Organizacja i funkcjonowanie systemu oświaty. Źródła prawa oświatowego. Źródła prawa oświatowego. Zmiana w systemie oświaty

JAK FUNKCJONUJE POLSKA SZKOŁA? ASPEKTY PRAWNE I ORGANIZACYJNE FUNKCJONOWANIA ASYSTENTA MIĘDZYKULTUROWEGO W SZKOLE

Organizacja i funkcjonowanie systemu oświaty.

Źródła prawa oświatowego.

Opracowano na podstawie prezentacji Beaty Pazdej.

Organizacja i funkcjonowanie systemu oświaty.

Źródła prawa oświatowego.

Zmiana w systemie oświaty

Od 1 września 2017 r. zaszła zmiana struktury szkół w Polsce. Przywró- cony został dawny model ośmioletniej szkoły podstawowej, który obo- wiązywał do roku szkolnego 1998/1999 włącznie.

Na mocy nowej ustawy zlikwidowano gimnazja, wydłużono okres nauki w szkołach podstawowych do 8 lat, w liceach do 4 lat, a w technikach i szkołach branżowych do 5 lat.

System funkcjonujący do 1 września 2017 r.

System funkcjonujący od 1 września 2017 r.

Reforma wprowadziła szereg zmian, którym uległy m.in.: podstawa pro- gramowa, liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, programy nauczania. Szkoły dokonały także koniecznych zmian organizacyjnych oraz lokalowych.

Wyjaśnienie niektórych pojęć

Podstawa programowa - w Polsce dzieci uczą się według jednej pod- stawy programowej, która określa niezbędne minimum treści naucza- nia i umiejętności na danym etapie edukacyjnym. Na jej podstawie two- rzone są różne programy nauczania, które wybierane są do realizacji przez zespół nauczycieli w danej szkole.

System egzaminacyjny - obecnie w szkole podstawowej egzamin od- bywa się po 8 klasie. Jest obowiązkowy i dotyczy czterech przedmiotów:

polskiego, matematyki, języka obcego oraz przedmiotu wybranego przez dziecko.

Sieć szkół - plan sieci publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez daną gminę oraz granice obwodów publicznych szkół podstawo- wych ustala rada gminy. Dziecko zamieszkujące obwód danej szkoły jest z urzędu do niej przyjmowane, co oznacza, że dyrektor nie może

Organizacja publicznej szkoły podstawowej

Na podstawie danych ze Szkoły Podstawowej nr 42 we Wrocławiu.

Oferta podstawowa:

• pierwszy etap edukacyjny – klasy I-III

• drugi etap edukacyjny – klasy IV-VIII

• świetlica szkolna

• edukacja włączająca

• nauczany język obcy: język angielski i język niemiecki

• nauczanie indywidualne (według potrzeb)

• pomoc psychologiczno-pedagogiczna (także dla rodziców i opiekunów prawnych)

• kółka zainteresowań

Oferta dodatkowa/ oferta opłacana przez rodziców:

• sztuki walki: dżudżitsu i karate

• język angielski

• koło naukowe

• robotechnologie

• nauka gry na gitarze

• gimnastyka artystyczna

• zajęcia teatralne

• taniec nowoczesny

Źródła prawa oświatowego

Porządek hierarchiczny aktów prawnych:

1. konstytucja

2. akty prawa międzynarodowego - ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. ustawa (w tym kodeks i ustawa szczególna) 4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego (np. wydawane przez urzędy gmin) 6. inne (orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, akty wewnętrzne)

Akty wykonawcze

• rozporządzenia

• akty prawa wewnątrzszkolnego:

• statuty szkół (określa m.in. jak zorganizowana jest szkoła, w tym – jakie są organy szkoły, jak się między sobą komunikują, jakie są ze- społy zadaniowe, etc. Częścią statutu jest wewnątrzszkolny system oceniania WSO)

• uchwały rady szkoły (organu, w skład którego wchodzą przedsta- wiciele samorządu uczniowskiego, rady rodziców oraz rady pedago- gicznej)

• rady pedagogicznej (ciała, w skład którego wchodzą nauczyciele danej szkoły, jeśli jest ich ponad trzech. Na czele rady stoi dyrektor szkoły)

• zarządzenia dyrektora szkoły

• regulaminy (np. organizacji pracy szkoły, wynagradzania, pracy rady pedagogicznej, działalności samorządu uczniowskiego, działal- ności rady rodziców itp.)

• procedury (np. wycieczek szkolnych, postępowania na wypadek sytuacji kryzysowych, zwolnień z WF, organizowania pomocy psy- chologiczno – pedagogicznej, przebywania rodziców na terenie szkoły, sporządzania opinii o uczniach, postępowania w przypadku agresywnego zachowania ucznia na lekcji i stwarzającego zagroże- nie dla zdrowia własnego oraz innych)

• instrukcje

• wzory dokumentów (np. wniosek o sporządzenie opinii o uczniu, zgłoszenie ucznia do świetlicy)

• wykazy, plany, itp. (plan lekcji, uroczystości szkolnych, harmono- gram spotkań z rodzicami, zestaw programów nauczania, wykaz podręczników)

Przykłady aktów prawnych

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.1997 nr 78 poz. 483)

Art. 70 ust. 1 Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna

Akty prawa międzynarodowego

Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.

(Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526)

Prawo dzieci migrantów

Art. 2 ust. 1. Państwa-Strony w granicach swojej jurysdykcji będą re- spektowały i gwarantowały prawa zawarte w niniejszej konwencji wo- bec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzusu urodzenia lub jakiegokol- wiek innego – tego dziecka albo jego rodziców, bądź opiekuna prawne- go.

Prawo dziecka do nauki – prawa w oświacie

Art. 28 ust. 1. Państwa–Strony uznają prawo dziecka do nauki i w celu stopniowego realizowania tego prawa na zasadzie równych szans (…) Art. 29 ust. 1. Państwa–Strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na:

a. rozwijanie w jak najpełniejszym zakresie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka;

c. rozwijanie szacunku dla rodziców dziecka, jego tożsamości kul- turowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju,

w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i innych kultur;

• Przykłady pozostałych praw dziecka określonych w Konwencji:

dobro dziecka jako cel najwyższy – art. 21-23, 25

• prawo do życia i tożsamości – art. 6-8

• prawo do wychowania w rodzinie – art. 5, 9 ,11, 18, 20

• prawo do wyrażania własnych poglądów – art. 12, 14, 15

• prawo do prywatności – art. 16

• prawo do informacji – art. 13, 17

• prawo do godziwych warunków socjalnych – art. 24, 26, 27

• prawo do odpoczynku – art. 31

• ochrona przed przemocą – art. 19, art. 32-36, art. 39

• prawo do znajomości swoich praw i powoływania się na inne – art. 41, 42

Ustawy

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964r. (Dz.U z 2015 r., poz. 2082) - kompleksowo reguluje stosunki rodzinne w Polsce.

• ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz.

U. z 2019 r. poz. 1481 z późn. zm.)

• Do reformy przeprowadzonej w 2017 r. ustawa ta regulowała sposób organizacji polskiego systemu oświaty. Obecnie zawiera przepisy zwią- zane m.in. z zasadami oceniania i klasyfikowania uczniów w szkołach publicznych.

• ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn. zm.)

• Od reformy oświaty z 2017 r. reguluje większość kwestii związanych z organizacją oświaty w Polsce. Przejęła duży zakres zapisów regulowa- nych wcześniej przez ustawę o systemie oświaty.

• ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tj.: Dz. U. z 2018 r.

poz. 967 z późn. zm.) - reguluje prawa i obowiązki nauczyciela.

• ustawa o zmianie ustawy — Prawo oświatowe, usta- wy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw z dnia 22 listopada 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245 z późn. zm.)

Ustawa Prawo oświatowe — zakres

Ustawa zawiera generalne zasady i pojęcia, związane z regulacją syste- mu oświaty w Polsce, m.in. takie jak:

1. kształcenie osób przybywających z zagranicy (rozdział 7), w tym:

• osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi na- uki, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach ponadpodstawo- wych na warunkach dotyczących obywateli polskich, do ukończe- nia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej - art. 165 ust 2;

• możliwość wskazania innej szkoły przez organ prowadzący lub kurato- ra oświaty — art. 166;

2. obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne dla dzieci w wie- ku 6 lat — art. 31 ust. 4

3. obowiązek szkolny — art. 35 ust. 2

Obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat.

Dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obo- wiązku szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół, a gmina kontroluje spełnianie obowiązku nauki przez młodzież zamiesz- kałą na terenie danej gminy. Obowiązek szkolny spełnia się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej publicznej albo niepublicznej (na podstawie art. 41 ust. 1).

4. obowiązki rodziców — art. 40

Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do:

a) dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły;

b) do zapewnienia jego regularnego uczęszczania na zajęcia szkolne;

c) zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowanie się do zajęć;

d) informowania — w terminie do dnia 30 września każdego roku

— dyrektora szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko miesz- ka, o realizacji obowiązku szkolnego spełnianego w sposób okre- ślony w art. 36 ust. 10 lub 11 (np. obowiązek może być spełnia- ny również przez uczęszczanie do przeszkoli i szkół za granicą);

5. zasada 50% obecności na zajęciach obowiązkowych w trakcie jed- nego miesiąca - art.42 ust.2;

6. rok szkolny (od 1 września do 31 sierpnia) – art. 94;

7. obwód szkolny (dotyczy publicznych szkół podstawowych); miejsce zamieszkania ucznia, przyjęcie do szkoły z urzędu;

8. etapy edukacyjne w szkole podstawowej: I etap (kl. I-III), II etap (kl.

IV-VIII)

9. organy szkoły — kompetencje:

a) dyrektor szkoły (art. 68) m.in: kieruje działalnością szkoły lub placów- ki oraz reprezentuje ją na zewnątrz; sprawuje nadzór pedagogiczny;

sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego, poprzez aktywne działania prozdrowotne;

stwarza warunki do działania w szkole lub placówce: wolontariuszy, stowarzyszeń i innych organizacji, w szczególności organizacji harcer- skich, których celem statutowym jest działalność wychowawcza lub rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wycho- wawczej, opiekuńczej i innowacyjnej — szkoły lub placówki;

b) rada pedagogiczna (art. 69) — w szkole lub placówce zatrudniającej co najmniej 3 nauczycieli działa rada pedagogiczna, która jest kole- gialnym organem szkoły lub placówki w zakresie realizacji jej statuto- wych zadań dotyczących kształcenia, wychowania i opieki;

c) rada szkoły /jeżeli zostanie utworzona/ (art. 80) — w jej skład wcho- dzą:

i) nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli;

ii) rodzice wybrani przez ogół rodziców;

iii) uczniowie wybrani przez ogół uczniów.

d) rada rodziców (art. 83) — reprezentuje ogół rodziców uczniów.

Może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placów- ki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawu- jącego nadzór pedagogiczny, z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki.

e) samorząd uczniowski (art. 85)

10. statut szkoły — art. 72

Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki.

Rozporządzenia

Wybrane rozporządzenia w sprawie:

1. szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. z 2019 r. poz. 502);

2. bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach z dnia 31 grudnia 2002 r. (Dz.U. 2003 nr 6 poz. 69 z późn.zm.);

3. oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2019 poz. 373);

4. wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. 2017 poz. 1611 z późn.zm.);

5. zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 2017 poz. 1591 z późn.zm.);

6. warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szko- ły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. 2018 poz. 1055 z późn.zm.);

7. realizowania rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicz- nych szkół (Dz.U. 2019 poz. 639);

8. szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Formalne zasady opracowywania statutu i innych aktów prawa wewnątrzszkolnego

Przygotowując oficjalne pisma, statuty czy akty prawa wewnątrzszkol- nego należy pamiętać o posługiwaniu się ogólnymi zasadami, które re- guluje rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie: „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2016 poz. 283).

Do statutów szkół, a także do uchwał rady pedagogicznej i zarządzeń dyrektora szkoły, stosuje się wprost dział VI: „Projekty aktów normatyw- nych o charakterze wewnętrznym (uchwał i zarządzeń)”.

§ 137. W uchwale i zarządzeniu nie powtarza się przepisów ustaw oraz przepisów innych aktów normatywnych.

Statut nie tylko nie może zawierać postano- wień sprzecznych z ustawami lub ratyfiko- wanymi umowami międzynarodowymi oraz rozporządzeniami, ale także nie powinien powtarzać ich przepisów.

Jednostki redakcyjne aktu prawnego i ich systematyzacja

artykuł art. 1 (nie dotyczy rozporządzenia/ statutu) paragraf §

ustęp ust. 1

punkt pkt 1

litera lit. a

tiret -

podwójne tiret tiret --

Gdzie szukać dokumentów?

Internetowy System Aktów Prawnych (ISAP) - system informacji prawnej redagowany przez zespół specjalistów w Ośrodku Informatyki Kancelarii Sejmu

www. isap.sejm.gov.pl

Prawa dziecka migrującego a prawa ucznia

W systemie prawa regionalnego i międzynarodowego prawo do nauki jest prawem powszechnym. Prawo do nauki dotyczy wszystkich osób przebywających w Polsce, niezależnie od ich obywatelstwa czy podsta- wy prawnej ich pobytu.

Przykładowo:

1. art. 2 Protokołu dodatkowego nr 1 do europejskiej konwencji o ochro- nie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., sporządzonego w Paryżu 20 marca 1952 r. (Dz.u. z 1995 r. Nr 36, poz. 175) - nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki;

2. art. 28 Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku w dniu 20 listopada 1989 r. (Dz.u. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) — Państwa – strony Konwencji uznają prawo dziecka do nauki, a w celu realizowania tego prawa na zasadzie równych szans, zobowiązują się uczynić nauczanie podstawo- we obowiązkowym i bezpłatnym dla wszystkich.

Na gruncie prawa krajowego, gwarancję powszechnego dostępu do edukacji stanowi art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z tym przepisem, każdy ma prawo do nauki, nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa, a w szkołach publicznych jest ona bezpłatna.

Zapisy, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczą dzieci migrujących, znajdziemy we wcześniej omawianych dokumentach, regulujących spo- sób funkcjonowania systemu edukacji w Polsce:

Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r.

(Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn.zm) – (dalej – UPO)

Zgodnie z zapisami ustawy osoby niebędące obywatelami polskimi ko- rzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, publicz- nych szkołach artystycznych oraz w innych publicznych placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli polskich.

Ustawa określa także podstawowe prawa uczniów — art. 85 ust. 5

1. prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, ce- lem i stawianymi wymaganiami;

2. prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowa- niu;

3. prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie wła- ściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań;

4. prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej;

5. prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami or- ganizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem;

6. prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.

Szczegóły dotyczące kształcenia osób przybywających z zagranicy omawia Rozdział 7, art. 165 – 167.

Osobom przybywającym z zagranic przysługuje:

1. organizacja dodatkowej nauki języka polskiego — art. 165 ust. 7;

2. możliwość korzystania z zajęć wyrównawczych — art. 165 ust. 10;

3. prawo do korzystania ze wsparcia osoby zatrudnionej w charakterze pomocy nauczyciela — art. 165 ust. 8;

4. możliwość organizacji oddziału przygotowawczego (dla uczniów wyma- gających dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb i możliwości edukacyjnych, a także dostosowania formy organizacyjnej wspomagają- cej efektywność ich kształcenia).

Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r.

(tekst jednolity: Dz. U. z 2019 r. poz. 1481 z późn. zm.)

Ustawa określa m.in. cele oceniania wewnątrzszkolnego (art. 44b ust.

5a), które nastawione są na wspieranie ucznia poprzez:

1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;

2. udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;

3. udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju;

4. motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;

5. dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudno- ściach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia;

6. umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych

1. § 2 pkt 4) Wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycz- nych ucznia nieposiadającego orzeczenia lub opinii jednostki pomocy psychologiczno-pedagogicznej, na podstawie rozpoznania indywidual- nych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możli- wości psychofizycznych ucznia, dokonanego przez nauczycieli i specja- listów;

2. § 12. Ocenianie bieżące z zajęć edukacyjnych ma na celu

monitorowanie pracy ucznia oraz przekazywanie uczniowi informa- cji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się poprzez: wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć.

Karta Nauczyciela (t.j.: Dz. U. z 2018 r. poz. 967 z późn. zm.)

Karta Nauczyciela wymienia m.in. obowiązki nauczyciela (art. 6), do któ- rych należą m.in.:

1. rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym mu stanowi- skiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowaw- czą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeń- stwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;

2. wspieranie każdego ucznia w jego rozwoju;

3. kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w po- szanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolno- ści sumienia i szacunku dla każdego człowieka;

4. dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatel- skich, zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Zasady i warunki podejmowania nauki

Ogólne zapisy dotyczące zasad i warunków podejmowania nauki przez uczniów migrujących znaleźć można w art. 165 i 166 ustawy: Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r. (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn.

zm.) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz.U. z 2017 r. poz. 1655 z późn.zm.).

Regulacji podlegają takie elementy jak:

1. rekrutacja (w trakcie postępowania rekrutacyjnego w trakcie roku szkolnego);

2. dokumenty (brak dokumentów, predyspozycje kierunkowe/zdrowotne, sprawdzian umiejętności/sprawności);

3. kwalifikowanie do odpowiedniej klasy/rok kształcenia (wiek ucznia, opi- nia ucznia/rodzica, suma lat edukacji);

4. rozmowa kwalifikacyjna (skład komisji, język, wsparcie osoby władającej językiem, jakim uczeń się posługuje);

5. uzasadnienie nieprzyjęcia do szkoły (tryb odwołania się od decyzji dy- rektora).

Organizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Dzieciom migrującym przysługuje wsparcie w postaci zorganizowanej przez szkołę pomocy psychologiczno — pedagogicznej.

Kwestię tą reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psy- chologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i pla- cówkach (Dz.U. 2017 poz. 1591 z późn. zm.):

§ 2 ust. 2 pkt 12 — Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno- -pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika w szczególności z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Nauka języka polskiego

Kwestię nauki języka polskiego dla dzieci migrujących regulują następu- jące dokumenty:

1. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla cudzo- ziemców (Dz.U. Nr 61, poz. 306) — program kursu nauki języka polskie- go dla cudzoziemców (dostosowany do wieku, pochodzenia, potrzeb i możliwości uczestników kursów z uwzględnieniem poszczególnych po- ziomów biegłości językowej (A1, A2, B1 lub B2);

2. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie rodza- jów kursów języka polskiego i adaptacyjnych dla repatrianta i kandydata na repatrianta oraz sposobu ich organizacji (Dz.U. 2018 poz. 1100);

3. ORPEG – kształcenie dzieci polskich za granicą – zaświadczenie o prze- biegu kształcenia, realizacja programów uzupełniających, kształcenie w zakresie języka polskiego, historii i geografii Polski.

Współpraca z rodzicami

Ważnym czynnikiem, który wpływa na zapewnienie dziecku możliwości korzystania z prawa do nauki, jest odpowiedni kontakt szkoły z rodzica- mi i zapewnienie im dostępu do wiedzy o specyfice polskiego systemu oświaty oraz do rzetelnej informacji o oczekiwaniach, uprawnieniach i ich obowiązkach jako opiekunów prawnych.

Podstawa prawna

Obowiązki rodziców względem dziecka reguluje ustawa: Kodeks ro- dzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r., ze zmianami w roku 2015, (Dz.U. z 2015 r., poz. 2082, z późn. zm.) w rozdziale drugim: „Władza rodzi- cielska”.

Definicja

Władza rodzicielska* — zespół obowiązków i praw rodziców wzglę- dem dziecka (do lat 18), których celem jest sprawowanie nad nim pieczy i chronienie jego interesów. Zgodnie z art. 92 oraz 93 § 1 KRO dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do pełnoletności i przysługuje ona obojgu rodzicom.

*(Za: Kowalska ‍‑Ehrlich B., (1999), Władza rodzicielska, [w:] Lalak D., Pilch T.

(red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa:

Żak, s. 333–334)

Zakres władzy rodzicielskiej - art. 95 § 1

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo ro- dziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i PRAW.

Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Do uprawnień rodziców należy m.in.

reprezentacja, czyli przedstawicielstwo ustawowe (art. 98), co oznacza, że każde z rodziców może samodzielnie występować w imieniu dziecka przed wszystkimi organami, instytucjami państwowymi, społecznymi.

Do grupy zadań wymagających obecności opiekuna prawnego dziecka należą:

1. realizacja przez dziecko obowiązku szkolnego i obowiązku nauki;

2. ocenianie, klasyfikowanie i promowanie ucznia;

3. udzielanie uczniowi pomocy psychologiczno -pedagogicznej.

Rola i status asystenta międzykulturowego

Uczniowie cudzoziemscy we Wrocławiu

Zgodnie z danymi Departamentu Edukacji Urzędu Miejskiego we wro- cławskich szkołach publicznych we wrześniu 2019 r. uczyło się ok. 2785 dzieci cudzoziemskich, z ok. 44 różnych krajów pochodzenia. Najwięcej z nich posługuje się językiem ukraińskim (ok ¾). W dalszej kolejności występują języki rosyjski i białoruski. Pozostałymi językami (tj. angiel- skim, włoskim, portugalskim, hindi, francuskim, węgierskim, słowackim, mongolskim, hiszpańskim, bengalskim, arabskim) posługuje się ok 1/8 dzieci.

Wyzwania dzieci migrujących w nowej szkole

Wyzwania, przed którymi stają dzieci migrujące można podzielić na trzy obszary:

1. Luka osiągnięć szkolnych – konieczność ustalenia zakresu i poziomu dotychczasowego kształcenia w tym:

- jakie przedmioty zostały ukończone;

- jakie przedmioty trzeba uzupełnić;

- różnice programowe;

- różne skale ocen, niedostosowane do zasady oceniania wewnątrz- szkolnego;

- niepełna dokumentacja (braki, różne rodzaje, status oraz zakres in- formacji).

2. Luka językowa – brak znajomości języka polskiego /obcego utrudniają- ca komunikację z uczniem i jego rodzicami); potrzeba tłumaczenia do- kumentów na język urzędowy; konieczność stworzenia możliwości do utrzymania znajomości języka ojczystego dziecka.

3. Luka kulturowa – różne kody kulturowe jako wyzwanie w kontaktach z grupą i środowiskiem szkolnym.

Wyzwania określone na przykładzie Wrocławia

Do głównych wyzwań zdefiniowanych wśród uczniów migrujących, któ- rzy uczą się we wrocławskich szkołach należą: *

1. Bariera językowa

2. Trudności w integracji i adaptacji 3. Odmienność kulturowa, religijna

4. Nieznajomość polskiego systemu edukacji

5. Poczucie osamotnienia w nowym kraju z powodu braku przyjaciół, od- czuwania zagrożenia i niepewności co do swojej przyszłości

6. Wyzwania w kontakcie z rodzicami 7. Klasyfikacja uczniów obcojęzycznych

8. Brak/niedostateczne finansowanie dla szkół

9. Wzrastające wśród polskich uczniów, jak również rodziców, nastroje izo- lacyjne i postawy skrajne

*) Źródło: fragment prezentacji pt: „Edukacja dzieci z doświadczeniem migracyjnym – dzia‑

łania lokalnych instytucji wspierających szkołę”. Manuela Pliżga‑Jonarska Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego, prezentowanej podczas konferencji „Dziecko obcojęzyczne w szkole – dobre praktyki – problemy – perspektywy” organizowanej przez Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Na‑

uczycieli (DODN) we Wrocławiu w dniu 9.10.2019 r.

Możliwy zakres obowiązków asystenta międzykulturowego (dalej: am).

Podsumowanie dyskusji

• AM jest zatrudniony w szkołach, do których uczęszczają dzieci z do- świadczeniem migracji;

• AM zna dobrze język i kulturę polską oraz język i kulturę kraju pocho- dzenia dzieci z doświadczeniem migracji;

• pełni rolę tłumacza, a także mediatora międzykulturowego pomiędzy uczniami z doświadczeniem migracji a nauczycielami oraz uczniami pol- skimi, a także rodzicami dzieci z doświadczeniem migracji a pedagoga- mi;

• zatrudniony w szkole AM dla chętnych prowadzi lekcje języka kraju po- chodzenia z elementami kultury ojczystej dziecka z doświadczeniem mi- gracji;

• uczestniczy w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych w charakterze pomocy nauczyciela;

• współpracuje z organami szkoły (dyrektor, rada pedagogiczna, samo- rząd uczniowski, rada rodziców).

Po co?

Jakie są główne cele działań podejmowanych przez asystenta międzykulturowego?

przykłady:

• ułatwienie integracji uczniów cudzoziemskich ze społecznością szkolną poprzez aktywizację dzieci z doświadczeniem migracji oraz ich rodziców i zachęcanie ich do włączania się we współtworzenie życia szkolnego;

• zwiększenie frekwencji dzieci z doświadczeniem migracji w szkole;

• wsparcie uczniów z doświadczeniem migracji w nauce oraz integracji ze środowiskiem;

• uwrażliwienie uczniów polskich i ich rodziców, a także nauczycieli, na problematykę wielokulturowości/ międzykulturowości;

• wspieranie nauczyciela w prowadzonych przez niego zajęciach dydak- tycznych, wychowawczych i opiekuńczych, w tym również wsparcie w realizacji programu nauczania;

• wsparcie szkoły w respektowaniu praw ucznia/dziecka.

Jak wsparcie świadczone przez asystenta

międzykulturowego plasuje się w systemie oświaty?

Zgodnie z zapisem art. 1. Ustawy: „Prawo oświatowe”. (dalej UPO).

System oświaty zapewnia w szczególności:

• wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny;

• dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomo- cy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydak- tycznej;

• opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwia- nie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończe- nia szkoły każdego typu w skróconym czasie;

• upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy i umiejętności nie- zbędnych do aktywnego uczestnictwa w kulturze i sztuce narodo- wej i światowej;

• opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i ży- ciowej;

• warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez orga- nizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowa- nie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego;

• wspomaganie nauczania języka polskiego i w języku polskim wśród Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą oraz dzieci pracowni- ków migrujących.

Możliwe formy zatrudniana asystenta międzykulturowego w szkolach

przykłady:

• asystent międzykulturowy (art. 109 ust. 4 UPO):

- szkoła może prowadzić również inne niż, wymienione w ust. 1 i 2, za- jęcia edukacyjne;

• pomoc nauczyciela

– osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły. Pomocy tej udziela się nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy;

• nauczyciel

– należy przez to rozumieć także wychowawcę i innego pracownika pedagogicznego szkoły, placówki i placówki doskonalenia nauczycieli;

także osobę niebędąca obywatelem polskim: np.: nauczyciel języka obcego; zgodnie z potrzebami wynikającymi z organizacją nauczania w szkole, za zgodą organu prowadzącego;

• wychowawca

- w świetlicach szkolnych, wychowawca w internatach;

• wolontariusz (art. 109 ust. 5 UPO)

- prowadzenie zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych, zajęć w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz za- jęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Przepis umożliwia zaangażowanie wolontariuszy w prowadzenie tych zajęć.

• członek NGO (organizacji pozarządowej, art. 3 ust. 1. UPO)

- system oświaty wspiera organizacje pozarządowe, w tym organi- zacje harcerskie, a także osoby prawne prowadzące statutową działal- ność w zakresie oświaty i wychowania;

• przedstawiciel placówki dyplomatycznej lub konsularnej (art. 165 ust. 15 UPO)

- dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegającym obo- wiązkowi szkolnemu, placówka dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia, działająca w Polsce albo stowarzyszenie kulturalno- -oświatowe danej narodowości, mogą organizować w szkole, w poro- zumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego, naukę języka i kultury kraju pochodzenia;

• inne (art.15 UPO ust. 2 i 4)

- w uzasadnionych przypadkach w szkole publicznej może być — za zgodą kuratora oświaty, a w przypadku szkoły artystycznej, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego — zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem, posiadająca przygo- towanie uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowa- dzenia danych zajęć

(jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela).

Regulacje prawne dot. Zatrudnienia osób niebędących obywatelami polskimi:

rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 października 1992r. w sprawie zasad i warunków zatrudniania w szkołach i placów- kach publicznych nauczycieli niebędących obywatelami polskimi.

Lokalne organizacje wspierające szkoły i przedszkola - na czyją pomoc może liczyć asystent międzykulturowy (na przykładzie Wrocławia*):

* Źródło: fragment prezentacji pt. „Edukacja dzieci z doświadczeniem migracyjnym – działania lokalnych instytucji wspierających szkołę”.

Manuela Pliżga‑Jonarska Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego, prezentowanej podczas konferencji: „Dziecko obcojęzyczne w szkole – dobre praktyki – problemy – perspektywy”, orga‑

nizowanej przez Dolnośląski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli (DODN) we Wrocławiu, w dniu 9.10.2019 r.

Źródła i materiały dodatkowe:

1. Barbara Skałbania, „Dziecko z rodziny migracyjnej w systemie oświa- ty. Materiał informacyjny dla dyrektorów szkół i rad pedagogicznych”, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2017

2. (Nie)łatwe powroty do domu? Funkcjonowanie dzieci i młodzieży powracają- cych z emigracji, Halina Grzymała-Moszczyńska, Joanna Grzymała-Mosz- czyńska, Joanna Durlik, Paulina Szydłowska, Fundacja Centrum im. prof.

Bronisława Geremka, Warszawa 2015

3. Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej dzieci i młodzieży w kontek- ście wielokulturowości oraz wielojęzyczności, Barzykowski, K., Grzymała- -Moszczyńska, H., Dzida, D., Grzymała-Moszczyńska, J. i Kosno, M., ORE, 2013

4. materiały: http://fundacjareja.eu/w-polskiej-szkole/

edukacja.warszawa.pl/sites/edukacja/files/strona/4316/attachments/inny_w_polskiej_szkole.pdf

z Programu Krajowego Funduszu Azylu,