KOMISJA EUROPEJSKA
DYREKCJA GENERALNA DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW
Dyrekcja F - Biuro ds. Żywności i Weterynarii
DG(SANCO) 2012-6504 - MR FINAL
SPRAWOZDANIE KOŃCOWE Z AUDYTU PRZEPROWADZONEGO
W POLSCE
W DNIACH OD 7 DO 11 MAJA 2012 R.
W CELU DOKONANIA OCENY MONITOROWANIA I KONTROLI DIOKSYN, FURANÓW I PCB W RYBACH Z REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO
W odpowiedzi na informacje przedłożone przez właściwy organ wszelkie błędy rzeczowe zauważone w projekcie sprawozdania zostały poprawione; wszystkie wyjaśnienia podano
w postaci przypisów.
Jedynie tekst w języku angielskim jest autentyczny
Ref. Ares(2012)1336181 - 13/11/2012
Streszczenie
W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono wyniki audytu przeprowadzonego w Polsce przez Biuro ds. Żywności i Weterynarii (FVO) w dniach od 7 do 11 maja 2012 r. w ramach opublikowanego programu audytów FVO oraz w ramach serii audytów w państwach członkowskich Unii
Europejskiej (UE) położonych nad Morzem Bałtyckim (i prowadzących połowy na Morzu Bałtyckim).
Celem audytu była ocena obowiązujących środków krajowych (i ich funkcjonowania), służących zapewnieniu zgodności z prawem UE, w szczególności rozporządzeniem Komisji (WE) nr
1881/2006, dotyczącym zanieczyszczeń chloroorganicznych w rybach pochodzących z regionu Morza Bałtyckiego i produktach (żywności i paszach) z takich ryb, oraz wdrażania wymogów UE w odniesieniu do identyfikowalności i informacji dla konsumentów. W ramach audytu oceniono działalność właściwych organów i innych urzędowo uprawnionych podmiotów zajmujących się monitorowaniem zanieczyszczeń chloroorganicznych w produktach rybołówstwa oraz
obowiązujące środki prawne i administracyjne służące wprowadzaniu w życie odpowiednich wymogów UE. Zwrócono uwagę na działania podjęte w celu realizacji zaleceń poczynionych w wyniku poprzedniego audytu FVO w tej sprawie przeprowadzonego w 2006 r.
Stwierdza się, że krajowy program monitorowania poziomów dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w rybach i produktach rybołówstwa z regionu Morza Bałtyckiego spełnia wymogi określone w rozdziale II część D załącznika III do rozporządzenia (WE) nr 854/2004. Zważywszy na fakt, że laboratorium wykorzystane do przeprowadzania analiz próbek jest akredytowane zgodnie z normą ISO 17025 oraz że przeszło ono z powodzeniem odpowiednie badania biegłości, właściwy organ może mieć pewność co do wiarygodności wyników. Pomimo iż istnieje możliwość, że kryteria pobierania próbek wykorzystywane na potrzeby programu
monitorowania mogą prowadzić do wykluczenia starszych, większych ryb, które prawdopodobnie zawierają najwyższe poziomy skumulowanych zanieczyszczeń, tym samym zniekształcając wyniki, dotychczas generowane wyniki pokazują, że unijne najwyższe dopuszczalne poziomy dla tych zanieczyszczeń rzadko są przekraczane w przypadku śledzia bałtyckiego, szprota i dorsza.
Natomiast istnieje znacznie większe prawdopodobieństwo przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów w wątrobie dorsza, łososiu i troci wędrownej.
Obowiązujący system kontroli urzędowych produkcji i dystrybucji ryb z Morza Bałtyckiego i wytworzonych z nich produktów spełnia większość odpowiednich wymogów rozporządzenia (WE) nr 882/2004, jednak jego skuteczność jest osłabiona wskutek mankamentów kontroli urzędowych i nadzoru w odniesieniu do programów własnych kontroli prowadzonych przez podmioty
gospodarcze, co jest po części spowodowane brakiem odpowiednich szkoleń dla urzędników w zakresie oceny planów HACCP podmiotów gospodarczych. Właściwy organ nie wprowadził środków, które zmniejszyłyby prawdopodobieństwo wprowadzania do obrotu (stosunkowo małych) ilości łososia, troci wędrownej i wątroby dorsza niezgodnych z przepisami i, w konsekwencji, właściwy organ nie jest w stanie zagwarantować, że podmioty gospodarcze wprowadzają do obrotu jedynie ryby i produkty rybołówstwa zgodne z unijnymi NDP dla dioksyn,
dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB. Czynniki te, wraz ze strategią, aby nie pobierać już próbek tych konkretnych towarów (wysokiego ryzyka) w ramach krajowego programu monitorowania dioksyn, zmniejszają zdolność właściwego organu do zapewniania przestrzegania prawa żywnościowego UE zgodnie z art. 17 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 178/2002.
W sprawozdaniu przedstawiono szereg zaleceń skierowanych do właściwych organów w Polsce, mających na celu skorygowanie zidentyfikowanych niedociągnięć oraz poprawę istniejących
Spis treści
1 WPROWADZENIE...1
2 CELE...1
3 PODSTAWA PRAWNA...2
4 INFORMACJE OGÓLNE...2
4.1 STRESZCZENIE WYNIKÓW POPRZEDNIEGO AUDYTU FVO ... 2
4.2 DZIAŁALNOŚĆ POŁOWOWA W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO... 2
5 USTALENIA I WNIOSKI...3
5.1 ZAANGAŻOWANE WŁAŚCIWE ORGANY... 3
5.2 MONITOROWANIE DIOKSYN, DIOKSYNOPODOBNYCH PCB I NIEDIOKSYNOPODOBNYCH PCB W RYBACH HODOWLANYCH I ODŁAWIANYCH W NATURALNYM ŚRODOWISKU ORAZ WYTWORZONYCH Z NICH PRODUKTACH PRZEZNACZONYCH DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI I NA PASZĘ DLA ZWIERZĄT... 3
5.3 KONTROLE URZĘDOWE W ZAKRESIE RYB I PRODUKTÓW RYBOŁÓWSTWA PRZEZNACZONYCH NA ŻYWNOŚĆ I PASZE... 7
5.4 REALIZACJA ZALECEŃ ZAWARTYCH W SPRAWOZDANIU Z POPRZEDNIEGO AUDYTU FVO DOTYCZĄCEGO DIOKSYN W RYBACH Z MORZA BAŁTYCKIEGO (DGSANCO8003-2006MRFINAL)12 6 WNIOSKI OGÓLNE...13
7 SPOTKANIE ZAMYKAJĄCE...13
8 ZALECENIA...13
ZAŁĄCZNIK 1-ODNIESIENIA PRAWNE...16
SKRÓTY I DEFINICJE STOSOWANE W NINIEJSZYM SPRAWOZDANIU
Skrót Objaśnienie
GLW Główny Lekarz Weterynarii (nie)dioksynopodobn
e PCB
(nie)dioksynopodobne polichlorowane bifenyle
DG(SANCO) Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentów
WE Wspólnota Europejska
EWG Europejska Wspólnota Gospodarcza
UE Unia Europejska
LRUE Laboratorium referencyjne UE FVO Biuro ds. Żywności i Weterynarii GIW Główny Inspektorat Weterynarii
HACCP Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli ICES Międzynarodowa Rada Badań Morza
IW Inspekcja weterynaryjna
NDP Najwyższy dopuszczalny poziom
PCB Polichlorowany bifenyl
PCDD/F Polichlorowane dibenzo-p-dioksyny / dibenzofurany PSSE Powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne
PIW Powiatowy inspektorat weterynarii
RASFF System wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach
WIW Wojewódzki inspektorat weterynarii
PIS Państwowa Inspekcja Sanitarna
1 WPROWADZENIE
Audyt został przeprowadzony w Polsce w dniach od 7 do 11 maja 2012 r. Zespół prowadzący audyt składał się z trzech audytorów z Biura ds. Żywności i Weterynarii (FVO); audyt został przeprowadzony w ramach zaplanowanego programu audytów FVO oraz w ramach serii audytów w państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) położonych nad Morzem Bałtyckim (i prowadzących połowy na Morzu Bałtyckim).
W czasie całego audytu zespołowi prowadzącemu audyt towarzyszyli przedstawiciele właściwego organu centralnego. W dniu 7 maja 2012 r. odbyło się spotkanie otwierające audyt z udziałem właściwych organów centralnych odpowiedzialnych za realizację monitorowania i kontrole w zakresie dioksyn, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dioksynopodobnych PCB) i niedioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (niedioksynopodobnych PCB) w rybach z regionu Morza Bałtyckiego. Na spotkaniu tym potwierdzono cele i plan audytu, a władze zaprezentowały systemy kontroli.
2 CELE
Celem audytu była ocena obowiązujących środków krajowych (i ich funkcjonowania), służących zagwarantowaniu, że ryby odławiane w naturalnym środowisku i w ramach akwakultury oraz produkty rybołówstwa pochodzące z regionu Morza Bałtyckiego, które są wprowadzane do obrotu do spożycia przez ludzi lub zwierzęta, nie zawierają dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w ilościach przekraczających odpowiednie najwyższe dopuszczalne poziomy (NDP) ustanowione w odniesieniu do żywności (w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1881/2006) i pasz (w dyrektywie 2002/32/WE).
Audyt koncentrował się na zadaniach właściwych organów oraz ich zdolności do zapewnienia wymaganych standardów oraz w szczególności do realizacji, w ramach obowiązujących krajowych instrumentów prawnych wprowadzających w życie odpowiednie ustawodawstwo UE, działań w zakresie planowania, wdrażania, nadzoru i działań następczych podejmowanych w zakresie programu monitorowania dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w rybach odławianych w naturalnym środowisku i w ramach akwakultury oraz produktach rybołówstwa. W odpowiednich przypadkach zwrócono uwagę na wdrażanie wymogów UE w zakresie identyfikowalności ryb i produktów rybołówstwa oraz w zakresie zapewniania informacji dla konsumentów.
Zwrócono uwagę na analizę realizacji działań naprawczych, do której się zobowiązano w następstwie zaleceń ujętych w sprawozdaniu z poprzedniego audytu FVO na ten temat przeprowadzonego w Polsce (DG (SANCO)/8003/2006 MR Final). W poniższej tabeli wymieniono miejsca, w których przeprowadzono wizyty, oraz odbyte spotkania w celu osiągnięcia powyższego celu.
SPOTKANIA/WIZYTY n UWAGI
centralne 2 Spotkanie otwierające i spotkanie zamykające z właściwymi organami centralnymi
wojewód
zkie 1 Spotkania z Wojewódzkim Inspektoratem Weterynarii (WIW) w województwie pomorskim
WŁAŚCIWE ORGANY
powiato
we 2 Wizyty w dwóch powiatowych inspektoratach weterynarii (PIW) wraz z urzędnikami z WIW w województwie zachodniopomorskim
ZAKŁADY 2
Jeden zakład przetwórstwa ryb oraz jeden producent mączki rybnej wykorzystujący ryby odławiane w naturalnym środowisku w regionie Morza Bałtyckiego.
MIEJSCA WYŁADUNKU 1 Miejsce wyładunku / aukcja rybna PUNKTY SPRZEDAŻY
DETALICZNEJ 2 Jeden supermarket, jeden niezależny sprzedawca detaliczny 3 PODSTAWA PRAWNA
Audyt został przeprowadzony na mocy ogólnych przepisów prawa UE, a w szczególności na podstawie:
• art. 45 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 882/2004 w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt;
• rozporządzenia (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi, w szczególności załącznika III „Produkty rybołówstwa” rozdział II część D.
Pełny wykaz instrumentów prawnych, o których mowa w niniejszym sprawozdaniu z audytu, został podany w załączniku i dotyczy, w stosownych przypadkach, ostatniej zmienionej wersji danego instrumentu prawnego.
4 INFORMACJE OGÓLNE
4.1 STRESZCZENIE WYNIKÓW POPRZEDNIEGO AUDYTU FVO
Przedmiotem audytu przeprowadzonego przez FVO w Polsce w lutym 2006 r.
(DG(SANCO)/8003/2006 MR Final) były monitorowanie i kontrola zanieczyszczeń
chloroorganicznych w rybach z regionu Morza Bałtyckiego. Sprawozdanie z tego audytu (zwanego dalej audytem FVO z 2006 r.) zostało opublikowane na następującej stronie internetowej Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Konsumentów: http://ec.europa.eu/food/fvo/country_profiles_en.cfm . W ramach audytu FVO z 2006 r. stwierdzono, że istnieje spójny i dobrze funkcjonujący system kontroli w zakresie identyfikowalności ryb i przekazywania informacji dla konsumentów, natomiast występują mankamenty w zakresie monitorowania dioksyn i innych zanieczyszczeń chloroorganicznych w rybach z Morza Bałtyckiego i nie wdrożono żadnych środków służących zapobieganiu wprowadzania do obrotu ryb zawierających te substancje w stężeniach przekraczających unijne NDP.
4.2 DZIAŁALNOŚĆ POŁOWOWA W REGIONIE MORZA BAŁTYCKIEGO
Zgodnie z danymi przekazanymi przez właściwy organ do głównych gatunków ryb odławianych w 2010 r. i w 2011 r. w Morzu Bałtyckim przez statki z Polski i innych państw członkowskich rozładowywane w Polsce należały śledź bałtycki (Clupea harengus membras) (średnio około 24 290 ton rocznie), szprot (Sprattus sprattus) (średnio około 32 550 ton rocznie), dorsz (Gadus morhua) (około 18 000 ton rocznie). Nie przedłożono informacji na temat połowów storni (Platichthys flesus). Ponadto każdego roku wyładowuje się około 200 ton łososia (Salmo salar), do 315 ton troci wędrownej (Salmo trutta) oraz około 42 tony węgorza ( Anguilla anguilla ). W Polsce nie odnotowano żadnych wyładunków ryb z Morza Bałtyckiego odłowionych przez statki z państw trzecich. Chociaż ryby z Morza Bałtyckiego wyładowywane w Polsce były odławiane na obszarach
Międzynarodowej Rady Badań Morza (ICES) 24–29, większość z nich była poławiana na obszarach ICES 25 i 26.
Szereg produktów wytworzonych z tych ryb wprowadza się do obrotu do spożycia przez ludzi, w tym produkty z wątrób rybich (głównie z wątroby dorsza) (225 ton w 2010 r. i 71 ton w 2011 r.) i ikrę rybią (Platichthys flesus, Gadus morhua i Clupea harengus membras) (średnio około 430 ton rocznie). Ani w 2010 r. ani w 2011 r. z ryb tych nie wyprodukowano żadnych olejów ze zwierząt morskich przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Zgodnie z danymi Głównego Inspektoratu Weterynarii istnieje 10 zatwierdzonych zakładów przetwórczych wykorzystujących produkty uboczne z ryb, z których siedem produkuje mączkę rybną lub olej z ryb do zastosowania w paszach, a pozostałe produkują pasze dodając do mączki rybnej produkty pochodzenia roślinnego. Spośród tych zakładów około czterech producentów wykorzystuje produkty uboczne z ryb z Morza Bałtyckiego.
5 USTALENIA I WNIOSKI
5.1 ZAANGAŻOWANE WŁAŚCIWE ORGANY
Właściwe organy odpowiedzialne za zagadnienia objęte zakresem niniejszego audytu zostały w znacznym stopniu opisane w sprawozdaniu z audytu FVO z 2006 r. oraz w profilu Polski
dostępnym na następującej stronie internetowej:
http://ec.europa.eu/food/fvo/country_profiles_en.cfm. Podsumowując, Departament Rybołówstwa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest między innymi odpowiedzialny za zadania związane ze wspólną polityką rybołówstwa UE, obejmujące administrowanie działalnością połowową i kontrolowanie jej do punktu pierwszej sprzedaży. Trzy okręgowe inspektoraty rybołówstwa oraz kilka lokalnych inspektoratów rybołówstwa prowadzą kontrolę na morzu i w miejscach wyładunku.
Dane dotyczące rybołówstwa są rejestrowane przez Centrum Monitorowania Rybołówstwa będące wydziałem Departamentu Rybołówstwa.
Inspekcja weterynaryjna (IW) jest odpowiedzialna między innymi za kontrolę higieny żywności pochodzenia zwierzęcego począwszy od momentu jej produkcji do poziomu hurtowego oraz kontrolę pasz – od momentu ich produkcji do poziomu detalicznego, włączając w to statki rybackie, zakłady przetwórcze oraz podmioty prowadzące przedsiębiorstwa paszowe. Kontrole są koordynowane na poziomie centralnym w GIW i na poziomie wojewódzkim (w wojewódzkich inspektoratach weterynarii (WIW)), natomiast za ich realizację odpowiadają powiatowe inspektoraty weterynarii (PIW). PIW są również odpowiedzialne za kontrole w zakresie wymogów identyfikowalności w zakładach. Podobnie jak w przypadku IW, na centralnym i wojewódzkim szczeblu Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) podlegającej Ministerstwu Zdrowia realizuje się między innymi koordynację kontroli dotyczących wymogów higienicznych w zakresie środków spożywczych na poziomie hurtowym i na poziomie detalicznym, które są przeprowadzane przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne (PSSE). Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i jej powiatowi inspektorzy są odpowiedzialni za kontrole jakości handlowej produktów rolnych w zakładach.
5.2 MONITOROWANIE DIOKSYN, DIOKSYNOPODOBNYCH PCB I NIEDIOKSYNOPODOBNYCH
PCB W RYBACH HODOWLANYCH I ODŁAWIANYCH W NATURALNYM ŚRODOWISKU ORAZ WYTWORZONYCH Z NICH PRODUKTACH PRZEZNACZONYCH DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI I NA PASZĘ DLA ZWIERZĄT
Wymogi prawne
W rozdziale II część D załącznika III do rozporządzenia (WE) nr 854/2004 określono wymóg, aby państwa członkowskie UE stworzyły systemy monitorowania w celu kontroli poziomów
pozostałości i zanieczyszczeń w produktach rybołówstwa zgodnie z ustawodawstwem UE.
Najwyższe dopuszczalne poziomy między innymi dla zanieczyszczeń chloroorganicznych w rybach i produktach rybołówstwa przeznaczonych do spożycia przez ludzi określono w sekcji 5 załącznika do rozporządzenia Komisji (WE) nr 1881/2006. W art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia stwierdza się, że środki spożywcze wymienione w załączniku, zawierające zanieczyszczenia na poziomie przekraczającym najwyższe dopuszczalne poziomy nie mogą być wprowadzane do obrotu; w art. 3 stwierdza się, że środki spożywcze zgodne z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami nie mogą być mieszane ze środkami spożywczymi, które przekraczają te poziomy, natomiast w art. 8 stwierdza się, że pobieranie próbek i badania analityczne dotyczące dioksyn i dioksynopodobnych PCB są przeprowadzane zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1883/2006. Na mocy rozporządzenia Komisji (UE) nr 1259/2011 odpowiednie NDP zostały skorygowane i wprowadzono dodatkowe NDP dla niedioksynopodobnych PCB.
Najwyższe dopuszczalne poziomy między innymi dla zanieczyszczeń chloroorganicznych w rybach, białku ryb i oleju z ryb przeznaczonych na paszę dla zwierząt określono w załączniku I do dyrektywy 2002/32/WE. W art. 3 tej dyrektywy stwierdza się, że produkty przeznaczone do żywienia zwierząt nie mogą być importowane z państw trzecich, wprowadzane do obrotu ani stosowane w UE, jeżeli poziomy między innymi dioksyn i dioksynopodobnych PCB przekraczają najwyższe dopuszczalne poziomy określone w załączniku.
W zaleceniu Komisji 2011/516/UE (zastępującym zalecenie Komisji 2006/88/WE) zaleca się, aby państwa członkowskie prowadziły, proporcjonalnie do swojej produkcji, wykorzystania i spożycia pasz i żywości, wyrywkowe monitorowanie obecności dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w paszach i żywności.
Ustalenia
W reakcji na zalecenia nr 1 i 2 zawarte w sprawozdaniu z audytu FVO z 2006 r. GIW ustanowił w 2006 r. krajowy program monitorowania dioksyn i dioksynopodobnych PCB oraz niedioksynopodobnych PCB w rybach z Morza Bałtyckiego mający na celu, zgodnie z instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii (GLW) nr GIWlab-83-6/10 z 10 maja 2010 r., „… wykrywanie przypadków przekroczenia dopuszczalnych poziomów dioksyn, furanów, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego …” oraz „…
badanie i wykrywanie przyczyn przekroczenia tych poziomów … w produktach pochodzenia zwierzęcego w celu ochrony zdrowia publicznego”.Program ten został zrealizowany we współpracy z Państwowym Instytutem Weterynaryjnym w Puławach. Przed rokiem 2006 w monitorowaniu poziomu substancji zanieczyszczających w rybach i produktach rybnych uczestniczył Morski Instytut Rybacki w Gdyni, który przekazywał informacje do IW.
Rodzaj i liczba próbek do zbadania w ramach krajowego programu monitorowania opierają się na informacjach dostarczonych przez Zakład Radiobiologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego oraz na stosownych zaleceniach Komisji. GIW zatwierdza program i określa próbki, które należy pobrać, uwzględniając możliwości zaangażowanych województw. Służby weterynaryjne pobierają próbki zgodnie z instrukcją GLW nr GIWlab-83-6/10 z dnia 10 maja 2010 r. oraz aneksów zmieniających. Opisano w nich sposób pobierania próbek oraz ich rodzaj i liczbę, a także kroki, które należy podjąć w przypadku przekroczenia odnośnych NDP.
Wszystkie próbki pobrane w ramach tych programów monitorowania są badane przez Laboratorium Zakładu Radiobiologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez właściwy organ laboratorium to zostało akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji zgodnie z normą ISO 17025. Metody ujęte w zakresie akredytacji obejmują metody odpowiednie dla analiz dioksyn,
dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w paszach i żywności, a stosowana metoda badawcza spełnia wymogi rozporządzenia (WE) nr 1883/2006. Przedstawiono dokumenty wykazujące, że laboratorium to uzyskało zadawalające wyniki w odpowiednich badaniach biegłości organizowanych przez laboratorium referencyjne UE w okresie od 2008 r. do 2011 r. Laboratorium odpowiada za sporządzanie rocznego sprawozdania dotyczącego programu monitorowania oraz za przygotowanie wskazań dotyczących konstrukcji programu w kolejnym roku.
Zespół prowadzący audyt zwrócił uwagę, że:
• zgodnie z danymi przekazanymi przez laboratorium NDP dla dioksyn i dioksynopodobnych PCB nie zostały przekroczone w żadnej z 43 próbek śledzia bałtyckiego badanych między 2008 r. a 2011 r.;
• w tym samym okresie przebadano 50 próbek łososia bałtyckiego i 12 próbek troci wędrownej (liczba próbek łososia: 15 w 2008 r., 14 w 2009 r., 12 w 2010 r. i dziewięć w 2011 r.; liczba próbek troci: trzy w 2010 r. i dziewięć w 2011 r.). W przypadku łososia bałtyckiego NDP dla dioksyn został przekroczony jeden raz, a NDP dla sumy dioksyn i dioksynopodobnych PCB został przekroczony 12 razy. W przypadku troci wędrownej NDP dla dioksyn został przekroczony raz, a dla sumy dioksyn i dioksynopodobnych PCB – trzy razy.
• badania analityczne dorsza i wątroby dorsza rozpoczęły się w 2010 r. Choć spośród pobranych od tego czasu 30 próbek mięśni dorsza (w tym 12 próbek pobranych w granicznych inspektoratach) żadna nie przekroczyła dopuszczalnych poziomów, NDP dla sumy dioksyn i dioksynopodobnych PCB został przekroczony w ośmiu spośród 20 próbek wątroby dorsza, a NDP dla sumy niedioksynopodobnych PCB został przekroczony w siedmiu z tych próbek. (Od czasu sprawozdania z audytu FVO z 2006 r. wydano 20 ostrzeżeń RASFF dotyczących wykrycia dioksyn i PCB w polskich wątrobach dorsza sprzedawanych w innych państwach członkowskich). W programie monitorowania na 2011 r. uwzględniono dziesięć próbek szprota, a żadne wyniki nie przekroczyły dopuszczalnych poziomów;
• w 2008 r. i 2010 r. zbadano trzy próbki oleju ze zwierząt morskich, z nieznanych gatunków ryb, a w 2011 r. przebadano kolejne dziewięć próbek. W żadnym z tych przypadków odpowiednie unijne NDP nie zostały przekroczone;
• w okresie od 2008 r. do 2011 r. zbadano łącznie 143 próbki mączki rybnej na obecność dioksyn i dioksynopodobnych PCB. Unijny NDP dla dioksyn został przekroczony w 12 przypadkach, a NDP dla sumy dioksyn i dioksynopodobnych PCB został przekroczony w sześciu próbkach;
• w programie monitorowania na 2012 r. przewiduje się 20 próbek płastug (głównie storni i gładzicy) oraz 20 próbek dorsza. Dodatkowo ma być pobranych 10 próbek węgorza (akwakultura). Według GIW nie uznaje się już za konieczne dalszego badania próbek innych gatunków ryb lub produktów rybołówstwa, w tym gatunków i produktów, w przypadku których wcześniej stwierdzono przekroczenia, jako że program monitorowania skupia się
przede wszystkim na uzyskaniu wiarygodnego wskazania dotyczącego potencjalnego poziomu zanieczyszczeń w szeregu gatunków ryb / produktów rybołówstwa, a nie ma on służyć jako program monitorowania pod kątem bezpieczeństwa żywności. Pogląd ten jest sprzeczny z zadeklarowanymi celami programu (zob. powyżej) i nie uwzględniono konsekwencji takiego podejścia dla podmiotów prowadzących małe przedsiębiorstwa spożywcze, które bazują na tym programie jako wskaźniku bezpieczeństwa swoich produktów i nie prowadzą samodzielnie analiz w ramach własnych kontroli (zob. sekcja 5.3.);
• w instrukcji GLW dotyczącej zakresu i sposobu realizacji programu monitorowania podano kryteria dotyczące wielkości śledzia (średnia długość ok. 21 cm), szprota (długość ok. 11 cm) i łososia bałtyckiego (waga ok. 4,4 kg). Według przedstawicieli laboratorium badawczego kryteria te określono w celu uzyskania próby zawierającej ryby o wielkości reprezentatywnej dla ryb w typowym połowie (zgodnie z wymogiem określonym w pkt 4.4.
załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1883/2006), ale nie wyjaśniono, jak cel ten można osiągnąć, jeśli z próbek usunięte są większe, starsze ryby (które prawdopodobnie zawierają najwyższe poziomy skumulowanych zanieczyszczeń);
• jak wskazuje Departament Rybołówstwa, śledź nie jest sortowany według różnych wielkości na statkach ani w punkcie pierwszej sprzedaży, jednak dane przekazane przez laboratorium wskazują, że próbki śledzia bałtyckiego przesłane do analizy zawierały głównie ryby o średniej wielkości ponad 18 cm. W tym względzie ryby poddane badaniu są podobnej wielkości, co ryby poddane badaniu w ramach programów monitorowania w innych państwach członkowskich prowadzących połowy na Morzu Bałtyckim. Brak jest informacji, czy dotyczy to również szprota i łososia bałtyckiego1;
• według urzędników uczestniczących w spotkaniach próbki zazwyczaj pobiera się z połowów handlowych z odpowiednich obszarów ICES, wykorzystując informacje przekazane do Departamentu Rybołówstwa w ramach obowiązkowego uprzedniego zgłoszenia wyładunku ryb. Jeżeli w danych połowach nie ma odpowiednich gatunków ryb, próbka może zostać przydzielona innym powiatom lub województwom. Ewentualnie próbki (w szczególności łososia, troci wędrownej i wątroby dorsza) można również nabyć od prywatnych wędkarzy lub pobrać z materiałów, które są zazwyczaj wyrzucane do morza. W większości przypadków znane były obszar i podrejon ICES, gdzie dokonano połowów ryb, jednak w pozostałych przypadkach te niezbędne informacje nie były dostępne. GIW zobowiązał się, że w przyszłości będzie wymagał przekazywania stosownych informacji w formularzach składania próbek;
• w jednym wizytowanym województwie w 2007 r. prowadzono dodatkowy program monitorowania służący zbadaniu obecności dioksyn i dioksynopodobnych PCB w rybach i produktach rybołówstwa z Morza Bałtyckiego. Instytut Techniczny w Krakowie przebadał
1 W stanowisku dotyczący projektu sprawozdania z audytu właściwy organ zwrócił uwagę, że według Morskiego Instytutu Rybackiego w 2010 i 2011 r. długość ciała poławianych osobników śledzia mieściła się w granicach między 15 cm a 24 cm, przy czym najczęściej spotykana była długość 18 cm. W przypadku szprota maksymalna długość ciała wynosiła 11 cm, a większość złowionych osobników łososia mierzyła od 70 cm do 86 cm, przy średniej wadze 3,475 kg w 2010 r. i 3,557 w 2011 r. Osobniki o wadze nieznacznie przekraczającej 4,4 kg występowały sporadycznie.
łącznie 51 próbek ryb (dziewięć próbek szprota, 18 próbek śledzia, 11 próbek łososia norweskiego, trzy próbki łososia bałtyckiego i 10 próbek innych ryb (w tym dorsza, makreli i storni)), trzy próbki oleju z wątroby dorsza i 37 próbek ryb w puszkach (dziewięć próbek szprota i 28 próbek śledzia). Odpowiednie unijne NDP nie zostały przekroczone, z wyjątkiem jednej próbki oleju z wątroby dorsza i jednej próbki śledzia w puszkach.
Wnioski dotyczące monitorowania dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w rybach i produktach rybołówstwa przeznaczonych na żywność i pasze
Krajowy program monitorowania poziomów dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w rybach i produktach rybołówstwa z regionu Morza Bałtyckiego jest wprowadzany od 2006 r., a zważywszy na fakt, że laboratorium wykorzystane do przeprowadzania analiz próbek jest akredytowane zgodnie z normą ISO 17025 oraz że przeszło ono z powodzeniem odpowiednie badania biegłości, właściwy organ może mieć pewność co do wiarygodności wyników.
Pomimo iż istnieje możliwość, że kryteria pobierania próbek wykorzystywane na potrzeby programu mogą prowadzić do wykluczenia starszych, większych ryb, które prawdopodobnie zawierają najwyższe poziomy skumulowanych zanieczyszczeń, tym samym zniekształcając wyniki, dotychczas generowane wyniki pokazują, że unijne najwyższe dopuszczalne poziomy dla tych zanieczyszczeń rzadko są przekraczane w przypadku śledzia, szprota i dorsza. Natomiast istnieje znacznie większe prawdopodobieństwo przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów w wątrobie dorsza, łososiu i troci wędrownej. Wyniki badań mączki rybnej i oleju z ryb, prowadzonych w ramach krajowego programu monitorowania pasz, wskazują niską liczbę przypadków niezgodności z unijnym najwyższym dopuszczalnym poziomem.
5.3 KONTROLE URZĘDOWE W ZAKRESIE RYB I PRODUKTÓW RYBOŁÓWSTWA PRZEZNACZONYCH NA ŻYWNOŚĆ I PASZE
Wymogi prawne
Zobowiązania ogólne w odniesieniu do organizacji kontroli urzędowych i kryteria operacyjne dotyczące właściwych organów są określone w art. 3 i 4 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.
Kryteria dotyczące pracowników przeprowadzających kontrole urzędowe określono w art. 6 tego rozporządzenia, a w art. 8 tego rozporządzenia ustanawia się wymogi dotyczące procedur kontrolnych i weryfikacyjnych. W art. 8 ust. 3 na właściwe organy nałożono obowiązek w zakresie między innymi zapewnienia podejmowania działań naprawczych w razie konieczności. W art. 10 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 określa się metody i techniki działań kontrolnych podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa paszowe i żywnościowe, które obejmują między innymi badanie wszelkich, wprowadzonych przez te podmioty systemów kontroli oraz ocenę procedur HACCP i procedur dobrej praktyki wytwarzania ustanowionych zgodnie z art. 5 rozporządzenia (WE) nr 852/2004.
W rozporządzeniu Rady (WE) nr 1224/2009 ustanawia się wspólnotowy system kontroli w celu
zapewnienia przestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa, który obejmuje między innymi wymogi w zakresie rejestracji statków rybackich, ewidencji i identyfikowalności. Bardziej szczegółowe przepisy dotyczące wdrażania tego rozporządzenia określono w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 404/2011. Wymóg identyfikowalności ryb jest również przewidziany w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2065/2001 i rozporządzeniu (WE) nr 178/2002.
Stosowne informacje można podawać na etykiecie, opakowaniu, dokumencie handlowym lub fakturze i powinny one być dostępne dla konsumentów w punkcie sprzedaży. Zgodnie z art. 18 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 zakład musi być w stanie zidentyfikować zarówno nabywcę, jak i dostawcę oraz przedstawić takie informacje na żądanie właściwych władz. Wszelka żywność musi być odpowiednio etykietowana.
Ustalenia
Częstotliwość kontroli urzędowych przeprowadzanych przez powiatowe inspektoraty weterynarii na wszystkich etapach łańcucha dystrybucji i przetwarzania ryb z Morza Bałtyckiego zależy od ryzyka. Wszystkie zakłady przetwórstwa ryb podlegają co najmniej jednemu pełnemu audytowi rocznemu oraz maksymalnie czterem dodatkowym udokumentowanym kontrolom planowym rocznie. Dodatkowe kontrole ad hoc mogą być również przeprowadzane, jednak ich wyniki niekoniecznie są rejestrowane przy użyciu standardowych formularzy. Instrukcja GLW z 2007 r.
dotycząca kontroli podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa paszowe zawiera wymóg, aby producenci mączki rybnej byli poddawani kontroli cztery razy w roku, w oparciu o standardową listę kontrolną.
Podobne podejście jest stosowane przez PSSE podlegające PIS przy planowaniu swoich kontroli na poziomie hurtowym i detalicznym, które obejmują kontrole w zakresie informacji dla konsumentów, zgodnie z wymogami rozporządzenia Rady (WE) nr 104/2000 i rozporządzenia Komisji (WE) nr 2065/2001. Ponadto powiatowi inspektorzy Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych również przeprowadzają kontrole w zakresie etykietowania i identyfikowalności ryb i produktów rybołówstwa. W reakcji na zalecenia nr 3 i 4 zawarte w sprawozdaniu z audytu FVO z 2006 r. sporządzono dane dotyczące informacji dla konsumentów oraz krajowy wykaz oznaczeń handlowych gatunków ryb.
Działania, jakie musi podjąć PIW, gdy przekroczone zostają unijne NDP dla dioksyn i PCB, określono w instrukcjach GLW, w tym instrukcji GIWlab-83-6/10 z dnia 10 maja 2010 r. oraz instrukcji „w sprawie zakresu i sposobu realizacji krajowego programu badań kontrolnych substancji niedozwolonych, pozostałości chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych u zwierząt, w ich wydzielinach, odchodach, w tkankach i organach zwierzęcych, w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz w wodzie przeznaczonej do pojenia zwierząt i w paszach”. Działania, jakie należy podjąć, są podobne do działań wymaganych w dyrektywie 96/23/WE w przypadku wykrycia pozostałości weterynaryjnych produktów leczniczych lub zanieczyszczeń w innych zwierzętach i produktach pochodzenia zwierzęcego oraz obejmują one środki służące identyfikacji i kontroli zanieczyszczonych partii oraz, w odpowiednich przypadkach, wykryciu źródła zanieczyszczeń. Powiatowy inspektorat weterynarii musi przekazać wojewódzkiemu inspektoratowi weterynarii szczegółowe sprawozdanie dotyczące następczych działań wyjaśniających.
Okręgowe i lokalne inspektoraty rybołówstwa przeprowadzają kontrole na morzu i w miejscach wyładunku w celu sprawdzenia zgodności ze wspólną polityką rybołówstwa UE. Obejmują one kontrole w zakresie uprzednich powiadomień, dzienników pokładowych, deklaracji wyładunkowych oraz kart pierwszej sprzedaży w celu sprawdzenia ilości połowów oraz rodzaju i pochodzenia ryb.
W wyniku kilku ostrzeżeń RASFF dotyczących dioksyn i dioksynopodobnych PCB w wątrobie dorsza w 2007 r. Główny Inspektorat Weterynarii skierował pismo do wszystkich powiatowych inspektoratów weterynarii i podmiotów prowadzących zakłady przetwórstwa ryb z wezwaniem, aby uwzględniły one potencjalne ryzyko występowania zanieczyszczeń w tym produkcie na poziomie przekraczającym odpowiednie unijne NDP oraz aby rozważyły przeprowadzanie analiz w ramach własnych kontroli w celu zapewnienia bezpieczeństwa swoich produktów. Według GIW zakres wyżej wspomnianego zalecenia został nieformalnie rozszerzony i objęto nim inne gatunki ryb tłustych z regionu Morza Batyckiego i wytworzone z nich produkty. Dokonano też pewnej liczby zmian w zakresie liczby i typów gatunków objętych krajowym programem monitorowania (zob.
część 5.2). Nie uznano jednak za właściwe ustanowienie dodatkowych środków w celu ograniczenia prawdopodobieństwa wprowadzenia do obrotu ryb bałtyckich zawierających dioksyny oraz dioksynopodobne PCB i niedioksynopodobne PCB w ilościach przekraczających NDP ustalone w rozporządzeniu (WE) nr 1881/2006. Nie zwrócono się o odstępstwo od odnośnych przepisów zawartych w rozporządzeniu (WE) nr 1881/2006.
GIW oraz PIS, we współpracy z wieloma podmiotami branżowymi, przygotowały ulotkę z informacjami dla konsumentów dotyczącymi spożycia ryb. W ulotce podkreśla się korzyści zdrowotne związane z regularnym jedzeniem ryb oraz zwraca się uwagę, że z wyłączeniem bałtyckiego śledzia i łososia, których powinny unikać kobiety w ciąży i matki karmiące piersią, nie należy ograniczać spożycia ryb morskich bądź słodkowodnych ani produktów rybołówstwa.
Zespół prowadzący audyt zwrócił uwagę, że:
• statki rybackie, zakłady przetwórcze i sprzedawcy detaliczni są regularnie kontrolowani z częstotliwością określoną dla odpowiadającej im kategorii ryzyka. Wyniki kontroli zostały udokumentowane i nakazano przeprowadzenie działań naprawczych w celu usunięcia stwierdzonych mankamentów. Listy kontrolne stosowane podczas kontroli zakładów przetwórstwa ryb obejmują szereg szczegółowych punktów dotyczących obecności i wdrażania programu własnych kontroli, który między innymi obejmuje sprawdzenie, czy programy pobierania próbek zostały wdrożone zgodnie z planem;
• powiatowy inspektorat weterynarii odpowiada między innymi za ocenę, w trakcie zatwierdzania zakładów przetwórstwa ryb, planów HACCP stosowanych przez podmioty gospodarcze. W kolejnych latach podmioty gospodarcze muszą przeprowadzać analizę trendów lub ryzyka odnoszącą się do swojej działalności, a jej wyniki wykorzystywać jako podstawę przygotowania rocznego planu pobierania próbek w ramach własnej kontroli.
Plany pobierania próbek muszą zostać przedstawione PIW do zatwierdzenia;
• podmiot prowadzący wizytowany zakład przetwórstwa ryb uznał, że w surowcach mogą występować dioksyny, dioksynopodobne PCB i niedioksynopodobne PCB, i wprowadził środki mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa występowania tych zanieczyszczeń w ilościach przekraczających unijne najwyższe dopuszczalne poziomy.
Środki te objęły pozyskiwanie ryb spoza Morza Bałtyckiego lub jedynie z takich obszarów, na których wcześniej nie stwierdzono obecności ryb zawierających dioksyny, dioksynopodobne PCB i niedioksynopodobne PCB w ilościach przekraczających unijne NDP, oraz analizę próbek ryb mającą na celu zbadanie poziomów tych zanieczyszczeń.
Przedstawiono udokumentowane dowody wykazujące, że wspomniany podmiot w pełni wdrożył plany pobierania próbek;
• według urzędników uczestniczących w spotkaniu w jednym wizytowanym powiecie żaden z podlegających im podmiotów prowadzących 15 zakładów przetwórstwa ryb nie uwzględnił potencjalnego ryzyka, że ich produkty mogą zawierać dioksyny i PCB w ilościach przekraczających unijne NDP. W innym wizytowanym powiecie urzędnicy stwierdzili, że
podmioty prowadzące mniejsze zakłady przetwórstwa ryb polegają raczej na wynikach urzędowego programu monitorowania, a nie pobierają własnych próbek. W niektórych przypadkach można było wykazać, że próbki do przedmiotowego programu zostały pobrane w danych zakładach, ale w innych zakładach próbek nie pobrano. Nie było jasne, w jaki sposób podmioty takie miałyby reagować na przypadki niezgodności stwierdzone w krajowym programie monitorowania ani czy system taki nadal miał być stosowany po podjęciu decyzji o nieuwzględnianiu próbek pochodzących z określonych (i potencjalnie niezgodnych z przepisami) gatunków w programie pobierania próbek na 2012 r. (zob. sekcja 5.2);
• z danych przekazanych przez GIW wynika, że w okresie między 2007 r. a 2010 r.
laboratorium w Puławach zbadało 17 próbek wątroby lub tłuszczu dorsza pobranych w ramach własnych kontroli. We wszystkich przypadkach z wyjątkiem czterech próbek przekroczone zostały odpowiednie NDP dla sumy dioksyn lub dla sumy dioksyn i dioksynopodobnych PCB (uwzględnia się tu próbki wątroby dorsza badane w 2007 r., w przypadku których wyniki przekraczałyby NDP wprowadzone później, w 2008 r.
rozporządzeniem (WE) nr 565/2008). We wspomnianym laboratorium zbadano kolejne trzy próbki ryb z Morza Bałtyckiego, obejmujące śledzia (dwie w 2007 i jedna w 2011 r.), i wszystkie wyniki były zgodne z przepisami. Dodatkowe dane przekazane przez GIW wykazały, że od dnia 1 stycznia 2010 r. do końca kwietnia 2012 r. w innych laboratoriach zbadano łącznie 59 próbek pobranych w ramach własnych kontroli (20 próbek śledzia, 12 szprota, trzy dorsza, dwie storni, dwie łososia i 20 próbek wątroby dorsza); wszystkie wyniki były zgodne z przepisami. Nie przedstawiono informacji dotyczących metod analitycznych wykorzystanych do tych badań;
• jeden producent mączki rybnej uczestniczący w spotkaniu stwierdził, że podczas opracowywania procedur HACCP nie uwzględniono możliwości, że zastosowane surowce (w tym ich część pochodząca z Morza Bałtyckiego) mogą zawierać dioksyny, dioksynopodobne PCB i niedioksynopodobne PCB w ilościach przekraczających unijne NDP; nie prowadzono też analiz na obecność tych substancji w ramach własnych kontroli.
Zgodnie z informacjami GIW dnia 11 kwietnia 2012 r. przesłano pismo, w którym wymaga się od odpowiednich podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa paszowe podjęcia działań w celu zapewnienia zgodności z wymogami w zakresie badań określonymi w rozporządzeniu (WE) Nr 225/2012;
• według GIW w okresie od 2006 r. do 2008 r. prowadzono odpowiednie szkolenia w zakresie HACCP, jednak urzędnicy uczestniczący w spotkaniu w jednym wizytowanym PIW stwierdzili, że nie odbyli szkoleń, które pomogłyby im realizować swoje zadania w zakresie oceny planów HACCP i zatwierdzania programów pobierania próbek w ramach własnych kontroli. Według jednego wizytowanego WIW informacji mogą udzielić urzędnicy, którzy uczestniczyli w odpowiednich szkoleniach i w spotkaniach dyskusyjnych organizowanych co miesiąc lub maksymalnie co sześć tygodni. Nie przedstawiono jednak dowodów wykazujących, że ocena planów HACCP była jednym z tematów tych sesji;
• według jednego wizytowanego WIW skuteczność działań prowadzonych przez PIW jest regularnie sprawdzana, w tym poprzez przeprowadzenie co najmniej jednej inspekcji rocznie podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa żywnościowe kontrolowanych przez PIW. Wyniki są rejestrowane na standardowym formularzu inspekcji, a przykładowe wypełnione formularze oglądane przez zespół prowadzący audyt wskazywały, że plan HACCP uznano za zadowalający. Stwierdzono jednak, że plan HACCP nie jest faktycznie sprawdzany podczas kontroli prowadzonych w ramach nadzoru i z tego powodu pewne braki mogą nie zostać wykryte;
• informacje o właściwościach dietetycznych przekazywane konsumentom w ulotce opublikowanej na stronie internetowej GIW nie uwzględniają wszystkich istotnych wyników krajowego programu monitorowania dioksyn i PCB. Choć pojawiają się w niej wskazania, aby kobiety w ciąży i matki karmiące piersią unikały spożywania bałtyckiego śledzia i łososia, brak jest wskazówek dotyczących wątroby dorsza, w której regularnie stwierdza się obecności dioksyn i dioksynopodobnych PCB w ilościach przekraczających unijne NDP. GIW stwierdził, że informacje o właściwościach dietetycznych są obecnie sprawdzane w celu przekazania konsumentom bardziej kompleksowych informacji na temat spożywania ryb i produktów rybołówstwa, w tym ryb i produktów rybołówstwa pochodzących z Morza Bałtyckiego;
• informacje przekazane przez GIW i WIW w jednym wizytowanym województwie pokazały, że w przypadku przekroczenia odpowiednich NDP podjęto następcze działania wyjaśniające. W każdym przypadku zidentyfikowano źródło surowca, a w przypadku gdy produkt został wprowadzony do obrotu, podjęto starania w celu identyfikacji klientów i wycofania produktu. W jednym wizytowanym województwie PIW wezwał podmiot zajmujący się przetwarzaniem wątroby dorsza, którego dotyczyło kilka powiadomień RASFF i w którego przypadku stwierdzono kilka wyników niezgodnych z przepisami w programie monitorowania dioksyn i PCB, do wdrożenia programu pobierania próbek w celu sprawdzania poziomu tych zanieczyszczeń w każdej partii przed wprowadzeniem do obrotu.
Ponadto podmiot ten został ukarany grzywną i wskutek tego zaprzestał przetwarzania wątroby dorsza. W drugim wizytowanym województwie podmiotom, które wprowadziły do obrotu produkty zawierające zanieczyszczenia, jedynie przypomniano o zaleceniu, aby prowadzić analizy w ramach własnych kontroli w celu zapobieżenia dalszym problemom.
Nie wykazano, że w przypadku tych podmiotów odnotowano wielokrotne przypadki niezgodności z przepisami;
• informacje przekazane przez GIW pokazują, że gdy poziomy dioksyn i PCB w mączce rybnej przekroczyły unijne NDP, podejmowano następcze działania wyjaśniające. Jednak według GIW w żadnym z takich przypadków nie zidentyfikowano potencjalnego źródła zanieczyszczeń;
• PSSE sporządziły standardowe listy kontrolne dotyczące wizytowanych sprzedawców detalicznych. Wśród sprawdzanych kwestii były wymogi w zakresie etykietowania, identyfikowalności i zgodności z dobrymi praktykami higienicznymi. Ponadto kontynuowano działania podjęte w celu usunięcia mankamentów zidentyfikowanych w czasie poprzednich wizyt kontrolnych. Według urzędników odpowiedzialnych za omawiane sprawy do kwestii związanych z dioksynami nie przywiązuje się szczególnej uwagi na poziomie detalicznym, jako że są one uwzględnianie w zakładach przetwórczych. Zgodnie z informacjami przedstawionymi przez inspektorów Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych ich kontrole są przeprowadzane głównie w reakcji na złożone skargi lub konkretne kwestie konsumenckie;
• wizytowane podmioty gospodarcze wprowadziły procedury służące identyfikowalności swoich produktów, a informacje dotyczące między innymi gatunku ryby, metody produkcji i obszaru połowu w odniesieniu do ryb i produktów rybołówstwa były wyeksponowane.
Wnioski dotyczące kontroli urzędowych
Obowiązujący system kontroli urzędowych produkcji i dystrybucji ryb z Morza Bałtyckiego i wytworzonych z nich produktów spełnia większość odpowiednich wymogów rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Gdy w ramach krajowego programu monitorowania dioksyn stwierdza się przypadki niezgodności z przepisami, prowadzone są następcze działania wyjaśniające, a w odpowiednich
przypadkach nakładane są sankcje, które zniechęcają do dalszej niezgodności z przepisami. Jednak skuteczność tego systemu jest osłabiona wskutek mankamentów kontroli urzędowych i nadzoru w odniesieniu do programów własnych kontroli prowadzonych przez podmioty gospodarcze w ramach swoich planów HACCP, co jest po części spowodowane brakiem odpowiednich szkoleń dla urzędników w zakresie oceny wspomnianych planów. Dlatego też właściwy organ nie może zagwarantować, że podmioty gospodarcze wprowadzają do obrotu jedynie ryby i produkty rybołówstwa zgodne z unijnymi NDP dla dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB. Ponadto właściwy organ nie wprowadził środków, które zmniejszyłyby prawdopodobieństwo wprowadzania do obrotu (stosunkowo małych) ilości łososia, troci wędrownej i wątroby dorsza niezgodnych z przepisami. Jeżeli uwzględni się dodatkowo strategię, aby nie pobierać już próbek tych konkretnych towarów (wysokiego ryzyka) w ramach krajowego programu monitorowania dioksyn, zdolność właściwego organu do zapewnienia przestrzegania prawa żywnościowego UE zgodnie z art. 17 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 jest zmniejszona.
5.4 REALIZACJA ZALECEŃ ZAWARTYCH W SPRAWOZDANIU Z POPRZEDNIEGO AUDYTU FVO
DOTYCZĄCEGO DIOKSYN W RYBACH Z MORZA BAŁTYCKIEGO (DGSANCO8003-2006MR FINAL)
Nr Zalecenie Ustalenia
1 Bezzwłocznie zagwarantować, aby do obrotu na rynku UE nie były wprowadzane żadne ryby ani produkty rybołówstwa zawierające dioksyny w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy określone w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 466/2001.
Częściowo zrealizowane (zob.
sekcja 5.3.). (Zob. zalecenie 3 niniejszego sprawozdania).
2 Zagwarantować, aby wdrożono zalecenie Komisji 2004/705/WE i projekt zalecenia Komisji w
odniesieniu do monitorowania poziomów tła dioksyn i dioksynopodobnych PCB w środkach spożywczych.
Zrealizowane (zob. sekcja 5.2.).
3 Zagwarantować, aby wdrożono i kontrolowano wymogi dotyczące informacji dla konsumentów (rozporządzenie Rady (WE) nr 104/2000 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 2065/2001) na wszystkich poziomach wprowadzania do obrotu.
Zrealizowane (zob. sekcja 5.3.).
4 Stworzyć i opublikować krajowy wykaz oznaczeń handlowych gatunków ryb, który jest obowiązkowy zgodnie z art. 4 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 104/2000 i art. 3 rozporządzenia Komisji (WE) nr 2065/2001.
Zrealizowane (zob. sekcja 5.3.).
5 Ustanowić i utrzymywać regularne powiązania między różnymi właściwymi organami (Głównym Inspektoratem Weterynarii, Departamentem Rybołówstwa, Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Państwową
Zrealizowane (zob. sekcja 5.3.).
Inspekcją Sanitarną) i ich lokalnymi szczeblami zaangażowanymi w kontrole urzędowe w celu usprawnienia wymiany informacji i ulepszenia kontroli.
6 WNIOSKI OGÓLNE
Stwierdza się, że krajowy program monitorowania poziomów dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w rybach i produktach rybołówstwa z regionu Morza Bałtyckiego spełnia wymogi określone w rozdziale II część D w załączniku III do rozporządzenia (WE) nr 854/2004. Zważywszy na fakt, że laboratorium wykorzystane do przeprowadzania analiz próbek jest akredytowane zgodnie z normą ISO 17025 oraz że przeszło ono z powodzeniem odpowiednie badania biegłości, właściwy organ może mieć pewność co do wiarygodności wyników. Pomimo iż istnieje możliwość, że kryteria pobierania próbek wykorzystywane na potrzeby programu monitorowania mogą prowadzić do wykluczenia starszych, większych ryb, które prawdopodobnie zawierają najwyższe poziomy skumulowanych zanieczyszczeń, tym samym zniekształcając wyniki, dotychczas generowane wyniki pokazują, że unijne najwyższe dopuszczalne poziomy dla tych zanieczyszczeń rzadko są przekraczane w przypadku śledzia, szprota i dorsza. Natomiast istnieje znacznie większe prawdopodobieństwo przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów w wątrobie dorsza, łososiu i troci wędrownej.
Obowiązujący system kontroli urzędowych produkcji i dystrybucji ryb z Morza Bałtyckiego i wytworzonych z nich produktów spełnia większość odpowiednich wymogów rozporządzenia (WE) nr 882/2004, jednak jego skuteczność jest osłabiona wskutek mankamentów kontroli urzędowych i nadzoru w odniesieniu do programów własnych kontroli prowadzonych przez podmioty gospodarcze, co jest po części spowodowane brakiem odpowiednich szkoleń dla urzędników w zakresie oceny planów HACCP podmiotów gospodarczych. Właściwy organ nie wprowadził środków, które zmniejszyłyby prawdopodobieństwo wprowadzania do obrotu (stosunkowo małych) ilości łososia, troci wędrownej i wątroby dorsza niezgodnych z przepisami i, w konsekwencji, właściwy organ nie jest w stanie zagwarantować, że podmioty gospodarcze wprowadzają do obrotu jedynie ryby i produkty rybołówstwa zgodne z unijnymi NDP dla dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB. Czynniki te, wraz ze strategią, aby nie pobierać już próbek tych konkretnych towarów (wysokiego ryzyka) w ramach krajowego programu monitorowania dioksyn, zmniejszają zdolność właściwego organu do zapewniania przestrzegania prawa żywnościowego UE zgodnie z art. 17 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 178/2002.
7 SPOTKANIE ZAMYKAJĄCE
W dniu 11 maja 2012 r. odbyło się spotkanie zamykające z udziałem przedstawicieli właściwego organu centralnego. Podczas tego spotkania zespół prowadzący audyt przedstawił główne ustalenia i wstępne wnioski z audytu. Władze nie wyraziły sprzeciwu i przedstawiły szczegóły działań, które zostaną podjęte w celu usunięcia zidentyfikowanych mankamentów.
8 ZALECENIA
Wzywa się właściwe organy do przekazania, w terminie dwudziestu pięciu dni roboczych od dnia otrzymania niniejszego sprawozdania z audytu, szczegółowych informacji dotyczących podjętych i planowanych działań, które służą realizacji poniższych zaleceń, wraz z harmonogramem ich
realizacji („planem działania”).
Nr Zalecenie
1. Zagwarantować, aby kryteria pobierania próbek na potrzeby krajowego programu monitorowania dioksyn i PCB w rybach z Morza Bałtyckiego o różnej wielkości i wadze były reprezentatywne dla połowu zgodnie z opisem w pkt 4.4 załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1883/2006.
2. Zapewnić urzędnikom odpowiedzialnym za kontrolę planów HACCP podmiotów gospodarczych odpowiednie szkolenia umożliwiające im fachową realizację tego zadania, zgodnie z wymogiem określonym w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, tak aby zagwarantować, że uwzględniają oni odpowiednie zagrożenia związane z rybami z Morza Bałtyckiego, którym należy zapobiegać i które należy eliminować lub zmniejszać do dopuszczalnych poziomów w oparciu o kroki określone w art. 5 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 852/2004.
3. Zagwarantować, aby system kontroli urzędowych i innych odpowiednich działań obejmujących nadzór nad bezpieczeństwem żywności i pasz oraz informowanie opinii publicznej o zagrożeniach związanych z bezpieczeństwem żywności w dostateczny sposób umożliwiał wykonywanie prawa żywnościowego, zgodnie z art. 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 oraz, w szczególności, tak aby można było zagwarantować, że wprowadzane do obrotu ryby i produkty rybołówstwa pochodzące z Morza Bałtyckiego nie zawierają dioksyn, dioksynopodobnych PCB i niedioksynopodobnych PCB w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy określone w rozporządzeniu (WE) nr 1881/2006 i dyrektywie 2002/32/WE.
Odpowiedź właściwego organu na zalecenia można znaleźć na stronie internetowej:
http://ec.europa.eu/food/fvo/rep_details_en.cfm?rep_inspection_ref=2012-6504
ZAŁĄCZNIK 1-ODNIESIENIA PRAWNE
Odniesienie prawne Dziennik Urzędowy UE
Tytuł
Audyty prowadzone przez służby Komisji Rozporządzenie
882/2004 Dz.U. L 165 z
30.4.2004, s. 1, poprawione i ponownie
opublikowane w
Dz.U. L 191 z
28.5.2004, s. 1
Rozporządzenie (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt
Prawo żywnościowe Rozporządzenie 178/2002
Dz.U. L 31 z 1.2.2002, s. 1–24
Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r.
ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds.
Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności Rozporządzenie
852/2004 Dz.U. L 139 z
30.4.2004, s. 1, poprawione i ponownie
opublikowane w
Dz.U. L 226 z
25.6.2004, s. 3
Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie higieny środków spożywczych
Rozporządzenie 853/2004
Dz.U. L 139 z
30.4.2004, s. 55, poprawione i ponownie
opublikowane w
Dz.U. L 226 z
25.6.2004, s. 22
Rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.
ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego
Monitorowanie dioksyn w środkach spożywczych i paszach Rozporządzenie
854/2004
Dz.U. L 139 z
30.4.2004, s. 206,
poprawione i ponownie
opublikowane w
Dz.U. L 226 z
25.6.2004, s. 83
Rozporządzenie (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r.
ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi
Odniesienie prawne Dziennik Urzędowy UE
Tytuł
Rozporządzenie
1881/2006 Dz.U. L 364 z
20.12.2006, s. 5–24 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych
Rozporządzenie 1883/2006
Dz.U. L 364 z 20.12.2006, s. 32–43
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1883/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustanawiające metody pobierania próbek i metody analizy do celów urzędowej kontroli dioksyn i dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (PCB) w środkach spożywczych
Dyrektywa 2002/32/WE
Dz.U. L 140 z 30.5.2002, s. 10–22
Dyrektywa 2002/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie niepożądanych substancji w paszach zwierzęcych – oświadczenie Rady
Kontrole w zakresie identyfikowalności ryb oraz informacje dla konsumentów Rozporządzenie
1224/2009 Dz.U. L 343 z
22.12.2009, s. 1–50 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1224/2009 z dnia 20 listopada 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli w celu zapewnienia przestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 847/96, (WE) nr 2371/2002, (WE) nr 811/2004, (WE) nr 768/2005, (WE) nr 2115/2005, (WE) nr 2166/2005, (WE) nr 388/2006, (WE) nr 509/2007, (WE) nr 676/2007, (WE) nr 1098/2007, (WE) nr 1300/2008, (WE) nr 1342/2008 i uchylające rozporządzenia (EWG) nr 2847/93, (WE) nr 1627/94 oraz (WE) nr 1966/2006
Rozporządzenie
404/2011 Dz.U. L 112 z
30.4.2011, s. 1–153 Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 404/2011 z dnia 8 kwietnia 2011 r. ustanawiające szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 1224/2009 ustanawiającego wspólnotowy system kontroli w celu zapewnienia przestrzegania przepisów wspólnej polityki rybołówstwa
Rozporządzenie 2065/2001
Dz.U. L 278 z 23.10.2001, s. 6
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2065/2001 z dnia 22 października 2001 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 104/2000 w zakresie informowania konsumentów o produktach rybołówstwa i akwakultury
Odniesienie prawne Dziennik Urzędowy UE
Tytuł
Rozporządzenie
104/2000 Dz.U. L 17 z
21.1.2000, s. 22–52 Rozporządzenie Rady (WE) nr 104/2000 z dnia 17 grudnia 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków produktów rybołówstwa i akwakultury
