m i s i o m
GOSPODARSTWA KRAJOWEGO.
Tom XXIV— Nr. 2.
R o k dw u n asty (KWIECIEŃ).
w Księgarni B. Friedlcjna, dawniej S p ie ss a i Spółki.
przy ulicy Senatorskiej, N. 460.
D ru k ie m §t. Strąkskiego,
przy ulicy Daniłowiczowskiej, N ° 617, w dawnej Bibliotece Załuskich.
1854
.
Zeszyły R o c z n i k ó w G o s p o d a r s t w a k r a j o w e g o wychodzą kwartalnie, tojest: dnia 1 lipca, I października, 1 stycznia i 1 kwietnia. Dwa pierwsze poszyty czyli num era stanow ią Tom;
dwa drugie, Tom następny; dwa zaś Tomy stanowią rok cały.
P re num era ta wynosi zt. 20 rocznie.
Na R o c z n ik i G o s p o d a r s t w a K r a j o w e g o zapisy
wać się można:
1. W granicach Królestwa.
a) Ma w s z y s t k ic h sta c y a c k p o c zto w y c h .
I
w R edakcyi Roczników Gospodarstwa Krajowego przy ulicy Senatorskiej w pałacu O rdynatów Zamoyskich.
w księgarniach: II. Friedleina dawniej Spiessa et comp., —Gustawa S e n e w a l- da,—S. H . Mer zhacha,— Zawad/kiego i W ę e k i e g o ,— H ugucs, — G. i,eona Gliicksbcrga, — Natansona, —S. O rgel
b randa,—Z Slebl era,—Bernsztejna.
c) w L u b l i n i e : ___ u Streibla i u Arlzta.
d) w K a li s z u : . . . . u Hurtign i w Nowej Księgarni.
e) w R a d o m iu :... u Rosenthala.
f) w S u w a lk a c li . u Org elbranda.
2. Z a g ran icam i Królestwa.
a) w K r a k o w i e : u D. E. Friedleina, J. Czecha i u Cypcera.
b) w e L w o w i e : . . u Miiikowskiego, Pillera i spółki, Winiarza Ja błońskie go i syna.
c) w L e s z n ie :.. u E. Guntera.
d ) w P o z n a n iu : u i . Żupańskiego i Stefańskiego.
e) w W i l n i e i K i j o w i e : u Józefa Zawadzkiego (za cenę la
ką samą, za jaką w Królestwie dostać można, tojest po zł. 20, czy
li rubli s r e b re m 3).
Roczników G ospodarstwa Krajowego z lat upłynionych, naby
wać m ożna tylko w mieszkaniu R edakcyi po cenie zniżonej, ta k że dla tych, klórzyby życzyli sobie nabyć cały komplet z lat l i s t u , tojest Tomów 22 składających się z num erów 44, odstępuje się za połowę ceny, czyli za złp. 110. W każdym innym razie, cena zosta
je taż sama, tojest po złp. 20 za każdy rok.
Wszystkie listy, artykuły i rozprawy pod adresem R e d a k c y i R o c z n i k ó w G o s p o d a r s t w a K r a j o w e g o , przesyłać należy f r a n k o do księgarni Friedlejna, dawniej Spiess et Com.
przy ulicy Senatorskiej N r 460, w której j e s t głów na ewpedyr.
R oczników .
Warszawa, kwiecień. 18-54 r.
K I L K A S Ł Ó W
O Qt U & M u e .
S k ład guana, działanie, dośw iadczenia i użycie tego w a żn ego środka n aw o z o w e g o
przez
Professora Chemii, w Królewskiej Rolniczej Akadem ii W Taraticie(*L
(Dokończenie).
n . D O Ś WI A D C Z E N I A I OZNACZANI E W A R T O Ś C I G U A NA.
D o b r y t o w a r w ł a ś c i w i e sam si ę chwal i, z ł y zaś s am si ę osądza; l ecz to musi b y ć t aki t o w a r , o k t ó r e g o dobroci, p r z ek o na ć s ię mo ż e m y , po j e g o s ma ku, dot kni ęci u lub pową ch ani u.
Guano nie jest takim towarem, o którego dobroci i wartości przekonać byśmy się mogli za pomocą zm ysłów naszych; zapach, dotknięcie i pozór guana mogą mylić, kosztow ać zaś guana nie każdy jest
(* ) P atrz Tom XXIV, Nr. 1, str. 65.
1
w stanie. Mus i emy si ę w i ę c po s t a r a ć o inne środ
ki p o z n a wa n i a j e g o dobroci, pewni e j s z e j a k p o w i e r z cho wn e, k t ó r e b y nas nie myl ił y i w t e d y n a w e t , g d y kt o k a t a r lub krót ki w z r o k posiada. Te m i środkami p o z n a w a n i a są środki chemi czne, za pomocą k t ó r y c h d owi a d u j e my się, z cz ego s k ł adaj ą si ę ci ał a kt ó r e chcemy poznać.
D o ś w i a d c z e n i e j e s t w p r a w d z i e naj l epszą i naj pe
w n i e j s zą nauk ą , l ecz ńa ni eszc zęś c i e nie najtańszą.
P r a k t y c z n y gos podar z, chcący g r u n t o w n i e p r z e k o n ać si ę o w a r t o ś ci d wó c h g a t u n k ó w g uana , b e z p o ś r e d n i c t wa chemii, p e w n i e dopnie s w e g o celu, j eże l i d w a j e d n a k o w e pola, j e d n a k o w ą ilością w y g n o i , a n a s t ęp n i e osobno z e b ra n y plon z k a ż d eg o pola, p o r ó w n a z korcami , kopami, zł ot emi i groszami; b ę dzie w s t an i e n a w e t dokł adni e o z n a c z y ć , o w i e l e dobre guano wi ęc ej , a zł e mniej wyda ł o zi ar na, s ł o m y i t. p.
Go sp odar z c h c ą c y p o ś w i ę c i ć c o k o l w i e k czasu i p r a cy , moż e z ł a t w o ś c i ą podjąć się d oś wi adc zeni a z guan e m. Pr ó by t e, t er a z t ak są ł a t w e , że nie w y m ag a j ą w i ę c e j zr ęcz n oś ci i u w a g i, jakiej pot rzeba p r z y g o t o w a n i u i paleniu k a w y , a mogą j e d n a k s ł u
ż y ć za p e w n ą w s k a z ó w k ę w w ą t p l i w y c h p r z y padkach.
Praw idła doświadczeń guana.
a) D oświadczenia za pomocą suszenia i w yp la - w iania.
J e ż el i guano j e s t w pr oszku, j aki m j e s t n a j c z ę - ścićj guano z Peru i Chili, bi er z e si ę g o 4 ł u t y , r oz po ści er a na papi er ze, i p oz o s t aw ia pr z e z kilka
dni w u m i a r k o w a n i e ci epł em miejscu do w y s c h n i ę cia. S t r at a j a k ą gua n o ponosi p r z ez t e n czas, s t a n o w i nadmi ar w o d y i t a k o w y do r a chu nku s ię wlicza.
N i e k t ó r e gat un ki guana t ak są wi l got ne, że pr z ez r z e c z o n e w y s u s ze n i e t ra c ą od 3 ^ - 4 drahm na s w o jej wadze. W sześci u w^yżej po dany c h g a t u n k a c h g u a n a , w a g a w o d y w y n o s i ł a od 6 do 2 6 ^ . ^ J e ż el i w p rz eci ęc i u l icze my t yl ko wody, to gospo dar z k upu j ący gua n o z 2Q% wi l goci , płaci W 1 0 0 funtach gu an a lO^funt. w o d y za w a g ę guana, i p r z e z t o p o nosi s t r a t ę od 3 do 4 złp. na ce nt na rze . J eżel i guan o j e s t w b r y ł ac h , j a k np. P a t ag o ń s k i e i A f r yka ńs ki e, w takim r a z i e b r y ł y te p ot rze ba naprzód rozbić, ut rz óć na j e d n a k o w ą ma s s ę, a z niej dopi ero o d w a ż y ć ilość p o tr z e b n ą do wy s us ze ni a. Znaj duj ąc e się t am kami eni e cz ęst o mas s ą guana t ak są mocno o b l epi one, że prz ez obskrobanie, z t rudnoś ci ą dają się oddzielić, p ot rz e bną w i ę c ilość guan a n al eż y nalać g o r ą c ą w o d ą , i p oz o s t aw ić prz ez noc, t y m s p o s o bem k a mi eni e i pi as ek pr z ez w y p ł a w i e n i e i s pł u k a nie oddzielą się.
Ij) D oświadczenie przez spalenie.
Łu t j e d e n gu ana s ypi e się na bl as zanną ł y ż k ę i t rz y m a s ię d op ót y nad r oz rza żon emi wę g l ami , do
póki b i ał y lub s z a r y popi ół pozos t aj e, k t ó r y po o s t y gni ęci u w a ż y się. Im m niej popiołu pozostaje, tem lepsze je s t guano. W y ż e j p o d an e 6 g a t u n k ó w g u ana , w w i l g o t n y m stanie, p r ó b o w a n e p o d ł u g do
ś wi adc zen i a b) m i a ł y w 1 0 0 częściach skł ad n a s t ę
pujący:
4
Części s k ł a d o w e
1 . Guano z Peru
2.
Guano z lp h a - boe
3.
Guano z Sal- danka
4.
Guano z Chili
5.
Guano z Pata
gonii 6- !
Guano;
z A fry
ki no
we.
1
W i l g o c i części 1 0 2 6 8 2 0 6 1 0 [Materyj a z o t o
w y c h p a l n y c h
i l ot n y c h . . . 5 9 3 6 2 2 11 15 14
jPopiołu . . . . . 31 3 8 7 0 69 79 76
S umma 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0
1 0 0
t o o j
W su chym s tani e ilość popi oł u wz r as ta:
N. 1. N. 2. N. 3. N. 4. N. 5. N. 6.
d o 3 4 # 5 0 # 7 6 ^ 8 6 # 84 # 8 4 ^
Z t e g o wi d z i em y , ż e naj leps z e gat u n ki P e r u a ń - s k i e g o gu ana , z j e d n e g o ł ut a w y d a j ą 1 dr a chmę ( 3 0 — 3 3 ^ ) popiołu, g d y t y mc z a se m zł e gatunki, k t ó r y c h naj wi ęcój j e s t w handlu, np. P at ag oń sk i e, A f r y kański e, Sal dankaba y i Chili, guano 2 3/4 do 3 drachm ( 6 9 — 7 9 # ) ; w y r a ź n i e zaś podrobi one gat unki j e s z c z e' w i ę c e j popiołu pozost awi a j ą. P o p i ó ł ni epodrobi one- g o guana, t a k dobre go j a k i z ł e g o , z w y k l e j e s t bi ał y, lub s z a ry , k ol or ż ó ł ty lub c z e r w o n y oznacza fa ł s z o
w a n i e gliną, pi aski em, ziemią i t. p.
5
Doświadczenie to je s t bardzo proste i pewne-, z a s adza się na spal eni u i ulatnianiu mat er yj a z o t o w y c h guana, h t ó r e j ak i eś my w y ż e j po wi edziel i, n a j g ł ó wn i e j s zą w a r t o ś ć j e g o st anowi ą. C h a r a k t e r y s t y c z n ą j e s t t akże rozmai tość zapachu p r z y spaleniu: g a z y ulatniające si ę p rz y spaleniu d obr yc h g a t u n k ó w , m a
j ą za pach w ł a ś c i w y szc zypi ący, podo bn y do a m o niaku, p r z e c i w n i e za ś z ł e gat unki , w y d a j ą za pach s pal onych w ł o s ó w lub w i ó r ó w r o g o w y c h . P o d o bnież p oz n ać można dobroć j e dn eg o z d w ó c h g a t u n k ó w guana; jeżeli j ed n o cz eś ni e o ba dw a do ogni a w ł o ż e m y , w takim razi e o c z ywi ś c i e g at un e k t en, k t ó r y posi ada d w a r a z y t yl e m a t er yj pal nych, p r a w i e d w a r a z y t ak d ł u gi ego czasu p o t r z e b o w a ć b ę
dzie do spalenia. Podług tego, guanó tem je s t gor
sze, im prędzej na popiół się zam ieni, a tem lepsze im d łu ższego czasu do tego potrzebuje.
c) Doświadczenie z a pom ocą wapna.
Z k aż dego g a t u n ku guana , k t ó r e c h c e my p r ó b o w a ć , s ypi e się ł y że c zk a do szkl anki z ł y że c zk ą ni e
g a s z o n eg o w a p n a ; do t e g o d o l e w a się kilka ł y ż e czek w o d y i w s z y s t k o dobrze się miesza: I m lepsze je s t gu a n o, tem m ocniejszy i bardziej szczypiący będzie, zap ach am oniaku icychodzącego z roztw o
ru guana. Pr ó ba ta nie j e s t w p r a w d z i e t a k d ok ł a
dną j ak poprzednie, l ecz ze w z g l ę d u na ł a t w o ś ć w wy k on a n i u , w wielu r a zach bardzo j e s t wy go dn ą, np. gd y c h c e my w j a k na j kr ót s zym czasie w y d a ć sąd o dobroci r óż n yc h g a t u n k ó w guana. T e r a z s z c z e
gólniej próba ta j e s t p r a kt yc zną, p o n i e w a ż w h a n dlu natrafiamy rzadko na średnie, gatunki, lecz z w y
6
kl e na naj l eps ze lub naj gors z e. Do t ych próba z w a p n em bardzo dobrze da si ę z a s t o s o w a ć , p o n i e w a ż róż ni c a zapachu w r z ec z y samej t ak j es t rażącą, że osoba n a w e t w c a l e n i e w p r a w n a , ł a t w o t ę r ó ż n i c ę wynajdzie.
Guano, j ak i eś m y poprzedni o okazali, u w a ż a n e j e s t j a k o n a w ó z zu p eł ni e p rz e g n i ł y , w k t ó ry m m at e r y e a z o t o w e , podcząs gńicia, zmi en i ły się w sole a m o niakalne. D o d a w s z y w i ę c do t e g o , n ie g a s z o n e g o w a p n a , amoni ak w solach amoni akal nych z a w a r t y , ulatuje w postaci gazu. Im zapach j e s t silniejszy, t ćm guano z a w i er a wi ęc ej z w i ą z k ó w amoni akalnych, s t a n o w i ą c y c h n a j wa żni ej sze części s k ł a d o w e g u a n a , a l b o wi em one t yl ko podnos zą j e g o w a r t o ś ć i ce/ię.
Częs t o też, w handl u natrafiamy pod r oz ma i te mi n a z w a mi guan o P at ag ońs ki e, k t ó r e śl ady t yl ko soli a moni aka ln yc h z a w i e r a , t ak, że z w a p n e m , albo w c a l e ni e w y d a j e zapachu a moni aka l ne go, albo t eż bardzo sł aby , g d y t ymcza s em gua n o Peruari ski e, w t ych s amych okolicznościach, w y d a j e s zc z y p i ąc y zapach amo n i ak al ny p r a w i e nie do zniesienia.
A b y do ś wi ad c ze n ie to w k a ż d y m czasi e u s k u t e cznić można, pot rzeba mieć zapaś n i eg a s zo n eg o w a pna. Z e b y zaś w a p n o to nie st racił o s wo j e j mocy, nie p owi n n o być w y s t a w i o n e na działanie p o wi et rz a;
n al e ż y w i ę c j e p r z e c h o w a ć w suchem naczyni u szczel ni e zamkni ęt ć m.
d ) Doświadczenie p r ze z w y pławienie.
Ł u t dobrze w y s u s z o n e g o gua n a , s ypi e si ę w t r ą b
k ę z p api er u lub bibuły, w ł o ż o n ą w bl aszany lejek,
i p ol ew a si ę t ak długo g o r ą cą wodą , dopóki ta p r z e latując, ż ó ł t y ma kol or ; g d y j uz ciecz ni e odchodzi, n a l eż y umieścić to guano w ci epł em miejscu, a po wy s ch n i ę c i u z w a ż yć ; w t e d y b r a k na t y m ł uci e s t a n o w i w a g ę mat eryj w wodz ie rozpuszczalnych. W i a d o mo zaś j est , że im więcej części w wodzie ro zpu
szczalnych zawiera j a k i gatunek g u a n a , tem je s t lepszy. P i e r w s z e ń s t w o w i ę c , tak j ak p rz y próbi e pr z ez spal eni e, damy t emu g a t u n k o w i , kt ó r e p r z y w y p ł a w i e n i u naj mni ej szy osad pozos t awi a . P o w y ż s z e gat unki w suchym st ani e z a w i e r a j ą w sobie:
Części s k ł a d o w e
1.
Guano z Peru
2 . | 3.
Guano Guano z Isha- z S al- boe danka
4.
Guano z Chili
5.
G uano z Pata- gonii
6. G uano z Afry
ki
Mat er yj w w o dzie r o z p u
s zczal nych . 48 45 15 20 10 1 2
Ni erozpuszczal
nych ... 52 5 5 8 5 80 9 0 88
P odr ob i one guano z a w i ć r a w sobie t yl ko § % w w o d z i e r ozpuszczal nych, - a 9 5 ^ ni eroz pus zcz al n y c h części.
Naj l epsze gat u n k i guana, to jest: P e r u a ń s k i e i do
b re A f r y k a ń s k i e , z a w i e r a j ą p o d ł u g t e g o w j e d n y m
łu c ie oko ło V2 łu t a ( 5 2 — 5 5 ^ ) części w w o d z ie n iero z p u szcz aln y ch , g d y ty m c z a s e m g o rsz e gatunki 8 0 — 9 0 ^ za w ie ra ją . P r a w id ł o to je d n a k ż e ma w y jątki, np. jeże li guano z a w i e r a w iele ro z puszczalnych soli m ineralnych. N atrafiano gatunki guana w h a n dlu, z a w i e r a ją c e w p o ł o w i e do części soli m o r
skiej i soli g lau b ersk ie j, są to g a tu n k i p r z y w y p ł a - w ia n iu w o d ą 1 — 2 drachm niero z p u szcz aln y ch m ate
ry j p o z o s ta w ia ją c e , a je d n a k ż e za dobre gatu n k i nie są u w a ż a n e . W id z im y z t e g o , ż e nie z a w s z e p o l e g ać można na sp o so b ie p ie rw s z y m , g d y ż często g a tunek ja k i w i e l e da popiołu, a j e d n a k ż e za z ły u w a ż a n y b y w a . K o lor r o z tw o r u o t rz y m a n e g o p rz e z n a lan ie w o d y g o rą c ć j na g u a n o , b y w a rozm aity:
d o b ry c h g a t u n k ó w j e s t ciem ny j a k m a d e ra ,, zły ch zaś ja sn y , j a k b iałe w in o . Z n a k t e n je d n a k ż e często myli, g d y ż s ą ś re d n ie g a tu n k i w handlu, jak np. d a w n y Isc h a b o e z A fryki, dające w r o z t w o r z e ko lo r c ie m n y , p r a w i e cz arny, cz arn iejszy od d o b ry c h g a tu n k ó w , a co w ięk sz a, bardzo j e s t ł a t w o n a jg o rs z e g a tu n k i guana, za po m o cą fa rbników , np. dodaniem n ieco c y k o r y i, nadać r o z tw o r o w i g uana k o lo r ciem ny.
d) Doświadczenia za pomocą óctu.
Guano m ając e się p ró b o w a ć , p o le w a się tęgim octem , albo j e s z c z e lepiej k w a s e m solnym , jeżeli n a stę p u je m ocne burzenie, m ożna ł a t w o p o zn a ć z a fa łs z o w a n ie g u an a w a p n em , co i w p ie rw s z e j p ró bie się p o znaje, g d y ż w a p n o po spaleniu p o z o sta je , i p o w ię k s z a ilość popiołu.
9
Oznaczenie wartości guana.
P r z y próboyy$niu g u a n a , jeże li j e g o s p o d a r z sam w y k o n y w a , lub c h e m ik o w i poleca , nie chodzi mu t y lk o o p o zn a n ie j e g o składu, lecz t a k ż e o oznacze
nie wiele ono wąrto złotych lub g ro szy. Chemia w y r a ż a się w ję z y k u n ie z a w s z e dla g o s p o d a r z a p rz y stę p n y m , aptekarskim ; jeżeli zaś chemik chce się stać zrozum iałym przez gosp o d arzy , p o w in ie n z a w s z e s w o j e a na liz y i p ró b y jaśniej tłum aczyć. Z ro z
bio ru teg o , pozna w p ra w d z ie g o sp o d a rz bliższe z n a czenie: azotu, am oniaku, p o tażu, sody, k w a s u fosfo
ry c z n e g o i t. p.; pozna ilość i s to s u n e k ty c h m a te ry j w ro z m a ity c h n a w o z a c h , a le w w i e lu ra zac h nie b ę d z ie p e w n y , ćży roz m a ite ce n y , w y m a g a n e za te n a w o z y , nie Są za w ie lk ie w s t o s u n k u z m atery am i n a w o z o w e m i w nich' z a w a rte m i.
P rz e d d w o m a l a ł y o g ło s iłe m w g a z e c ie a g r o n o micznej s ask iej, o zna cze nie i p ra k ty c z n e z a s to s o w a n ie p o w y ż s z y c h chem icznych n a z w isk , obcy c h dla gospodarza, w t e n sposób, a b y on b y ł w sta n ie w y n a le ź ć pien ięż n ą w a rto ś ć każ d eg o środka n a w o z o w e g o z je g o analizy. P o s tę p o w a n ie to o k azało się p ra k ty c z n e i p o dług t e g o g o sp o d a rz może sam b e z w ielkiej p ra c y o zn a czy ć d osyć dokładnie p ie n ię ż n ą w a rto ś ć każ d eg o g atunku guana. A lb o w iem p r z y ją w s z y s ta łą c e n ę k a ż d eg o funta m ateryj w c h o d zą c y c h w sk ład g u a n a , g o spodarz ł a t w o za pomocą r e g u ł y trz e c h dojdzie w a rto ś c i p ie n ię ż n e j,
10
każdej części s k ła d o w e j w analizie w y z n a c z o n e j.
P o n ie w a ż zaś analizy z w y k l e w 1 0 0 cz ęściach się obliczają, sum m a w i ę c w s z y s tk ic h p o je d y n c z y c h części, będzie c e n ą 1 0 0 fu n tó w g uana.
Do tego służy następujący cennik.
Rs. kop.
1. 1 funt a z o tu ... „ 2 4 2. 1 . *k m ateryj palnych o rg a n ic z n y c h „ mV4 3. 1 ty soli p o t a ż o w y c h ... ... 3 4. 1 99 soli s o d o w y c h ... ... l i
5. 1 ty f o s fo r a n ó w ziem n y c h , fo sfo r a
nu w a p n a i g l i n k i ... l i 6. 1 g ip su ... ... ,*/4
J e ż e l i p o d łu g te g o ce nnika o b liczem y p o w y ż s z e ana liz y, w t e d y o trz y m a m y n a s t ę p n ą c e n ę dla w y ż ej w y m ie n io n y c h g a t u n k ó w guana:
u
<L>
£ OJ
©•= C tn o = 2 . w 19
CO -<£ -SJ £
«»
S B
£ a 2a
ar.
•ł* ^
i oo n * ! I w 1
— o O
2,70—3,15 Rob. sr.
I I 1 1 l l l . l
eó *b
a M
< — bues . o
i f l «s co eó ■ 1 1 co co
— — >n i i —
2 ’S 5 ®
= SP - s *K
s •**
o,2?
t ,fl3 4* c
£ ’Ł OO.
PC
=5en
1 N » O 1 I I 1
C* *" CO
-«f
»o , -KI #
co"
1 ^ 2 . j § eT
M l ~ 1 l i 1
s . s lfa.
<r
| m cl
OC - 215
<* N
•O .*JN
•cfl 5 c .2 1 1
* o- a.o
PC c<n
05
j o oi ©' 1 e> 1 00
o /^-SCto.
M 1 i I i i 1
«e <e C N
< - u.Cs _^K
o «»>- *-» i co e ł co
^ w iO i ^
ee ZJ3D C O s T3 . CO coN
S/J i - - .*O 4<* ©t- C D.
X «J —r
£ ’S. I
I O O co l ^ }
1 co o 1 1 co
co lO t c M 3
1 .5 S £
w
M 1 1 1 M 1
ś «
<5=5C N £a
•*
00 i e* *t< I — I »©
er o 1
g s i -
«■ £ •IBBOC#>
« N
*°.SJ 0 . 1 U C« 'to
£ Ł oo.
btf
CC
| © 0» m <® «J< 1
1 i n -p
"co' ©
« . co
1 xa lO ES co
| - s :- o « | er
< -S S bCs
1
coco c© O ©* CO er
3bu cu« N Oa eo3
O
S -S0.2?
s £
£ £ • a©
b»o 05
. Hcł hI:4 . 1
\ lO |N- C» ^ I 1
Ci — CO iO i c
» S “ 'O O 03 ***=
1 « S ■ -8 i | | co
*0N 13c
udC Ł-3
n ' o 10 co i er
© e r o er »
^ <o „ • i • i • • 2 • . . *: « O ś O a
— •*!T»C3« O r f = S . m 3 ^
® — >> k i- « Cuto> S * = C=
a | a -s -s g . _ ^ - - s - s S - s 5 N JS S ' © r ^ 2 - £ i S
^ < S boLŁ ^ c o -k W 5 B ^ Ł
. g = ee 55
a * •*
•8 © TO S - i bC © j O f s
• o : O cc '»-»
ś — ©
<° «8 2
n a a uu Ł. 0) a . u
12
1 0 0 fu n tó w pod ro b io n eg o a n g i e l s k i e g o g u a n a , o któ ró m w y ż ej b y ł a m ow a, p o d łu g te g o obliczenia, w a r t e b y b y ło 3 0 kop. sr.
Je ż e li w analizie jak iej, sa le tro r ó d ozna czony j e s t w amoniaku, to m ożna p rz y ją ć ż e 5 fu n tó w a m o n ia ku, o d p o w ia d a 4 fu n to m azotu.
A ż e b y go sp o d arz b y ł w s tan ie ozńa czyc 'przybli
żo n ą wartość g u a n a z w y ż e j podanej próby p rzez spalenie, m oże to u sk u te c z n ić następ u ją cy m sp o so bem. S posób t e n nie p ro w a d z i w p ra w d z ie do tak p e w n e g o w y p a d k u , j a k poprzedni, je d n a k ż e docho
dząc w a rto śc i, kilka g r o s z y nie w ie le znaczy.
P o p ió ł ze s p a lo n e g o g u a n a z w a ż y w s z y i liczą c z a 3 0 —3 3 ^ popiołu 4 5 k. sr., czyli, co na jed n o w y c h o d z i, za k a ż d y 1% popiołu o d trą c iw s z y 4 1 k. sr. i p r z y ją w s z y ż e 1 0 0 f u n t ó w g u a n a 3 0 — 3 3 ^ p o p io łu z a w ie ra ją c y c h m ają w a rto ś c i R s. 3 ,
6 0 k o p .
w te d y g a tu n e k z a w ie ra ją c y 40°/Upopiołu w a rtR s .3 k . 15 , , ,, »> 6 0 ,, ,, ,, 2 7 0 ,, ,, „ '* 6 0 w j, ,, 2 2 5
,, , , — „ — 7 0 ł5 ,, 1 8 0
„ 55 s » 8 0 , , „ , , 1 3 5
,, .i »> 9 0 ,, , , 0 9 0
Od o trz y m a n e j w a rto ś c i p o trz e b a je s z c z e o d t r ą cić n adm iar w ó d y , to je s t, w y p a d a liczyć k a ż d y \%
w o d y nad 1 0 X (k tó ry się u w a ż a ja k o ś re d n i s to p ie ń w ilgoci) po g r o s z y ośm; w t e d y g u a n o , k t ó r e n p . p r z y p ró b ie p rz e z su s z e n ie 2 2 % w o d y u tra c a , a za
tem 1 2 % w o d y prz ez spalenie 7 0 % popiołu p o z o sta w ia , w następujący sposób da się ocenić:
Od w a rto ś c i Guana to j e s t od . . . . . Rs. ,3 k. 6 0 n a le ż y odtrącić:
za 4 0 % zb y te c z n e g o popiołu R s . l k .8 0
za 1 2 % zby tec zn ej w o d y k .4 5 R s.2 k .2 5 . P o zo staje w a rto ści za 100 fu n tó w R s. 1 k . 3 5 Z tej p ra w ie łudżącej ró ż n ic y ró ż n y c h g a tu n k ó w g uana, ja s n o się okazuje, j a k m ocno błądzi g o s p o darz, kupujący z ł y g atunek, d lateg o , że j e s t c o k o l
w ie k t a ń s z y od dobrego. Z am iast p o z o rn e g o z ysku 4 5 — 6 0 kop. na c e n tn a rz e , ponosi on s tra tę kilku R u bli i w ięc ej. S tr a ta j e sz c z e j e s t p o d w ó jn ą, raz, ż e p lo n p rz e z to j e s t mniejszy, p o w tó re , że roślina n a s tę p u ją ca, za m ia st b y ć lepszą, g o rsz ą j e s t bez p o ró w n a n ia . W n ie k tó ry c h okolicach Saxonii, ganiono p o w s z e chnie g uano, a to dlatego, że u ż y w an o tylko zły ch g a t u n k ó w , z w y k le ze Szczecina przych o d zą cy ch i sprz e- w a n y c h od R s. 3 — 3 k. 3 0 . D o b re guano P e ru a ń s k ię , później u ży w a n e , c iągle ja k na jw ię c e j j e s t ch w alo n e.
D la te g o p o w ta r z a m raz jeszc ze: ze kio nie chce p ie n ięd zy z a okna wyrzucać, niechaj kupuje guano tylko z miejsc pewnych i znanych, lub też po po
przednim, chem icznym rozbiorze.
IV. D Z IA Ł A N IE GUANA I JE G O ZN A C Z E N IE W G O S P O D A R S T W IE .
1. Działanie guana, ja k o pomocniczego środka nawozowego. Guano j e s t n a w o z e m w g o sp o d a r stw ie najm ocniej i n ajprędzej działającym. D z iałanie to
14
p rzypisać n a le ż y w ie lk ie j ilości z n a jd u ją cy ch się soli am oniakalnych, jak ieśm y to w 2 rozdziale oka
zali. Przyjdzie czas, że u nas t a k j a k w A nglii, so
le a m oniaka lne w y d o b y w a ć będą z w ę g li k a m ie n n ych, lub inn y ch m a te ry j, i m ieszać j e z innemi środkam i n a w o z o w e m i, szczególniej z m atery am i m ineralnem i; i z teg o t w o r z y ć k o m p o sty , k tó re te g o sam ego dokażą, co i guano. P o n ie w a ż zaś te r a z to j e s z c z e nie ma m iejsca, albo te ż rz ad k o gdzie j e s t , p ra k ty k o w a n e m , go sp o d arz w i ę c ch c ą c y p rę d k o n a przód postąpić, guana c h w y c ić się pow in ien .
U ż y w a n i e g u an a , tak długo będ z ie t r w a ł o , do póki n ie o d k ry je się dla g o s p o d a rz y t a ń s z e ź r ó dło o t r z y m y w a n ia soli am o n iak a ln y c h , niż j e w g u - a n ie p łacie m y. D o ty c h c z a s zaś g u a n o j e s t , n a j - tań sze m źródłem o tr z y m y w a n ia soli am o n iak a ln y c h , i długi czas niem jes zc ze pozostanie; w g u an ie b o w ie m p o m in ą w s z y zu p e łn ie in n e m a te r y e , 1 funt a m oniaku, k o sztu je k opiejek 2 4 , g d y tym czasem w handlu 1 funt najtaniej 3 9 do 4 2 k o p ie je k k o sztuje. D o lic z y w s z y zaś inne m a te ry e n a w o z o w e , znajdujące s i ę w dobróm guanie, w t e d y 1 funt am oniaku tylko kop. 2 0 , a je d e n funt azotu kop. 2 4 k o s z t o w a ć będzie.
Guano, ze w z g lę d u na prę d k ie sw o je działanie, dosk o n ały m j e s t środkiem , do 'polepszenia zw y c za j
nego gnoju \stajennego. Gnój s ta je n n y , ubogi j e s t w azot; fura gnoju m ało co w ięc ej z a w i e r a go od Va c e n tn a ra g uana. A z o t ten n a w e t n ie j e s t u ż y t e cznym dla ro ś lin , p o n ie w a ż on bardzo m ało, albo w c a le nie u le g ł fe rm en tacy i; w ziemi bow iem tej
15
zm ianie dopiero ulega. Roślinom, szczególniej w p o czątku ich rozw inięcia, p o trze b a silnego po ży w ie n ia , g d y ż od te g o za le ży g ł ó w n i e cafe ich późniejsze w y k s z t a łc e n i e . J e ż e li w ię c w tym czasie d o s t a t e c z n e mają p o ż y w ie n ie , w t e d y łodygi i liście z sa
m e g o początku będą w ielk ie i mocne; i w s k u t k u t e g o później w ię c e j będzie k w ia tu i ziarna; jeże li zaś p rz e c iw n ie brak j e s t w p o cz ątk u po ży w ie n ia , w t e d y roślina będąC w ą tł ą , sła b ą w ro z w in ię c iu , ju ż się późniój nie podźw ig n ie. R o ś li n y w pocz ątk ach s w e g o w z ro s tu , do ro z w in ię c ia p ie r w s z y c h o r g a n ó w i do p r z y g o t o w a n i a soku p o ż y w n e g o nadal p o trz e b u ją szczególniej a z o to w y c h , (am oniakalnych i s a l e tr o r o d n y c h ) m ateryj, k tó re w g u anie w obfito
ści zn a le ź ć m ogą, i to w takim zw iązku, z k tó re g o ł a t w o dają się w y d z ie lić . T y m sposobem guano daje początek mocnej i silnej roślinie.
D ru g a k o r z y ś ć w z w ią zk u z tą będą ca, j e s t ta , iż n ie p rz y ja z n e z m ian y p o w ie trz a i w p ł y w klimatu, mniej szkodzą ty m roślinom , a lbow iem w idocznóm j e s t , ż e roślina silna pod w p ł y w e m ty c h sam y ch o k o l i c z n o ś c i, mniej c i e r p i , aniżeli słaba. Dalój.
g o s p o d a rz e a n g i e l s c y i s a s c y z a u w a ż y li, iż pola n a w o ż o n e g u a n e m , mniej podlegają zniszczeniu prz ez o w a d y i ro b a c t w o j a k in n e. Kartofle n a g u a n ie rz ad k o k ie d y prz ez pęd rak i b y w a ją u s z k a dzane.
Guano u m ieszc zać m ożna, albo ra z e m z g n o jem s ta je n n y m , a to jed n o cz eśn ie, lub po zejściu rośliny; trz e b a t y l k o , a b y p o s y p a n ie to naśtą-
16
piło w c ześn ie, tak, ż e b y ro ś lin y d o s ta te c z n y u ż y te k z te g o odniosły.
N a u cza ją cy p rz y k ła d w ie l k i e g o skutku guana, m ia ł m iejsce p rz e s z łe g o ro k u w dobrach T a r a n t . Na p olu, podczas s i e w u ozim ego, kilka z a g o n ó w przez n i e u w a g ę nie zasiano. Z a g o n y te, niebędąc n a w i e zione, w listopa dzie dopiero z pow o d u niepogody, to j e s t w 4 ty g o d n ie po zasianiu c a łe g o pola, dosia- no i p osypano mocno guanem . Z p o w o d u p ó źn e g o s i e w u , n ie sp o d z ie w a n o się p r a w i e ż a d n e g o zej
ścia; tym czasem ż y to na zagonach tych, najmniej p rz ez m ro z y uszkodzone zo stało , i n a w e t 3 0 ° o w i ę k s z y plon w y d a ło , od ż y ta w c ześn iej za sia n e g o .
G ospodarz Ożywać p o w in ie n g u a n a , ta k j a k l e k a r z chiny, to j e s t ja k o o g ó ln y środek w z m a cn iają
c y , a b y dopom agać u szkodz onym ż a s ie w y m prz ez m ro zy , albo dla braku p o ż y w ie n ia w gru n c ie , lub z in n e g o ja k i e g o p o w o d u w e w z ro ś c ie w s t r z y m anych. Z a s i e w y tak ie posypują się na p o cz ątk u .w io sn y , p o dług ro ślin y od do 2 '/ 2 c e n tn a r ó w gu- , ana na 1 A k r ('); w takim ra zie żawsz*e sp o d ziew ać
s ię m ożna n a jle p s z e g o s k u t k u , szczególniej zaś z psze n ic ą ozim ą, pońieAvaż w z ro s t tej na w io s n ę , bardzo w o ln o postępuje. N a d m iar plonu, jak i w ty m ra z ie o trz y m u je m y p rz e z guano, po o d trąc eniu k o sztu te g o o s t a tn ie g o , Uważać pow inniśm y za p o w i ę k s z o n y zysk czysty,'a l b o w i e m k o s z ta u p r a w y , p ro c e n ta od kap itału g r u n t o w e g o i n a k ład o w eg o , p o datki i t. p., p o trąc ają się od p lo n ó w , m ając y ch się
(') A kr saski prawie równy 1 mor. 300 prętowej.
17
o trzy m a ć z pola n i e n a w ie z io n e g o gu an e m , a w ię c o n e b y b y ł y te sam e, g d y b y ś m y nie m ieli w i ę k s z e go plonu. Geycz gospodarz w Saxonii, k aż d y z a s i e w n i e w z ra s ta ją c y w n a le ż y te j sile, na w io s n ę , (oziminy zaś n a w e t i w późnśj jesieni) posypuje m niejszą lub w ię k s z ą ilością guana, p o d łu g tego ja
ki j e s t w z r o s t rośliny. P o le p s zen ie m tem, d o pro
w a d z i! on w z r o s t sw o ic h roślin w cafym p ło d o - zm ianie do jed n a k o w e j siły, co podziw ia k aż d y z w ie d zający to g o s p o d a r stw o , zw ła s z c z a znając daw niej rozm aitość skład u i n a tu ry tam e c z n e g o gruntu. P o dobnie u ż y w a j ą c g uana, go sp o d arz -mający n a w e t p o dośtatkiem gnoju s ta je n n e g o , odniesie k o rz y ść z g u a n a , g dyż z pom iędzy w s z y s tk ic h n atu ra ln y c h g n o jó w , nie ma żadnego, ta k prędko d ziałającego i ta k ł a t w o dającego się nabyć j a k guano; kom po
s t y p o le w a n e często g n o jó w k ą , w działaniu n a jw ię cej do niego się zbliżają.
2 ) D ziałanie guana ja ko pojedynczego środka nawozowego. P o n ie w a ż dobre gu an o pochodzi z p rz e g n iły c h odchodów, w k tó ry c h tak j a k w p r z e gniłym g n o j u stajen n y m znajdują się cz ęści n a w o z o w e t a k palne czyli n a w o z o w e , j a k i niepalne czyli m in era ln e , m oże w ię c ono s łu ż y ć ta k dobrze za n a w ó z , j a k gnój s tajen n y , z a słu g u je n a w e t przed tym o sta tn im na p i e r w s z e ń s t w o , m ia n o w ic ie g d y idzie o p rę d k ie i silne działanie.
P o n ie w a ż to prędkie i silne działanie w drugim lub t rz e c im ro k u u sta je , g o s p o d a rz e u w a ż a ją za w a d ę w g u a n ie , a przecież dobrze pojmują, dlaczego cią
gle g a lo p u ją c y w i e r z c h o w i e c , p rę d z e j s i ły straci, 3
/ ' ■ ' j a k koń ciąg le stępem idący, albo ż e funt oleju p r ę
dzej się z u ż y w a w w ielkiej lampie, aniżeli w m alej lam pce kuchennej. D a w niej w iele p rz y w ią z y w a no do d łu g ie g o t rw a n ia n a w o z u w g ru n c ie , i miano w tem słuszność: jeże li śro d e k n a w o z o w y ta k j a k w a p n o , p i e r w s z e g o zaraz ro k u , m ocno d z ia ła ;— nie mamy zaś słuszności, u w a ż a ć za szc zeg ó ln ą z a le tę w y trz y m a - , ło ść n aw ozu, k t ó r y b ęd ą c w ziemi r o k lub la t kilka, do piero w y w i e r a ć d ziałanie s w o je zaczyna; albo
w ie m w tym ra zie, w k ła d a m y w ziem ię k a pitał, od k tó re g o przez ro k lub lat kilka p ro c e n t trac im y. Go
spodarz z rach u jący się, t o j e s t ta k i,k tó ry j a k kupiec do
k ła d n ą ra c h u n k o w o ś ć w ty m w7z g lęd z ie p r o w a d z i, i z n i e j widzi, w ie le go jaki śro d e k n a w o z o w y k o sztu
je ; w iele, w jakim prz eciąg u czasu i na jakiej p r z e strz e n i g ru n tu p rz y n ió sł k orzyści, tak i m ó w ię g o sp o d a rz p o tw ie rd z i z a p e w n e n a s tę p n e pra w id ło : Prędko działające nawozy są najlepsze, one bowiem pomnażają kapitał obrotowy gospodarza.
P e w i e n a n g ie ls k i g o sp o d a rz p o w ia d a , ż e p rz ed 4 0 laty, g d y w A nglii n a w e ż e n ie kośćmi u p o w sz e c h n iać się z a c z y n a ło , u ż y w a n o ich z pocz ątk u 2 0 — 2 5 B ushli (około 9 do 1 1 c e tn a ró w ), w dużych k a w a ła c h na a k r angielski, późniój ty lk o 1 2 do 1 6 Bushli w stanie rozdrobnionym, tera z zaś uży w ają t y lk o 2 — 3 Bushli, lecz w stanie rozłożonym, (pręd
k o dz ia ła ją c y c h ) na je d n ą i t e ż sam ą p r z e s trz e ń , a pomimo le g o , o b e c n ie tak m ałą ilością, j e d n a k o w y p lon się otrzym uje, j a k v/p rzó d y g d y , 4 — 8 r a z y t y l e kości u ż y w a n o . G ospodarz u ż y w a j ą c y za n a w ó z kości w s ta n ie r o z ło ż o n y m , m oże t y m sam ym k a p i-
18
19
talem o b ro to w y m 4 do 8 r a z y ty le pola n aw ie ź ć , j a k d a w n ió j, — albo, co na jedno w ychodzi, dokaże t e g o rtacoby w p r z ó d y p o t r z e b o w a ł 4 — 8 r a z y t a k w ie lk ie g o kapitału o b i e g o w e g o . T e n sam ra c h u n ek da s ię z a s to s o w a ć w guanie, p o ró w n y w a ją c go z p o w o ln ie j dziołającemi naw ozam i.
T u j e s z c z e dodać na le ż y , ż e prędko działające n a w o z y , z a w s z ę zapewniają gospodarzowi większą pewność skutku, a lb o w ie m w ty m razie nie liczy się n a w i e l e okoliczności, m ogącyc h w s trz y m a ć i zm ienić działa n ie p o w oli skutk u jące g o gnoju. J e żeli zaś W ro ślinie prz y ja zn a p o ra m inęła, w ted y j a k n a jb o g a ts z e p o ż y w ie n ia , za późno dodane, b a r dzo m ało lub te ż Wcale nie pom agają. Scliwarlz w ł a ś c ic ie l dóbr w H e in s b e rg , j e d e n z n ajw ięc ej p o stę p o w y c h g o sp o d arzy S a x o n i i , na z g rom a dzeniu ro lnicz óm w M agdeburgu, ta k się w y r a z i ł o guanie:
„ Guano jeszcze mnie nigdy nie z-awźodfo, gnój zaś sta je m y ju z dosyć często.11"
Z e w i ę c gu an o so w ic ie opłacić się m oże, w te m n ie ma żadnej w ą tp liw o ś c i. M ożna n a w e t p o w i e d z ie ć , ż e plon w p i e r w s z y m ro k u , w s z y s t k i e ko szta za guano podwójnie a c z ęsto i potrójnie p o w ra c a , j a k to się pokaz ało z niżej p o d an y c h d o św iad c zeń g o
s p o d a r z y s a s k ic h . Z t y c h ż e o k a ż e s ię tak że , iż dzia
ł a n i e g u a n a nie jest t a k k ró tk o t r w a ł e jak p o w s z e chnie sądzą.
T e o r e t y c y mają t ę je s z c z e o b a w ę , że c ią g łe n a w o ż e n i e g u a n e m w s trz y m u je u rodz ajność g ru n tu , P o n ie w a ż s p r a w i a b ra k potażu, k t ó r e g o g u a n o w m ałej bardzo ilości za w ie ra . O baw a ta, nie j e s t
uzasadnioną, g d y ż gnój s ta je n n y rzadko bardzo z a w i e r a w sobie potażu t y l e , ile go roślina p o trzebuje, a pomimo te g o urodzajność n i e j e s t w s t r z y maną. N a w o ż ą c silnie gnojem s ta je n n y m takim-) jakim on j e s t w w i e l u g o sp o d a r stw a c h , gdzie o s o bno g n o j ó w k ę się zb iera, dajem y g r u n t o w i 4 0 do 5 0 fu n tó w potażu, g d y ty m cza sem je d e n dobry s p rz ę t k o n ic z y n y , kartofli lub b u ra k ó w , w y c z e r p u j e z g ru n tu od 8 0 — 1 0 0 fu n tó w . W tym w i ę c ra zie r e s z t ę p o ta ż u dostarc za ziem ia, i może jej d o s ta r
czyć, gdyż w s z e lk ie ro d z aje ziemi z a w i e r a ją w w i e l kiej ilości potaż w s t a n i e n iero z p u s z c z a ln y m ,-k tó ry w i e t r z e j ą c ro k ro c z n ie , w p e w n e j ilości się r o z puszcza i roślinom się udziela. W S a x o n ii w ie le j e s t g o s p o d a r s t w n iem ających w c a le i n w e n ta r z a i n a w o ż ą c y c h już od lat 11 ciąg le m ąką kostną, (n ie za w ie ra ją c ą w c a le potażu) g u a n e m . i innem i sztucz- n em i n aw o z a m i, w g o s p o d a r stw a c h ty c h co ro k plo n y pomimo t e g o w z ra sta ją .
N ie w ą tp liw e m j e s t, że g r u n t w y c ie ń c z y ć się m o
ż e z alkalii, i że p rz e z to n astą p ić może zm niejsze
n ie urodzajności; lecz go sp o d arz ma dosyć ś ro d k ó w zapobieżenia tem u. G łębszą orką, p o g łęb ian iem w a r s t w y rod z ajn ej m oże dać roślinie w ię k s z ą w a r s t w ę ziem i, a p rz ezto p o w i ę k s z y ć i p rz y sp ie szy ć pro c ess z w ie tr z e n ia . D a le j m oże n ap rz e m ia n y pola n a w o zić g n o jó w k ą , lub k o m postem znią pom ieszanym . J e d n a k r o w a w y d a je ro c zn ie w u ry n ie od 1 4 0 do 1 5 0 fu n tó w alkali, a zatem t r z y ra z y tyle ile 1 a k r g ru n tu o trz y m u je p rz e z silne n a w o ż e n ie gnojem s tajen n y m . W a p n o w a n i e pól tak że w tym w z g lę
20
21
dzie je s t pom ocne, p o n ie w a ż w ię k sz a część kamieni w a p ie n n y c h , ma w sobie nieco potażu. W P eru, gdzie już od tylu w i e k ó w sam ego guana u ż y w a ją , w ie le okolic n a k o n iec stało się nieurodzajnem i; lecz za pom ocą soli alkalicznych, szczególniej saletranem sody, k tó re g o w ielk ie pokłady w P e ru i Chili się znajdują, okolice te n a p o w ró t do urodzajności p rz y p ro w a d z o n e z o sta ły .
P o n ie w a ż w a p n o w m ałej ty lk o ilości w guanie się znajduje, p r z y użyciu w i ę c g uana na gruntach u b ogich w w apno, bardzo j e s t k o rz y stn e m , g ru n ta t e , od czasu do czasu w a p n o w ać. Ma się rozum ieć
w a p n a nigdy razem z guanem u ż y w a ć nie należy, p o n ie w a ż ono u w o ln iło b y z guana amoniak. W tym celu w apnuje się p rzed siew em , a w kilka ty godni potem sieje się i g uana się dodaje.
P o d łu g dośw iad c zeń g o sp o d arzy saskich, guano j e d n a k o w o działa na w s z y s t k i e ro dzaje zbóż, j e
d nakż e co do s iły i w y trz y m a ło ś c i zachodzi p e w n a różnica.
N a jw ię k s z y s k u tek s p ra w ia guano na rośliny olejne w sz y s tk ic h rodzajów , j a k rz e p a k , rz epnica, siem ie lniane i ko n o p n e i t. d., podobnież i co do kartofli, dalćj na pszenice i żyto, dalej na jęczmień, wykę i groch, a n a k o n ie c na oicies.
W s k a z a n e tu zm niejszanie s k uteczności-nie je st j e d n a k n ig d y t a k w ie lk ie , że b y nie m ożna było z k orz yścią u ż y w a ć g uana i do o s tatn ieg o zboża.
P ró c z te g o guano podobnież k o rz y stn e m się ok az ało pod k a p u stę , buraki, t r a w y ; jako też i pod w sze lk ie
ro d z aje o g ro d o w iz n , jak np. s e le r y , p asternak, j a r muż, tru s k a w k i i inne.
U ż y w a n ie g u a n a pod ro ślin y o le jn e , dlatego, j e s t tak k o rz y s tn e , że te będąc p ie rw s z ą rośliną n a w e t p r ż y bardzo m ocnem n aw o żen iu , n ie w y lęgają, i g r u n t w tak iej sile po zo staw ia ją, że po- nich p szenica lub ż y t o d o sk o n ale się udają. N a d zw y cza j ro z g a łę z io n ą u p r a w ę ty c h ro ślin w o s ta - nich latac h W S a x o n i i , g ł ó w n i e tylko guanu prz y p isa ć należy. P o n ie w aż ta roślina, w krótkim bardzo czasie d o jrz e w a , i p r a w i e zaraz po s p rz ę cie zdatną j e s t n a sprzedaż, ł o ż o n y w ięc k ap itał na n a w ó z w r a z z o s ią g n ię ty m zyskiem , w r a c a się w p rz e c ią g u 3 m iesięcy, rola za ś p rz y g o to w a n ą je s t w zup e łn o śc i do p rz yję cia nasienia o z im e g o , k tó re bez n a w o z u najlep sz y plon w y d a ć może.
Liczbom z a w s z e w ię c e j dajem y w i a r y , ja k o p o w iad a n io m i dowodzeniom , i dlatego też podaję tutaj n ie k tó re w i a r o g o d n e p r z y k ła d y i p o r ó w n a nia z dośw iadczeń saskich g o sp o d a rz y , u ż y w a j ą c y c h g u an a i innych śro d k ó w n a w o z o w y c h . B ęd zie
m y tutaj tylko m ów ić o dobrem Peruariskióm guanie.
Doświadczenia saskich gospodarzy względem działania guana.
1. Zyto ozime.
Schneider, w ła śc ic ie l dóbr w Gonsdorf, d osze dł w r o k u 1 8 4 6 do n a s tę p n y c h w y p a d k ó w , u ż y w a j ą c na w p ó ł ro z ło ż o n eg o gnoju stajen n e g o , mąki kostnej i guana na g runcie miękkim gliniastym.
22
23
Koszt naw o Plon z 1 Akra N a w ó z zu na 1 A kr.
w Ziarnie w Słomie
Rs. kop. F u n t y
Gnój s tajen n y 3 0 0 C. 2 7 >9 1 0 1 6 3 5 6 7 Mąka k o stn a 8 12 6 0 8 0 2 2 7 5 4 Guano. . . . 4 13 5 0 1 0 4 4 4 6 3 2
D ziałanie guana je s z c z e w idocznóm b yło na n a stę p n y m później plonie kartofli.
Zenker, w łaśc ic iel dóbr w H e in ig tw o le n sd o rf w 1 8 4 8 r., u ż y w a ł te g o sam ego na takim sam ym g ru n c ie z następującym skutkiem:
Koszt naw o Pion z 1 Akra N a w ó z zu na 1 A kr
w Z iarnie w Słom ie
' Rs, Ikop. F u n t y
Gnój stajen n y 3 2 0 C. 18 9 0 2 8 0 8 5 4 0 0 Mąka k o s tn a 1 0 f/ 2 18 9 0 2 6 4 0 5 9 6 0
Guano 4 '/2 18 90 3 2 6 0 6 4 4 4
N a stępujca po tóin roślina (owies) w liczbie kóp n i e o k az ała widocznej różnicy.
Stochardf, dzierżaw ca dóbr B rósa r otrzy m a ł w 1 8 4 8 ro k u , na chupej i ubogiej glin ce n a s t ę pujące plony:
24
Koszt naw o Plon z 1 Akra N a w ó z zu na 1 A kr w Ziarnie w Słomie
Rs. kop- F u n t y
B ez n a w o z u 7 6 8 3 3 5 0
A fry k a ń s k ie guano
2 5 0 f. 8 77§ 1168 3 1 4 4 2 5 0 8 7 7 1 14 7 8 4 2 4 4 P e ru a ń sk ie 2 5 0 11 2 5 2 1 2 0 4 4 3 2 S aletra z Cbili 2 2 0
\
11 7 0 21 2 1 4 4 7 3
Szica rtz, w łaśc ic iel dóbr w H einsburg, podaje n a stę p n e w ypa d k i z dośw iadczeń robionych z r o z - m aitemi naw ozam i na g runcie miękkim, gliniastym :
N a w ó z
Koszt naw o
zu na 1 A kr
Plon z w Z iarnie
1 A kra w Stornie
Rs. kop. F u n t y
W ę g ie l ja k o n a w ó z 1 4 4 0 2 1 4 8 5 3 7 2 P u d r e t t a ... 14 40 2 3 8 8 5 8 9 2 Maka z k o ś c i ... 14 4 0 2 4 6 4 6 3 3 6 G u a n o ... 14 4 0 2 6 0 0 7 0 8 0 Makuchy r z e p a k o w e 14 4 0 2 8 1 6 7 3 3 6
25
2. Pszenica ozima.
Scheider, w ła śc ic ie l dóbr Góntdorf, podaje n a s t ę pne w y p a d k i z dośw iadczeń ro b io n y c h w 1 8 4 7 r.
n a g ru n c ie miękkim gliniastym .
N a w ó z
Koszt naw o
zu na 1 A kr
Plon z 1 Akra w Z iarnie | w stornie
Rs. |kop. F u n t y
Gnój s ta je n n y 3 1 0 ct.
Mąka k o s tn a 1 4 ct.
Guano 6 c e n tn a r ó w 2 3 23
4 0 4 0
1 5 2 6 1 6 4 8 1 7 2 0
5 2 3 4 5 6 6 4 6 4 7 6
3. Jebzmień [Anat).
P roflessor Schober w Tarancie, n a g ru n c ie tęg im gliniastym , n astęp n e o trz y m a ł plony:
N a w ó z
P lo n z w z iarnie
1 A k ra w słom ie F u n t ó w
a) b e z n a w o z u ... 2 9 7 8 3 4 1 0 Guana 1 c e n t ... 3 6 5 4 4 1 2 0 b) bez n a w o z u ... 1 9 1 2 3 0 2 5 Guana 1 c e n t ... 2811 4 0 4 0
