Procedura legislacyjna w Republice Litewskiej

Monika Giżyńska

Procedura legislacyjna w Republice

Litewskiej

Studia Prawnoustrojowe nr 9, 109-122

2009

M onika G iżyńska

U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i

Procedura legislacyjna w R epublice Litewskiej

1. U w agi ogóln e

N a p o c z ą tk u l a t d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h XX w ie k u w w ię k sz o śc i p a ń s tw E u ­ ro p y Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j m ia ły m ie jsc e w y d a r z e n ia , k tó r e d o p ro w a d z iły do s z e re g u p r z e m ia n p o lity c zn o -u stro jo w y ch . W ic h w y n ik u doszło m .in . do u tw o ­ r z e n ia n iep o d leg łeg o p a ń s tw a lite w sk ie g o (fo rm a ln ie L itw a o d z y s k a ła n ie p o d ­ ległość 6 w rz e ś n ia 1991 r. po decyzji Z SR R u n ie w a ż n ia ją c e j p o s ta n o w ie n ia u k ła d u R ib b e n tro p -M o ło to w 1). W now o p o w s ta ły m p a ń s tw ie lite w s k im 25 p a ź ­ d z ie rn ik a 1992 r., w d ro d z e re fe re n d u m , z o s ta ła p r z y ję ta K o n s ty tu c ja 2.

B io rą c p o d u w a g ę h is to ry c z n e tr a d y c je 3 o ra z u n i t a r n y c h a r a k t e r p a ń ­ s tw a , u s tr o jo d a w c a z a d e c y d o w a ł o je d n o iz b o w e j s t r u k t u r z e p a r l a m e n t u . Z g o d n ie z a r t. 67 K o n s ty tu c ji S e jm (S e im a s ) j e s t o rg a n e m , k tó r e m u ex p re ssis

ve rb is z o s ta ła p o w ie rz o n a w ła d z a u s ta w o d a w c z a . K o n s ty tu c ja R e p u b lik i L i­

te w s k ie j, p o d o b n ie j a k u s ta w y z a s a d n ic z e in n y c h p a ń s tw e u ro p e js k ic h , n a d a ­ ła u p r a w n ie n ia do s ta n o w ie n ia p r a w a ta k ż e in n y m p o d m io to m . C h o d z i tu ta j z w ła sz c z a o w ła d z ę w y k o n a w c z ą (rz ą d i p r e z y d e n ta ) 4. W p e w n y c h p r z y p a d ­ k a c h (np. d o ty c z ą c y c h z m ia n y k o n s ty tu c ji) p ra w o m o że by ć s ta n o w io n e ró w ­ n ie ż w o lą o b y w a te li w y r a ż o n ą w r e fe r e n d u m .

1

Zob. V. S. Vardys, J. B. Sedaitis, Lithuania. The Rebel Nation, Boulder, Colorado 1997 oraz J. Krawulski, Estonia, Litwa, Łotwa. Przeobrażenia polityczne i gospodarcze, Studia i Materiały CBW UW, Warszawa 1996, s. 15.

2

Konstytucja Republiki Litewskiej przyjęta przez obywateli Republiki Litewskiej w referen­

dum przeprowadzonym 2 5 października 1992 r., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1994.

3

Wszystkie konstytucje okresu międzywojennego wprowadzały jednoizbowy parlament w postaci Sejmu: Konstytucja z 1 sierpnia 1922 r. (tekst w przekładzie Perkowskiego, Konstytucja

Państwa Litewskiego [w:] Nowe konstytucje, Warszawa 1925, s. 159 i n.), Konstytucji z 15 maja

1928 r. (tekst w: A. Miller, Nowa konstytucja państwa litewskiego, Warszawa 1930, s. 8), Konsty­ tucja z 11 lutego 1938 r. (tekst w: G. Flanz, Constitutions of the Countries of the World, New York 1992, s. 57-92).

4

Chodzi tu o współudział tych podmiotów w procesie legislacyjnym, nie zaś o kompetencje egzekutywy do wydawania aktów prawnych o mocy prawnej równej ustawie, gdyż takiej nie posiadają.

2. U staw a w sy stem ie źródeł p raw a R ep u b lik i L itew skiej

Z g o d n ie z tr a d y c ją lite w s k ie g o p r a w a , k t ó r a z o s ta ła u w z g lę d n io n a p rz y tw o r z e n iu o b ecn ej K o n s ty tu c ji, w ty m p r z y k la s y fik a c ji a k tó w p ra w n y c h 5, i p o w ią z a n ą z n i ą z a s a d ą w y ższo ści K o n s ty tu c ji6 i p o d z ia łu w ła d z y w R e p u ­ b lic e L ite w s k ie j7 , a k ty p r a w n e d z ie lą się n a u s ta w y (k o n s ty tu c ja , u s ta w y k o n s ty tu c y jn e i u s ta w y zw y k łe), a k ty w y k o n a w c z e (in n e a k ty S e jm u , ro z p o ­ r z ą d z e n ia , in d y w id u a ln e a k ty w y k o n a w c z e )8 o ra z a k ty s to s o w a n ia p r a w a (o rz e c z e n ia są d o w e )9.

N a le ż y zw rócić u w a g ę , iż t e k s t K o n s ty tu c ji R e p u b lik i L ite w s k ie j n ie w y ­ j a ś n i a u ż y w a n e g o w n im p o ję c ia „ u s ta w a ”. J e g o z n a c z e n ie j e s t o b ja ś n ia n e p rz e z n a u k ę p r a w a i o rz e c z n ic tw o S ą d u K o n s ty tu c y jn e g o . N a le ż y z a z n a cz y ć ró w n ie ż to , że n ie w s z y s tk ie u s ta w y s ą je d n a k o w e i n ie m ie s z c z ą się n a ty m s a m y m p o zio m ie z p u n k t u w id z e n ia fo rm a ln e g o i h ie ra rc h ic z n e g o . K o n s ty tu ­ c ja b o w ie m w y ró ż n ia u s ta w y zw y k łe i k o n s ty tu c y jn e . N a g ru n c ie o b o w ią z u ją c eg o p r a w a lite w sk ie g o u s ta w a j e s t a k te m S e jm u o c h a r a k te r z e n o rm a ty w n y m , z a jm u ją c y m n a jw y ż sz e m iejsce w h ie r a r c h ii a k tó w p ra w n y c h , p o d p o rz ą d k o w a n y m je d n a k K o n sty tu c ji, d o ch o d zący m do s k u tk u w sp e c ja ln e j p ro c e d u rz e o k re ślo n e j w K o n s ty tu c ji i r e g u la m in ie S e jm u 10. D la ­ teg o te ż w s z y s tk ie in n e n iż sz e r a n g ą a k ty p r a w n e m u s z ą b yć z n i ą zgodne. To z aś, że u s ta w a j e s t a k te m S e jm u , o z n a c z a , iż ż a d e n in n y o rg a n p a ń stw o w y , nie m oże s ta n o w ić u s ta w 11. W iąże się z ty m ta k ż e z a k a z u d z ie la n ia p rz e z S ejm p e łn o m o c n ic tw do w y d a w a n ia teg o ro d z a ju a k tó w p ra w n y c h . U s ta w a j e s t a k ­ te m p ra w n y m z a w ie ra ją c y m n o rm y o c h a r a k te r z e g e n e ra ln y m (k ie ro w a n y m do p ew n ej k la s y a d re s a tó w w y ró ż n io n y c h ze w z g lę d u n a ic h w s p ó ln ą cechę) i a b s tra k c y jn y m ( u s ta n a w ia ją c y m p e w n e w zo ry z a c h o w a ń )12. R e g u la c ja p r a w ­ n a z a w a r ta w u s ta w ie m u s i b yć j a s n a i n ie m oże b yć s p rz e c z n a z re g u la c ja m i z a w a rty m i w in n y c h u s ta w a c h 13. U n o rm o w a n ia p r a w n e p o w in n y b yć s ta b iln e .

5 Zaznaczyć należy, iż Konstytucja Republiki Litewskiej z 25 października 1992 r. nie zawiera ani oddzielnego rozdziału poświęconego źródłom prawa, ani nie wyszczególnia przepi­ sów dotyczących tej problematyki, jak ma to miejsce na przykład w naszej polskiej Konstytucji z 1997 r. (rozdz. III „Źródła prawa”).

6 Wyrażoną w art. 7 ust. 1 Konstytucji.

7 Zawartą w normach przepisu art. 5 ust. 1 Konstytucji.

8 V. Sinkevicius, The law and the subsatutory act in the jurisprudence of the Constitutio­

nal Court, [w:] Constitutional justice in Lithuania, Vilnius 2003, s. 322.

9 Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 19 stycznia 1994 r., „Valstybès zinios” 1994, nr 7-116.

10 Ibidem.

11 Należy jednak pamiętać, iż na gruncie litewskiego prawa (art. 69 ust. 4 Konstytucji) możliwe jest uchwalenie ustawy w drodze referendum (zob. także część piąta regulaminu Sejmu „Procedura uchwalania ustaw”), co nie umniejsza jednak roli Sejmu jako organu władzy ustawodawczej.

12 Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 19 stycznia 1994 r., „Valstybès żinios” 1994, nr 7-116.

13 Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 10 lutego 2000 r., „Valstybès żinios” 2000, nr 14-370.

Z m ia n a , u c h y le n ie lu b za w ieszen ie u s ta w y (n o rm w niej z a w a rty c h ) j e s t m ożli­ w e ty lk o p rzez i n n ą u s ta w ę (jej no rm y ), a n ig d y p rzez n o rm ę n iż sz e g o r z ę d u 14.

N a le ż y z a z n a c z y ć , iż u s t a w a j e s t a k te m p ra w n y m o n ie o g ra n ic z o n y m z a k r e s ie p rz e d m io to w y m , co o z n a c z a , że z a p o ś re d n ic tw e m u s ta w y m o ż n a r e g u lo w a ć w s z e lk ie m a te r ie , b y le ty lk o z a c h o w a ć o g ó ln y c h a r a k t e r je j p o s ta ­ n o w ie ń i p o z o sta w ić je w zg o d zie z tr e ś c ia m i z a w a r ty m i w k o n s ty tu c ji. P rz y czy m n ie k tó r e m a te r ie m o g ą b y ć re g u lo w a n e ty lk o w d ro d z e u s ta w y 15 lu b z je j w y ra ź n e g o u p o w a ż n ie n ia .

S ą d K o n s ty tu c y jn y p o d n ió sł, iż K o n s ty tu c ja R e p u b lik i L ite w sk ie j z a w ie ra d w a ro d z a je pojęć: „ u s ta w a ” i „ u s ta w a k o n s ty tu c y jn a ”, p rz y z n a ją c w a r t. 69 u s t. 3 K o n s ty tu c ji s p e c ja ln e w a r u n k i u c h w a la n ia te j d r u g ie j16. O m ie js c u u s ta w y k o n s ty tu c y jn e j w s y s te m ie p r a w n y m L itw y i jej w y ższej m ocy p r a w ­ n e j, w p o r ó w n a n iu do u s ta w y z w y k łej, zd e c y d o w a ł w ięc s a m u s tro jo d a w c a . I n te n c ją było w p ro w a d z e n ie u s ta w o w y ższej m o cy p ra w n e j n iż t a , k tó r a p rz y s łu g u je u s ta w o m z w y k ły m . G d y b y z a m ia r b y ł in n y , tr e ś ć u s ta w y k o n s ty ­ tu c y jn e j m o g ła b y b y ć z m ie n io n a u s t a w ą z w y k łą , a t a k się d z ia ć n ie m oże, a lb o w ie m u s ta w a k o n s ty tu c y jn a m o że b yć z m ie n io n a , u c h y lo n a lu b z a w ie s z o ­ n a ty lk o p rz e z i n n ą u s ta w ę k o n s ty tu c y jn ą .

W p ro w a d z e n ie p rz e z u s tro jo d a w c ę te g o ty p u a k tó w p ra w n y c h w y d a je się z a p e w n ia ć w ię k s z ą s ta b iln o ś ć m a te r io m re g u lo w a n y m p rz e z te ak ty , g dyż p rz e d m io te m ty c h ż e j e s t r e g u la c ja d a ls z y c h k w e s tii, n ie o b ję ty c h r a m a m i w ła śc iw e j k o n s ty tu c ji, p o z a ty m - o c zy m ju ż w s p o m n ia n o - s ą o n e u s t a n a ­ w ia n e w p r o c e d u rz e p r z e w id z ia n e j d la z m ia n y k o n s ty tu c ji. N ie n a le ż y z a p o ­ m in a ć , iż u s ta w a k o n s ty tu c y jn a j e s t a k te m n o r m a ty w n y m fu n k c jo n u ją c y m ob o k k o n s ty tu c ji, a le o ró w n o rz ę d n e j z n i ą m ocy p r a w n e j i ty m s a m y m z a jm u ją c ą t e n sz c z eb el w h ie r a r c h ii a k tó w p ra w n y c h 17. Z c a ło k s z ta łtu u r e g u ­

14 Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2001 r., „Valstybes żinios” 2001, nr 102-3636.

15 Między innymi materia, która jest powiązana z fundamentalnymi prawami i wolnościa­ mi człowieka, musi być uregulowana w ustawie - Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego z dnia 26 października 1995 r., „Valstybes żinios” 1995, nr 89-2007.

16 Ustawy konstytucyjne uważa się za uchwalone, jeżeli głosowała za nimi więcej niż połowa ogólnej liczby członków Sejmu. Ustawy zwykłe zaś uważa się za uchwalone, jeżeli głosowała za nimi większość członków Sejmu uczestniczących w posiedzeniu.

17 Regulamin Sejmu w art. 168, wskazuje, iż za ustawy konstytucyjne uważane są: 1) ustawy wymienione w art. 150 Konstytucji, a są to: ustawa konstytucyjna O państwie litewskim z 11 lutego 1991 r. oraz akt konstytucyjny O nieprzystępowaniu Republiki Litewskiej do postradzieckich Związków Wschodnich z 8 czerwca 1992 r. (akty te zostały zaliczone przez konstytucję do jej części składowych); 2) ustawy nazwane bezpośrednio konstytucyjnymi, jak również te, które konkretyzują normy konstytucyjne, a zawarte zostały w ustawie o wykazie ustaw konstytucyjnych. Wykaz ustaw konstytucyjnych ustala Sejm większością 3/5 wszystkich członków Sejmu. Obecnie wykaz ten obejmuje 5 aktów. Oprócz dwóch wyżej już wspomnianych: 1) Ustawę o trybie wejścia w życie Konstytucji Republiki Litewskiej; 2) Ustawę konstytucyjną o poprawkach w przedmiocie, procedurze, warunkach i ograniczeniach nabywania prawa do własności działek ziemi zagwarantowanego w art. 47 ust. 2 Konstytucji Republiki Litewskiej; 3) Ustawę konstytucyjną o członkostwie Republiki Litewskiej w Unii Europejskiej.

lo w a ń k o n s ty tu c y jn y c h S ą d K o n s ty tu c y jn y w y p ro w a d z ił k o n k lu z ję , iż u s t a ­ w o m k o n s ty tu c y jn y m z o s ta ła p r z y z n a n a w y ż sz a m oc p r a w n a n iż u s ta w o m zw y k ły m .

3. Fazy p rocesu u staw od aw czego

P o d s ta w o w e ro z s trz y g n ię c ia d o ty c z ą c e p ro c e d u r y u s ta w o d a w c z e j z a w ie ra K o n s ty tu c ja R e p u b lik i L ite w s k ie j, w s k a z u ją c n a p o d m io ty in ic ja ty w y u s ta w o ­ d aw czej i z a s a d n ic z e w a r u n k i je j w y k o n a n ia . U s t a l a o n a z a s a d ę r o z p a tr y w a ­ n i a p r o je k tó w u s ta w o d a w c z y c h p r z e z S e jm i je g o p r a w o p o d e jm o w a n ia o s ta te c z n y c h d ecy zji. K o n s ty tu c ja p r z e s ą d z a ta k ż e o u d z ia le p r e z y d e n ta w p r o c e d u r z e tw o r z e n ia p r a w a (p ro m u lg a c ja ). B liżej p ro c e d u r ę u s ta w o d a w ­ cz ą o k r e ś la r e g u la m in S e jm u 18.

S ta n o w ie n ie u s ta w j e s t p ro c e s e m z łożonym . N a p ro c e d u rę t ę s k ła d a się w ie le ró ż n o ro d n y c h i w o k re ś lo n y sp o só b p o w ią z a n y c h ze s o b ą c z y n n o ści, d o k o n y w a n y c h p rz e z w y z n a c z o n e p o d m io ty w s to so w n y m c z a sie . N a p o d s ta ­ w ie p rz e p is ó w r e g u lu ją c y c h p r o c e d u rę le g is la c y jn ą w R e p u b lic e L ite w s k ie j w y o d rę b n ić m o ż n a n a s tę p u ją c e p o d s ta w o w e s t a d i a te g o ż p ro c e su : 1) w y k o n y w a n ie in ic ja ty w y u s ta w o d a w c z e j, 2) p r o c e d u r a r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu u s ta w y : - r o z p a tr y w a n ie w k o m ite c ie g łó w n y m (p ro w a d z ą c y m ), — r o z p a tr y w a n ie i p rz y ję c ie p r o je k tu n a p o s ie d z e n iu S e jm u , 3) p ro m u lg a c ja i o g ło sz e n ie u s ta w y p rz e z p r e z y d e n ta .

3.1. W ykonywanie in icjatyw y ustaw odaw czej i rejestracja

projektów ustaw

P r a w o in ic ja ty w y u s ta w o d a w c z e j u z n a w a n e j e s t z a u p r a w n ie n ie (p rz y w i­ lej) w s k a z a n e g o w K o n s ty tu c ji R e p u b lik i L ite w s k ie j p o d m io tu do w n ie s ie n ia p rz e z n ie g o do S e jm u p r o je k tu u sta w y , z ty m s k u tk ie m , że p a r l a m e n t p o w i­ n ie n u c z y n ić go p rz e d m io te m sw y c h p ra c . K r ą g p o d m io tó w u p r a w n io n y c h do w y k o n y w a n ia in ic ja ty w y u s ta w o d a w c z e j z o s ta ł o k re ś lo n y w a r t. 68 K o n s ty tu ­ cji. P r a w o to p rz y s łu g u je : cz ło n k o m S e jm u , p re z y d e n to w i, rz ą d o w i. P ro je k t

18 Regulamin Sejmu Republiki Litewskiej, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 6, s. 125 i n. Należy zwrócić uwagę, że na Litwie została przewidziana ustawowa forma regulaminu Sejmu. Jak zauważa W. Sokolewicz (Komentarz do Rozdziału IV „Sejm i Senat", [w:] L. Garlicki (red.),

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2001, s. 23—24), w Europie zacho­ wały się dwa regiony wykazujące przywiązanie do tej formy. Pierwszym z nich jest obszar dawnej monarchii austro-węgierskiej (Austria, Republika Czeska, Słowacja). Drugim regionem jest Skandynawia (Islandia, Finlandia, Szwecja). Uregulowania skandynawskie, na co zwraca uwagę W. Sokolewicz, nie pozostają bez wpływu na pobliskie kraje bałtyckie, w tym Litwę, gdzie już konstytucja z 1922 r. nadawała regulaminowi moc ustawy. Również w Estonii obecna konstytucja z 1992 r. nakazuje uchwalać regulamin parlamentu jako ustawę.

u s ta w y m o że b y ć ró w n ie ż z g ło szo n y w p o s ta c i tzw . in ic ja ty w y u sta w o d a w c z e j p rz e z g r u p ę co n a jm n ie j 50 ty s . o b y w a te li19 m a ją c y c h p r a w a w y b o rcze ( m a ­ ją c y c h sk o ń c z o n e 18 l a t i n ie b ę d ą c y c h u b e z w ła s n o w o ln io n y m i o rz e c z e n ie m

s ą d u ) 20.

N a le ż y z a u w a ż y ć , iż in ic ja ty w a u s ta w o d a w c z a p r z y z n a n a z o s ta ła o b u p o d m io to m w ła d z y w y k o n a w c z e j n ie z a le ż n ie od sie b ie . J e s t to dość n ie ty p o w e r o z w ią z a n ie d la w sp ó łc z e sn y c h p a ń s tw 21. A n i K o n s ty tu c ja , a n i r e g u la m in S e jm u n ie p o d a ją w p ro s t k o n k r e tn e j liczb y czło n k ó w S e jm u , j a k a b y ła b y w y m a g a n a p r z y w n o s z e n iu p r o je k tu u s ta w y „zw y k łej”. Z a ró w n o w je d n y m , j a k i d r u g im a k c ie p r a w n y m p r z e p is y m ó w ią c e o p o d m io ta c h , k tó ry m p r z y ­ s łu g u je in ic ja ty w a u s ta w o d a w c z a , o g r a n ic z a ją się do s tw ie r d z e n ia , że z o sta ło ono p rz y z n a n e c z ło n k o m S e jm u 22. W z w ią z k u z p o w y ż sz y m n a le ż a ło b y do­ m n ie m y w a ć , że n ie ch o d zi w ty m w y p a d k u o S e jm ja k o c a łą izb ę, gdyż w ó w czas u s tro jo d a w c a p o słu ż y łb y się - p ra w d o p o d o b n ie - z w ro te m „ S ejm ”, a n ie u ż y łb y - j a k m a to m ie jsc e o b e c n ie - w y r a ż e n ia „czło n k o w ie S e jm u ”. Z a s to s o w a n a f r a z a n ie p o z w a la ta k ż e n a p rz y ję c ie ro z w ią z a n ia , w k tó r y m to p ra w o z g ło s z e n ia p r o je k tu u s ta w y p o s ia d a łb y k a ż d y c z ło n e k S e jm u osobno. A n a liz u ją c je d n a k r o z w ią z a n ia re g u la m in o w e , n a le ż y z a u w a ż y ć , że w a r t. 49 p k t 2 w ś ró d u p r a w n ie ń k o m ite tó w se jm o w y c h w y m ie n io n a z o s ta ła k o m p e ­ te n c ja do p rz y g o to w y w a n ia p r o je k tó w u s ta w . Z g o d n ie w ięc z p r z y ję ty m i ro z ­ w ią z a n ia m i w n io sk o w a ć m o ż n a , że p ra w o to p rz y s łu g u je g ru p ie c zło n k ó w S e jm u liczącej od 7 do 17 osób, g dyż t a k i w y m ó g ilo ścio w y p rz e w id z ia n y j e s t p rz y tw o r z e n iu k o m ite tó w sejm o w y ch . J e d y n e u sz c z e g ó ło w ie n ie liczb y c z ło n ­ k ó w S e jm u p o ja w ia się w p r z y p a d k u w n o s z e n ia p r o je k tu u s ta w y o z m ia n ie k o n s ty tu c ji23, k ie d y to in ic ja to r e m p r o je k tu m o że b yć m .in . g r u p a lic z ą c a n ie m n ie j n iż 1/4 p o słó w 24.

19 Mając na uwadze polskie rozwiązania dotyczące inicjatywy ustawodawczej, gdzie prawo przedłożenia Sejmowi projektu posiada 100 tys. obywateli mających prawo wyborcze przy licz­ bie 38 mln mieszkańców kraju, wymóg uzyskania w Republice Litewskiej 50 tys. podpisów obywateli korzystających z praw wyborczych wydaje się stanowić dość wysoką „poprzeczkę” z uwagi na to, iż Republikę Litewską zamieszkuje niespełna 3,5 mln ludności.

20 Ograniczonej grupie podmiotów zostało zaś przyznane prawo składania projektu usta­ wy o zmianie Konstytucji oraz projektów ustaw konstytucyjnych. W tych wypadkach z projek­ tem ustawy w sprawie zmiany lub uzupełnienia Konstytucji bądź ustawy konstytucyjnej mogą wystąpić tylko dwa podmioty, mianowicie grupa członków Sejmu licząca co najmniej 1/4 ogólnej liczby członków Sejmu oraz grupa co najmniej 300 tys. wyborców.

21 Analogii do tego typu rozwiązania należy doszukiwać się jedynie w konstytucjach państw byłego bloku komunistycznego (np. Polska, Estonia, Węgry).

22 Art. 68 Konstytucji. 23 Art. 169 regulaminu Sejmu.

24 Na uwagę zasługują normy art. 139 ust. 3 regulaminu Sejmu, które dopuszczają do składania projektów inne podmioty niż te, którym przysługuje wyłącznie inicjatywa ustawo­ dawcza. Projekty takie nie podlegają jednak zgłoszeniu do rozpatrzenia przez parlament. Są one jedynie rejestrowane przez sekretariat i przekazywane do wiadomości właściwym komi­ tetom.

O g ra n ic z e n ie p r a w a in ic ja ty w y u s ta w o d a w c z e j ze w z g lę d u n a p rz e d m io t re g u la c ji p r z y ję te z o sta ło w p r z y p a d k u p r o je k tu b u d ż e tu p a ń s tw a , g d z ie j e ­ d y n ie rz ą d o w i z o s ta ła p r z y z n a n a in ic ja ty w a u s ta w o d a w c z a 25. P r o je k t p r z e d k ła d a n y do r o z p a tr z e n ia S e jm o w i p rz e z u p r a w n io n e do te g o p o d m io ty p o w in ie n s p e łn ia ć s z e re g w ym ogów fo rm a ln y c h , p r z e w id z ia ­ n y c h w p rz e p is a c h r e g u la m in u S e jm u . D o k a ż d e g o p r o je k tu m u s i b yć d o łą ­ czo n e u z a s a d n ie n ie z a w ie ra ją c e : cel p rz y sz łe j u s ta w y , a k t u a l n y s t a n p r a w n y do p o sz c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń p ro je k tu , p rz e w id y w a n e n o w e r e g u la c je p r a w ­ n e w d z ie d z in ie , k tó r a m a b yć u n o rm o w a n a , sp o d z ie w a n e k o rz y ś c i p ro je k tu , e w e n tu a ln e n e g a ty w n e s k u tk i p rz y ję te g o p r o je k tu u s ta w y i sp o so b y z a p o b ie ­ ż e n ia im , in k o r p o r a c ja u s ta w y w s y s te m p r a w n y z z a łą c z e n ie m s p is u o b o w ią ­ z u ją c y c h a k tó w p r a w n y c h w te j d z ie d z in ie o ra z w sk a z ó w k i, ja k ie o b o w ią z u ją ­ ce a k ty p r a w n e n a le ż a ło b y z m ie n ić lu b u c h y lić po p rz y ję c iu p r z e d s ta w ia n e g o p ro je k tu . D o u z a s a d n ie n ia n a le ż y d o łączy ć ró w n ie ż o p in ię , czy p r z e d k ła d a n y p r o je k t j e s t z g o d n y z E u r o p e js k ą K o n w e n c ją o O c h ro n ie P r a w C z ło w ie k a i P o d s ta w o w y c h W o ln o ści26. W s z y s tk ie z g ła s z a n e p ro je k ty w p is y w a n e s ą do r e j e s t r u o trz y m a n y c h p ro je k tó w u s ta w w s e k r e ta r ia c ie p o s ie d z e ń S e jm u 27. Z s e k r e t a r i a t u p ro je k t u s t a w y k ie r o w a n y j e s t do D e p a r t a m e n t u P r a w n e g o , k t ó r y w t e r m i n i e 7 d n i28 p rz y g o to w u je w n io s k i co do zg o d n o ści p r o je k tu z K o n s ty tu c ją o ra z o b o w ią z u ją c y m i p r z e p is a m i p ra w a . S tw ie r d z a ta k ż e , czy p r o je k t s p e łn ia w y ­ m o g i fo rm a ln e p rz e w id z ia n e w r e g u la m in ie . N a s tę p n ie p r o je k t u s ta w y - w r a z z u z a s a d n ie n ie m - w te r m in ie 3 d n i ro b o c zy ch p rz e k a z y w a n y je s t p rz e w o d n ic z ą c e m u S e jm u , k o m ite to m , k lu b o m , rz ą d o w i, k a n c e la r ii p r e z y d e n ta , a w r a z ie p o trz e b y o d p o w ie d n im sa m o rz ą - d o m 29. W p r z y p a d k u , g d y p r o je k t u s ta w y z g ła s z a ją : c z ło n k o w ie S e jm u , p r e ­ z y d e n t lu b o b y w a te le , j e s t o n d o d a tk o w o p r z e s y ła n y do B iu r a P r a w a E u r o ­ p e jsk ie g o p rz y rz ą d z ie , k tó r e m a 10 d n i od o tr z y m a n ia 30 n a p rz y g o to w a n ie w n io sk ó w co do z g o d n o ści p r o je k tu z p r a w e m U n ii E u ro p e js k ie j. N a ty m e ta p ie p r o je k t m oże z o s ta ć p r z e k a z a n y p rz e z p rz e w o d n ic z ą c e g o S e jm u lu b P re z y d iu m S e jm u je d n e m u z k o m ite tó w se jm o w y c h do w s tę p n e j o c en y i p r z y ­ g o to w a n ia w niosków . J e ż e li z a c h o d z i ró w n ie ż p o tr z e b a z w ró c e n ia się z w n io ­ s k ie m o d o k o n a n ie o cen y r o z p a try w a n e g o p r o je k tu p rz e z rz ą d , to z o b o w ią z a ­ n y j e s t o n do p r z e d s ta w ie n ia sw ojej o p in ii w te r m in ie 2 ty g o d n i31.

25 Art. 94 Konstytucji.

26 Art. 135 ust. 3 regulaminu Sejmu. 27 Art. 136 ust. 1 regulaminu Sejmu.

28 Jeżeli projekt jest obszerny i zachodzi taka potrzeba, przewodniczący Sejmu zwraca się z wnioskiem do Konwentu Seniorów o przedłużenie tego terminu.

29 Art. 136 ust. 2 regulaminu Sejmu.

30 Czas ten może zostać przez przewodniczącego Sejmu wydłużony do 1 miesiąca ze wzglę­ du na obszerność projektu.

31 W przypadku, gdy do wprowadzenia w życie ustawy będą potrzebne środki finansowe związane z korektą budżetu państwa, obok propozycji wnioskodawców i Komitetu Budżetu i Finansów, rząd przedstawia wnioski o możliwościach i źródłach środków finansowych.

W ta k ie j p o s ta c i p r o je k t u s ta w y d o rę c z a n y j e s t cz ło n k o m S e jm u z w y ­ p rz e d z e n ie m 1 d n ia roboczego p r z e d p la n o w a n y m p r z e d s ta w ie n ie m p r o je k tu u s ta w y n a p o s ie d z e n iu S e jm u . P r o je k t p o d a w a n y j e s t ró w n ie ż do w ia d o m o śc i p u b lic z n e j p o p rz e z o p u b lik o w a n ie go w „S eim o k r o n ik a ” („K ro n ice S e jm o ­ w ej”) i „V alstybes z in io s ” („ W ia d o m o ściach P a ń s tw o w y c h ”)32.

N a le ż y p a m ię ta ć , że p rz e w o d n ic z ą c y S e jm u n ie z g ła s z a p r o je k tu u s ta w y do r o z p a tr z e n ia w S e jm ie w p r z y p a d k u , g d y K o m ite t P r a w a i P r a w o r z ą d n o ­ ści s tw ie r d z i s p rz e c z n o ść p r o je k tu u s ta w y z K o n s ty tu c ją , a p o p r a w k i k o n s ty ­ tu c y jn e n ie z o s ta n ą zg ło sz o n e w p r z e w id z ia n y m re g u la m in o w o try b ie . D zieje się t a k ta k ż e w tedy, g d y p rz e d s ta w io n y p r o je k t u s ta w y o a n a lo g ic z n e j tr e ś c i b y ł w c ią g u o s ta tn ic h 6 m ie się c y o d rz u c o n y p rz e z S ejm . W e w s z y s tk ic h ty c h p rz y p a d k a c h , po u z g o d n ie n iu z o d p o w ie d n im k o m ite te m , p r o je k t z a d e k r e to ­ w a n y p rz e z p rz e w o d n ic z ą c e g o S e jm u w ra c a do s e k r e t a r i a t u p o sie d z e ń , z o s ta ­ je w p is a n y do r e j e s t r u o d rz u c o n y c h p ro je k tó w i w n io sk ó w o ra z p r z e k a z a n y

do a r c h iw u m S e jm u 33.

3.2. Procedura rozpatryw ania projektu ustaw y

K o le jn y e ta p s ta n o w i p r o c e d u r a r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu u s ta w y n a p o ­ s ie d z e n iu S e jm u . R o zp o c z y n a j ą w n io sk o d a w c a , p r z e d s ta w ia ją c p ro je k t. N a ­ s tę p n ie z g ła s z a n e s ą o p in ie i w n io sk i D e p a r ta m e n tu P ra w n e g o , B iu r a P r a w a E u ro p e js k ie g o i k o m ite tó w se jm o w y c h , k tó r e w s tę p n ie b y ły z a a n g a ż o w a n e w r o z p a tr y w a n ie p r o je k tu . P o te j cz ę śc i p rz e w o d n ic z ą c y S e jm u p o d d a je p r o ­ j e k t p o d g ło s o w a n ie 34. P o d e jm o w a n e u c h w a ły z a p a d a j ą z w y k łą w ię k s z o ś c ią

g ło só w o b e c n y c h n a s a li. W y ją te k s ta n o w ią d e c y z je o o d r z u c e n iu p r o je ­ k t u lu b o o g ło s z e n iu go i p o d d a n iu p o d o c e n ę s p o łe c z e ń s tw a . M o g ą b y ć o ne p o d ję te w ię k s z o ś c ią g ło s ó w n ie m n i e j s z ą n iż 1/4 w s z y s tk ic h c z ło n k ó w S e jm u .

W z w ią z k u z p rz e d s ta w io n y m p r o je k te m S ejm m oże:

1) odro czy ć p ro c e d u rę p r z e d ło ż e n ia p r o je k tu i w s k a z a ć w n io sk o d a w c o m , ja k ic h c z y n n o śc i p o w in n i d o k o n a ć p rz e d p o n o w n y m p rz e d ło ż e n ie m p r o je k tu

w S e jm ie ,

2) p r o je k t o d rzu c ić, p o d a ją c m otyw y,

3) ro z p o c z ą ć p ro c e d u rę r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu 35.

J e ż e li S e jm p o d e jm ie decy zję o ro z p o c z ę ciu p ro c e d u ry r o z p a tr y w a n ia p ro je k tu , to p o w in ie n u s ta lić — n a ty m s a m y m p o s ie d z e n iu — w s tę p n ą d a tę d a lsz e g o r o z p a tr y w a n ia (n ie w c z e śn ie j n iż z a ty d z ie ń i n ie p ó źn iej n iż o s t a t ­

32 Art. 136 ust. 5 i 6 regulaminu Sejmu.

33 Sytuacja taka nie ma miejsca, jeżeli projekt ustawy zgłaszają obywatele. Wówczas przewodniczący Sejmu jest zobowiązany przedstawić projekt do rozpatrzenia w Sejmie bez względu na ww. warunki.

34 Art. 141 regulaminu Sejmu.

35 Art. 143 ust. 1 regulaminu Sejmu. W tym miejscu Sejm może także podjąć decyzję, czy wobec projektu zastosować tryb pilny bądź szczególnie pilny.

n ie g o d n ia se sji) o ra z w y z n a c z y ć k o m ite t g łó w n y i k o m ite ty p o m o cn ic ze (z a ­ p ro p o n o w a n e p rz e z K o n w e n t S e n io ró w ) do d a lsz e g o r o z p a tr z e n ia p r o je k tu 36.

P r z e p is a r t. 140 r e g u la m in u S e jm u p r z e w id u je m o żliw o ść w y c o fa n ia p r o ­ j e k t u p rz e z w n io sk o d a w c ę . J a c e k Z ie liń s k i37 z a u w a ż a , że r e g u la m in n ie je s t w ty m w z g lę d z ie p re cy zy jn y , s ta n o w ią c , iż w y c o fa n ie j e s t m o ż liw e do „czasu jego r o z p a tr y w a n ia ”. D o m n ie m y w a ć n a le ż y , co s u g e ru je Z ie liń s k i, że ch o d zi o m o m e n t p o d ję c ia d ecy zji o p rz y ję c iu p r o je k tu i w s k a z a n iu k o m ite tu . W yco­ fa n ie p r o je k tu p rz e z w n io sk o d a w c ę n ie o z n a c z a b y n a jm n ie j, n a g ru n c ie obo­ w ią z u ją c y c h p rz e p isó w p r a w a , k o ń c a p ro p o n o w a n y c h ro z s trz y g n ię ć . P r z e w i­ d u j ą o n e b o w ie m m o ż liw o ś ć p o p a r c i a w y c o f y w a n e g o p r o j e k t u p r z e z k tó ry k o lw ie k z p o d m io tó w , k tó r e m u p r z y s łu g u je in ic ja ty w a u s ta w o d a w c z a . S ą je d n a k d w a z a s tr z e ż e n ia . Po p ie rw s z e , p r o je k t m u s i b y ć o fic ja ln ie p o p a r ty n ie p ó źn iej n iż n a s tę p n e g o d n ia . P o d ru g ie , k o n ty n u a c ja p r o je k tu n ie d o ty czy p ro je k tó w u s ta w z g ła s z a n y c h p rz e z p r e z y d e n ta lu b rz ą d .

J a k w yżej w s p o m n ia n o , p ro c e d u r ę r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu s ta n o w i: ro z ­ p a tr y w a n ie w k o m ite c ie g łó w n y m , r o z p a tr y w a n ie n a p o s ie d z e n iu S e jm u o ra z p rz y ję c ie p ro je k tu .

3.2.1. R ozpatryw anie w k om itecie głów nym

38

W y z n a c z o n y p rz e z S ejm do r o z p a tr z e n ia p r o je k tu u s ta w y k o m ite t g łó w n y p o w in ie n n ie p ó źn iej n iż w c ią g u ty g o d n ia (od c h w ili w y z n a c z e n ia ), zw o łać p o s ie d z e n ie i om ów ić z a k r e s w y m a g a n y c h d z ia ła ń p o tr z e b n y c h do r o z p a tr z e ­ n ia p r o je k tu u s ta w y w k o m ite c ie 39.

W c e lu o cen y i o p ra c o w a n ia m a te r ia łó w c z ło n k o w ie k o m ite tu g łów nego w y z n a c z a ją sp o ś ró d sie b ie o so b y o d p o w ie d z ia ln e z a s p o rz ą d z e n ie w niosków . K o m ite t g łó w n y p o w in ie n ta k ż e w y sła ć p r o je k t do z a in te r e s o w a n y c h i n s t y t u ­ cji p a ń s tw o w y c h , a w r a z ie p o trz e b y do o rg a n iz a c ji sp o łeczn y ch , sa m o rz ą d ó w i p a r tii p o lity czn y ch . Z a się g a o n p o n a d to o p in ii e k s p e rtó w o ra z p o d e jm u je in n e decyzje p rzy g o to w aw cze. W z w ią z k u z p o w y ższy m p u b lik u je w p r a s ie in fo rm a ­ cję, do k ie d y o czek u je n a u w a g i i w n io sk i. J e ż e li p ro je k t u s ta w y b y ł w cześniej p o d d a n y p o d re fe re n d u m , to jego w y n ik i ró w n ie ż z o s ta ją p r z e k a z a n e k o m ite to ­ w i g łó w n em u . Sw oje u w a g i i w n io sk i u p ra w n io n e s ą w n o sić ta k ż e podm ioty, k tó ry m p rz y s łu g u je p ra w o in ic ja ty w y u sta w o d a w c z e j. P o d m io to m ty m p rz y ­

36 Art. 144 ust. 2 regulaminu Sejmu.

37 J. Zieliński, Seimas jako parlament Litwy, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, s. 29. 38 Jednym z organów Sejmu są komitety. Ich liczba (14) zawarta jest w regulaminie Sejmu (art. 43). Podstawowym zadaniem komitetów jest opiniowanie projektów ustaw. Uczest­ niczą one także w pełnieniu funkcji kontrolnej Sejmu (żądają od instytucji państwowych pisem­ nych sprawozdań oraz innych materiałów). Komitety liczą od 7 do 17 członków, a ich skład odzwierciedla polityczny układ izby. W systemie organów wewnętrznych izby działają również komisje. Mogą one mieć charakter stały (dla rozpatrzenia konkretnych zagadnień - mają więc przedmiotowy zakres działania) lub nadzwyczajny.

z n a n e z o stało ró w n ie ż p ra w o z g ła s z a n ia pro p o zy cji p o p ra w e k w s y tu a c ji, k ie d y k o m ite t g łó w n y p o s ta n o w i zw rócić p r o je k t w n io sk o d a w c y do p o p ra w ie n ia . J e d n o c z e ś n ie k o m ite t g łó w n y m o że w y s tą p ić do in n y c h k o m ite tó w lu b in s ty ­ tu c ji p a ń s tw o w y c h o d o d a tk o w e w n io sk i, a ta k ż e je ż e li z a m ie r z a d o k o n a ć p o p ra w e k w p ro je k c ie u s ta w y - p o w o łać w ty m c e lu s p e c ja ln ą g r u p ę 40. P r o je k t u s ta w y o ra z p r o je k t w n io sk ó w k o m ite tu p o w in n y b y ć r o z p a tr z o ­ n e w k o m ite c ie g łó w n y m co n a jm n ie j n a 3 d n i ro b o cze p rz e d te r m in e m r o z p a tr z e n ia n a p o s ie d z e n iu S e jm u . O te r m in ie i m ie js c u ta k ie g o r o z p a tr z e ­ n i a p o w in n i b y ć p o w ia d o m ie n i c z ło n k o w ie S e jm u , r z ą d i k a n c e la r ia p r e z y ­ d e n ta z w y p r z e d z e n ie m n ie k ró ts z y m n iż d w a d n i ro b o cze p r z e d p o s ie d z e ­ n ie m k o m i t e t u 41. J e ż e l i k o m i t e t m a do r o z p a t r z e n i a k i l k a p r o je k tó w a lte r n a ty w n y c h , p o w in ie n zd ecy d o w ać, k tó r y z a lte r n a ty w n y c h p ro je k tó w b ę ­ d zie p o p ie ra ć . K o m ite t g łó w n y p o d c z a s r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu p o d e jm u je j e d n ą z n a ­ s tę p u ją c y c h decyzji: 1) a k c e p tu je p rz e d ło ż o n y p rz e z w n io sk o d a w c ó w lu b p o p ra w io n y p rz e z k o m ite t p r o je k t u s ta w y i w n io s k i k o m ite tu , 2) a k c e p tu je o p in ię p o z y ty w n ą lu b n e g a ty w n ą co do p o p ra w e k w n ie s io ­ n y c h p rz e z oso b y p o s ia d a ją c e in ic ja ty w ę u s ta w o d a w c z ą ,

3) z a r z ą d z a p r z e r w ę w r o z p a tr y w a n iu p rz e z k o m ite t i m o że zw rócić p r o ­ j e k t u s ta w y o ra z p r o je k t w n io sk ó w c z ło n k o m k o m ite tu , k tó r z y j e p rz y g o to w y ­

w a li, z z a le c e n ie m p o d ję c ia o k re ś lo n y c h p rz e z k o m ite t d z ia ła ń , 4) p r z e d s ta w ia p r o je k t do o cen y o p in ii p u b lic z n e j, 5) z w ra c a p r o je k t w n io sk o d a w c o m w c e lu p o p r a w ie n ia go, 6) o d rz u c a p r o je k t42. P o r o z p a tr z e n iu p r o je k tu w k o m ite c ie g łó w n y m z o s ta je o n p r z e k a z a n y r a z e m z w n io s k a m i do D z ia łu D o k u m e n tó w K a n c e la r ii S e jm u c e le m z re d a g o ­ w a n ia . Po z re d a g o w a n iu p r o je k t p o w in ie n b y ć u z g o d n io n y z w n io s k o d a w c a m i i c z ło n k a m i k o m ite tu , k tó r z y p rz y g o to w a li w n io sk i. J e ż e li p o d c z a s o m a w ia ­ n i a p r o je k tu co n a jm n ie j tr z e j c z ło n k o w ie k o m ite tu n ie z g a d z a ją się ze z d a ­ n ie m w ię k sz o śc i, m o g ą p rz e d s ta w ić S e jm o w i sw o ją o d r ę b n ą o p in ię , k tó r a p o w in n a by ć w p is a n a do w n io s k u k o m ite tu i r o z p a tr z o n a ja k o a l t e r n a ty w n a o p in ia n a p o s ie d z e n iu S e jm u 43.

40 Art. 147 regulaminu Sejmu.

41 W tym samym terminie w sekretariacie posiedzeń powinien być złożony przez osoby przygotowujące wnioski komitetu poprawiony zgodnie z wynikami rozpatrzenia i podpisany projekt ustawy oraz projekt wniosków komitetu. Wymienia się w nim poprawki i wnioski zgłoszone przez inne komitety, ekspertów, osoby zainteresowane oraz osoby posiadające prawo inicjatywy ustawodawczej, których uwagi i propozycje dotyczące zmian projektu zostały uwzględnione lub nie zostały uwzględnione, podając przy tym z jakich powodów.

42 Jeżeli komitet wybierze piątą lub szóstą alternatywę, to zobowiązany jest przedstawić Sejmowi w tym zakresie swoje wnioski.

3.2.2. R ozpatryw anie projektu u staw y n a p o sied zen iu Sejm u

K o le jn y m e ta p e m j e s t r o z p a tr y w a n ie p r o je k tu u s ta w y n a p o s ie d z e n iu p le n a r n y m S e jm u 44. R e g u la m in szczegółow o o k r e ś la p r z e d m io t d e b a ty i p o ­ r z ą d e k r o z p a tr y w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń . W p ie rw s z e j k o le jn o śc i p r z e d s ta w ia n e s ą w n io s k i k o m ite tu g łó w n eg o o w y n ik a c h r o z p a tr y w a n ia p r o ­ je k tu . W m o m e n c ie , g d y k o m ite t g łó w n y p r o p o n u je o d rz u c e n ie lu b z w ro t p r o je k tu w n io sk o d a w c o m 45, p rz e p r o w a d z a się g ło s o w a n ie 46. W p ó ź n ie jsz e j fa z ie r o z p a tr u je się k o m u n ik a ty w n io sk o d a w c ó w a l t e r n a ­ ty w n y c h p ro je k tó w , je ś li t a k ie s ą , a p o te m k o m u n ik a ty u z u p e łn ia ją c e in n y c h k o m ite tó w . N a s tę p n ie o d b y w a się d y s k u s ja o g ó ln a o m a w ia ją c a w n io s k i z a ­ s a d n ic z e , tj. w y p o w ied zi c zło n k ó w r z ą d u , in n y c h k o m ite tó w , k lu b ó w i p o ­ sz c z e g ó ln y c h czło n k ó w S e jm u 47. P o z a k o ń c z e n iu d y s k u s ji o g ó ln ej, w p r z y p a d ­ k u g d y a u to r z y a lte r n a ty w n e g o p r o je k tu n ie z g a d z a ją się z d e c y z ją k o m ite tu głó w n eg o o o d rz u c e n iu a lte r n a ty w n e g o p ro je k tu , z a r z ą d z a się g ło so w a n ie n a d d e c y z ją k o m ite tu 48. W p ó ź n ie jsz y m e ta p ie r o z p a tr u je się i p o d e jm u je u c h w a ły o p o p ra w k a c h i u z u p e łn ie n ia c h p r o je k tu u s ta w y p rz e d s ta w io n y c h p rz e z osoby, k tó ry m p r z y ­ s łu g u je p ra w o in ic ja ty w y u s ta w o d a w c z e j, a k tó r y c h n ie p o p a rł k o m ite t g łó w ­ ny. K o lejn o n a s tę p u je r o z p a tr y w a n ie i p o d e jm o w a n ie u c h w a ł o p o p ra w k a c h i u z u p e łn ie n ia c h p r o je k tu u s ta w y , k tó r e w te r m in ie n ie k ró ts z y m n iż 24 g o d z in y p rz e d ro zp o cz ęciem r o z p a tr z e n ia n a p o s ie d z e n iu S e jm u zg ło sił p re z y ­ d e n t, r z ą d lu b c z ło n e k S e jm u , je ż e li je g o w n io s e k lu b u z u p e łn ie n ie p o p ie r a co n a jm n ie j 10 cz ło n k ó w S e jm u o b e c n y c h n a p o s ie d z e n iu . W c z a sie r o z p a tr y w a ­ n ia p o p ra w e k i u z u p e łn ie ń głos j e s t u d z ie la n y w y łą c z n ie ic h a u to ro m . P r z e ­ m a w ia ją c y a u t o r p o p ra w k i n ie m o że m ó w ić n a t e m a t m o ty w ó w g ło so w a n ia .

Po r o z p a tr z e n iu p r o je k tu S e jm d y sp o n u je m o ż liw o śc ią p o d ję c ia n a s t ę p u ­ ją c y c h d ecy z ji49:

44 Projekt ustawy i wnioski komitetu powinny być doręczone członkom Sejmu nie później niż na 2 dni robocze przed posiedzeniem, na którym będzie rozpatrywany.

45 Jeżeli Sejm nie zgadza się na proponowane przez komitet wnioski, może wyznaczyć inny komitet główny lub utworzyć specjalną komisję do poprawienia projektu. Taka komisja pełni rolę komitetu głównego i pracuje w takim samym trybie. Jeżeli Sejm postanawia wyzna­ czyć drugi komitet lub utworzyć specjalną komisję, powinien jednocześnie podjąć protokolarną uchwałę zawierającą podstawowe wskazówki, jakie poprawki komitet główny lub komisja spe­ cjalna powinny wnieść do projektu. Projekt takiej uchwały winien przedstawić członek Sejmu wnioskujący o poprawienie projektu i przekazanie go innemu komitetowi.

46 Art. 151 ust. 3 regulaminu Sejmu.

47 Czas przeznaczony na dyskusje w porządku dziennym posiedzenia Sejmu jest dzielony proporcjonalnie pomiędzy członków klubów.

48 Należy pamiętać, że jeżeli Sejm nie zgadza się z przedstawionym przez komitet główny projektem lub jeżeli akceptuje projekt alternatywny, który odrzucił komitet, zarządza się prze­ rwę w rozpatrywaniu i projekt albo zostaje zwrócony temu samemu komitetowi w celu popra­ wienia go, albo Sejm wyznacza inny komitet główny, albo też tworzy specjalną komisję do zredagowania projektu ustawy — w tym przypadku taka komisja pełni funkcję komitetu główne­ go i pracuje w takim samym trybie, jak komitet.

1) a k c e p tu je z a tw ie r d z o n y p rz e z k o m ite t p r o je k t u s ta w y w ra z z p r z y ję ty ­ m i p o d c zas p o s ie d z e n ia S e jm u p o p ra w k a m i i w y z n a c z a d a tę p rz y ję c ia u staw y ,

2) p u b lik u je p r o je k t i p o d d a je go p o d o cen ę o p in ii p u b lic z n e j50, 3) z w ra c a p r o je k t do p o p r a w ie n ia w k o m ite c ie g łó w n y m 51, 4) o g ła s z a p rz e r w ę w r o z p a tr y w a n iu p r o je k tu , je ż e li n ie m o ż n a go z a ­ k o ń czy ć n a ty m p o s ie d z e n iu lu b je ż e li s ą p o trz e b n e d o d a tk o w e in fo rm a c je , 5) z w ra c a p r o je k t in ic ja to ro m do z a s a d n ic z e g o p o p r a w ie n ia 52, 6) o d rz u c a p r o je k t i je ś li z a c h o d z i t a k a p o tr z e b a , z le c a o p ra c o w a n ie n o ­ w ego53. 3 .2 .3 . U c h w a l e n i e u s t a w y D a ls z e p o s tę p o w a n ie to p r o c e d u r a u c h w a la n ia p r o je k tu u s ta w y . R o zp o ­ c z y n a się o n a od k ró tk ie g o o m ó w ie n ia p rz e z s p ra w o z d a w c ę o trz y m a n y c h w n io sk ó w i p o p ra w e k . N a s tę p n ie o d b y w a się g ło so w a n ie n a d p o sz c z e g ó ln y m i c z ę ś c ia m i p r o je k tu u sta w y . A rty k u ły , do k tó ry c h n ie z o s ta ły zg ło szo n e ż a d n e z m ian y , m o g ą by ć p rz y ję te b e z g ło s o w a n ia , oczyw iście je ż e li n ie s p rz e c iw i się te m u ż a d e n c z ło n e k S e jm u . J e ż e li z a ś c h o d z i o p o p ra w k i, u z u p e łn ie n ia i s k r e ś le n ia , to S e jm r o z p a tr u je ty lk o te z n ic h , k tó r e po o g ło s z e n iu p rz e z p rz e w o d n ic z ą c e g o p o p ie ra n ie m n ie j n iż 1/5 czło n k ó w S e jm u . P o d c z a s u c h w a ­ la n i a p r o je k tu gło s m o g ą z a b ie ra ć je d y n ie a u to r z y z m ia n i u z u p e łn ie ń . N ie w y p o w ia d a ją się o n i je d n a k w k w e s tii u z a s a d n ie n ia m o ty w ó w g ło so w a n ia . R e g u la m in p re c y z y jn ie o k r e ś la te ż p rz e rw y , j a k i e s ą m o ż liw e w c z a s ie u c h w a la n ia p r o je k tu u s ta w y 54.

P o r o z p a tr z e n iu w s z y s tk ic h a r ty k u łó w p r o je k tu u s ta w y k o le jn y m e ta p e m j e s t g ło so w a n ie n a d c a ło ś c ią u sta w y . U s ta w ę u w a ż a się z a u c h w a lo n ą , je ż e li g ło so w a ła z a n i ą w ię k sz o ść c zło n k ó w S e jm u u c z e s tn ic z ą c y c h w p o s ie d z e n iu 55.

50 W takiej sytuacji procedura rozpoczyna się od ponownego rozpatrzenia w komitecie głównym.

51 Wraz z przyjęciem takiego postanowienia powinno być podjęte postanowienie, co komi­ tet główny ma poprawić. W tym wypadku procedurę powtarza się, poczynając od momentu rozpatrzenia w komitecie głównym. Takie postanowienie może być przyjęte tylko raz podczas rozpatrywania projektu.

52 W tym przypadku procedura rozpatrywania rozpoczyna się od złożenia go na posiedze­ niu Sejmu.

53 Jeżeli projekt ustawy w dowolnym stadium jego rozpatrywania zostanie odrzucony, może być wniesiony ponownie, lecz nie wcześniej niż po 6 miesiącach od dnia odrzucenia.

54 Zgodnie z nim sprawozdawca może wnosić o zarządzenie przerwy po głosowaniu nad wszystkimi artykułami jeżeli uzna, że dla uzgodnienia wniesionych zmian jest potrzebne jesz­ cze jedno posiedzenie komitetu głównego. Również z żądaniem wprowadzenia przerwy może wystąpić członek rządu lub upoważniona osoba, gdy głosowanie dotyczy artykułów ustawy podatkowej, innych artykułów ustaw związanych z regulacją podatków lub ustaw, które mogły­ by w znacznym stopniu wpłynąć na dochód państwa. Przerwa przewidziana jest również przed głosowaniem nad całością ustawy, jeżeli nie zostały wniesione i rozpatrzone przez Sejm projekty o wprowadzeniu w życie ustawy oraz ustawy o zmianie innych ustaw lub ich części czy aktów prawnych z nimi związanych.

Do c h w ili p r z e k a z a n ia p r z y ję te j u s ta w y do p o d p is u p re z y d e n to w i p r z e ­ w o d n ic z ą c y S e jm u , k o m ite t lu b n ie m n ie j n iż 1/5 czło n k ó w S e jm u m o g ą zw rócić się do S e jm u z o św ia d c z e n ie m , że ic h z d a n ie m p rz y ję c ie u s ta w y s ta n o w iło b y n a r u s z e n ie r e g u la m in u S e jm u . W ta k im w y p a d k u u s ta w a tr a f ia do K o m isji E ty k i i P ro c e d u r, k t ó r a w c ią g u 5 d n i p r z e d s ta w ia S e jm o w i sw oje w n io s k i i p ro p o zy cje. W s y tu a c ji, g d y t a k o m is ja s tw ie rd z i, że w r a ż ą c y sp o só b n a r u s z o n a z o s ta ła p r o c e d u r a le g is la c y jn a lu b in n e p r z e p is y r e g u la m i­ n u , S ejm g ło su je , czy u s ta w ę u z n a ć z a n ie w a ż n ą .

3.3. Prom ulgacja i og łoszen ie u staw y przez prezydenta

N a s tę p n ie u s t a w a p r z e k a z y w a n a j e s t do p o d p is u p re z y d e n to w i, k tó r e m u w ty m m o m e n c ie p r z y s łu g u ją d w ie m ożliw ości: p o d p isa ć u s ta w ę w c ią g u 10 d n i od jej o tr z y m a n ia i z a rz ą d z ić jej u r z ę d o w ą p u b lik a c ję 56 alb o u s ta w ę w ra z z u m o ty w o w a n y m w n io s k ie m zw rócić S e jm o w i do p o n o w n eg o r o z p a tr z e n ia 57. Z w ró c o n ą u s ta w ę S e jm m o ż e p o n o w n ie ro z p a tr z y ć i u c h w a lić . W y n ik a z teg o , że u s ta w o d a w c z e w eto p r e z y d e n ta m a c h a r a k t e r je d y n ie zaw ie sz a jąc y . U s t a ­ w ę u w a ż a się z a p o n o w n ie u c h w a lo n ą p rz e z S ejm , je ż e li g ło so w a ła z a n ią w ięcej n iż p o ło w a ogólnej lic z b y p o słó w 58 p o d w a r u n k ie m , że p ro p o n o w a n e p rz e z p r e z y d e n ta p o p ra w k i i u z u p e łn ie n ia z o s ta n ą p rz e z S e jm p rz y ję te .

W p ie rw s z e j k o le jn o śc i g ło su je się n a d te k s te m u s ta w y w b r z m ie n iu p ie rw o tn y m . J e ż e li S ejm p o n o w n ie u s ta w y n ie u c h w a li, to d o ch o d zi do g ło so ­ w a n ia n a d u s t a w ą w b r z m ie n iu p ro p o n o w a n y m p rz e z g ło w ę p a ń s tw a . J a k z a u w a ż a D a r iu s z G ó re c k i59, w e to lite w s k ie g o p r e z y d e n ta n ie j e s t u lty m a ty w - n e: u tr z y m a ć d o ty c h c z a so w e b rz m ie n ie u s ta w y b ą d ź j ą o d rz u c ić , lecz p rz y p o ­ m in a p o s tę p o w a n ie z p o p r a w k a m i z g ła s z a n y m i p rz e z iz b y w y ższe w p a r l a ­ m e n ta c h d w u iz b o w y c h (np. w P olsce). U s ta w ę u c h w a lo n ą p o m im o z g ło sz e n ia p rz e z p r e z y d e n ta w e ta u s ta w o d a w c z e g o m a o n o b o w ią z e k p o d p is a ć w c ią g u 3 d n i i n ie z w ło c z n ie o p u b lik o w ać.

J e ś l i je d n a k w p rz e w id z ia n y m k o n s ty tu c y jn ie te r m in ie p r e z y d e n t a n i n ie p o d p isz e u s ta w y , a n i n ie z a s to s u je w e ta u sta w o d a w c z e g o , w ó w czas p rz e w o d ­ n ic z ą c y S e jm u p o d p is u je u s ta w ę i z a r z ą d z a jej u r z ę d o w ą p u b lik a c ję 60. S ą d z ić n ależy , iż w p r z y p a d k u z a is tn ie n ia ta k ie j s y tu a c ji p r e z y d e n t z o s ta n ie p o c ią ­ g n ię ty do o d p o w ie d z ia ln o ś c i k o n s ty tu c y jn e j z a tzw . d e lik t k o n s ty tu c y jn y ,

55 W czasie uchwalania ustawy wnioski o odrzucenie projektu nie są przyjmowane. Pro­ jekt zaś uważa się za odrzucony, jeśli nie uzyska odpowiedniej liczby głosów.

56 Jeżeli ustawa lub inny akt zostanie przyjęty w referendum, Prezydent zobowiązany jest do podpisania i publikacji w ciągu 5 dni.

57 Art. 71 ust. 1 Konstytucji.

58 W przypadku ustawy konstytucyjnej nie mniej niż 3/5 ogólnej liczby posłów.

59 D. Górecki, Republika Litewska, [w:] W. Brodziński, Wzajemne stosunki między władzą

ustawodawczą a wykonawczą (Białoruś, Czechy, Litwa, Rumunia, Słowacja, Węgry), Łódź 1996,

s. 96.

z w ią z a n y z n a r u s z e n ie m p rz e p is ó w K o n s ty tu c ji n a k ła d a ją c y c h n a g łow ę p a ń ­ s tw a w o k r e ś lo n y m te r m in ie d o k o n a n ie o d p o w ie d n ic h cz y n n o śc i, w ty m w y ­ p a d k u k o ń c z ą c y c h p ro c e d u rę w e jśc ia w życie u sta w y .

4. R ozp atryw an ie p rojek tów u sta w w tryb ie pilnym

i szczeg ó ln ie pilnym

P o z a p o d s ta w o w y m tr y b e m u c h w a la n ia u s ta w r e g u la m in S e jm u p rz e w i­ d u je o d rę b n e p o s tę p o w a n ia . Z g o d n ie z p r z e p is a m i m o żliw e j e s t z a s to s o w a n ie t r y b u p iln e g o d la p ro je k tó w u s t a w S e jm u , je ż e li z a d e c y d u je o ty m s a m S e jm 61. O r o z p a tr z e n ie p r o je k tu u s ta w y w tr y b ie p iln y m m o g ą zw rócić się do S e jm u : p re z y d e n t, p rz e w o d n ic z ą c y S e jm u , lid e r opozycji sejm o w ej, P r e z y ­ d iu m S e jm u , k o m ite t głów ny, k lu b p a r l a m e n t a r n y lu b r z ą d 62. D e c y z ja w tej s p ra w ie p o d e jm o w a n a j e s t n a p o s ie d z e n iu S e jm u p o d c z a s p r z e d s ta w ia n ia lu b r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu u sta w y . P r o je k t j e s t r o z p a tr y w a n y w tr y b ie p iln y m , je ż e li o p o w ie się z a n im w ię k sz o ść u c z e s tn ic z ą c y c h w g ło s o w a n iu czło n k ó w S e jm u . Z o s ta ł t u je d n a k p o s ta w io n y d o d a tk o w y w ym óg, g d y ż c h o d z i w ty m p r z y p a d k u o w ię k sz o ść k w a lifik o w a n ą , k t ó r a w ty m w y p a d k u m u s i s ta n o w ić 1/5 w s z y s tk ic h czło n k ó w S e jm u 63.

S p e c y fik a r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu w tr y b ie p iln y m p r z e ja w ia się w ty m , że u le g a w ó w czas s k r ó c e n iu c z a s p o m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i e ta p a m i r o z p a ­ t r y w a n ia , a w ię c p o m ię d z y r o z p a tr y w a n ie m w k o m ite c ie g łó w n y m , n a p o s ie ­ d z e n iu S e jm u a p rz y ję c ie m 64. P r z e p is y r e g u la m in u w s k a z u ją , iż w te j s y tu ­ a c ji k o n k r e tn e te r m in y u s t a l a k a ż d o ra z o w o S ejm . R o z p a tr y w a n y p ro je k t p o w in ie n b yć je d n a k d o rę c z o n y c z ło n k o m S e jm u n ie p ó źn iej n iż z je d n o d n io ­ w y m w y p rz e d z e n ie m p r z e d p o s ie d z e n ie m , n a k tó ry m b ę d z ie p rzy jm o w an y .

J e ż e li ch o d z i o tr y b sz c z e g ó ln ie pilny, j a k i p rz e w id u je r e g u la m in S e jm u , to n a le ż y p a m ię ta ć , że d ecy zje w s p ra w ie z a s to s o w a n ia go p o d e jm o w a n e s ą w ię k s z o ś c ią g ło só w c zło n k ó w o b e c n y c h n a sa li, s ta n o w ią c ą w ty m w y p a d k u 1/4 w s z y s tk ic h c zło n k ó w S e jm u . W tr y b ie ty m m o g ą b y ć r o z p a tr y w a n e p r o ­ je k t y u s ta w i u c h w a ł S e jm u w n ie s io n e p rz e z p r e z y d e n ta , p rz e w o d n ic z ą c e g o S e jm u lu b rz ą d . D e cy z ja o z a s to s o w a n iu t r y b u sz c z e g ó ln ie p iln e g o m o że b yć p o d ję ta p r z y w n o s z e n iu p r o je k tu lu b w c z a s ie r o z p a tr y w a n ia p r o je k tu n a p o s ie d z e n iu S e jm u . S p e c y fik a z a s to s o w a n ia te g o r o d z a ju t r y b u p o le g a n a ty m , że po w n ie s ie n iu p r o je k tu (g d y je g o k o p ie z o s ta ły r o z d a n e c z ło n k o m S e jm u i g d y s p e łn ia o n w s z y s tk ie w y m o g i fo rm a ln e ) m o że b y ć od r a z u ro z p o ­ c z ę ta p r o c e d u r a p rz y jm o w a n ia . N a to m ia s t w s z y s tk ie p o p ra w k i do p r o je k tu

61 Art. 162 ust. 1 regulaminu Sejmu. 62 Art. 162 ust. 2 regulaminu Sejmu. 63 Art. 162 ust. 3 regulaminu Sejmu.

z g ła s z a n e p rz e z osoby, k tó r y m p rz y s łu g u je in ic ja ty w a u s ta w o d a w c z a , p o w in ­ n y b yć p rz e d s ta w io n e n a p iś m ie n ie p ó źn iej n iż n a 2 g o d z in y p rz e d ro z p o c z ę ­ cie m p r o c e d u ry p rz y ję c ia 65.

W nioski

P r z e d s ta w io n a c h a r a k t e r y s t y k a tr y b u le g isla c y jn e g o w lite w s k im s y s te ­ m ie p r a w a p o z w a la n a w y c ią g n ię c ie n a s tę p u ją c y c h w n io sk ó w : 1. U s ta w y u c h w a la n e s ą p rz e z je d n o iz b o w y p a r l a m e n t (S e im a s). 2. P ro c e s p a r la m e n ta r n e g o s ta n o w ie n ia p r a w a w R e p u b lic e L ite w s k ie j p o w ią z a n y j e s t z in s ty tu c ja m i d e m o k ra c ji b e z p o ś re d n ie j ( re f e r e n d u m , in ic ja ­ ty w a u s ta w o d a w c z a ). 3. N ie is tn ie je m o ż liw o ść p o z a p ra w n e g o z a b lo k o w a n ia u s ta w y p rz e z g ło ­ w ę p a ń s tw a . W s y tu a c ji, g d y p r e z y d e n t n ie p o d p isz e i n ie o p u b lik u je u s ta w y w p r z e w id z ia n y m te r m in ie , c z y n n o śc i ty c h d o k o n a p rz e w o d n ic z ą c y S ejm u .

4. P re z y d e n c k ie w eto z a w ie s z a ją c e n ie m a c h a r a k t e r u u lty m a ty w n e g o . P rz y p o m in a z a ś p o s tę p o w a n ie z p o p ra w k a m i z g ła s z a n y m i p rz e z iz b y w y ższ e w p a r la m e n ta c h d w u izb o w y ch .

5. P r e z y d e n t p rz e d p o d p is a n ie m u s ta w y n ie m a p r a w n y c h m o żliw o ści s k ie ro w a n ia jej do S ą d u K o n sty tu c y jn e g o w c e lu z b a d a n ia jej k o n sty tu c y jn o śc i.

Sum m ary

T h e a r tic le c o n c e rn s th e p r o c e d u re o f p a s s in g th e la w i n L ith u a n ia . O n e a r ly 9 0 ’s XX c e n tu r y h a d p la c e o f e v e n t in m a jo r ity s t a t e o f E u r o p e M id d le- E a s te r n , w h ic h h a v e c a u s e d r a n g e o f c o n v e rs io n p o litic a lly - s tr u c tu r a l. I t h a s com e to t h e i r r e s u l t s b e tw e e n o th e r fo r c r e a tio n o f in d e p e n d e n t L ith u a n ia n s ta te . C o n s titu tio n o f th e R e p u b lic o f L i t h u a n i a h a s b e e n a c c e p te d in r e c e n ­ tly c r e a te d L i t h u a n i a n s t a t e in w a y o f r e f e r e n d u m b y c itiz e n s 25 O c to b e r 1992. S e im a s is o r g a n a c c o rd in g to a r tic le 67 o f C o n s titu tio n o f t h e R e p u b lic o f L i t h u a n i a S e im a s , le g is la tiv e a u th o r ity h a s b e e n e n t r u s t e d w h ic h expres-

s is v e rb is. Is s u e w a s e x p r e s s e d in five c h a p te r s . T h e a u t h o r c h a r a c te r iz e s

p la c e o f th e la w in th e s y s te m o f s o u rc e s o f la w a t t h e R e p u b lic o f L ith u a n ia , d is c u s s e s k in d o f L i t h u a n i a n a c ts a n d d e s c rib e s c o u rs e o f le g is la tiv e p ro c e ss. T h e te x t r e s is ts a b o u t r e g u la tio n s o f c u r r e n tly C o n s titu tio n s a n d r e g u la tio n s o f p a r lia m e n t (S e im a s).