SPOTKANIA ZE SŁOWEM

SPOTKANIA ZE SŁOWEM 

JĘZYK POD ZABORAMI 

  Nowopolska doba rozwoju języka zaczyna się wraz ze wstąpieniem na polski tron króla  Stanisława Augusta Poniatowskiego. Z jednej strony to za jego panowania trzech 

grabieżców dokonało rozbiorów Polski, w czym niewątpliwie pewną rolę grały nie 

najszczęśliwsze kontakty osobiste i uległość Stanisława Augusta wobec carycy Katarzyny II. 

Z drugiej strony wiele mu zawdzięczamy: to pod jego patronatem powstała Komisja  Edukacji Narodowej (1793), za jego panowania rozkwitła kultura polska, kraj pokrył się  siecią zreformowanych, jednolicie zorganizowanych szkół, które zgodnie z ustawami KEN  nakazywały uczyć czytania, pisania, rachunków i wiadomości gospodarskich tylko po polsku.  

Jednym z najszczęśliwszych królewskich posunięć było ustanowienie cotygodniowych  zebrań literacko-naukowych. Były to słynne​ obiady czwartkowe u króla Stasia, ​na których  zbierała się elita intelektualna Polski - naukowcy, malarze, artyści, pisarze, mecenasi kultury. 

Do grona stałych bywalców należeli: Ignacy Krasicki, Franciszek Bohomolec, Adam 

odczytywali swoje najnowsze utwory. Wiele uwagi poświęcano też językowi polskiemu. 

Doba nowopolska obejmuje 123 lata zaborów, kiedy to z większym lub mniejszym  natężeniem w różnych okresach i w różnych zaborach odbywało się wynarodowianie  Polaków, głównie poprzez prześladowanie języka ojczystego. 

Najwcześniej i z największym nasileniem rozpoczął się proces germanizacji w zaborze  austriackim. Cesarzowa Maria Teresa podjęła w Galicji zaciekłą akcję niemczenia. W 1784  roku we Lwowie powstał niemiecki uniwersytet, na którym nie było ani jednego wykładowcy  Polaka, nieco później zniemczono Akademię Krakowską. Po niemiecku uczono w szkołach w  zaborze austriackim i pruskim.  

Sytuacja języka polskiego w zaborze rosyjskim też nie była łatwa. Caryca Katarzyna II  energicznie wzięła się za tępienie polszczyzny, uważając, że jest to najbardziej skuteczny  sposób walki z “polskimi buntowszczykami”. Dopiero za panowania cara Aleksandra I  represje nieco zelżały. Jedynym ośrodkiem, w którym język polski mógł się rozwijać i  doskonalić, był uniwersytet w Wilnie. Ogromne zasługi w jego rozwoju położył profesor  wymowy i poezji Leon Borowski, który uczył także Adama Mickiewicza. Niestety, proces  filomatów i filaretów położył kres działalności uczelni. W szybkim tempie władze rosyjskie  zaczęły ją rusyfikować, a następnie w 1832 roku zamknęły. 

Rozwiązano też w 1831 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauk, wywożąc jego bogate zbiory do  Petersburga. Klęska dwóch powstań narodowowyzwoleńczych spowodowała dalsze 

represje zarówno wobec Polaków, jak i wobec języka. 

Im większe były represje, tym większy opór stawiał naród. Znana jest bohaterska postawa  dzieci we Wrześni w 1902 roku, które biciem zmuszano do modlitwy w języku niemieckim. 

Dzieci po kryjomu były uczone ojczystego języka, historii i literatury. 

Bibliografia: Łucja Brzozowska, Zadziwiające losy wyrazów, Wydanie I, Gdańsk, poczytne.pl,  2015, ISBN: 978 - 83 - 942431 - 0 - 4, (s.157-164) 

  2