BIBLIOTEKA WARSZAWSKA.
OGÓLNEGO ZBIORU TOM 220.
BIBLIOTEKA
WARSZAWSKA.
PISMO MIESIĘCZNE,
poświęcone naukom, sztukom i sprawom społecznym.
WARSZAWA.
Adres Redakcyi: ulica Nowo-Zielna Nr 49.
1 8 9 5 .
% 4,0 ■ MS, if
^03B0JI!iH 0 LI,EH3yP0K).
B apm aBa, 9 OKTHÓpa 1895 rojta.
n a s ł u ż b i e ;
Juliusz relaeyę zdał matce spiesznie i z obowiązku tylko. Stó
wa padały z ust jego gniewne i surowe, a wydobywał je z siebie z w i
docznym przymusem. W zrok miał spuszczony ku ziemi. Rzeczywiście przy tern opowiadaniu, wspomnienia minionych przejść odżyły w nim tak wyraźnie, że na nowo widział siebie wchodzącego do nędznego szynku, gdzie jego ojciec, okryty błotem ulicznem, w odzieniu ohydnie poplamiouem, miał być właśnie zabrany przez policyę. W idział siebie potem siadającym do dorobki, z tym obdartym starcem , którego był sy nem, pod okiem zebranej gawiedzi, wśród której rozniosła się wieść, że ten młody pan, porządnie ubrany, to był Skierka, odnajdujący w szyn
ku ojca, właściciela kilku folwarków. Juliusz czuł jeszcze przechodzą
cą mu dreszczem po ciele, bijącą mu krwią do głowy, chłostę tych spoj
rzeń zebranego tłumu, tych szeptów, tej ciekawości, nie darowującej żadnego upokorzenia tym, którzy się na nią wystawili. Zdawało mu się, że ten cały wstyd, ta hańba, była nieznośnym ciężarem, pod k tó
rym uginały się jego barki, że on już nigdy z pod tego ciężaru się nie podniesie, że to było coś strasznego, co mu już nigdy, nigdy w życiu nie pozwoli spojrzeć w oczy nikomu, ani znajomym swoim, ani służą
cym, że każdy, co go spotka, będzie tak ja k on widział tę straszną sce-
*) P atrz z e s z y t w rześniow y „B iblioteki W a rsza w sk iej."
nę przenoszenia pijanego starca do dorożki. To wszystko, co go dotąd spotykało, grubijaństwo wierzycieli, które znosić musiał, nie mogąc od
dać kapitału, praca nad siły, tęsknota za tą, którą kochał, wszystko to było niczem w porównaniu z tern upokorzeniem, z tern przybiciem do ziemi, którego doznawał w tej chwili. Chciał-by był, ja k zranione zwierzę, zaczołgać się w jak i kąt, gdzieby żadne spojrzenie go nie do
sięgło. Chciał-by był nie istnieć. W zdychał do tego, żeby nie być! Bo jakie może być istnienie człowieka, który je s t na zawsze odziany w sty
dem, ja k błotem, którego unnrzano w kałuży, a on już nigdy z brudu się nie otrząśnie i plugawym będzie do śmierci. Takiemu pozostają dwie rzeczy: odebrać sobie życie, lub samemu zostać pijakiem i nędzarzem, którego już wstyd nie boli, dla którego nurzanie się w kałuży je s t roz
koszą. Ale on takim człowiekiem zostać nie mógł. M iał ręce i su
mienie czyste i czystość tę dotąd miłował nad wszystko. Począł na
miętnie marzyć o samobójstwie. Była to żądza nieistnienia, którą pod
suwała mu rozpacz, zraniona duma, podeptana miłość własna. W myśli tej znalazł chwilową ulgę. Tak, w każdej chwili można przestać istnieć, można nawet, krwią własną, zmyć do pewnego stopnia wstyd, którym się jest obryzganym. W tej chwili śmierć była-by zarówno ucieczką od własnej męki, od trudu życia, ja k usunięciem ludziom z przed oczu skandalu, brudu, który im jest zgorszeniem. Cierpiał zu
pełnie tak, jak gdyby to on sam popełnił rzecz haniebną, ja k gdyby plamy niezmyte, które czuł na sobie, były jego własnem dziełem.
L ekarz przybyły wezwał go do łoża chorego, by z jego ust usły
szeć relacyę dokładną wszystkiego, co doprowadziło starca do stanu obezwładnienia i zupełnej prostracyi, w jakiej się znajdował. Juliusz przeszedł znowu przez mękę, od której chciał-by był uciec, życie w ła
sne dając jako okup. Musiał lekarzowi opowiedzieć historyę ucieczki, historyę poszukiwań, gry w karty, nareszcie szczegóły znalezienia oj
ca w szynku. L ekarz chciał wszystko wiedzieć dokładnie, by orzec, czy to, co się stało, należało złożyć na karb pomieszania zmysłów, czy na karb zwykłego alkoholizmu.
Skierczyna, obecna przy relacyi Juliusza, śledziła na jego tw arzy mękę, którą przechodził. Zuała go i odczuwała, co cierpiał w tej chwi
li. Spojrzała z nienawiścią na trupiobladą tw arz męża, który od lat 30 karmił ją cierpieniem i upokorzeniem i który na tę samą mękę skazy
wał jej syna. Nie mogła tego darować i czuła, że tego, umierającego może, człowieka, ona nienawidzi i nieua widzieć będzie nawet po-za gro
bem. Ani wobec syna, ani wobec lekarza, nie udawała niepokoju ko
chającej żony. Kompresy na czole chorego zmieniała wedle minut ze
garka, ale tak obojętną ręką, iż sama myślała z pewnego rodzaju tryumfem, że gdyby szło o ratow anie Z agraja, może-by jeszcze więcej
doznawała współczucia, niż dotykając sińcami okrytego czoła czło
wieka, którego niegdyś, mając lat 20, kochała. Tak, ona go niegdyś kochała, ale to było uczucie słabe i mdłe w porównaniu z nienawiścią dzisiejszą! T aka nienawiść, to siła, to wrzenie, to potęga, skoro jej odblask w oczach kobiety hypnotyzował tego nędznika do tego s to pnia, że wobec niej był pokonany, ja k zwierzę wobec pogromcy.
Lekarz pozostał aż do przywiezienia z apteki lekarstw a, które wlewano gwałtem, podważając ścięte zęby chorego. M usiał też odwie
dzić Leontynę. Cierpiała ona na newralgie w twarzy. Zapisał jej n a r
kotyk, który nareszcie, po kilku nocach bezsenności, sprowadził sen pożądany.
Alina, widząc przyjaciółkę uśpioną, poszła pisać list do rodziców.
Od trzech dni była w Zbruczu, a przyrzekła przecie dać znać o sobie zaraz po przyjeździe. Pisanie wszakże jej nie szło. W oczach jej stał Juliusz, podnoszący na nią z pod chmurnego czoła oczy, nie widzące nic, prócz własnej myśli i własnego upokorzenia. Gdy wszystko w do
mu ucichło, a ona, z piórem bezczynnem w ręku, wsłuchała się w tę ci
szę nocy, dyszącą jakąś tajemniczością, wytężony jej słuch rozróżniać począł wyraźnie odgłos kroków, mierzących bez końca jakąś przestrzeń.
W głowie Aliny poczęły powoli te kroki odbijać się jakiemś echem przeciągiem i wzrastającem co chwila. Zabobonna trw oga poczęła jej podsuwać obrazy mistyczne. Zdawało jej się, że to był puls czasu, idą
cego w dal nieubłaganie, nie zatrzymującego się ani na chwilę, stąpa
jącego zarówno w dzień, jak w nocy, dosłyszany przez nią wśród ci
szy. Powoli zaczęła panować nad sobą. N akazała sobie opamiętanie.
Co to być mogło i kto wśród nocy chodził ta k miarowo i ta k bez spo
czynku? Uprzytomniła sobie rozkład domu, który znała tak dobrze.
Kombinując, doszła do wniosku, że to Juliusz chodził po swojej kance- laryi. K roki nie ustaw ały i powoli zaczęły się odbijać echem już nie w jej głowie, lecz w sercu. O garniał ją niepokój. D la czego ten czło
wiek zmęczony nie spał? Co może ta k odpędzać sen od oczu młodych?
Ten człowiek cierpał, i to, co mu na spoczynek nie pozwalało, to był ból. Ona to teraz wiedziała. Przeczuw ała to tak dokładnie, że jej ża
dna wątpliwość nie zostawała. T eraz stąpanie to nieustające staw ało się dla niej już nie echem kroków, ale echem cierpienia, które i jej du
szę ogarniało i przeszywało. W szak ona tu przybyła dla ratow ania Juliusza. P rzyrzekła nieść pomoc jego duszy i powinna-by być przy nim teraz, kiedy cierpiał, kiedy był sam ze swym bólem i może pod nim upadał. Pełna litości, gotowa była biedź ku niemu, pragnęła rękę je- 8 ° ująć tym uściskiem przyjaźni, który mówi o chętnym podziale c ie r
pienia, pragnęła spojrzeniem wypowiedzieć mu całe swoje współczucie.
Kroki nie ustaw ały, a ją świadomość męki, k tó ra sen od powiek J u -
1 insza odpędzała, przenikała coraz głębiej. Litość rozżalała się w niej coraz mocniej. Wśród ciszy nocnej, która tak często najszaleńsze za
miary czyni przystępuemi dla wyobraźni, myśl podążenia ku Juliuszo
wi z pociechą w chwili, kiedy najbardziej duszy kochanej potrzebował obok siebie, przenikała Alinę coraz bardziej, a w końcu stała się w niej gorączką, zasłaniającą wszelkie względy. Czuła i wiedziała, że pan
na, szukająca młodego człowieka, postępuje przeciwko utartym zwy
czajom, że godność kobieca powinna ją strzedz od przestępowauia owych zwyczajów; lecz względy te wydawały jej się marnemi i dro- buemi wobec wypadków, zaszłych w Zbruczu, i tego cierpienia, którem tam samotnie karm iła się dusza Juliusza. Swoją godność postawić po
nad ból przyjaciela, to był wzgląd samolubny i mały.
Cała drżąca od podniecenia gorączkowego, poszła pod drzwi kan- celaryi Juliusza i stanęła pod niemi, oddychając spiesznie. Było jej ciężko je otworzyć, a jednak wiedziała, że otworzyć je musi. K roki w kancelaryi nie ustaw ały, a teraz wyraźnie odbijały się w jej głowie, jakby uderzenia młotem. Zapukała. Że jej nie odpowiedziano, więc za
pukała silniej i poczuła, że oddech jej się tamuje, gdy kroki Juliusza zatrzym ały się, a potem skierowały się ku drzwiom. Drzwi otworzyła niecierpliwa ręka. Juliusz stanął przed dziewczyną, której w ciemno
ści nie poznał odrazu.
— K to to? Czego potrzeba?—Z apytał ostro.
Nie mogła odpowiedzieć, głos zam arł jej w gardle, postąpiła ty l
ko machinalnie kilka kroków i wtedy stanęli naprzeciw siebie, oboje oświeceni blaskiem palącej się lampy. On, zdumiony, odsunął się w tył i nagle wobec dziewczyny, k tó rą kochał, cały jego wstyd, cała jego nędza, wydała mu się jeszcze nieznośniejszą. Policzki jego okryły się nagle łuną szkarłatnego rumieńca.
— Pani, pani tu?—wyjąkał, czując tylko, że w tej chwili, w któ
rej każde spojrzenie ludzkie było mu nieznośne, spojrzenie Aliny s ta wało mu się torturą.
A lina była niezmiernie zmieszana. Odwaga i gorączka, które ją tu przyprowadziły, opadły nagle, jak woda, która wrzeć przestała, i ona to, stała teraz przed Juliuszem ze spuszczonym wzrokiem, niezdolna przemówić.
— Poco pani tu przyszła?—zapytał z bólem i wymówką w gło
sie.—Czy może ja śnię? Skąd się pani tu wzięła?
Że milczała ciągle, przemówić nie mogąc, więc zawołał, krzyknął raczej, jak człowiek cierpiący:
— Niech pani stąd odejdziel Poco się pani zbliża do człowieka napiętnowanego, do nieszczęśliwego, który nie śmie podnieść oczu od
ziemi! Niech pani odejdzie! Rany, to rzecz brzydka! Poco na nie patrzeć?
Alina odzyskała przytomność. Zbliżyła się do Juliusza z w ycią
gniętą. ręką.
— Rany przyjaciela bolą—rzekła głosem, za którego słodyczą Juliusz tęsknił tak b a rd z o —Co tu mówić o wstydzie! W styd może być względem obcych... Przyszłam tu umyślnie. Słyszałam kroki pana...
chciałam tak wiele rzeczy powiedzieć!..
Ujęła rękę Juliusza, którą on usunął z jej dłoni.
— Pani nie wie, pani nie może wiedzieć!—mówił gwałtownie.—
Tu nie może być nic do powiedzenia! Tu niema żadnej pociechy! Ali, na miłość Boską, nie mówmy o tern! Tu, w gardle, stoi mi wstyd! I już go nigdy w życiu nie przełknę! Udusi mię to! Niech pani odejdzie, niech pani nie p atrzy na mnie! J a się tu pod wzrokiem pani spalę!
— Odejdę, jeżeli pan chce—rzekła A lina—ale nie rozumiem pa
na. Przyszłam powiedzieć, że cierpię wraz z panem, tak ja k pan...
Czy to nic nie znaczy? Niech pan usiądzie, pan je s t cały drżący od zmęczenia... Zaraz odejdę... Pam ięta pan, ja k mię pan niegdyś wezwał w chwili podobnej? W tedy nie byłam panu ciężarem, ja k dzisiaj!.. G dy
by pan wiedział, ja k ja-bym pragnęła wziąć na siebie połowę trosk pa
na! Dlaczego pan chce, bym odeszła? Tylko takie spojrzenia ranią, które człowiekowi urągają... Niegdyś pan mię nazwał siostrą... Nie śmiala-bym tego przypomnieć szczęśliwemu, ale dziś... przyszłam tu ja k siostra...Czy można wstydzić się siostry, gdy się nie popełniło po
stępku złego? To raczej nieszczęście, niż wstyd!
P a trz a ła na Juliusza swoim promiennym wzrokiem, a on dopiero w tej chwili odczuł jej obecność, jako wdzięk, jako rozkosz, jako ko
niec bezmiernej tęsknoty. To uczucie, rozszerzające mu piersi miło
snym porywem po przygnębieniu strasznego wstydu, jakiego doznał przed chwilą, osłabiło go nagle i rozrzewniło tak bardzo, że łzy uapły - nęły mu do oczu.
— Panie Juliuszu—mówiła dalej A lina—ojciec pana ma się lepiej.
Mówiła mi to wieczorem pani M ierznicka. W szystko wróci do dawne
go porządku.
Brwi Juliusza się zmarszczyły. Oczy, wlepione w Alinę, spuścił ku ziemi. Syn rumienił się, że nie o zdrowie ojca mu chodziło.
— W szystko może wrócić do dawnego porządku—zaw ołał—ty l
ko to, co zostało obryzgane błotem... Ali, panno Alino... Pani je s t do
bra i rany, do których pani rękę przyłoży, goić się powinny, ale ta się zgoić nie może, bo to ran a ohydna... To nawet nie rana, ale plama!
A lina w tej chwili zapomniała zupełnie, że człowiek nieszczęśli
wy, który sta ł przed nią, był młodzieńcem, w którym wzbudziła mi
łość. W ielki poryw litości, wielkie pragnienie niesienia pomocy spra
wiło, że ujęła jego rękę i mówiła, wznosząc ku niemu spojrzenie:
— J a wiem, że to ciężkie przejście, ale plamy wieczne, niezmyte na człowieku, to te tylko, któremi zbrukał się sam. T rzeba pamiętać o tern, co panu zostaje: M atka, własne zasługi, praca rozpoczęta, a nie skończona! To wszystko je s t czyste!
— Tak, to jest czyste, a le j a o tern myśleć nie mogę! Mnie j e szcze boli, pali tylko tamto, tylko ten wstyd, którego sobie z duszy wyrwać nie mogę!
— To próżność, to miłość własna!
— Może. D otąd nigdy w życiu nic mię ta k nie bolało. Miałem swoje rozpacze, ale z niemi nie łączyło się upokorzenie, hańba... To, co dawniej cierpiałem, podnosiło mię raczej. Dziś jestem do ziemi przybity i cierpię od każdego spojrzenia ludzkiego, na samą myśl ludz
kich spojrzeń! Pani tego nie zna, pani nie może rozumieć! Pani przy
chodzi tu ja k dobra siostra, a j a cierpię nawet od spojrzeń pani, naw et od słów pani!
— W ięc sobie pójdę—rzekła smutnie Alina.
Ale jemu żal się zrobiło nagle, ale to tak żal, że byłby ją Chciał gwałtem zatrzym ać, rozkrzyżować ręce i nie puścić!
— Nie, nie, proszę zostać! Chory czasem odwraca się od le k a r
stwa. Tak ja uczyniłem. Teraz czuję, że współczucie pani, to jednak lekarstwo. Niech pani zostanie jeszcze chwilę... niech pani będzie dla mnie wyrozumiała. Ale i skargi też mię bolą i słowa pociechy mię bo
lą. Może-byśmy mogli mówić o czem innem lub nie mówić wcale... To tylko je s t mi drogie, że pani przyszła, ja k siostra... P ani nie wie... ja jestem skryty... skrytość to więzy... tego nie można przełamać! Ale ukojenie mógłby mi może czasem przynieść niemy uścisk ręki. Czasem moja dłoń pożąda takiego uścisku, a nie mam go! Nigdy go nie mia
łem! W spółczucie dało pani intuicyę, pani przyszła właśnie w takiej chwili, w której mię wstyd i rozpacz uczyniły dzikim.
P rag n ął bezmiernie uklęknąć cicho u nóg siedzącej Aliny i rozpa
loną głowę złożyć na jej kolanach. Czuł, że było-by mu to pocie
chą i ukojeniem.
— Skąd się pani tu wzięła właśnie w tej chwili?—pytał.— Gdyby pani nie była kobietą, ale aniołem Stróżem, rozumiał-bym to... W mo
jej zmąconej głowie wszystko się miesza...
— Aniołem stróżem chcę być—rzekła A lina z uśmiechem—ale Anioła stróża słuchać trzeba, trzeba mu ufać. Rozkaz jego, to prawo!
Choć nie był położył głowy na jej kolanach, Juliusz czuł coraz bardziej przenikającą go tę miękkość, to pragnienie zadosyćuczynie-
nia naw et zachciankom ukochanej kobiety, które je s t nieodłącznym towarzyszem miłości.
— Chcę byó posłusznym—rzekł—będę posłusznymi To takie męczące rozkazywać tylko wiecznie, a nie słuchać nigdy, nigdy cu
dzej woli nie ulegać, zawsze wysilać się na własną. Niech raz abdy- kuję z samowoli! Uczynię, co pani każe!
— A więc, pan pójdzie do siebie i spać się położy. Pomyśli pan przed zaśnięciem, że rozpacz dzisiejsza jutro będzie już bledsza i tak będzie blednąć co dzień, aż się stanie tylko przykrem wspomnieniem, niczem więcej. Chrystus był policzkowany. Chrześcianin nie powi
nien tego zapominać! J u tro pomówimy znowu długo. Pan mię nazwał Aniołem stróżem swoim. Anioł będzie wymagał wiele... posłuszeń
stwo zamawiam sobie nietylko na dziś, ale i na ju tro . Zatem do ju tra. I mnie należy się spoczynek. Pan mi przyrzeka, że się pan spać położy?
— Położę się... będę usiłował zasnąć.
Gdy po odejściu Aliny Juliusz udał się na spoczynek do swej sypialni, gdy się znalazł w łóżku, z głową na poduszce, poprzednie j e go, nieznośne cierpienie, wróciło. Znowu ta scena straszna, której wstydu zapomnieć nie mógł! Gdyby w swej dłoni czuł rękę Aliny, mo- że-by usnął, może-by się w nim uciszył ten szał cierpienia! Powoli świadomość, że pocieszycielka jego była blizko, poczęła trochę rozpra
szać jego czarne myśli. W yobraźnię miał jeszcze pełną jej obecności, blasku jej spojrzenia, jej głosu. Nie mógł już pragnąć nieistnieć, bo umarli nie widzą, a on miał nadzieję zobaczyć nazajutrz Alinę. Miał nadzieję, przestał więc czuć się niepocieszonym. Usnął, mając w se r
cu, w myśli, w oczach tę, która chciała być jego aniołem stróżem.
J a k zwykle, tak i tym razem, św iatło dzienne przyniosło mu k rytykę własnych uczuć i myśli. T a hańba, której ohydę czuł na so
bie, to był jeszcze jeden powód, by odrzucić daleko od siebie myśl m ał
żeństw a z Aliną. Ona go nie kochała. Chciała mu być siostrą, a nie kochanką, on zaś wprowadzać jej do Zbrucza, na życie trosk, kłopo
tów i upokorzeń, nie miał prawa. Teraz zdał sobie sprawę z tego, że Alinę musiała tu przywieźć jego m atka. Zapewne umyślnie po nią jeździła. Starej kobiecie wolno było dla szczęścia syna zapomnieć o szczęściu obcej dziewczyny, ale jemu, mężczyźnie, nie wolno myśleć w tym razie o sobie.
S tary Skierka miał się znacznie lepiej. Lekarzośw iadczył, że na
stąpiło jakieś porażenie, na tę chwilę nie zagrażające życiu. Chory po
trzebował tylko spokoju, pożywienia lekkostraw nego i pow ietrza zdro
wego w pokoju. W Zbruczu wszystKo wróciło do dawnego trybu.
Obiad zgromadził domowników. Juliusz wszedł, czując wszystkie
spojrzenia na sobie. Pomimo, że był bardzo przygnębiony, zmysł jego artystyczny, uderzony został nutą piękna i wdzięku, którą młoda po
stać powabnej dziewczyny wnieść była zdolna samą obecnością swoją.
Na szarem tle jeduostajności domowej i tych kobiet, które już zaw ra
cały ścieżką, wiodącą do grobu, A lina jaśniała, ja k promień słońca, jak kw iat barwny i wonny. J e j wysmukła, dziewicza kibić, strzelała wdziękiem i swobodą, oczy jaśniały, ja k gwiazdy. B ał się powiedzieć jej wzrokiem, że sta ł przed nią pełen zachwytu. M yślał z pewną go
ryczą, że był-by zapewne na zawsze pozostał dla niej obojętnym, gdy
by nie ten nieprzeparty powab fizyczny, którym obdarzył ją Bóg.
W tej chwili żoną jego była-by Kocia już od roku, pomimo przymio
tów moralnych Aliny. Ale, że tej dziewczynie dostały się w udziale oczy anielskie, usta o niewymownym wdzięku, nos, którego linia była bez zarzutu, więc on, Skierka, utracił przy niej spokój i zszedł z wy
tkniętej drogi. K ocia ustąpić mu z niej musiała! Podeptał ją, nie czu
jąc naw et, że wyrządza jej krzywdę. A to wszystko dla tego, że pa
trzały na niego te oczy, że, ja k w tej chwili, słyszał ten głos, którego melodyi zapomnieć było niepodobna.
Uczyniwszy, przychodząc do obiadu, jedno z tych ustępstw, któ
rych tyle czyni się dla form i zwyczajów, Juliusz zapragnął nie w i
dzieć nikogo, znaleźć się w samotności. W yszedł w pole, unikając spotkania się ze służącymi. W iedział, że do taczki swej powrócić mu
si, że znowu w Zbruczu zarządzać będzie tak, ja k gdyby nic się nie zmieniło, tak, ja k gdyby nikt nie miał praw a powiedzieć: „to syn p i
jak a , to syn człowieka, który wy prawne srebra swej żony wyniósł w nocy!" Ale dziś jeszcze nie mógł. Do obiadu przyszedł, z obawy, by m atka nie dopytywała się, nie badała, nie dochodziła, by go nie za
praszano, nie domyślano się choroby, by nie zwrócić na siebie uwagi;
wszakże ukazać się służącym i rumienić się przed nimi dziś jeszcze nie miał siły. Poszedł do lasu i zapuścił się w jego gęstwinę. Drzewa, to przyjaciele, przed którym i nie potrzebował spuszczać oczu, którzy nic o nędzach ludzkich nie wiedzą! Poczciwa natura, która nigdy człowieka nie podgląda, nie krytykuje i nie pyta o nic!
Dopiero nazajutrz, o świcie, ukazał się jak zwykle, ja k dawniej, służącym swoim, udając spokój, przezwyciężając wstyd, w głębi duszy upokorzony i zraniony. Praca nie mogła czekać. T rzeba było zaprządz się do niej, nie pytając o żadne względy. Zazdrościł w tej chwili tym, których ciężka choroba powaliła o łóżko, którzy w niej mają wy tło- maczeuie w ucieczce od ludzi; zazdrościł szczególniej tym, którym go
rączka odjęła przytomność. Uciec od samego siebie! Od wstydu, któ
rym go karm iły spojrzenia ludzkie, od walki, którą na nowo prow a
dził z własnem sercem. Miał znowu, pod jednym dachem z sobą, dziew
czynę, którą, kochał, i ja k dawniej, musiał strzedz każdego słowa, każ
dego spojrzenia swego. Czuł wszakże, że ta miłość, choć nieszczęśli
wa, była jego ratunkiem . Ze splauiionem nazwiskiem, upokorzony, w niej miał odkupienie. Miał w duszy coś silnego, potężnego, coś, co wznosiło po nad zwyczajność dążeń, trosk i codziennego deptaka, miał tę miłość, przez którą wyrzekał się naw et ukochanej dla jej szczęścia.
W rócił do dawnego fanatyzmu. Kochał nietylko Alinę, ale tę swoją miłość dla piękności, dla dobra, które uosabiała, kochał tęsknotę i cierpienie, które sprowadzała, bo go ono ratowało od drugiego cier
pienia, upakarzającego, przygniatającego wstydem do ziemi. Nie był najnędzniejszym z ludzi, ja k mu się zdawało po hańbie, jak ą go okrył własny ojciec. Miał, jako ucieczkę, miłość swoją i miał tę kochankę, która chciała być mu Aniołem stróżem, być mu siostrą.
B ył tylko w tej miłości niezmiernie smutny. Nie unikał teraz Aliny, ale ze stosunku ich wygnany został naw et cień zalotności z je go strony. Dawniej, mimowoli, w czynach swoich i słowach, miał na względzie to, co A lina o nim pomyśli; nieraz, pomimo pracy nad sobą, postępował tak, ja k gdyby jej sąd był mu wszystkiem; myśl o jej wza
jemności przenikała go drżeniem nadziei. Teraz, po wstrząśnieniu wielkiego upokorzenia, jakiego doznał, smutny i zawstydzony, fana
tyk miłości bez nadziei posiadania, pozbył się naw et resztek pozy, na
wet udaw ania sztywności, które miał za obowiązek. Pozwolił Alinie być swoim lekarzem i siostrą. Wieczory, już długie teraz, spędzali razem. Godzinami słuchał jej śpiewu, jej czytania. Był milczący i smutny bardzo, czuł się rzeczywiście chory moralnie, a ona wysilała swoją zręczuość kobiecą na niesienie mu ratunku. M iękką i lekką rę ką dotykała ran jego, a on się poddawał pieszczocie i rozkoszy tego dotknięcia. Z łatwością otrzym ała od niego przyrzeczenie, że nigdy już w życiu k a rt do rąk nie weźmie. Uśmiechnął się, ruszając ram iona
mi na myśl, że matkę jego do R ygi po Alinę wypędziła myśl, że nagle został szulerem.
— Biedna moja m atka!—rzek ł.—Nasze nieszczęścia osłabiły jej dawną siłę. S tała się po kobiecemu trwożliwa. W szak raz biegała po lesie, podarła na sobie suknie, wyobraziwszy sobie, żem wyszedł z my
ślą samobójstwa. Potem zobaczywszy mię przy kartach z człowie
kiem, który rozumie życie tylko, jako partyę xvinta, nabyła nagle przekonania, żem je s t karciarzem namiętnym. Chciała połowę Zbru- cza sprzedać, byle mię od upadku ocalić...
— Więc ani w myśli o samobójstwie, ani w namiętności szuler
skiej nie było ani cienia rzeczywistości?
— W kartach ani cienia. Co do myśli samobójstwa...
— W ięc ją pan miał?
— Miałem ją i wtedy, gdy m atka mię po lesie szukała, i wtedy, gdy mój anioł stróż do moich drzwi w nocy zapukał, ale była to myśl przelotna. T aką była-by została, prawdopodobnie, naw et bez zjaw ie
nia się anioła stróża. Czy je s t na świecie człowiek, na którego nie przyszła nigdy taka godzina, w której miał ochotę uciec od życia, prze
stać istnieć! W ątpię, czy je s t taki.
— O, jest! M nie-by nigdy myśl samobójstwa nie przyszła do gło
wy, choćbym była najnieszczęśliwsza, choćbym cierpiała katusze.
W szak to-by był cios dla moich rodziców! Skoro jednak taka myśl szkaradna przychodziła panu, więc jeszcze i od niej odrzec się trzeba.
— Któż może od myśli się odczekać? Myśl. to pani, a człowiek, którego nawiedza, to niewolnik! W ykonanie myśli samobójczej, to szal. Nad szałem się nie panuje.
— Trzeba wtedy tylko przywołać do myśli swej tych, którzy-by po panu płakali. Pomyśleć o nich, a szał odleci.
Upłynęło trzy tygodnie. S tary Skierka w stawał już z łóżka, ubie
rany przez W incesia, ja k manekin, milczący, nie zdający się słyszeć, co kolo niego mówiono, z oczami obłąkanemi, z ustami otwartemi. Ze swojej ostatniej wypraw y powrocił idyotą. Po całych dniach, z tw a
rzą bezmyślnie ku ognisku kominka zwróconą, w patryw ał się w pło
mienie, a gdy te zagasły, patrzał w czarne, odymione wnętrze paleni
ska. Osłupiałe jego oczy i usta, których zamknąć zapominał, czyniły wrażenie przykre i w strętne. N anet A lina czuła odrazę do nieszczę śliwego. Juliusz, który przez pierwsze dni unikał widoku ojca, teraz, z obowiązku, dwa razy na dzień, wchodził do jego pokoju i całował je go rękę zimno i przelotnie. Nie mógł zapomnieć ani darować. Skier- czyna była dla męża taką, ja k zawsze, ja k dawniej. Je j nienawiść nie mogła się już była powiększyć, więc trw ała w mierze, zdobywając się na pozory troskliw ości obowiązkowej. Karmiono Skierkę przy żo
nie, ptzy niej uściełano mu łóżko, w staw ała czasem w nocy, żeby zoba
czyć czy czego nie potrzebował. Winceś zauważył, że obłąkane oczy Skierki, zatrzym ujące się na wszystkich bezświadomie, na widok żony dawały oznaki życia. B łyskała w nich iskra pamięci, zgasłej już, jak się zdawało, względem innych. L ekarz zapewnił Skierczynę i Juliusza, że wszelki niepokój z ich strony był-by nie na miejscu. Skierka mógł żyć jeszcze długie lata w stanie, w jakim teraz się znajdował.
N astał ciemny i dżdżysty listopad. Leontyua, cierpiąca ciągle na zęby, z wiecznie podwiązaną tw arzą, w zimnym swym, a zawsze czy
stym jak szklanka, pokoiku, gryzła się nieznośną i gorzką zazdrością
względem Aliny. M iała przekonanie, że nic nie wiązało ze Zbruczem obcej dziewczyny, prócz przyjaźni dla wybranej przyjaciółki, że jedy
nie dla niej tu zaw itała i to z powodu listownych zaprosili. Przyjaźń tę Leoutyna egzaltow ała w swych słowach i w swej wyobraźni, jako coś wyjątkowego i dotąd niesłychanego, tymczasem Alina, o ile mogła, przebyw ała z Juliuszem. To była czarna niewdzięczność! W śród no
cy, gdy ból zębów spać jej nie dawał, sta ra panna niewdzięczność tę odczuwała tak gorąco, że w myśli czyniła przyjaciółce zarzuty, od któ
rych drżała sama oburzeniem. To, o co niegdyś inni podejrzewali na
uczycielkę, to, przed czerń ona, Leontyna, broniła ją tak gorąco, to by
ła prawda! Ona za przyjaźń płaciła niewdzięcznością, nie dbała o serce, po którem deptała, a chciała sobie złapać Skierkę na męża!
S ta ra panna była względem A liny pełna przymówek, przycinków, spojrzeń obrażonych, dumnych rzutów głowy, milczeń upartych, wresz
cie wybuehnęła, gdy Alina, która jej zachowanie się kładła na karb choroby, zapytała na koniec, czy się Leontyna na nią nie gniewała.
Leontyna zaczęła od razu na ton tragiczny. Mówiła o niewdzię
czności ludzkiej, o tern, że zna „pewne osoby”, które udawały przyjaźń, póki im to było potrzebne, a potem, gdy się znalazła grubsza ryba do złapania, rzucały wszystko, a biegły za grubszą rybą; że jednak in try ga wychodzi zawsze na wierzch, ja k oliwa; że ci byli głupi, co ludziom wierzyli, bo całe życie zbierali tylko „czarną niewdzięczność”.
Alina nic nie rozumiała.
— Nie rozumiesz, bo nie chcesz! — zawołała w końcu biedaczka, której uderzenie krwi do głowy powiększało ból zębów.—Ty myślisz, że j a nie widzę? O, ja dobrze czytam w twojem sercu! Ty chcesz zo
stać panią Skierczyną! Chcesz być panią na Zbruezu! Łapiesz Skier
kę bezwstydnie, bezczelnie. Przyjechałaś niby dla mnie, która jedna słodziłam ci tu życie, a myślisz tylko o Juliuszu.
A lina przyjęła ten wybuch uśmiechem litości.
— Z a kilka dni wyjeżdżam stąd — rzekła — i widzisz, bez pier
ścionka zaręczynowego na palcu. P an Juliusz nie myśli o mnie, jako o żonie, ja też o nim, jako o mężu, nie myślę. Narażam się tu na plot
ki? Powinnam była tego się spodziewać. Ale nie dbam już o nie.
K obieta, która-by na plotki zważała, nie mogła-by zapewne w życiu uczynić nic złego, ale też i nic dobrego nigdy-by nie zrobiła. Nie zo
stanę panią na Zbruezu, a twoją przyjaźń zachować-bym chciała. Chcę właśnie pomówić dziś z panią Skierczyną o moim wyjeździe.
Skierczyną wszakże nie chciała słyszeć o wyjeździe Aliny. Na usilne prośby, Alina przyrzekła zostać tydzień jeszcze, ale ani jednego dnia dłużej nad tydzień. M atka jej groziła, że naukę siostrzyczek po
wierzy komu innemu. Trzeba było wracać do obowiązków.
Skierczyna walczyła teraz z myślę, a raczej z pragnieniem śmier
ci męża. I jemu, i wszyskim w koło niego było-by lżej. Temu nie
czułemu kształtow i człowieka, temu bezmyślnemu idyocie, należał się grób. Ale to były myśli bezbożne, z których biedna kobieta spowia
dała się, które sobie gorzko, jako grzech, wyrzucała, za które, jako po
kutę, odmawiała mnóstwo litanii i pacierzy, za które suszyła dwa dni w tygodniu, a cały adwent zamierzała pościć szczerze. Pomimo tej skruchy, myśli nieubłagane wracały. Gdy Skierkę karmiono pod jej dozorem, a z ust jego wylewała się straw a, lub, gdy usiłował łykać łapczywie, ja k zwierzę, ją ogarniał w stręt. Nienawiść odzywała się dobitnie, jak paroksyzm, nieszczęsne pragnienie niepatrzenia więcej na tego człowieka, ja k ostrze, przenikało nieszczęśliwą. Boże, jaka ona była niegodziwa! J a k nic nie była chrześciańką! Nie umiała przeba
czać, nie umiała zdobyć się na zapomnienie urazi
Przy tych ciężkich w yrzutach sumienia, staw ała się dla męża po
dwójnie troskliwą. Gnana żalem za grzech, który, pomimo pracy nad sobą, codziennie popełniała, w staw ała w nocy, okryw ała męża kołdra, która się z jego łóżka często zsuwała, i w racała na swój klęcznik bła
gać Boga, by grzech od niej oddalał.
— Niech żyje! — mówiła wtedy — Nie będę mu szczędzić mej troskliwości i będę dla niego tak ą żoną, jakbym go kochała!
Lecz, gdy się znalazła wobec Skierki, odzywało się w niej mimo
wolne pragnienie jego śmierci. To znowu budziła się w niej obawa, by to pragnienie nie spiorunowało jej męża, niosąc mu śmierć natych
miastową. W ydaw ała się sobie często zabójczynią. K to wie, czy go
rące życzenie zgonu nie zabija, ja k sztylet! Nie była-by się może za
dziwiła, gdyby pod jej wzokiem nieszczęśliwy upadł był nagle bez życia.
Była to dla biednej kobiety, chrześciaoki gorącej z przekonań i tradycyi, jedna z tych mąk skrytych, których powiernikiem jest tylko spowiednik, a które traw ią serce i zatruw ają każdą chwilę. W szak ta ki stan ducha prowadzi prosto do piekła. Na ostatniej spowiedzi pro
boszcz był bardzo surowy dla swej penitentki. W yrzucał jej, że wobec niedoli, choroby, obłędu, ona nie miała serca chrześcianki, ale raczej egoizm poganki, która chciała-by dla swej własnej wygody, spokoju i swobody, pozbyć się jednego życia ludzkiego, którego pielęgnowanie ją utrudza.
Skierczyna wróciła z oczami czerwonemi. Długo płakała w ko
ściele. Gdy zaniesiono obiad starem u Skierce, co zawsze miało miejsce przed obiadem ogólnym, ona nietylko dojrzeć chciała nakarmienia chorego, ale odesłała W incesia, mówiąc, że sama da sobie radę. Po
częła zupę z talerza do ust Skierki przenosić łyżką, przyczem część po
karm u się wylewała, a nieszczęśliwy, błędnego wzroku, w którym z a palały się jakieś iskierki samowiedzy, nie spuszczał z żony. Ona wal
czyła z nadlatującą myślą o śmierci męża, z tern pragnieniem, które się w niej rozniecało, ja k płomień, i któremu oprzeć się nie mogła. R ę
ka jej z łyżką pełną zupy trzęsła się, oczy, chmurne a pałające, błys
kały nienawiścią a zarazem strachem i grozą tej myśli piekielnej, któ
rej nie mogły odpędzić ani modły, ani posty, ani praca wewnętrzna.
Nagle stało się coś strasznego. Skierka, od kilku tygodni nie
zdolny do postąpienia kroku o własnej sile, rzucił się na żonę ze zręcz
nością zwierzęcia. Pow alił ją na ziemię. Jedną, wychudzoną i do szpon podobną, ręką wpił się w jej szyję, drugą, uzbrojoną w scyzoryk, za
dawał jej ciosy jeden po drugim. Odgłos stłuczonego talerza, przewró
conego stolika, ciał padających na ziemię, krzyku Skierczyny, sprow a
dził W incesia i krzątającą się w stołowym pokoju Mierznicką. Zastali widok rozdzierający: Skierczynę na ziemi, broczącą krwią, i Skierkę, le
dwie trzym ającego się ua nogach, trzęsącego się, wspartego o ścianę, patrzącego z wyrazem tryumfu na skrwawioną żonę. Zaśmiał się okropnie do nadbiegającego Wincesia, w drżącej ręce podnosząc do gó
ry scyzoryk. Na jego tw arzy zezwierzęconej była radość Indyanina, który oskalpował białoskórego. Śmiał się ciągle, wreszcie dowlókł się do fotelu i upadł obezwładniony, powrócony nagle do stanu bezświado- mości i idotycznego zezwierzęcenia, w jakiem znajdował się od powsta
nia z choroby.
Skierczynę omdlałą odniesiono do jej pokoju. K rew broczyła z kilku ran, z których dwie były głębokie. Inne wymierzyła słabnąca już widocznie ręka. Zrobił się zamęt w domu całym. Rezydentki p ła kały, gotowe na usługi. Alina trzeźw iła omdlałą; Juliusz, posławszy czemprędzej po lekarza, trzym ał rękę m atki, wołał o lód, o szarpie, starając się zachować przytomność, szukając w swej pamięci sposobu tamowania krwi. Zdawało mu się, że włosy powstają, mu na głowie od grozy i bólu, nie zdawał sobie dokładnej sprawy z tego, co zaszło, był jakby pijany cierpieniem. P ragnął ratować matkę, a nie miał na to dość przytomnej głowy, powtarzał urywane wyrazy bez związku, prze
mawiał do omdlałej, jakby słyszeć go mogła. Otworzyła nakoniec oczy i zaraz zdała sobie dokładną sprawę z tego, co zaszło. Sama zarzą
dzać zaczęła ratunkiem, którego jej udzielano, kierując ręką Aliny. Ale krew z rany na szyi płynęła obficiej przy każdem odetchnieniu, przy każdym ruchu, przy każdem słowie. Omdlenia się powtarzały. W roz
gorączkowaniu, trwodze, niecierpliwości najwyższej, doczekano nare
szcie przybycia lekarza. Dopiero on mógł dokonać opatrunku praw i
dłowego. Rany w szyi i w piersi były niebezpieczne, lekarz prosił o sprowadzenie chirurga z Wilna.
N astały dni i noce straszne. Skierczyna w gorączce m ajaczyła, otaczający ze wszystkich sił pragnęli wydrzeć ją śmierci. Juliusz był niezmordowany. Nie odstępował praw ie m atki. Alina dotrzym ywała mu towarzystwa. Chora nie poznawała nikogo. J e j bezładne myśli bez końca kręciły się kolo jednego jakiegoś fantastycznego obrazu.
— Myśl nie zabija — mówiła w gorączce — wzrok nie zabija...
zabija nóż... trzydzieści la t nienawiści...
Czasem skarżyła się ja k dziecko:
— Kiedy ja nie mogę, nie mogę jej odpędzić! N adlatuje ja k sęp...
mózg wyżera...
W tedy Alina z Juliuszem patrzyli na siebie z tym wyrazem prze-
• rażenia i grozy, które widok bezprzytomności drogiej osoby sprowadza zawsze.
Chirurg, z W ilna przybyły, znalazł stan groźny. Obie rany były bardzo niebezpieczne, jakkolwiek nie śmiertelne, bo żadne ważniejsze organa uszkodzone nie były. W szakże obawiał się tu komplikacyi ze strony nerwów. Rozdrażnienie, bezprzytomność, to były też objawy groźne. W pierwszej chwili sądził naw et, że nóż, którym rany zada
ne zostały, nie był czysty, że przyłączyło się zakażenie krwi. Dopiero potem orzekł, że gorączka, bardzo silna, była objawem czysto nerw o
wym.
Juliusz, z okiem wlepionem w rozognioną tw arz matki, otoczoną aureolą siwych włosów, nie pamiętał, że ta istota, która z nim razem czuwała, była kobietą wybraną. W szystkie jego pragnienia, wszy
stkie nadzieje skupione teraz były w jednern dążeniu. P rag n ął ocalić matkę. A ni się domyślał, ani podejrzewał, że tę matkę on tak kochał, że jego synowskie uczucia miały taką silę. Alina, widząc go w tym stanie trw ogi i cierpienia, była mu istnym aniołem stróżem. Ona zroz
paczonemu dodawała otuchy; ona pow tarzała, klęcząc, słowa modlitwy, które w jego serce wsączały się nadzieją; ona otrzymywała, by spoczy
wał choć parę godzin na dobę. Opiekowała się nim, ja k bratem, i o ta czała jego boleść delikatnem staraniem , współczuciem słodkiem i dy- skretnem, które porównać-by można do obchodzenia się matki z dziec
kiem kalekiem i nieszczęśłiwem. Czuła się potrzebną chorej, ale po
trzebniejszą jeszcze Juliuszowi. Teraz dopiero spełniła przy nim za
danie stróża i podpory. Czasem jeden gorący uścisk jej ręki podnosił go, upadającego na duchu. Były chwile, w których rozpacz jego wy
lew ała się w słowach. Utrzymywał, że nad nim i jego blizkimi ciężyło przekleństwo, że byli już obrzuceni błotem, a teraz obryzgała ich jesz cze krew! Byli tak nieszczęśliwi, że m atka, ta spójnia, to ogniwo, które stanowiło rodzinę, była niezawodnie skazana! On czuł, że ją traci, że te rany przyniosą jej śmierć.
W tedy A lina staw ała przy nim, jako zapora od bluźnierstwa, od rozpaczy. Znajdowała słowa wprost z serca wyjęte, z któremi spływ a
ło na niego miłosierdzie rezygnacj i. Będzie, ja k Bóg zechce... Niema rodzin, nad któremi ciężyło-by przekleństwo. To była-by niesprawie
dliwość, a Bóg je s t sprawiedliwy.
J e j wzrok, błagający go o litość nad samym sobą, miał tyle wy
mowy, co słowa. Podnosił się ku niemu z tukiem pragnieniem wlania w jego duszę pociechy, że m agnetyzował go i dawał ukojenie.
— Zdaje mi się, — rzekł jej raz — że jestem zdziczałem zwie
rzęciem domowem, które pani uspakaja jednem pogłaskaniem.
A lina nie odpowiadała. M ówiła wogóle mało, widząc, że słowa mniej mu były potrzebne, niż jej obecność i atmosfera współczucia, która go musiała ogarnąć, mając swe siedlisko w jej przepełnionem li
tością sercu.
C ierpiała nieraz nad tern, że nie mogła wziąć jego zbolałej, roz
palonej głowy w swoje dłonie, i że jej nie mogła przycisnąć do piersi.
Czuła, że i jem u i jej bylo-bjr to pociechą, ale ustawy światowe stały twardym uiurem. Trzeba było być siostrą lub żoną, by na taki wybryk sobie pozwolić. A jednak, to było takie proste i takie czyste pragnie
nie. To był nieszczęśliwy, to był przyjaciel, brat z wyboru. M usiała sobie przypominać dopiero, że ją kochał miłością kochanka.
Skierczyna miała się ciągle bardzo źle. Przytomność w racała jej chwilami, ale ja k a ś zmącona, osłabienie jej zaś było tak wielkie, że praw ie mówić nie mogła. Lekarze oświadczyli, że zapewne od okła
dów lodowych na piersiach, gdzie miała ranę, wywiązało się zapalenie płuc. M iała klocie tak silne, że oddychać prawie nie mogła. Teraz zwątpiono zupełnie o jej życiu, podtrzymując jej siły starem, Skierczyń- skiem winem, które, ja k utrzymywano w rodzinie: umarłych do życia przywracało.
Były to dla Juliusza dni straszne, nigdy nie zapomniane. Był pewien, że traci matkę, której zawdzięczał wszystko co umiał, wszy
stko czem był, która dla ocalenia mu mienia przez lat 30-ści nie zazna
ła w ytchnienia w pracy, od której nauczył się być silnym, która go tak kochała, że on tę miłość czuł gorącą i wielką nawet pod pance
rzem sztywności, którą się okryw ała. On ją tracił, zabierała mu ją śmierć, a jako dom on jej da cztery deski trum ny i zaniesie ją na b a r
kach do mieszkania, czekającego na wzgórzu... A najcięższem było to, że ginęła z ręki ojca! Myśli w głowie mu się mąciły, chwilami mu się zdawało, że to był jakiś straszny sen, jak aś zmora, która mu piersi ugniatała. Nie, to nie sen! Oto tam, na poduszkach, matka jego chwy
tała oddech spieczonemi ustami. On ją unosił na rękach, szukając dla niej dogodniejszej pozycj i, cierpiąc z nią razem od tej niemożności od
dychania tak, że i jemu brak było powietrza. Nie pamiętał, ja k na
stępował dzień po nocy i ja k długo trw ała ta męka. W końcu doszedł do takiego wyczerpania sił, iż czul, że padnie tam, przy łóżku m atki, jeżeli nie spocznie choć na chwil kilka. D ał się Alinie odprowadzić do drugiego pokoju i tam, opartego w fotelu, zabrał go seu, ja k ofiarę, która się już bronić uie miała siły. Nie słyszał, ja k w parę godzin po
tem przybyli lekarze i jak oświadczyli, po zbadaniu stanu chorej, że niebezpieczeństwo minęło, że chora żyć będzie. Rany podgajały się znakomicie, oddech był łatwiejszy a gorączka spadła. Był to nadspo
dziewany zwrot w chorobie.
A lina, cała drżąca ze wzruszenia, pobiegła do pokoju, w którym, uśpionego w fotelu, zostawiła Juliusza. Przecierał on właśnie oczy, odszukując jeszcze samego siebie i rzeczywistości, którą był zatracił we śnie. Gdy ujrzał Alinę, wszystko mu stanęło w pamięci, jak obraz, na który-by nagle rzucono światło. Przerażone jego oczy pytały, gdy usta nie miały odwagi zapytać.
— Żyje! Żyć będzie! — rzekła Alina — Gorączka spadła, oddech łatwiejszy... Żyć będzie! Doktorzy mówią...
Stał przed nią, upojony jeszcze snem, i nagle stało się coś, czego uie przewidział ani on, ani ona. Otworzył ramiona, a radość z uzdro
wienia Skierczyny rzuciła w nie Alinę. Jego objęcia zamknęły się.
Długi uścisk ich połączył. On ogarniał ją ramionami, ona tuliła się do niego. Płakali oboje ze szczęścia. P rzez długą chwilę uścisk ich wy
dawał im się czemś naturalnem, co nie raziło żadnego z nich, dopiero szelest jakichś kroków sprawił, że przyszło na nich upamiętanie. R a
miona jego opadły, ona, płonąca od wstydu, stanęła ze spuszczonemi oczami. Serce jej biło, jak młotem, oddychała spiesznie, w głowie jej szumiało, w oczach zrobiło jej się ciemno.
— Panie Juliuszu! — rzekł od progu głos jednego z lekarzy.
Poszedł, i 011 także drżący, także uawpół przytomny, zataczający się od upojenia sennego i od tego, które poczerpnął z bijącego przy je go piersiach serca dziewczyny.
— Chwała Bogu, zwrot ku dobremu iest tak wyraźny — mówił lekarz — że wyzdrowienie je s t tylko kw estyą czasu.
Juliusz upadł na kolana przy łóżku matki, przyciskając usta do jej zwieszonej ręki. Ona, blada ja k opłatek, uśmiechnęła się do niego, szepcąc:
— Julku! Chcę żyć... pragnę żyć... bo tam nie było-by ciebie...
musiałabym za długo czekać... bez ciebie i niebo nie było-by niebem...
— Nie mów, mamo, nie męcz się — błagał Juliusz — Będziemy o tern wszystkiem mówić, gdy ci wrócą siły.
— Tak, - odparła szeptem — teraz będę spać... kłucie tyle czasu spać mi nie dawało!
Zamknęła oczy, a on, pożegnawszy lekarzy, usiadł u jej wezgło
wia pamiętając, że się w jego życiu stało coś niespodzianego, coś nad
zwyczajnego, nad czem musiał się zastanowić. Aliny przy nim nie było, a 011 czuł jeszcze jej głowę tulącą się do jego piersi, a przy ustach dot
knięcie i zapach jej włosów. Co to się stało? J a k się to stać mogło?
W s z a k to ona sama, z własnego popędu, rzuciła się w jego rozw arte
ramiona. Szczęście przepełniało mu duszę. P a trz a ł na m atkę urato
wana, ocaloną, śm ierci wydartą, a z przyspieszonego bicia serca dziew
czyny poznał, że był kochanym! Czy to wszystko było prawdą? Czy rzec zy w iście wczorajsze rozpacze, wczorajsze zwątpienia były snem
prześnionym?
Co chwila któraś z rezydentek wsuwała się do pokoju. Poprosił jednej z nich, by czuwała nad snem chorej. Sam chciał natychm iast zobaczyć Alinę. Musiał ją zobaczyć po tern, co zaszło. W szedł do jej pokoju nie zapukawszy, po prostu zapomniawszy zapukać. U jrzał ją klęczącą przy łóżku, z tw arzą ukrytą w dłoniach. Widocznie nie p ra gnienie modlitwy ugjęło jej kolana, ale wzruszenie, zawstydzenie.
Szyja jej i uszy były pokryte rumieńcem, który z jej tw arzy rozchodził się aż na nie, nie słyszała otwierających się drzwi i kroków wchodzą
cego. Juliusz patrzał na nią, odczuwając praw ie, co się w niej działo.
P ragnął ją podnieść z klęczek i, ja k przed godziną, wziąć w ramiona.
/ uścisku pierwszego wyrodziła się w nim żądza wyciągnięcia znowu rąk ku niej. Stał wszakże, do miejsca przykuty.
— Panno Alino! — szepnął.
Ona zerw ała się cała w płomieniach.
—• Niech pan nie myśli, — mówiła, zacinając się — ja nie wiem, jak się to stało... doprawdy nie wiem... ja przecie nie chciałam... pan nie
p r z y p u s z c z a . ..
— Nic nie przypuszczam — odrzekł Juliusz, który już panował nad sobą—Niech się pani uspokoi. Jeżeli pani każe, ja zapomnę o tern, co zaszło. To moja wina. Otworzyłem ramiona ku tej radosnej nowi
nie, którą mi pani zwiastowała. Cóż to złego, gdy siostra złoży głowę na piersi brata? Jeżeli mi pani powie, że to był uścisk siostry, ja temu od razu uwierzę, ja to zrozumiem. Przyszedłem, żeby pauią uspo
koić.
Alina zasłoniła tw arz rękami.
— J a nie chcę k ł a m a ć ! — z a w o ł a ł a j a k b y z b ó l e m — Nie w i e m , co s i ę s t a ł o ! P r z y r z e k ł a m być a n i o ł e m s t r ó ż e m , a t e r a z c z u j ę . . . Ali,
p a n m n ą p o g a r d z a ć m u s i!..
Łzy zabłysły w jej oczach. Mówiła dalej ze skargą w głosie:
2
— Nie kochałam paua... doprawdy tylko, jak brata! Ale, gdy się czyją duszę weźmie w opiekę, gdy się ją uratować przysięgnie, to się ją musi pokochać silniej! Nie wiem, kiedy się to stało... dopiero taraz
widzę, że to już od jakiegoś czasu było we mnie...
Cała miłość, cala, długo hamowana, namiętność, zabrzm iała w gło
sie Juliusza, gdy zawołał, ujmując w swoje dłonie obie ręce Aliny:
— W ięc mię kochasz? Powiedz, że mię kochasz!
U sta jej zadrgały tylko. W yznanie nie przedostało się przez nie.
Juliusz puścił jej ręce i odsuwając się od niej, rzekł poważnie, choć głos drżał mu jeszcze.
— Panno Alino, pani może nie domyślała się tego... ja już od dwóch lat... ale mniejsza o mnie. P ani przybyła tu, żeby mię ratować i wpadła pani we własne sieci. Są kobiety, które są matkami nawet w miłości... Panno Alino, ja się taiłem z uczuciem dla pani, ja k ze zbrodnią. Może to była zbrodnia, skoro ta miłość zjednała mi w końcu serce pani... Jeżelim kiedy pragnął wzajemności, to tylko w chwilach, kiedy uczucie moje panowało nade mną, nie ja nad niem. Niech pani teraz sądzi o przyszłości mojej, w ręce pani ją oddaję. Gdybym był bogatym, ukląkł-bym przed panią i prosił-bym, by pani została moją żoną, ale jestem biedniejszy, niż niejeden, co nie ma nic. Moja żona musiała-by uczynić ślub ciężkiej pracy na całe życie, musiała-by wy
rzec się na zawsze wszystkiego, co jest zabawą, strojem, przyjemno
ścią... Pani je s t artystką, wielką panią; wykwintność je s t w pani dru
gą naturą i ja nie mam praw a powiedzieć pani: zostań moją żoną!
A lina zbliżyła się, rumieniec znikał powoli z jej tw arzy.
— Nie chce mię pan? — zapytała, podnosząc nieśmiałe spojrzenie.
— Nie chcę! Uczynił-bym panią nieszczęśliwą! Paninie jest stw o
rzoną do życia klucznicy, do kłopotów, które nam tu czasem jednej godziny spokojnej w całym dniu nie zostawiają! Oboje bylibyśmy nie
szczęśliwi!
— Czy to szczęście tylko w używaniu? — rzekła Alina.
— Nie w używaniu, ale w swobodzie, a my oboje tu w Zbruczu musielibyśmy być na służbie, musielibyśmy być niewolnikami. Pani zna nasze tu życie. J e s t bardzo ciężkie i nie na barki pani!
— J a chcę dźwigać ten ciężar. B arki się do niego przy z wy cza ją... wyrobię je dźwigając.
— A więc, — rzekł Juliusz poważnie — nie lęka się pani trudu i pracy, kłopotów i niepowodzeń, ciężkiej służby?.. Ma pani odwagę, czuje pani w sobie siłę?
— Siła leży czasem po prostu w sercu, które kocha.
— W ięc kocha? — zawołał Juliusz, biorąc ręce Aliny i pozwala
ją c nareszcie wybuchnąć dawno tłumionemu uczuciu — Kocha tak, że
trud może się stać rozkoszą w imię miłości? Zatem, dla mnie, od dziś, niema trudu, je s t tylko raj, je s t niebo! Ty nie wiesz, aniele stróżu, ja k ja pragnąłem pod twojemi skrzydłami chodzić całe życie!.. Mieć ciebie zawsze przy sobie! Czy to prawda, że ty chcesz tu zostać, że ty mię kochasz?.. Tyle mię smutków dotknęło w ostatnich czasach, że szczęściu wierzyć nie mogę! Powiedz, mnie się może śni, jam może szalony! Ciebie mieć za żonę! Czem ja zasłużyłem na takie szczęście, na tak ą łaskę!
Mówił bezładnie ze wzrokiem zapalonym wielką miłością. P rz y ciągał Alinę, która odsunęła się trochę mówiąc:
— W idzę, że pan trochę szalony.
— O, nie — zawołał Juliusz — taki szał, to mądrość! D aruj mi go! W idzisz, j a od dwóch lat marzyłem o takiej chwili, w której po
wiem sobie, że ty cała jesteś moja!..
— Cicho! Mnie wstyd za pana! I nie mogę jeszcze nic przyrze
kać. Rodzice nasi nic jeszcze nie wiedzą. Trzeba zaraz telegrafować.
Chodźmy do matki pana. O, proszę, panie Juliuszu!., pan był dotąd ta k dobrze wychowany!..
W yrw ała ręce z uścisków Juliusza i pobiegła do pokoju S kier- czyny.
W kilka dni potem obchodzono w Zbruczu wielkie święto. P a n i domu pierwszy raz po chorobie w stała z łóżka i, ubrana, usiadła w fo
telu. Juliusz, wracający od zaniedbanego w ostatnich czasach gospo
darstw a, ujrzał ją , uśmiechającą się do niego. P rzykląkł przy jej fo
telu, mówiąc:
— To dobrze, że mama wstała, dziś przyjeżdżają państwo S ta- marscy.
— Pewno po córkę, — rzekła Skierczyna — nie dziwię się, że chcą swój skarb zabrać.
— A gdybyśmy im go nie dali, mateczko? '
Skierczyna spojrzała w oczy syna. U jrzała w nich światło wiel
kiego szczęścia.
— Julku! — zawołała — Ty się chcesz oświadczyć o Alinkęl
— Zapytaj jej, mamo, czy mię zechce? — rzekł Juliusz, widząc Alinę wchodzącą do pokoju.
Skierczyna, osłabiona jeszcze, czuła się bardzo wzruszoną.
— On taki dobry! — ozwała się spoglądając na Alinę pytająco.
— To on mię nie chciał. — rzekła Alina — Musiałam mu się sa- ma oświadczyć! Panie Juliuszu, czy ja kłamię?
— Tak, a przynajmniej patii nieco prawdę przeistacza. Nie było między nami mowy o oświadczynach. To radość z powodu wyzdrowie
nia mamy przyszła jako swat. Takie szczęście trzeba co najmniej za
ręczynami obchodzić.
Całował rękę matki, uśmiechając się do niej, ja k dziecko.
— Toś ty to spraw iła — rzekła, ze łzami w oczach, m atka do Aliny — Za to bądź błogosławiona!
A lina nie rozumiała.
— Twoja miłość nauczyła go czułości dla starej m atki — dodała Skierczyna.
Zo f i a Ko w e k s k a.
KONIEC.
