Programy wspierania lokalnych i regionalnych rynków pracy

(1)

N

Na au uk ko ow we e n nr r 711

2006 Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Anna Piechnik-Kurdziel

Katedra Zarzàdzania Zasobami Pracy

Programy wspierania lokalnych i regionalnych rynków pracy

1. Wst´p

Niedawne w∏àczenie Polski do struktur Unii Europejskiej wp∏yn´∏o istotnie na zmian´ polityki paƒstwa wobec rynku pracy. Zmiana ta polega przede wszystkim na uwzgl´dnieniu za∏o˝eƒ europejskiej strategii zatrudnienia oraz wyraênym przeorientowaniu dzia∏aƒ os∏onowych (tj. dotyczàcych ∏agodzenia skutków bezrobocia) na rzecz promowania produktywnego zatrudnienia.

Warto nadmieniç, ˝e na specjalnym szczycie zwo∏anym przez Rad´ Europy w listopadzie 1997 r. w Luksemburgu przyj´to wiele wytycznych w zakresie promowania zatrudnienia i przeciwdzia∏ania bezrobociu, które sà realizowane przez dawne kraje cz∏onkowskie UE od 1998 r. Wytyczne te koncentrujà si´

wokó∏ czterech g∏ównych celów, stanowiàcych podstaw´ europejskiej strategii zatrudnienia [Duszczyk 1998, s. 76–81]:

1) rozszerzanie mo˝liwoÊci uzyskania pracy (chodzi o przeciwdzia∏anie bezrobociu d∏ugotrwa∏emu oraz zapobieganie bezrobociu ludzi m∏odych i kobiet);

2) pobudzanie przedsi´biorczoÊci (dotyczy wszechstronnych dzia∏aƒ u∏a- twiajàcych uruchamianie i prowadzenie firm, zw∏aszcza ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, dostarczajàcych miejsc pracy na szczeblu lokalnym);

3) wspieranie procesów dostosowawczych w przedsi´biorstwach (aby uela- styczniç organizacj´ i formy pracy, co powinno prowadziç do zwi´kszania pro- duktywnoÊci oraz konkurencyjnoÊci firm. W tym zakresie proponuje si´ wpro- wadzenie takich rozwiàzaƒ, jak np.: skracanie czasu pracy, rozwój zatrudnienia w niepe∏nym wymiarze czasu pracy, ustawiczne dokszta∏canie zawodowe);

4) umacnianie polityki równoÊci szans na rynku pracy (dotyczy niwelowa- nia ró˝nic lub wspierania grup szczególnie nara˝onych na trudnoÊci, w tym zw∏aszcza kobiet, osób niepe∏nosprawnych i mniejszoÊci narodowych).

(2)

Wszystkie te cele uwzgl´dniono równie˝ w obecnej polityce rynku pracy w Polsce.

Potrzeba zwi´kszenia skutecznoÊci dzia∏aƒ paƒstwa w zakresie zatrudnienia wynika ponadto z niezwykle trudnej sytuacji na polskim rynku pracy. Na koniec 2003 r. odnotowano bowiem w Polsce ponad 20-procentowà stop´

bezrobocia i wskaênik zatrudnienia wynoszàcy niespe∏na 44% ludnoÊci w wieku powy˝ej 15 lat (dane GUS wed∏ug BAEL). By∏y to: najwy˝sza stopa bezrobocia i najni˝szy wskaênik zatrudnienia wÊród krajów poszerzonej UE.

Zadania naszego paƒstwa w zakresie promocji zatrudnienia, ∏agodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej okreÊla obecnie Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z dnia 1 maja 2004 r., poz. 1001). W Êwietle tej ustawy nadrz´dnymi celami polityki rynku pracy sà:

1) pe∏ne i produktywne zatrudnienie, 2) rozwój zasobów ludzkich,

3) osiàgni´cie wysokiej jakoÊci pracy,

4) wzmacnianie integracji i solidarnoÊci spo∏ecznej.

Zadania paƒstwa okreÊlone wspomnianà ustawà sà realizowane na podstawie uchwalonego przez Rad´ Ministrów „Krajowego planu dzia∏aƒ na rzecz zatrudnienia”, zawierajàcego zasady realizacji europejskiej strategii zatrudnienia oraz na podstawie inicjatywy samorzàdu gminy, powiatu, województwa i partnerów spo∏ecznych (art. 3. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Jak widaç, ustawodawca wyraênie podkreÊli∏ znaczenie inicjatyw lokalnych i regionalnych w zakresie poprawy sytuacji na rynku pracy.

Celem artyku∏u jest ukazanie istoty, trybu przygotowania i zasad realizacji lokalnych i regionalnych projektów (programów) oraz ich znaczenia dla rynku pracy, np. programów realizowanych w latach 2000–2004 w województwie ma∏opolskim.

2. Podstawy prawne przygotowania i realizacji lokalnych oraz regionalnych programów rynku pracy

Tryb przygotowania oraz zasady realizacji lokalnych i regionalnych projek- tów (programów) rynku pracy okreÊlajà szczegó∏owo artyku∏y: 63, 64, 65 i 66 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W myÊl tych prze- pisów projekty lokalne bàdê programy regionalne stanowià zespó∏ dzia∏aƒ ∏à- czàcych us∏ugi rynku pracy oraz instrumenty rynku pracy, których celem jest wspieranie lokalnych i regionalnych rynków pracy.

Podstawowymi us∏ugami rynku pracy sà obecnie: poÊrednictwo pracy, us∏u- gi EURES¹, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, pomoc w aktyw-

1Us∏ugi EURES oznaczajà us∏ugi rynku pracy realizowane przez publiczne s∏u˝by zatrudnienia oraz zwiàzki zawodowe i organizacje pracodawców, obejmujàce w szczególnoÊci poÊrednictwo pra-

(3)

nym poszukiwaniu pracy oraz organizacja szkoleƒ. Natomiast instrumentami rynku pracy wspierajàcymi te us∏ugi sà (art. 44 cytowanej ustawy):

1) finansowanie kosztów przyjazdu do pracodawcy, który zg∏osi∏ ofert´ pracy lub do miejsca pracy, odbywania sta˝u, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub odbywania zaj´ç w zakresie poradnictwa zawodowego poza miejscem sta∏ego zamieszkania w zwiàzku ze skierowaniem przez powiatowy urzàd pracy;

2) finansowanie kosztów zakwaterowania w miejscu pracy osobie, która podj´∏a zatrudnienie lub innà prac´ zarobkowà, odbywa sta˝, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie poza miejscem sta∏ego zamieszkania, w przypadku skierowania przez powiatowy urzàd pracy;

3) dofinansowanie wyposa˝enia miejsca pracy u pracodawcy, podj´cia dzia-

∏alnoÊci gospodarczej, kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa bez- robotnemu;

4) refundowanie kosztów poniesionych z tytu∏u op∏aconych sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne w zwiàzku z zatrudnieniem bezrobotnego skierowa- nego przez powiatowy urzàd pracy;

5) finansowanie dodatków aktywizacyjnych (np. dodatku do zasi∏ku, gdy bezrobotny podjà∏ zatrudnienie w niepe∏nym wymiarze czasu pracy i otrzymu- je wynagrodzenie ni˝sze od minimalnego wynagrodzenia za prac´).

Projekty lokalne inicjuje i realizuje starosta, samodzielnie lub we wspó∏pracy z innym organami, organizacjami i podmiotami zajmujàcymi si´ problema- tykà rynku pracy, w celu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji bezrobotnych i poszukujàcych pracy. Projekty te mogà stanowiç dzia∏ania samodzielne powiatu lub element programów regionalnych. Sà przygotowywane i realizowane na zasadzie partnerstwa polegajàcego: na stworzeniu odpowiednich warun- ków organizacyjnych, w celu realizacji projektów z udzia∏em partnerów spo∏ecznych, oraz na zapewnieniu wsparcia finansowego.

Podstaw´ przygotowania projektów lokalnych stanowià:

1) regionalny plan dzia∏aƒ na rzecz zatrudnienia,

2) badania i analizy lokalnego rynku pracy, w tym sytuacji osób znajdujà- cych si´ w szczególnej sytuacji na rynku pracy,

3) analizy i informacje oÊrodków pomocy spo∏ecznej i innych organów, organizacji i podmiotów zajmujàcych si´ problematykà rynku pracy.

Omawiane projekty sà realizowane przez powiatowy urzàd pracy lub przez wykonawców wy∏onionych w drodze otwartego konkursu ofert albo w trybie okreÊlonym przepisami o zamówieniach publicznych. Projekty lokalne sà wspó∏finansowane ze Êrodków Funduszu Pracy przyznanych na finansowanie zadaƒ realizowanych w województwie lub powiecie.

Tworzenie programów regionalnych inicjuje marsza∏ek województwa, samodzielnie lub we wspó∏pracy z samorzàdami powiatowymi, na podstawie re-

cy wraz z doradztwem z zakresu mobilnoÊci na polskim rynku pracy oraz na rynkach pracy paƒstw cz∏onkowskich UE i paƒstw, z którymi Unia zawar∏a umowy o swobodnym przep∏ywie osób.

(4)

gionalnego planu dzia∏aƒ na rzecz zatrudnienia. Programy te majà na celu:

1) utrzymanie i tworzenie miejsc pracy,

2) zmniejszenie negatywnych skutków bezrobocia,

3) wsparcie przebiegu restrukturyzacji zatrudnienia w przedsi´biorstwach, 4) rozwój zasobów ludzkich,

5) wzmocnienie równych szans na rynku pracy.

Na programy regionalne mogà sk∏adaç si´ projekty lokalne lub inicjatywy samorzàdu województwa.

Programy regionalne mogà byç wspó∏finansowane ze Êrodków Funduszu Pracy przyznanych na finansowanie zadaƒ w województwie lub powiecie oraz z innych êróde∏ okreÊlonych w odr´bnych przepisach. Realizacja zadaƒ przewidzianych w omawianych programach nast´puje, tak jak w przypadku projek- tów lokalnych, po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert albo w trybie okreÊlonym w przepisach o zamówieniach publicznych.

3. Ma∏opolskie programy rynku pracy

Obecnie w województwie ma∏opolskim realizuje si´ wiele programów rynku pracy przewidzianych nowà ustawà, tj. zarówno ujednoliconych w skali kraju, jak i powsta∏ych z inicjatywy samorzàdu województwa. G∏ównymi wykonawcami tych pierwszych sà publiczne s∏u˝by zatrudnienia, w tym urz´dy pracy (powiatowe i wojewódzki), zaÊ drugich – Zarzàd Województwa Ma∏o- polskiego we wspó∏pracy z innymi partnerami lokalnymi.

Podstawowymi (ustawowymi) zadaniami urz´dów pracy sà poÊrednictwo pracy i Êwiadczenie us∏ug w zakresie poradnictwa i informacji zawodowej.

Obok tych nadrz´dnych zadaƒ, urz´dy pracy realizujà pasywne i aktywne programy rynku pracy. W pierwszym przypadku jest to przede wszystkim wyp∏a- canie zasi∏ków i innych Êwiadczeƒ na rzecz bezrobotnych, w drugim zaÊ – ich aktywizacja zawodowa. Do narz´dzi aktywizujàcych bezrobotnych nale˝à szkolenia i przekwalifikowania, prace interwencyjne, roboty publiczne, po-

˝yczki dla bezrobotnych i pracodawców, przygotowanie zawodowe m∏odocia- nych i aktywizacja zawodowa absolwentów oraz programy specjalne odpowia- dajàce potrzebom lokalnych rynków pracy. Celem wymienionych programów jest ograniczenie bezrobocia rejestrowanego, zapobieganie d∏ugotrwa∏emu bezrobociu, zwi´kszenie zdolnoÊci bezrobotnych do ponownego zatrudnienia oraz poprawa jakoÊci us∏ug oferowanych bezrobotnym, poszukujàcym pracy oraz pracodawcom zgodnie z przepisami prawa, zasadami polityki spo∏ecznej oraz przyj´tymi standardami realizacji zadaƒ urz´dów pracy.

èród∏em finansowania pasywnych i aktywnych programów rynku pracy jest Fundusz Pracy, którego dysponentem jest obecnie minister pracy i polityki spo-

∏ecznej. Kwota Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdzia∏ania bezrobociu jest przez niego limitowana wed∏ug przyj´tych w 2002 r. algorytmów dla powiatów i województwa.

(5)

Poza powiatowymi urz´dami pracy wiele dzia∏aƒ ukierunkowanych na po- praw´ sytuacji na lokalnym rynku pracy podejmuje Wojewódzki Urzàd Pracy w Krakowie. WÊród jego dzia∏aƒ mo˝na w szczególnoÊci wymieniç²: woje- wódzkà informacj´ i poradnictwo zawodowe, us∏ugi poÊrednictwa pracy oraz wojewódzkie programy rynku pracy.

W zakres pierwszych wchodzà m.in. us∏ugi centrów informacji i planowania kariery zawodowej, mi´dzywojewódzka i wewnàtrzwojewódzka wymiana ofert pracy, us∏ugi poÊrednictwa dla osób podejmujàcych prac´ za granicà oraz us∏u- gi SalINTERpracaNET. Natomiast jeÊli chodzi o programy regionalne rynku pracy, mo˝na wymieniç: „Program przekwalifikowaƒ (reorientacji)”, stanowià- cy element szerszego „Programu aktywizacji obszarów wiejskich”, oraz „Pro- gram wspierania przedsi´biorczoÊci i sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´- biorstw”.

Zarzàd Województwa Ma∏opolskiego, w tym Wojewódzki Urzàd Pracy w Krakowie, realizuje obecnie wspomniany ju˝ „Program przekwalifikowaƒ (reorientacji)” (P/R). Program ten jest realizowany w oparciu o uzgodnienia za- warte w Umowie kredytowej z dnia 25 lipca 2000 r., na podstawie której Bank Âwiatowy udzieli∏ rzàdowi polskiemu kredytu na finansowanie „Programu aktywizacji obszarów wiejskich”.

Podstawowym celem „Programu P/R” jest o˝ywienie gospodarcze terenów wiejskich oraz udzielenie pomocy mieszkaƒcom tych terenów w wykorzysta- niu ich potencja∏u zawodowo-kwalifikacyjnego w ramach zg∏aszanych (oferowanych) mo˝liwoÊci zatrudnienia na rynku pracy³.

Ze Êrodków kredytu Banku Âwiatowego pochodzi 49% funduszy przezna- czonych na finansowanie us∏ug w zakresie przekwalifikowania (reorientacji), a 51% – ze êróde∏ krajowych. Na realizacj´ omawianego programu w Ma∏opol- sce na lata 2001–2003 przewidziano: 3,367 mln euro ze Êrodków Banku Âwia- towego i 15,122 mln z∏ ze Êrodków bud˝etu paƒstwa. Program realizowano do koƒca 2004 r.

Us∏ugami Êwiadczonymi w ramach „Programu P/R” by∏y: szkolenia, okresowe zatrudnienie, centra wspierania przedsi´biorczoÊci, inkubatory przedsi´- biorczoÊci, planowanie rozwoju lokalnego oraz us∏ugi zatrudnieniowe (poÊred- nictwo i informacja zawodowa, kluby pracy i doradztwo zawodowe).

Beneficjentami programu mogli byç [Biuletyn 2002b]:

– osoby bezrobotne lub zagro˝one utratà pracy z przyczyn zmian technolo- gicznych, w∏asnoÊciowych i ekonomicznych w zak∏adzie pracy,

– rolnicy prowadzàcy gospodarstwo rolne o powierzchni poni˝ej 3 ha prze- liczeniowych,

– m∏odzie˝ w wieku 16–24 lata, zamieszkujàca we wspólnym gospodar- stwie domowym z osobami, o których jest mowa wy˝ej,

2www.wup-krakow.pl, 21.11.2004.

3Ibidem.

(6)

– osoby o niskim statusie ekonomicznym (np. z gospodarstw domowych, w których dochód na osob´ jest ni˝szy ni˝ jedna trzecia przeci´tnego wynagrodzenia),

– osoby zagro˝one ubóstwem, potrzebujàce pomocy w zakresie zwi´kszenia swoich umiej´tnoÊci zawodowych, znalezienia zatrudnienia i (lub) za∏o˝e- nia w∏asnego przedsi´biorstwa,

– mali przedsi´biorcy prowadzàcy dzia∏alnoÊç gospodarczà nie d∏u˝ej ni˝

12 miesi´cy.

Inny regionalny program rynku pracy, którego g∏ównym wykonawcà jest WUP w Krakowie, stanowi „Program wspierania przedsi´biorczoÊci i sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw” (MSP). Doceniajàc znaczenie rozwoju przedsi´biorczoÊci dla rynku pracy i losów zawodowych mieszkaƒców Ma∏o- polski, w lutym 2002 r. WUP w Krakowie w∏àczy∏ si´ przez ten program w dzia∏ania s∏u˝àce promocji i motywowaniu do przedsi´biorczoÊci, a tym sa- mym wspieraniu podejmowania decyzji o prowadzeniu w∏asnej dzia∏alnoÊci gospodarczej [Biuletyn 2002a].

Promowanie i wspieranie rozwoju przedsi´biorczoÊci by∏o ukierunkowane przede wszystkim na ludzi m∏odych wkraczajàcych na rynek pracy oraz adre- sowane do ma∏ych firm zatrudniajàcych do 20 pracowników. Us∏ugi dla praco- dawców obejmowa∏y równie˝ doradztwo w zakresie zarzàdzania zasobami ludzkimi.

G∏ówne cele „Programu wspierania przedsi´biorczoÊci” to:

1) promowanie modelu planowania kariery zawodowej poprzez przedsi´- biorczoÊç,

2) udzielanie wsparcia pracodawcom MSP w procesie zarzàdzania zasobami ludzkimi,

3) weryfikacja wiedzy o zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiej´tnoÊci z sektora MSP.

Jego adresatami byli: absolwenci szkó∏, osoby bezrobotne, osoby zamierza- jàce podjàç dzia∏alnoÊç gospodarczà oraz pracodawcy z ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, a g∏ównymi wykonawcami: centra informacji i planowania kariery zawodowej WUP, Zespó∏ Us∏ug PoÊrednictwa Pracy WUP, Ma∏opolski OÊrodek Szkoleniowy oraz partnerzy zewn´trzni (zale˝nie od potrzeb programu, w tym powiatowe urz´dy pracy, Ma∏opolska Agencja Rozwoju Regional- nego, Paƒstwowa Inspekcja Pracy – Okr´gowy Inspektorat w Krakowie). Pro- gram MSP by∏ finansowany ze Êrodków bud˝etu WUP, który ubiega∏ si´

równie˝ o jego dofinansowanie ze Êrodków przedakcesyjnych UE. Zakoƒczy∏

si´ on w grudniu 2003 r.; jego efekty sà nast´pujàce:

– stworzenie dost´pu do kompleksowej informacji o instytucjach, programach i us∏ugach dla osób zainteresowanych podj´ciem dzia∏alnoÊci gospodarczej,

– przeprowadzenie zaj´ç dla absolwentów i m∏odzie˝y dotyczàcych prowa- dzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej i okreÊlajàcych predyspozycje w tym kierunku,

(7)

– zapewnienie ma∏opolskim pracodawcom MSP profesjonalnego wsparcia w zakresie zarzàdzania zasobami ludzkimi i doboru kadr,

– uzyskanie wiedzy na temat popytu na kwalifikacje i umiej´tnoÊci zawodowe w obszarze MSP.

Pod koniec maja 2002 r. Sejmik Województwa Ma∏opolskiego przyjà∏

uchwa∏´ w sprawie dokumentu „Ma∏opolski program rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004” b´dàcego programem wykonawczym w tym zakresie do

„Strategii rozwoju województwa ma∏opolskiego”. Stanowi on zestaw koniecz- nych i mo˝liwych dzia∏aƒ na rzecz rynku pracy na poziomie regionalnym i lokalnym. Inicjatorem tych dzia∏aƒ by∏ Samorzàd Województwa Ma∏opolskiego, ale skuteczna ich realizacja – jak za∏o˝ono w przyj´tej uchwale – wymaga∏a w∏àczenia si´ do wspó∏pracy lokalnych partnerów: samorzàdów powiatowych i gminnych, pracodawców, zwiàzków zawodowych oraz organizacji i instytucji dzia∏ajàcych na rzecz ma∏opolskiego rynku pracy⁴.

We wst´pnym etapie prac nad „Ma∏opolskim programem” dokonano analiz i oceny sytuacji na rynku pracy województwa oraz przeglàdu efektów dotych- czas realizowanych programów rynku pracy. Opracowanie tego programu po- przedzono równie˝ fachowà prognozà sytuacji (rozmiarów bezrobocia) na ma-

∏opolskim rynku pracy do koƒca 2004 r. oraz analizà SWOT tego rynku, czyli jego mocnych i s∏abych stron oraz szans i zagro˝eƒ.

„Ma∏opolski program rozwoju rynku pracy” zawiera 5 g∏ównych celów, rozpisanych na 16 zadaƒ (rys. 1). Wskazane cele i zadania nale˝à do ró˝nych obszarów ˝ycia spo∏eczno-gospodarczego, ale sà one integralnie zwiàzane z rynkiem pracy. Ich wykonanie powierzono Zarzàdowi Województwa Ma∏o- polskiego, w tym m.in. WUP w Krakowie, oraz okreÊlono bud˝et programu (tabela 1). Ârodki niezb´dne do sfinansowania programu pochodzi∏y g∏ównie z bud˝etu województwa, bud˝etów powiatów i gmin, bud˝etu WUP, Funduszu Pracy, z Banku Âwiatowego i PHARE.

Istotnym elementem omawianego programu jest „Praca dla absolwenta”

(cel 2) z przypisanym zadaniem „Wojewódzki program – pierwsza praca”.

Z tym celem i zadaniem zwiàzany jest kolejny regionalny program rynku pracy: „Start zawodowy – program dla absolwentów województwa ma∏opolskiego”, realizowany od 1 czerwca 2002 r. do 30 maja 2003 r. „Start zawodowy”

skierowany by∏ do absolwentów szkó∏ ponadgimnazjalnych, którzy ukoƒczyli nauk´ w 2002 r.

Strategiczny cel tego programu okreÊlono nast´pujàco⁵: „Praca dla absolwenta – poprzez nabycie doÊwiadczenia zawodowego oraz uzyskanie umiej´t- noÊci niezb´dnych do poszukiwania zatrudnienia i funkcjonowania w Êrodowi- sku pracy”. Spodziewanym efektem programu mia∏o byç stworzenie warunków u∏atwiajàcych podj´cie pierwszej pracy poprzez przygotowanie absolwentów

4 Ibidem.

5 Ibidem.

(8)

Cel 1 Tworzenie warunków dla rozwoju nowych miejsc pracy Zadanie 1 Rozwój instrumentów wsparcia dla rozpoczy- najàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà oraz istniejàcych MSP Zadanie 1 Wojewódzki program „Pierwsza praca”

Zadanie 1 Aktywizacja zawodowa poprzez czasowe zatrudnienie Zadanie1 Tworzenie regionalnego systemu kszta∏cenia ustawicznego doros∏ych

Zadanie 1 Realizacja szkoleƒ i praktyk zawodowych odpowiadajàcych potrzebom pracodawców Zadanie 2 Stwarzanie warunków migracji zarobkowej za granic´ mieszkaƒcom Ma∏opolski, np. do regionów partnerskich

Zadanie 2 Powiàzanie edukacji zawodowej ze Êrodo- wiskiem lokalnym i potrzebami rynku pracy Zadanie 2 Zwi´kszenie dost´pu do us∏ug poradnictwa zawodowego i poÊrednictwa pracy

Zadanie 2 Wsparcie szkoleniowe, doradcze i informacyjne dla rozpoczynajàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà i MSP Zadanie 3 Szkolenia u∏atwiajàce prze∏amywanie barier zarzàdzania oraz zwi´kszajàce kompe- tencje zawodowe Cel 2 Praca dla absolwentaCel 3 Przeciwdzia∏anie trwa∏emu bezrobociu poprzez podtrzymanie kontaktu z pracà

Cel 4 Podnoszenie konkurencyjnoÊci województwa pod wzgl´dem jakoÊci si∏y roboczej poprzez: A. Dostosowanie systemu kszta∏cenia do potrzeb rynku pracy B. Dostosowanie struktu- ralne poda˝y si∏y roboczej do popytu na rynku pracy

Cel 5 Doskonalenie instytucjonalnej obs∏ugi rynku pracy Zadanie 1 Promocja i realizacja lokalnych paktów na rzecz zatrudnienia Zadanie 2 Tworzenie alterna- tywnych form poÊrednictwa pracy Zadanie 3 Opracowanie i wdro- ˝enie koncepcji Ma∏opolskiego Obserwatorium Gospodarki, Rynku Pracy i Edukacji

Ma∏opolski program rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004

(9)

Rys. 1. Cele i zadania „Ma∏opolskiego programu rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004” èród∏o: www.wup-krakow.pl, 21.11.2004.

Zadanie 4 Program wspierania przedsi´biorczoÊci i sektora MSP Zadanie 5 Uhonorowanie praco- dawców inwestujàcych w rozwój kadr w ramach jednej z kategorii Nagrody Województwa Ma∏opolskiego Cel C5 Rozwini´te otoczenie bisnesu Zadanie 4 Utworzenie Biura Serwisowania Programów Rynku Pracy Cel A2 Ârodowisko promujàce przedsi´biorczoÊç i aktywnoÊç obywateli

Cel A1 Elastyczny, ∏atwo dostosowujàcy si´ do zmian spo∏eczno-gospodarczych system edukacji

Cel A3 Spójne, solidarne i bezpieczne spo∏ecz- noÊci

Cel A2 Ârodowisko promujàce przedsi´biorczoÊç i aktywnoÊç obywateli A. Lepiej wykszta∏ceni, aktywni i przedsi´biorczy mieszkaƒcyC. Trwa∏y rozwój gospodarczy Strategia rozwoju województwa

(10)

do funkcjonowania na rynku pracy i w Êrodowisku pracy oraz uzyskanie do- Êwiadczenia zawodowego.

Realizatorami programu „Start zawodowy” byli: Wojewódzki Urzàd Pracy w Krakowie, powiatowe urz´dy pracy województwa ma∏opolskiego, Ma∏opolska Komenda Ochotniczych Hufców Pracy, biura aktywizacji zawodowej stu- dentów i absolwentów wy˝szych uczelni (tzw. biura karier) i inni partnerzy lo- kalni. Na sfinansowanie programu zabezpieczono Êrodki w ∏àcznej wysokoÊci 10 018 670 z∏, w tym 9 918 270 z∏ z Funduszu Pracy, 67 000 z∏ z bud˝etu WUP i 33 400 z∏ z PHARE [Biuletyn 2002a].

Program aktywizacji zawodowej absolwentów wsparto dodatkowym poro- zumieniem podpisanym w czerwcu 2002 r. przez marsza∏ka ze starostami po- wiatów województwa ma∏opolskiego. Ponadto w ramach podprogramu „Infor- macja, poradnictwo zawodowe i poÊrednictwo pracy” centra informacji i planowania kariery zawodowej WUP w Krakowie oraz powiatowe urz´dy pracy województwa ma∏opolskiego podj´∏y szereg dzia∏aƒ na rzecz aktywizacji zawodowej absolwentów. WÊród nich mo˝na wymieniç: spotkania informacyjne w ramach „samodzielnoÊç w poszukiwaniu pierwszej pracy”, poradnictwo indywidualne i grupowe, informacj´ zawodowà, warsztaty w poszukiwaniu pracy w ramach „indywidualnych planów dzia∏ania”, gie∏dy i targi pracy oraz za- j´cia w klubach pracy [Biuletyn 2002a].

Dost´pne dane statystyczne pozwalajà wst´pnie oszacowaç dotychczasowe efekty aktywizacji zawodowej absolwentów województwa ma∏opolskiego.

Efektami tymi na koniec 2004 r. by∏o⁶:

– zapewnienie zró˝nicowanych us∏ug poradnictwa zawodowego dla 24 010 absolwentów,

– obj´cie formami okresowego zatrudnienia 2573 osoby, – zorganizowanie szkoleƒ dla 1487 osób,

– zorganizowanie sta˝y zawodowych dla 1779 osób,

– przygotowanie do podj´cia w∏asnej dzia∏alnoÊci gospodarczej 420 absol- wentów,

– udzielenie 97 absolwentom po˝yczki z Funduszu Pracy na rozpocz´cie w∏asnej dzia∏alnoÊci gospodarczej,

– skorzystanie z poÊrednictwa pracy w formie internetowej w salach IN- TERpracaNET WUP przez 1500 absolwentów oraz w biurach karier przez 700 osób,

– zorganizowanie edukacji informatycznej dla 800 absolwentów w Nowym Targu,

– zapewnienie dost´pu do przygotowanej bazy danych istytucji i progra- mów wspierania przedsi´biorczoÊci w województwie,

– dokonanie bilansu rejestrowanego bezrobocia wed∏ug szkó∏ ponadgimnazjalnych województwa ma∏opolskiego,

6Ibidem.

(11)

– dostarczenie klientom zainteresowanym programem „Start zawodowy” – absolwentom, pracodawcom i innym partnerom rynku pracy – kompleksowej informacji o us∏ugach oferowanych w programie.

Tabela 1. Struktura bud˝etu „Ma∏opolskiego programu rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004”

èród∏o: www.wup-krakow.pl, 21.11.2004.

Jednym z nowszych regionalnych programów rynku pracy jest program

„Konserwator”. W marcu 2004 r. Sejmik Województwa Ma∏opolskiego podjà∏

uchwa∏´ w sprawie jego realizacji na terenie województwa. Program „Konser- wator” s∏u˝y aktywizacji osób d∏ugotrwale bezrobotnych posiadajàcych niskie kwalifikacje zawodowe. Poprzez okresowe zatrudnienie w ramach robót publicznych oraz prac interwencyjnych stwarza si´ im mo˝liwoÊç powrotu na rynek pracy z nowymi doÊwiadczeniami i umiej´tnoÊciami. Korzystajàcy z programu zatrudniani sà przy pracach zwiàzanych z zabezpieczeniem i odnowà zabytków na terenie województwa ma∏opolskiego.

Program finansowany jest ze Êrodków Funduszu Pracy pozostajàcych w dys- pozycji samorzàdu województwa. W 2004 r. by∏o to 1 957 000 z∏. Z tego 457 000 z∏ przekazano na sfinansowanie zadaƒ realizowanych na rzecz zacho- wania i odnowy substancji zabytkowych oraz ochron´ krajobrazu kulturowego instytucjom kultury podleg∏ym Samorzàdowi Województwa Ma∏opolskiego.

Podzia∏ reszty Êrodków nastàpi∏ w drodze konkursu. W celu dokonania wyboru najlepszych ofert powo∏ano specjalnà komisj´ (oceny wniosków).

Cele Ârodki finansowe

(w tys. z∏)

Struktura (w %) Cel 1:

Tworzenie warunków dla rozwoju nowych miejsc pracy Cel 2:

Praca dla absolwenta Cel 3:

Przeciwdzia∏anie trwa∏emu bezrobociu poprzez podtrzymanie kontaktu z pracà

Cel 4:

Podnoszenie konkurencyjnoÊci województwa pod wzgl´dem jakoÊci si∏y roboczej poprzez:

– dostosowanie systemu kszta∏cenia do potrzeb rynku pracy – dostosowanie strukturalnej poda˝y si∏y roboczej do popytu

na rynku pracy Cel 5:

Doskonalenie instytucjonalnej obs∏ugi rynku pracy Razem

82 231

30 307

41 496

40 597

4 602 199 233

41

15

21

2 100

(12)

W kwietniu 2004 r. WUP w Krakowie wraz z powiatowymi urz´dami pracy w miastach: Kraków, Nowy Sàcz, Tarnów i Zakopane oraz z Departamen- tem Kultury i Edukacji Urz´du Marsza∏kowskiego Województwa Ma∏opolskiego rozpoczà∏ realizacj´ cz´Êci wojewódzkiej programu. Cz´Êç konkursowà programu Zarzàd Województwa zakoƒczy∏ w maju 2004 r. Jak dotàd, brak jest informacji o poczàtkowych efektach realizacji programu „Konserwator”.

4. Uwagi koƒcowe

Na zakoƒczenie warto podjàç prób´ oceny skutecznoÊci inicjatyw samorzàdu województwa oraz efektywnoÊci realizowanych w regionie ma∏opolskim progra- mów rynku pracy. W ocenie tej mo˝na by pos∏u˝yç si´ nast´pujàcymi wskaêni- kami: stopami ponownego zatrudnienia, kosztami ponownego zatrudnienia oraz Êrednimi jednostkowymi kosztami uczestnictwa w danym programie. Jednak˝e na takà pog∏´bionà ocen´ efektywnoÊci wi´kszoÊci wojewódzkich programów rynku pracy jest jeszcze zdecydowanie za wczeÊnie. Realizowane sà one bowiem na terenie Ma∏opolski od kilku lat. Wst´pne efekty tych programów wskazano przy omawianiu ich za∏o˝eƒ i celów wdra˝ania.

W odniesieniu do najszerzej zakrojonego, realizowanego od po∏owy 2002 r.

„Ma∏opolskiego programu rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004”, mo˝na je- dynie szacunkowo okreÊliç jego koƒcowe efekty. Przewidywane wymierne ko- rzyÊci wspomnianego programu, z uwzgl´dnieniem pi´ciu za∏o˝onych celów g∏ównych, zestawiono w tabeli 2.

W realizacji powy˝szego programu Samorzàd Województwa dostrzega szans´ znaczàcej poprawy sytuacji na rynku pracy Ma∏opolski. Warto podkre- Êliç, ˝e prawie wszystkie wojewódzkie programy rynku pracy ukierunkowane sà g∏ównie na ludzi m∏odych i d∏ugotrwale bezrobotnych. Wynika to z faktu,

˝e województwo ma∏opolskie charakteryzuje si´ wysokim odsetkiem ludzi m∏odych wÊród bezrobotnych (ok. 30%) i ciàgle rosnàcà grupà osób d∏ugotrwale bezrobotnych, którzy nie mogà znaleêç pracy od ponad roku.

O skutecznoÊci regionalnych programów rynku pracy mo˝na wnioskowaç poÊrednio na podstawie kszta∏towania si´ stopy bezrobocia w województwie ma∏opolskim. Wed∏ug obliczeƒ GUS w listopadzie 2004 r. stopa bezrobocia w województwie ma∏opolskim by∏a przez kolejny miesiàc najni˝sza w kraju i wynosi∏a 14,7%, przy Êredniej ogólnopolskiej – 18,7%; sytuacja na lokalnych rynkach pracy ma∏opolski by∏a w tym czasie jednak bardzo zró˝nicowana. Naj- ni˝szà stop´ bezrobocia – tylko 7,5% – odnotowano w Krakowie. Stosunkowo niewysokie bezrobocie wyst´powa∏o na terenie powiatu proszowickiego (11,6%) oraz w Tarnowie (11,8%), natomiast najwy˝szà stop´ bezrobocia – prawie 29% – odnotowano w powiecie nowosàdeckim. Wysokie bezrobocie wyst´powa∏o równie˝ w powiatach gorlickim i limanowskim (w obu przypad- kach powy˝ej 23%).

(13)

Ogólnie bioràc, ma∏opolski rynek pracy, obok mazowieckiego, zalicza si´

ju˝ od kilku lat do najlepszych rynków pracy w Polsce. Stàd podejmowane w latach 2000–2004 lokalne i regionalne dzia∏ania na rzecz jego wspierania nale˝y uznaç za skuteczne i efektywne.

Tabela 2. Szacunkowy produkt „Ma∏opolskiego programu rozwoju rynku pracy na lata 2002–2004”

adotyczy wy∏àcznie przeliczalnych efektów programu èród∏o: www.wup-krakow.pl, 21.11.2004.

Ostatnie doÊwiadczenia i osiàgni´cia Ma∏opolski pozwalajà sformu∏owaç ogólniejszy wniosek, a mianowicie ˝e lokalne i regionalne programy rynku pracy jako zespo∏y dzia∏aƒ obejmujàce us∏ugi i instrumenty rynku pracy oraz wymagajàce aktywnego w∏àczenia si´ w ich realizacj´ wielu lokalnych pod-

Cele Szacunkowy produkt programu^a

Cel 1:

Tworzenie warunków dla rozwoju nowych miejsc pracy

Cel 2:

Praca dla absolwenta Cel 3:

Przeciwdzia∏anie trwa∏emu bezrobociu poprzez podtrzymanie kontaktu z pracà

Cel 4:

Podnoszenie konkurencyjnoÊci województwa pod wzgl´dem jakoÊci si∏y roboczej poprzez:

– dostosowanie systemu kszta∏cenia do potrzeb rynku pracy

– dostosowanie strukturalnej poda˝y si∏y roboczej do popytu na rynku pracy

Cel 5:

Doskonalenie instytucjonalnej obs∏ugi rynku pracy

Razem

– ok. 8 000 pracodawców i pracowników MSP – powstanie 50 instytucji wspierania biznesu

(inkubatory, strefy aktywnoÊci gospodarczej, lokalne centra biznesu)

– ok. 21 000 absolwentów

– ok. 18 000 bezrobotnych lub zagro˝onych bezrobociem

– ok. 11 000 uczestników programu: bezrobotnych, zagro˝onych bezrobociem, nauczycieli – powstanie lub rozwój 34 jednostek edukacji

zawodowej (informatyczne centra edukacyj- ne, CIiPKZ, szko∏y i uczelnie oraz ich filie, biblioteki)

– powstanie 20 lokalnych projektów

powiàzania edukacji z rynkiem pracy

– 12 000 bezrobotnych lub zagro˝onych bezrobociem

– powstanie 26 lokalnych punktów poÊrednictwa

– powstanà 2 jednostki analityczno-badawcze – zrealizowanych zostanie 10 lokalnych

projektów partnerstwa na rzecz zatrudnienia – liczba uczestników – ok. 70 000

– liczba instytucji – 112 – liczba projektów – 30

(14)

miotów (instytucji) sà niewàtpliwie skutecznym sposobem promowania zatrudnienia, ∏agodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej ludnoÊci w skali regionalnej.

Literatura

Biuletyn [2002a], nr 2, Wojewódzki Urzàd Pracy w Krakowie, Kraków.

Biuletyn [2002b], nr 3, Wojewódzki Urzàd Pracy w Krakowie, Kraków.

Duszczyk M. [1998], Nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej w sprawie zatrudnie- nia, „Rynek Pracy”, nr 6.

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U.

2004, poz. 1001.

Programs Backing Local and Regional Labour Markets

This article examines economic programs backing local and regional labour markets.

The starting point is the definition of labour market public policy goals after Poland’s accession to the European Union together with a discussion of Poland’s mode of preparation and the principles of the aforementioned programs in the light of binding legal regulations. The main part of the article presents several labour market programs instituted in the Ma∏opolska region of Poland from 2000–2004, particularly their goals, sources of financing, offices involved, and estimated effects. The article concludes with an evaluation of the effectiveness of both local and regional action in promoting employment, the mitigation of the effects of unemployment and the activation of the young and unemployed in the labour market.