Janusz Lemański
Etyka Starego Testamentu - aktualna
dzisiaj?
Verbum Vitae 3, 280-283
E T Y K A S T A R E G O T E S T A M E N T U -
A K T U A L N A DZISIAJ?!
K s. Janusz L em ański
C.S. Rodd,
Glimpses o f a Strange Land. Studies in
Old Testament Ethics,
T&T C lark, Edinburg 2001.N ow a książka C ynia R odda pośw ięcona je s t zagad nieniom etyki Starego Testam entu. Temat to nie nowy, któ ry doczekał się w ielu opracow ań m onograficznych, ale we w szystkich z nich pojaw ia się jeden i ten sam problem : m etoda podejścia do tego zagadnienia. A utor om awia we wstępie różne podejścia m etodologiczne w opublikowanych w ostatnich latach Etykach Starego Testam entu i proponuje nowe spojrzenie na ten problem . Zasadnicza trudność w ią
że się z faktem , iż w spółczesne rozum ienie oraz zakres term inu „etyka” nie do końca pokryw a się z m entalnością Starego Testam entu. To, co m oglibyśm y dzisiaj rozw ażać jako zagadnienia etyczne, m a w B iblii hebrajskiej w ielo
w iekow ą historię rozw oju i różny, ju ż w sam ym tekście biblijnym , k o n tek st środow iskow y. P onadto nie istn iał w Izraelu odrębny kodeks etyczny, który m ożna by rozwa żać w oderwaniu od Prawa. Rodd proponuje zatem „spojrze nie” na zagadnienia m ieszczące się dzisiaj w zakresie etyki w sposób wieloaspektow y tak, aby czytelnik m ógł po lektu rze jego książki dostrzec zasadnicze różnice pom iędzy kon cepcją starotestamentalną i nowożytną w rozumieniu tak samej etyki, ja k i tego, co znajduje się w polu jej zainteresowania. Widać wyraźnie, że autor usiłuje ukazać rozważane przez sie bie tem aty nie tylko jako przykład historycznego rozw oju myśli etycznej Starego Testamentu, ale także jej ciągłą przy datność w w ielu kwestiach.
K siążka licząca 402 strony składa się z 20 rozdziałów , z których każdy stanow i zam knięty w sobie esej. W m iarę lektury, ta pozornie niezw iązana ze sobą m ozaika tem a tów zaczyna jed n ak układać się w logiczna całość. R odd w yraźnie stara się podzielić sw oje rozw ażania na dw ie części, co zaznacza w rozdziale X III zatytułow anym
In
terlude.
To tu podsum ow uje i w yjaśnia cel sw oich dotychczasow ych przem yśleń, zapow iadając, w ja k i sposób ich wyniki odnosić się b ęd ą do kolejnych tem atów podjętych w dalszej części książki. U w ieńczeniem całości są dw a ostatnie rozdziały. W X IX , w oparciu o uzyskane przez siebie w yniki poszukiw ań, stara się odpow iedzieć na py tanie, ja k Stary Testam ent rozum ie to, co dzisiaj nazyw a m y etyką, zaś w X X podejm uje tem at aktualności Starego Testam entu dla w spółczesnej etyki.
N a początku sw oich rozw ażań autor stara się uw ypu klić podstaw y, ja k ie istn ieją w Starym Testam encie dla za chow ań określanych dzisiaj jak o etyczne. Po w yjaśnieniu trudności m etodologicznych, o których ju ż w spom inali śm y (I.
Why only glimpses?
s. 1-4), R odd dostrzega naj pierw ścisły zw iązek tych zachow ań z koncepcją czystości(Π.
Ethics and purity
s. 5-18) oraz poczuciem honoru i w stydu (III.Ethics and honour
s. 19-27). N a przykładzie podejścia do problem u cudzołóstw a ukazuje nierozerw al ność zagadnień m oralnych z koncepcją praw a (IV.Adulte
ry
s.28-43), by w reszcie podkreślić znaczenie zw yczajów(<customary ethic)
jako jednej z norm etycznych (V.Such
a thing is not done in Israel
s. 44-51). Z tego ostatniego zagadnienia autor przechodzi do rozw ażań nad delikatnym problem em „praw a naturalnego” . W opinii R odda jego koncepcja istnieje w m yśli Starego Testam entu w takich tekstach, jak : Hi 31,13-15; R dz 9,3-6 czy A m 1-2. W tym najbardziej chyba kontrow ersyjnym rozw ażaniu, biorąc pod uw agę w spółczesną dyskusję nad koncepcją i defini cją praw a naturalnego, autor precyzuje jednak sw oje ro zum ienie tego określenia, co w znacznym stopniu uzasadnia jeg o w nioski (VI.Abraham ’s question
s. 52-64). Ze zdziw ieniem dla w spółczesnego czytelnika odkryw a następ nie, iż kw estia naśladow ania B oga nie stanow i w Starym Testam encie m otyw acji dla zachow ań etycznych
(The imi
tation o f God
s. 65-76). N a przykładzie rozw ażań nad Dekalogiem ukazuje drogi, jakim i praw a dotyczące często elitarnych i w ąskich grup społecznych, m ogły uzyskać sta tus praw a ogólnospołecznego (VII.
The Ten Command
ments
s. 77-93). R ozw ażania nad problem em pożądaniai intencji w zachow aniach służą autorow i do podjęcia te m atu zastosow ania norm praw nych w praktycznej ocenie postaw ludzkich. W nioski autora są jednoznaczne: kolek cje praw (tzw. K odeksy) nie m iały zastosow ania praktycz nego (IX.
Coveting, homicide and intention
s. 94-108). C zęść pierw szą swojej „etyki” R odd kończy om ów ieniem m otyw acji (X .Motivations
s. 109-125) i sankcji(X I.Sanc
tions
s. 126-141) jakim i kieruje się egzekw ow anie pożądanych zachowań w Starym Testamencie, zw łaszcza zasady
ius talionis
oraz rozw ażaniem nad problem em zakazu lichw y w Izraelu i innych krajach Starożytnego B liskiego W schodu (X II.
Lending at interest
s. 142-157).D ruga część książki uw ypukla różnice w m entalności ludzi Starego Testam entu w podejściu do szeroko dzisiaj
dyskutow anych zagadnień etycznych takich jak : ubóstw o (XIV.
The P oors.
161-184), w ojna (XV.Wars.
185-206), sposób traktow ania zw ierząt (XV I.Animals s.
207-233), natura (X V II.Nature s.
234-249) i stosunek w obec kobiet (X V III.Women s.
250-270). W dw óch ostatnich i zarazem podsum ow ujących rozdziałach R odd usiłuje znaleźć od pow iedź na pytanie: czy i ja k w spółczesny człow iek m oże korzystać jeszcze z tego, co chcielibyśm y dzisiaj określić jako etykę Starego Testam entu.Omówiona tu książka je st doskonałym wprow adzeniem w zagadnienia etyki i m oralności Starego Testam entu. Od krywa przed czytelnikiem je j podstaw y, m otyw acje i spo sób egzekwowania. Uwydatnia różnice w podejściu do w ielu zagadnień w ynikające z m entalności i kontekstu środow i- skow o-historycznego, w jak im ta etyka funkcjonow ała, a zarazem stara się ukazać je j przydatność dla w spółcze snego odbiorcy po uw zględnieniu tych uw arunkow ań. Funkcjonalność tej pozycji podnosi bogata bib lio g rafìa i szczegółowe indeksy: rzeczow y oraz cytatów biblijnych. A utor św iadom ie, niem al eseistycznie przeciera jed y n ie szlak dla sw oich czytelników , pozostaw iając niedosyt, któ ry zachęca do dalszego, pogłębionego studium poszcze gólnych zagadnień, co tłum aczy też sam ty tu ł tej pozycji. K siążka je st zarazem kopalnią tem atów do w ielu cieka w ych opracow ań szczegółow ych ja k prace m agisterskie czy doktorskie. N iew ątpliw ie w arto j ą polecić zarów no biblistom , m oralistom , etykom , ja k i tym w szystkim , któ rych interesują etyczne aspekty zaw arte w B iblii hebraj skiej. Rozw ażane tu zagadnienia porządkują i pozw alają w reszcie zrozum ieć w ielkie
