides th e developem ent, of m icrofauna. This was proved by the au th o rs w ith several types of forests.
LITERATURA
1. Forschungdienst-Sonderheft 17 — Zeitschrift für Pflanzenernächrung 1943 — (29).
2. G i 1 i а г о w М. S. Osobiennosti poczwy как sredy obitanija i jej zna czenie w ew olucji niesiekom ych. Moskwa 1S49, s. 277, Izd. Akad. Nauk Z.S.S.R.
3. T u l l g r e n . — Entomol. Tilskrift, 1917.
4. S z i ł o w a E. I. Ż u г у к L. W. К charakteristikie metodow ucze- ta czislienności i massy poczwiennoj fauny. PoCzwowiedienie, 1949, nr 10 s. 604.
