Narzędzia koordynacji - przykłady skutecznych działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa
Podczas badań prowadzonych w ramach grantu „Koordynacja działań lokalnych na rzecz bezpieczeństwa ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania przestęp
czości” , przede w szystkim w trakcie wywiadów pogłębionych, uzyskano szereg cennych informacji dotyczących praktycznego aspektu koordynowania działań n a rzecz bezpieczeństwa. Z raportów dokumentujących rozmowy przeprowa
dzone przez członków zespołu badaw czego z przedstawicielami pięćdziesięciu dwóch wytypowanych powiatów wyłania się niezwykle zróżnicowany wizerunek przyjętych w Polsce form harm onizow ania aktywności nakierowanych na prze
ciwdziałanie zagrożeniom dla lokalnego bezpieczeństwa. O kazało się, że w wie
lu jednostkach sam orządu terytorialnego faktycznych funkcji koordynacyjnych nie pełnią ani kom isja bezpieczeństw a i porządku działająca przy staroście, ani powiatowy program zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego.
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie czytelnikowi ciekawych, stosow anych w praktyce rozwiązań z zakresu koordynacji, które służą sku
tecznej realizacji przedsięwzięć różnych podm iotów działających w obszarze bezpieczeństw a. Przedstawione instrum enty są alternatywą dla instytucji, któ
rych funkcjonowanie jest efektem obowiązujących przepisów. Stanow ią one przykład najbardziej skonkretyzowanych narzędzi koordynacyjnych, które po przystosow aniu ich do lokalnej specyfiki m ogą zostać zaadaptow ane do każdej jednostki sam orządu terytorialnego, bez względu na jej wielkość czy położenie.
N a podstaw ie wywiadów pogłębionych, które w niniejszym artykule stan o
wią najw ażniejsze źródło inform acji, m ogą zostać zrekonstruowane trzy typy najbardziej rozpowszechnionych w pow iatach narzędzi koordynacji. D o pierw
szego z nich zaliczone zostały te instytucje, które w wyraźny sposób przejęły odpow iedzialność za harm onizow anie całości lub znaczącej części aktywności składającej się n a zapewnianie szeroko pojętego bezpieczeństw a na danym ob
szarze. W ramach tej kategorii przedstaw ione zostaną Policja, Straż M iejska,
m iejski ośrodek pom ocy społecznej, a także pełnom ocnik prezydenta m iasta do spraw bezpieczeństwa. D rugi typ koordynacji stanowi harm onizow anie tak całości, jak i poszczególnych aspektów działań n a rzecz bezpieczeństw a przez istniejące na terenie powiatów organizacje pozarządowe. Przeprowadzone w p o w iatach wywiady pokazały, że w ładze sam orządowe chętnie podejm ują w spół
pracę z fundacjam i i stowarzyszeniami oraz przypisują jej szczególne znaczenie.
Tendencja do takiego kształtow ania koordynacji wydaje się jedną z najbardziej istotnych, w związku z czym poświęcono jej najwięcej uwagi. O statni wyróż
niony w niniejszym tekście typ instrum entów koordynacyjnych stanow ią pro
gram y działań na rzecz bezpieczeństw a, które nie są powiatowymi program am i w rozum ieniu przepisu art. 3 8 a ust. 2 pkt 3 ustaw a z dnia 5 czerwca 1998 r.
o sam orządzie powiatowym, lecz m ają strategiczne znaczenie dla harm onizacji aktywności poszczególnych instytucji zajm ujących się przeciw działaniem za
grożeniom. N ależy przy tym podkreślić, że podobnie jak w przypadku dwóch pozostałych typów instrumentów, także tego rodzaju program y m ogą służyć kompleksowej koordynacji zarówno wszystkich lokalnych działań na rzecz bez
pieczeństwa, jak i ich znacznego wycinka.
W niniejszym opracowaniu pokazane zostaną narzędzia koordynacji działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa, których wyodrębnienie było możliwe dzięki dostrzeżeniu pewnych, rozpowszechnionych w polskich powiatach, tendencji.
Stw orzona tu typologia nie m a jednak charakteru zamkniętego, a składające się na nią elementy nie funkcjonują w społecznej próżni. W poszczególnych jednostkach sam orządu terytorialnego obok opisanych instrum entów harm oni
zowania przedsięwzięć m ających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom m ożna spotkać również inne rozwiązania. U zupełniają one opisaną tu i najistotniejszą, z punktu w idzenia poruszanej problematyki, formę koordynacji1.
D o interpretacji pochodzącego z wywiadów pogłębionych m ateriału b a dawczego posłużyła m etoda analizy przypadków (case study). Pozwoliła ona na zrekonstruowanie dominujących tendencji oraz na ich zilustrowanie za pom ocą wybranych, typowych dla danego narzędzia koordynacji przykładów w ystępują
cych w powiatach, w których prowadzono badania terenowe. Opisane przypadki stanowią reprezentację wszystkich zebranych danych jakościowych. Ich dobór umożliwił pokazanie pewnych wzorców koordynacji lokalnych działań na rzecz bezpieczeństwa, które w zbliżonej formie m ogą występować także w innych niż przedstawione tutaj jednostkach sam orządu terytorialnego. A naliza wybranych przykładów działań oraz sposobów ich harm onizow ania pozw oliła z kolei na wyprowadzenie pewnych ogólniejszych wniosków dotyczących funkcjonujących
1 Należy podkreślić, że w przedstawionych w tej części książki powiatach zwykle działają komisje bezpieczeństwa i porządku, a także zostały uchwalone powiatowe programy zapo
biegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego, któ
re pełnią różne, także koordynujące funkcje. Instrumenty te zostały w niniejszym rozdziale w sposób zamierzony pominięte, ponieważ nadrzędnym jego celem jest pokazanie na podstawie charakterystycznych dla powiatów tendencji pewnych innych, możliwych do zastosowania w praktyce narzędzi koordynacji.
w powiatach ziemskich i grodzkich narzędzi koordynacji innych niż te, których istnienie wynika z regulacji ustawowej2.
Instytucje
Zarówno wcześniejsze etapy badań empirycznych, jak i same wywiady pogłębione przeprowadzone w wybranych powiatach ziemskich oraz grodzkich pokazały, że nie zawsze rolę koordynatora działań na rzecz bezpieczeństwa odgrywa kom isja bezpieczeństw a i porządku czy też starosta. W niektórych powiatach całość lub znaczna część powiązanych ze sobą tem atycznie przedsięwzięć na rzecz bezpie
czeństwa oraz porządku jest skutecznie koordynowana przez inne instytucje. N a podstaw ie danych zebranych podczas badań jakościowych m ożna wyodrębnić cztery przykładowe podmioty, które przyjm ują na siebie taką odpowiedzialność oraz efektywnie wywiązują się z podjętych zobowiązań. D o grupy tej należą:
Policja, Straż M iejska, miejskie ośrodki pom ocy społecznej oraz specjalnie po
woływani przez w ładze lokalne pełnomocnicy do spraw bezpieczeństwa.
N a podstaw ie uzyskanych w trakcie wywiadów inform acji uzasadnione wy
daje się twierdzenie, że Policja jest podm iotem , który najczęściej przyjmuje na siebie co najmniej część odpowiedzialności za koordynowanie lokalnych działań na rzecz bezpieczeństwa. Zwykle ze względu na swoje specyficzne, przewidziane w ustawie kom petencje form acja ta podejm uje się harm onizow ania oraz kiero
w ania przedsięwzięciami, których istota sprowadza się do zapobiegania prze
stępczości oraz walki z nią. Przeprowadzone badan ia jakościowe pozw alają na w skazanie kilku powiatów, w których wyjątkowo wyraźnie widoczne jest przej
mowanie przez Policję roli koordynatora inicjatyw z zakresu bezpieczeństwa.
Pierwszym wartym szczególnej uwagi przykładem tego rodzaju jest m iasto Przemyśl. Respondenci reprezentujący ten powiat grodzki podkreślali, że to właśnie Policja stanowi tam w ażny podm iot koordynujący działania na rzecz bezpieczeństwa. Ich zdaniem przyczyn takiego stanu rzeczy m ożna upatrywać nie tylko w przypisanych tej służbie kom petencjach i zadaniach, ale również w tym, że to właśnie ona m a najszerszy dostęp do informacji o potencjalnych oraz aktualnych zagrożeniach występujących w powiecie. Podstawowy przejaw posiadanego przez przem yską Policję znaczenia stanow ią odbywające się z ini
cjatywy Kom endanta M iejskiego od ponad dwunastu lat comiesięczne spotkania koordynacyjne3, w których zwykle uczestniczą przedstawiciele wszystkich wydzia
łów komendy, Straży M iejskiej, Straży Ochrony Kolei, Żandarmerii Wojskowej oraz Straży Granicznej. Przedstawiciele podm iotów uczestniczących w zebra
niach nie tylko wym ieniają się inform acjam i, ale również wypracowują wspólne
2 Por. M.B. Miles, A.M. Huberman, Analiza danych jakościowych, Białystok 2000, s. 11-13.
3 W razie zaistnienia na terenie miasta poważnych problemów związanych z bezpieczeń
stwem częstotliwość spotkań koordynacyjnych zwiększa się - w takich przypadkach odbywają się one raz w tygodniu.
strategie działań n a rzecz bezpieczeństwa. W tym kontekście niezwykle przy
datne wydaje się przekazywanie protokołów spotkań wszystkim uczestniczącym w nich osobom - pozw ala to na bardziej efektywny i precyzyjny podział zadań pom iędzy nimi, a co za tym idzie - na niwelowanie rozbieżności w działaniach oraz unikanie ich dublowania.
Spotkania koordynacyjne m ają swój ustalony przebieg - w ich trakcie przed
stawiane są kolejne problemy czy zagrożenia występujące w mieście, następnie dokonuje się ich gruntownej, wieloaspektowej analizy oraz podejm uje decyzje co do podziału zadań zmierzających do ich usunięcia. W tak ukształtowanym modelu koordynacji ogromne znaczenie m a współpraca różnych służb oraz jedno
czesne partycypowanie przynajmniej kilku z nich w realizowanych przedsięwzię
ciach. Odpowiedniej integracji poszczególnych osób reprezentujących podm ioty uczestniczące w spotkaniach koordynacyjnych, odbywających się z inicjatywy Komendanta M iejskiego Policji, sprzyjają działania nieformalne, które pozwalają im na lepsze poznanie się, jak np. liga piłkarska lokalnych służb. N ależy jedno
cześnie podkreślić, że respondenci, którzy jako głównego koordynatora działań wskazali kom endanta Policji, jednocześnie twierdzili, że między poszczególnymi podm iotam i, których działalność jest harmonizowana, nie istnieje podział na instytucje bardziej i mniej ważne. Jest to egzemplifikacja koordynacji poziom ej, zwykle ze względu na silne zhierarchizowanie służb mundurowych uznawanej za nietypową dla nich, w której podm ioty nie są sobie podporządkowane, każdy z nich posiada własne zadania oraz podejm uje opartą n a wzajemnym szacunku współpracę z innymi. Uczestnicy wywiadów za przykład prowadzonych w spól
nie przedsięwzięć na rzecz bezpieczeństw a uznali m.in. patrolowanie dworca przez funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej oraz zabezpieczanie imprez sportowych przez Policję i Straż M iejską.
Interesującym przypadkiem z punktu widzenia dobrych praktyk dotyczących przyjmowania przez Policję funkcji koordynatora działań na rzecz bezpieczeństwa wydaje się również powiat wieluński. Służba ta inspiruje oraz w draża inicjatywy dotyczące przede w szystkim bezpieczeństw a rozumianego jako zapobieganie przestępczości. W ieluńska Policja w ramach realizowania podprogram ów p o szczególnych projektów wojewódzkich oraz rządowych (np. Rządowego Programu O graniczania Przestępczości i Aspołecznych Zachowań „Razem Bezpieczniej” ) wypracowuje liczne autorskie przedsięwzięcia, które m ają realne przełożenie na zmniejszenie poziom u zagrożeń występujących na terenie powiatu. Jako przy
kład koordynacji przedsięwzięć o charakterze profilaktycznym m ogą posłużyć nowatorskie działania Kom endy Powiatowej Policji podejm owane podczas wy
konywania zadań określonych w programie „Bezpieczne w akacje” . W ieluńscy funkcjonariusze w latach 2 0 0 9 -2 0 1 0 zorganizowali we współpracy z Urzędem M iasta oraz lokalną rozgłośnią radiową kampanię „Gentleman na drodze”, w cza
sie trwania której w centralnym punkcie m iasta odbył się turniej spraw dzający kierowców pod kątem znajom ości przepisów drogowych oraz umiejętności pro
w adzenia samochodu. Z kolei w 2011 r. zainaugurowali oni przygotowaną wraz ze Starostwem Powiatowym i skierowaną do uczniów szkół ponadgimnazjalnych
akcję „A kadem ia Bezpiecznego Kibicowania”, której zasadniczym celem była profilaktyka w zakresie bezpieczeństw a na arenach sportowych. Podczas trwa
nia programu m iały miejsce liczne międzyszkolne zawody sportowe, którym towarzyszył konkurs na jak najbardziej kulturalne kibicowanie. K am pania ta zainspirowała przedstawicieli łódzkiej Kom endy Wojewódzkiej Policji, którzy na jej bazie przygotowali projekt zatytułow any „Kibicuj bezpiecznie” . Ponadto funkcjonariusze wieluńskiej Policji aktywnie zajmowali się promowaniem wśród młodych ludzi życia wolnego od uzależnień - w ramach skierowanej do m ło
dzieży gimnazjalnej prewencyjnej kam panii „Lepiej grać niż ćpać” propagowano wśród uczniów alternatywne sposoby spędzania wolnego czasu, takie jak sztuki walki czy taniec, natom iast w ramach programu „Narkotyki - życie w cieniu”
m łodzież m iała okazję wysłuchać szeregu specjalistycznych wykładów, wziąć udział w debacie, a nawet przygotować przedstawienie na tem at uzależnień.
Innym przejawem koordynowania przez wieluńską Policję działań n a rzecz bezpieczeństwa, szczególnie tych w zakresie prewencji, jest jej czynne włącze
nie się w zainaugurowaną przez Komendę W ojewódzką Policji w Łodzi kam pa
nię społeczną „Wspólne osiedla”. M a ona na celu promowanie idei community policing opierającej działania n a rzecz zwalczania przestępczości i aspołecznych zachowań na bliskiej współpracy funkcjonariuszy Policji ze społecznością lo
kalną. Realizując te założenia, wieluńska kom enda Policji organizuje spotka
nia m ieszkańców z przedstawicielami różnych instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. W czasie ich trw ania omawiane są przede wszystkim kwestie zw iązane z zapewnieniem bezpieczeństw a społeczności oraz funkcjonujące w powiecie programy profilaktyczne. Biorący udział w wywiadach pogłębionych przedstawiciel wieluńskiej Policji zaakcentował, że szczególną wagę przywiązuje ona do rozwiązywania realnych problemów mieszkańców powiatu. W wyniku bieżącego diagnozowania zagrożeń przeprowadzono takie działania, jak m.in.
przygotowanie spotu radiowego przestrzegającego osoby starsze przed kradzieża
mi m etodą „na w nuczka” oraz zorganizowanie we współpracy z Uniwersytetem Trzeciego W ieku cyklicznych, transmitowanych przez lokalną telewizję spotkań z seniorami poświęconych kwestiom związanym z ich bezpieczeństwem, a także przeprowadzenie spotkania uczniów gimnazjów z przedstawicielami popularnego internetowego portalu społecznościowego, podczas którego omówione zostały zagrożenia związane z cyberprzestrzenią. Jednocześnie respondent podkreślił, że prowadzone przez funkcjonariuszy Kom endy Powiatowej działania edukacyjne są nastawione n a angażowanie ich uczestników, m.in. poprzez zachęcanie do dyskusji czy odgrywanie scenek. O pisał to na przykładzie spotkań z uczniami:
Jak jedziemy na spotkania z młodzieżą, nastawiamy się na dynamikę i interaktywność.
To jest lepsze niż taki suchy wykład. (...) Z tego słyniemy, tak m ożna powiedzieć, tutaj. M łodzież jest skoncentrowana, bo wie, że m oże być wywołana.
Również koordynując podejm owane na terenie powiatu działania o charak
terze prewencyjnym, Policja dostrzega konieczność szerokiego w łączania w nie społeczności lokalnej. Przykład m oże tu stanowić w spom niana już kam pania
„Wspólne osiedla”, w ramach której funkcjonariusze starali się wyłaniać lokal
nych liderów działań na rzecz bezpieczeństwa. N iestety napotkali oni pewne trudności ze strony mieszkańców, ponieważ z jednej strony niewiele osób chcia
ło wziąć n a siebie tego rodzaju odpowiedzialność, z drugiej natom iast „nawet jeśli ktoś się zgłosił, były to osoby, które nie [są] (...) kom petentne do takich działań” . Przedstawiciele Komendy Policji nie u stają jednak w próbach zaktywi
zowania lokalnej społeczności - organizują debaty poświęcone ważnym dla niej problemom związanym z bezpieczeństwem, a także starają się wpływać na jej postaw y poprzez współpracę z lokalnymi m ediam i4. Owa kooperacja ze środka
mi masowego przekazu była oceniana przez respondentów bardzo pozytywnie:
Jeżeli potrzebujem y gdzieś wyjść z jakąś czystą profilaktyką, jak najbardziej m am y tutaj pełne poparcie ze strony mediów. (...) K ażd a rzecz, która ukazuje się na na
szej stronie internetowej, jest publikow ana zarówno przez rozgłośnię radiową (...), a już na pewno w każdej gazecie lokalnej. [Przedstawiciel Policji, pow iat wieluński]
O pisując inicjatywy wieluńskiej Policji oraz przykłady przyjmowania przez nią roli koordynatora lokalnych działań na rzecz bezpieczeństwa, należy zwrócić uwagę na to, że w powiecie nie funkcjonuje obecnie żaden spójny system finan
sowania działań profilaktycznych, a wsparcie ze strony władz lokalnych często ogranicza się do patronow ania poszczególnym przedsięwzięciom policyjnym.
W tym kontekście zasadne wydaje się stwierdzenie, że wysoka jakość w draża
nych rozwiązań związanych z bezpieczeństwem lokalnym nie zależy wyłącznie od odpowiednich funduszy, ale także od determinacji oraz pomysłowości przed
stawicieli poszczególnych instytucji.
Badania jakościowe pokazały, że podobna do mającej miejsce w powiecie wie
luńskim koordynacja działań prewencyjnych m oże zostać powierzona na nieco m niejszą skalę przedstawicielom gminnych służb zajmujących się porządkiem publicznym. Z tego rodzaju rozwiązaniem m am y do czynienia w położonym wwojewództwie zachodniopomorskim powiecie gryfińskim, a konkretnie w gmi
nie wiejsko-miejskiej Gryfino, gdzie Straż M iejska często odgrywa rolę faktycz
nego koordynatora w szczególności przedsięwzięć mających na celu ochronę ładu i porządku publicznego. Przyjęcie takiego rozwiązania w ocenie przedstawiciela tej formacji wiąże się z tym, że z poziom u powiatu trudniej jest harmonizować poszczególne obszary bezpieczeństwa, ponieważ to „gmina bardziej u siebie wie, o co chodzi i kto m a się tym zająć” . Gryfińska Straż M iejska, działając na rzecz przeciwdziałania możliwym zagrożeniom, prowadzi aktywną współpracę z pod
miotami realizującymi zadania z zakresu zapewniania bezpieczeństwa i porządku na szczeblu lokalnym. Form acja ta podpisała porozum ienia o kooperacji m.in.
z Państwową Strażą Pożarną, Strażą Leśną, Strażą Rybacką, Strażą Graniczną,
4 W powiecie wieluńskim w celu budowania społecznego zaufania do funkcjonariuszy oraz poprawy wizerunku Policji oficerom prasowym, którzy ze względu na częsty kontakt z lokal
nymi mediami są lepiej znani mieszkańcom, powierzono również prowadzenie działań edu
kacyjnych oraz prewencyjnych.
Strażą Ochrony Kolei oraz ochotniczymi strażam i pożarnymi. Ponadto w swojej codziennej pracy realizuje ona pewne działania przy współpracy Policji, czemu sprzyja odbywanie wspólnych patroli przez funkcjonariuszy tych służb.
Przedsięwzięcia podejm owane przez Straż M iejską m ają innowacyjny cha
rakter i stanow ią przykład dobrych praktyk w zakresie koordynacji działań pro
filaktycznych oraz edukacyjnych5. Odbywają się one cyklicznie co roku, a o ich skali świadczy fakt, że w sam ym 2 0 0 8 r. zostało nimi objętych ponad jedenaście tysięcy dzieci, sześciuset nauczycieli, dwustu dziesięciu sprzedawców, a także sto dziesięć rodzin. Najwięcej programów i akcji form acja ta realizuje w zakresie kluczowej dla tego terenu problematyki, jaką jest ruch drogowy Szczególne zna
czenie przedstawiciel Straży Miejskiej przywiązywał do projektu profilaktyczne
go „Bezpieczna droga do szkoły” - w jego ramach strażnicy m iejscy codziennie m iędzy godziną 7.00 a 8.00 rano pilnują przejść dla pieszych na drogach do szkół położonych w pobliżu tras ruchu objazdowego tirów, odbywają z ucznia
mi i przedszkolakam i zajęcia „w terenie”, podczas których uczą dzieci prawid
łowego przechodzenia przez jezdnię oraz prow adzą pogadanki o bezpiecznym poruszaniu się po drogach. C o roku dzieciom uczęszczającym do przedszkoli i szkół podstawowych wręczane są odblaskowe elementy (np. breloczki, wor
ki na kapcie) oraz kamizelki. Z inicjatywy Straży M iejskiej wszystkie szkoły i przedszkola w gminie zgodziły się przestrzegać zasady, że zorganizowane grupy uczniów będą opuszczać te placówki tylko wtedy, gdy dzieci ubiorą kamizelki odblaskowe. Poza odblaskam i uczniowie biorący udział w zajęciach dotyczą
cych bezpiecznych zachowań w ruchu drogowym otrzym ują od prowadzących je strażników również specjalnie przygotowane puzzle ze znakam i drogowymi, kolorowanki i zeszyty do kaligrafii zawierające informacje o tym, jak należy za
chowywać się na drodze. W ramach programu „Bezpieczna droga do szkoły”
strażnicy organizują skierowane do dzieci turnieje i konkursy dotyczące ruchu drogowego oraz akcję „M inikarta rowerowa przedszkolaka” . Ponadto za w artą uwagi inicjatywę zw iązaną z opisyw aną problem atyką należy uznać zakupienie przez Straż M iejską pluszowego m iasteczka „autochodzik”, które jest wykorzy
stywane w przedszkolach podczas zajęć o bezpieczeństwie na drogach6.
Podczas wywiadów pogłębionych respondenci wskazywali również na inne działania profilaktyczne na rzecz bezpieczeństwa, w których organizację w łącza się Straż M iejska. Przykładowo w zakresie bezpieczeństw a przeciwpożarowego form acja ta wczesną w iosną organizuje prelekcje i rozdaje ulotki ostrzegające przed wypalaniem nieużytków, ponadto przy współpracy ze strażakam i przepro
w adza ona eliminacje Ogólnopolskiego Turnieju W iedzy Pożarniczej „M łodzież
5 Podejmowane przez gryfińską Straż Miejską wysiłki mające na celu podnoszenie pozio
mu szeroko pojętego bezpieczeństwa lokalnego przyniosły gminie m.in. w 2007 r. pierwsze miejsce w ogólnopolskim konkursie „Bezpieczna gmina” w kategorii gmin miejsko-wiejskich.
6 Miasteczko „autochodzik” składa się z pluszowych samochodzików, które dzieci ubierają na siebie, a także pluszowych pasów i znaków drogowych. Dzieci przebrane za pojazdy mogą poruszać się po drogach pluszowego miasteczka, a podczas zabawy uczą się zasad ruchu dro
gowego.
Zapobiega Pożarom ”, w którym na etapie kwalifikacji gminnych startuje około tysiąca dzieci. Strażnicy zajm ują się także edukacją w zakresie udzielania pierw
szej pomocy, ratow ania osób tonących, kwestiami związanymi z bezpiecznym używaniem fajerwerków, realizują program „M ój przyjaciel p ies”, w ramach którego uczą sposobów odpowiedniego zachowania się, gdy ktoś zostanie za
atakowany przez psa, wraz z Policją organizują w Gminnym D om u Kultury spotkania z m ieszkańcam i poświęcone problematyce przemocy, prow adzą akcję przeciw działania sprzedaży tytoniu i alkoholu osobom niepełnoletnim („O dpo
wiedzialny sprzedawca 18”), a także zabezpieczają m iejsca niebezpieczne, np.
zawalone budynki, ruiny czy wyrwy w drogach.
N ależy także podkreślić, że gryfińska Straż M iejska stara się dbać, by koor
dynowane przez nią działania, w szczególności mające charakter profilaktycz
ny, były kompleksowe oraz żeby włączali się w nie przedstawiciele instytucji działających na rzecz bezpieczeństwa. Przykład takiej inicjatywy, która sprzyja budow aniu spójnego system u przeciwdziałania zagrożeniom, stanow ią odbywa
jące się co roku wczesną jesienią festyny o bezpieczeństwie. U czestniczą w nich wszystkie służby mundurowe działające na terenie województwa, a także przed
stawiciele niemieckich formacji mundurowych, reprezentanci sam orządu gm in
nego, W odnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Polskiego Czerwonego Krzyża, ochotniczych straży pożarnych - wszyscy oni na przygotowanych przez siebie stanowiskach prezentują sprzęt, opow iadają o swoich działaniach oraz udzielają informacji dotyczących różnych aspektów bezpieczeństwa lokalnego.
Przeprowadzone w powiatach badania jakościowe dostarczyły także przykła
dów innych instytucji, które na poziom ie lokalnym przyjm ują rolę koordynatora szerokiego spektrum działań powiązanych z podnoszeniem poziom u bezpie
czeństwa oraz porządku publicznego. Z interesującym rozwiązaniem tego typu m ożna się spotkać w Gdyni, gdzie nad harmonizowaniem lokalnych aktywności mających na celu zwalczanie zagrożeń nie czuwają kom isja bezpieczeństwa i p o rządku7 czy przedstawiciele władz miejskich, a wyznaczone do tego podm ioty specjalizujące się w różnych aspektach tej problematyki. Podobnie jak w wielu polskich powiatach prewencja krym inalna została tam całkowicie powierzona Policji. Koordynacją występujących sytuacji kryzysowych oraz nagłych zdarzeń niebezpiecznych zajm uje się natom iast zgodnie z obowiązującymi uregulowa
niami prawnymi M iejskie Centrum Z arządzania Kryzysowego.
Z punktu widzenia niniejszego opracowania na uwagę zasługuje jednak inny podm iot - M iejski O środek Pomocy Społecznej w Gdyni, który kieruje ogółem lokalnych przedsięwzięć związanych z przeciwdziałaniem szeroko rozumianym
7 Respondenci, którzy wzięli udział w wywiadach pogłębionych prowadzonych w Gdyni, uznali, że wprowadzona ustawą o samorządzie powiatowym regulacja dotycząca funkcjonowa
nia komisji bezpieczeństwa i porządku oraz nakładająca obowiązek przygotowania programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego pojawiła się zbyt późno. Ze względu na wypracowane wcześniej w tym mieście sposoby ko
ordynowania lokalnych działań na rzecz bezpieczeństwa rozwiązania ustawowe okazały się niepotrzebne.
patologiom oraz aspołecznym zachowaniom, w szczególności koncentrując swo
je zainteresowania wokół problematyki przeciw działania przem ocy w rodzinie.
W koordynacji przedsięwzięć m ających na celu zwalczanie przem ocy domowej gdyński M O PS jest wspomagany przez działający w m ieście zespół interdyscypli
narny8. N ależy przy tym zauważyć, że zanim w 2 0 1 0 r. istnienie tego ostatniego podm iotu stało się obowiązkiem nałożonym przez ustawę o przeciwdziałaniu przem ocy w rodzinie9, podobne rozwiązanie system owe stosow ano w G dy
ni od ponad dekady. W 1999 r. w mieście zaczęły działać pierwsze rejonowe i wyjazdowe zespoły interdyscyplinarne, będące odpowiednikiem istniejących obecnie na podstawie przepisów ustawy grup roboczych. W ramach tych zespo
łów działali: pracownik opieki społecznej, strażnik miejski oraz policjant. Ich pierwsze zadania zostały wyznaczone przez „Gdyński Program Pomocy Osobom Bezdom nym ” - w ramach realizacji jego postanowień owe zespoły zajm owały się spraw dzaniem miejsc, w których zwykle przebywały osoby bezdom ne oraz podejm owaniem prób przekonania ich do „przeczekania zimy w schroniskach i noclegowniach” 10.
W zw iązku z w prow adzeniem w 2 0 0 6 r. w G dyni nowego policyjnego programu prewencyjnego „Bezpieczna Przystań - G dynia” zostało podpisane porozum ienie pom iędzy władzam i m iasta oraz M iejską Kom endą Policji, na m ocy którego nie tylko zwiększono liczbę rejonowych i wyjazdowych zespołów interdyscyplinarnych, ale również skierowano ich działania do szerszego kręgu beneficjentów wywodzących się ze środowisk zagrożonych patologiam i. Z kolei rok później powołany został powiatowy zespół „Wspólnie Przeciw Patologiom ”, którego podstawową funkcję stanowiło ustalenie strategii radzenia sobie z aspo
łecznymi zjawiskami występującymi w m ieście11.
O pisany powyżej sposób kształtow ania się w Gdyni system u koordynacji działań m ających na celu przeciw działanie patologiom oraz m arginalizacji spo
łecznej pokazuje, że funkcjonujący w m ieście O środek Pomocy Społecznej od wielu lat wykazywał się ponadprzeciętną aktywnością oraz zaangażow aniem w zakresie radzenia sobie z tą problematyką. Również obecnie rola tego podm iotu jest nie do przecenienia, co potw ierdzają jego liczne przedsięwzięcia. W pierw
szej kolejności na uwagę zasługuje w łączenie się M O PS-u w m iędzynarodow ą
8 Uczestnicy prowadzonych w Gdyni wywiadów pogłębionych podkreślali, że działający obecnie w mieście zespół interdyscyplinarny liczy sobie 117 osób i jest największym podmio
tem tego typu w Polsce. W jego składzie znajdują się m.in. przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, Policji, Centrum Usług Opiekuńczych, Straży Miejskiej, Urzędu Miasta, prokuratury, sądów, Ośrodka Terapii Uzależnień, kierownicy zespołów kuratorskich, ratownicy medyczni oraz prezesi stowarzyszeń. Por. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Porozumienie dotyczące zasad funkcjonowania Zespołu Interdyscyplinarnego w Gdyni, http://www.mopsgdynia.pl/
www/index.php?option=com_content&task=view&id=330&Itemid=1 (dostęp: 20.04.2014).
9 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r.
Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.).
10 Por. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Porozumienie dotyczące zasad funkcjonowania...
11 Ibidem.
kam panię społeczną „B iała w stążk a”, która jest prow adzona przez O gólno
światowy Ruch M ężczyzn na Rzecz Przeciw działania Przemocy W obec Kobiet.
W ram ach czterech zrealizowanych edycji tego projektu przedstawiciele gdyń
skiego O środka Pomocy Społecznej prowadzili akcje inform acyjne, w arsztaty oraz konferencje naukowe dotyczące przeciw działania przemocy. Kolejną w artą opisania inicjatywę stanowi badanie dotyczące przem ocy fizycznej, psychicznej i seksualnej, w której wzięło udział około sześciuset osiemnastolatków. W ra
m ach tego projektu kw estionariusze ankiety zawierającej pytan ia o liczbę p o dejrzewanych oraz stwierdzonych przypadków użycia przemocy, które m iały miejsce na przestrzeni ostatnich osiem nastu miesięcy, rozesłano również do w szystkich działających w m ieście szkół, placówek służby zdrowia i opieki społecznej, parafii, prokuratury, sądów, kom isariatów oraz organizacji pozarzą
dowych. Badania służyły określeniu skali zagrożenia przem ocą oraz stanow iły podstaw ę tworzenia odpow iadających rzeczywistym potrzebom mieszkańców działań prewencyjnych oraz programów pom ocy ofiarom. W śród innych n oszą
cych znam iona dobrych praktyk przedsięwzięć podejm owanych przez gdyński M O P S należy ponadto wymienić:
a) stworzenie przy pom ocy pracowników przedszkoli zbioru scenariuszy skie
rowanych do najm łodszych zajęć, podejm ujących kwestie zagrożeń, zatytu
łowanego „W moim bezpiecznym dom u” ;
b) akcję „Czerwony guzik” m ającą na celu zapewnienie pom ocy w sytuacjach nagłych osobom starszym, chorym oraz sam otnym , które dzięki wciśnięciu jednego przycisku telefonu m ogą bezpośrednio połączyć się w razie zagro
żenia z osobą, która wezwie pomoc;
c) działanie noszące robocze m iano „emisariusze hiobowych wieści” polegające na przekazywaniu rodzinie przez policjanta, któremu towarzyszy psycholog, wiadom ości o niespodziewanej śmierci bliskich.
O statnim możliwym do zrekonstruowania na podstawie przeprowadzonych wywiadów pogłębionych rozwiązaniem instytucjonalnym w zakresie koordy
nacji działań jest powołanie w powiecie specjalnego pełnom ocnika do spraw bezpieczeństwa. Ze względu na m nogość i różnorodność kwestii wiążących się z tą problem atyką część respondentów uznała, że w skazana byłaby obecność wyspecjalizowanego pełnomocnika-koordynatora, który czuwałby nad ujętym całościowo bezpieczeństwem lokalnym. Taka osoba powinna być w yznaczana przez starostę, ponieważ to on, zgodnie z ustaw ą o sam orządzie powiatowym, jest odpow iedzialny za stan bezpieczeństw a w powiecie.
Przykładowym powiatem, w którym utworzono takie stanowisko, jest m iasto Ostrołęka, gdzie powołany został doradca prezydenta do spraw bezpieczeństwa.
Podm iot ten został uznany przez biorącego udział w wywiadzie Prezydenta M iasta za głównego koordynatora lokalnych działań n a rzecz przeciwdziałania zagrożeniom. To właśnie pełnomocnikowi powierzone zostało przygotowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bez
pieczeństw a obywateli i porządku publicznego, do realizacji którego włączył on
różne podm ioty i służby działające na rzecz poprawy bezpieczeństwa. Ponadto pełnom ocnik jest odpow iedzialny za harmonizowanie wykonania całości tego programu, ponieważ jako osoba podlegająca wyłącznie Prezydentowi M iasta posiada znaczną swobodę działania. Powołanie specjalnego koordynatora zosta
ło uznane przez jednego z respondentów za konieczne, ponieważ stanowi ono sw oistą deklarację tego, jak dużą wagę lokalne w ładze przywiązują do bezpie
czeństwa. Stwierdził on:
[N ]ie m am y takiej konieczności w ustawach - o ile m usi być prezydent czy (...) se
kretarz m iasta (...), to pełnom ocników czy też doradców prezydenta do spraw b ez
pieczeństw a m y nie m usim y [powoływać], tym czasem sądzimy, że jest to tak w aż
ny obszar, że warto było powołać osobę, która te działania sam orządowe, ale też działania w spółpracy z innymi podm iotam i [będzie] koordynowała. [Przedstawiciel U rzędu M iasta, Ostrołęka]
Jako dowód skuteczności przyjętego w Ostrołęce rozwiązania m ożna potrak
tować liczne innowacyjne projekty, które inicjują w ładze m iasta przy współpracy z innymi podm iotam i czy służbami. Szczególnie ciekawe w ydają się przedsię
wzięcia podejmowane wspólnie z Kom endą M iejską Policji, takie jak np. osiem zrealizowanych już edycji skierowanego do kobiet programu „B ądź bezpieczna”, którego uczestniczki biorą udział w prowadzonych przez specjalistów szkole
niach z samoobrony, pierwszej pomocy, zajęciach na strzelnicy, wykładach psy
chologów dotyczących problematyki wiktymologicznej oraz prawników, którzy om awiają m.in. kwestie związane z obroną konieczną. Interesujące wydają się również projekty kierowane do mieszkańców należących do różnych grup wie
kowych, poruszające tematykę najbardziej newralgicznych z ich perspektywy zagrożeń, np. kam pania „Bezpieczna jesień życia” czy poświęcona bezpieczeń
stwu dzieci i m łodzieży w ruchu drogowym akcja „Widzisz mnie, zwolnij” . N a uwagę zasługuje również wprowadzony w mieście, wzorowany na rozwiązaniach holenderskich, system certyfikacji bezpiecznych miejsc publicznych. Polega on n a corocznym wydawaniu zaświadczeń o przyznaniu statusu m iejsca bezpiecz
nego oraz publikowaniu informacji na ten tem at w internecie. Program skłania osoby prowadzące lokale do poprawy bezpieczeństwa w nich oraz w ich otocze
niu. Otrzymanie certyfikatu przekłada się na zwiększenie społecznego prestiżu danego miejsca. Ponadto z inicjatywy pełnom ocnika prezydenta jest przygoto
wywana strona internetowa poświęcona bezpieczeństwu w mieście, która m a w założeniu stanowić płaszczyznę wymiany informacji pom iędzy zaangażow a
nymi w przeciwdziałanie zagrożeniom instytucjam i oraz mieszkańcami. Portal ten m a nie tylko prezentować nowy program zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego - „Bezpieczna przy
jazna O strołęka”, ale również zawierać m apy zagrożeń, skrzynkę skarg oraz bank dobrych praktyk.
Przytoczone przykłady rozwiązań instytucjonalnych w zakresie koordyna
cji lokalnych działań na rzecz bezpieczeństw a świadczą o tym, że skuteczność takich podm iotów nie zależy tak naprawdę od tego, jakiej instytucji zostanie
przypisana rola koordynatora. N ajw ażniejszym elementem wydaje się dostoso
wanie spektrum zagadnień, którym i zajmować m a się dany podm iot, do jego możliwości wynikających tak z uwarunkowań prawnych, jak i faktycznych. Nie bez znaczenia jest również stopień zaangażow ania osób pracujących w ramach poszczególnych instytucji, ponieważ to właśnie ich przedsiębiorczość, potrzeba działania oraz gotowość wzięcia n a siebie odpowiedzialności za walkę z zagro
żeniami czynią koordynację działań na danym terenie bardziej efektywną oraz sprawiają, że odpow iadają one n a realne potrzeby społeczności lokalnej.
Organizacje pozarządowe
Podczas wywiadów pogłębionych członkowie zespołu badaw czego zadawali respondentom pytania dotyczące m.in. działających na obszarze powiatów or
ganizacji pozarządowych. W rozmowach poruszano takie zagadnienia zw iąza
ne z ich funkcjonowaniem, jak: rodzaje podejmowanych przez nie działań na rzecz bezpieczeństwa, w spółpraca pom iędzy nimi a lokalnymi w ładzam i oraz potrzeba koordynowania ewentualnych wspólnych aktywności. Znacząca część respondentów nie tylko przyznawała, że w powiatach funkcjonują organizacje pozarządowe, ale również niezwykle pozytywnie wyrażała się o podejm ow a
nych przez nie przedsięwzięciach. Zaledwie w jednym powiecie, położonym na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego, osoby biorące udział w badaniu stwierdziły, że nie istnieje tam żadna organizacja pozarządow a, której działa
nia byłyby związane z problem atyką bezpieczeństwa. Jako przyczynę tego sta
nu rzeczy wskazano brak zainteresowania ze strony obywateli i ich niechęć do w spółpracy z Policją będącą główną form acją działającą na rzecz ochrony bez
pieczeństw a w powiecie, a także brak odpowiedniego lokalnego system u finan
sowania działalności tego rodzaju podmiotów.
W iększość respondentów uznała organizacje pozarządow e za ważne pod
m ioty zaangażowane w działania na rzecz bezpieczeństwa. Wśród ich p o dsta
wowych zadań zostały wymienione: prowadzenie działalności profilaktycznej, tworzenie programów odpow iadających n a aktualne zagrożenia, propagowanie pewnych zachowań i postaw społecznych, edukowanie oraz organizowanie cza
su wolnego dzieci i młodzieży, organizowanie akcji informujących o zagroże
niach oraz sposobach radzenia sobie z nimi, pom oc w przeprowadzaniu imprez masowych, badanie poczucia bezpieczeństwa, a także wym iana doświadczeń z innymi lokalnymi instytucjami. U czestnicy wywiadów byli gotowi przyznać organizacjom non profit status partnerów lokalnych sam orządów w działaniach na rzecz ograniczania zagrożeń. Jednocześnie respondenci twierdzili, że w ażką rolę odgrywają nie tylko organizacje zajm ujące się bezpieczeństwem w w ąskim rozumieniu tego pojęcia, ale również te, które nie robią „nic związanego z bez
pieczeństwem bezpośrednio, ale pośrednio ich zaangażow anie i praca m oże skutkować za jakiś tam okres (...) [poprawą] bezpieczeństw a” [Przedstawiciel Starostw a, powiat dzierżoniowski].
C zęść respondentów bardzo wyraźnie wyartykułowała korzyści płynące ze współpracy z organizacjami pozarządowymi. Uw ażali oni, że pojawianie się ko
lejnych podmiotów włączających się w lokalne działania na rzecz bezpieczeństwa wpływa na poprawę jakości tego rodzaju aktywności, wiąże się to bowiem z do
datkowymi pom ysłam i, funduszam i oraz osobam i gotowymi się zaangażować, co m oże stworzyć możliwość podjęcia dotąd pomijanych, ze względu na brak sił i środków, problemów - jak to zostało ujęte przez jedną z osób uczestniczących w wywiadach pogłębionych: „dodatkowe działanie i dodatkowi ludzie, którzy m ają inne predyspozycje - to też jest w ażne” [Członek Komisji Bezpieczeństw a i Porządku, powiat łom żyński]. Podobne stanowisko zajmowali przedstawiciele służb, które są zobligowane ustawowo do dbania o bezpieczeństwo:
[P]racy m im o w szystko jest dużo - w szystkich służb łącznie i tak jest za mało, aby zapewnić ten płaszczyk ochronny nad wszystkim i, którzy potrzebują (...) pom ocy i po prostu nie jesteśm y w stanie tej pom ocy zapewnić, dlatego te stow arzyszenia są niezbędne (...). [Przedstawiciel Policji, Koszalin i pow iat koszaliński]
N ależy jednocześnie podkreślić, że znaczna liczba respondentów mówiła wyłącznie o korzyściach płynących ze współpracy ze stowarzyszeniami czy fun
dacjami. Wśród trudności wymieniano jedynie niewielką ilość pieniędzy, które sam orządy lokalne m ogą przeznaczyć na wsparcie tego typu podm iotów oraz fakt, że niekiedy niewystarczający stopień fachowości czy braki organizacyjne występujące po stronie organizacji pozarządowych uniemożliwiają przekazywa
nie im do wykonania przez w ładze samorządowe zadań z zakresu bezpieczeń
stwa sensu largo.
Jeśli chodzi o rozwiązania praktyczne, to w większości powiatów w spółpra
ca instytucji pożytku publicznego z adm inistracją sam orządow ą odbywa się za pośrednictwem specjalnych pełnomocników powołanych w strukturze starostw.
Osoby, którym przekazana została odpowiedzialność za problematykę związaną z działaniem organizacji pozarządowych, są zatrudnione m.in. w Koszalinie, O po
lu, powiatach jaworskim, żarskim i wieluńskim, przy czym w dwóch ostatnich funkcjonują podm ioty kolegialne - odpowiednio Powiatowa R ada Organizacji Pożytku Publicznego oraz Powiatowa R ada Organizacji Pozarządowych. Badania jakościowe pokazały, że część jednostek sam orządu terytorialnego tworzy spe
cjalne plany współpracy ze stowarzyszeniami czy fundacjam i. Takie dokum enty istnieją np. w Przemyślu oraz w powiecie starachowickim. Pogramy te stanowią podstaw ę corocznego rozpisywania konkursów na wykonywanie zadań oraz ot
wartych konkursów ofert działań w kluczowych dla danej jednostki terytorial
nej obszarach, m.in. w zakresie bezpieczeństwa. D la wielu podm iotów pożytku publicznego jest to podstawowe źródło pozyskiwania pieniędzy niezbędnych do ich aktywnego funkcjonowania.
N ajczęściej wymienianymi w trakcie wywiadów pogłębionych organizacja
mi pożytku publicznego były ochotnicze straże pożarne - o ich znaczeniu dla ochrony bezpieczeństw a w spom niała niemal połow a przedstawicieli badanych
jednostek sam orządu terytorialnego. Respondenci twierdzili, że form acja ta jest nieoceniona nie tylko podczas gaszenia pożarów czy zw alczania innych nagłych zagrożeń (technicznych, chemicznych, ekologicznych itp.), ale rów
nież zajm uje się usuwaniem skutków zdarzeń niepożądanych, ratownictwem medycznym, zabezpieczaniem lokalnych im prez m asowych (świąt, festynów, koncertów), prowadzi szeroko rozum ianą profilaktykę na rzecz bezpieczeń
stwa, organizuje działania edukacyjne skierowane do dzieci i m łodzieży12 oraz
„kreuje życie społeczne n a w si” [Przedstawiciel Starostw a, pow iat żarski], np.
organizując szkolenia z udzielania pierwszej pom ocy czy też różnego rodzaju w ydarzenia kulturalne skierowane do społeczności lokalnej. Jeden z respon
dentów zauważył, że podstaw ow ą zaletą O SP jest ich usytuow anie n a p o zio
mie gmin, dzięki czem u nie tylko m ogą one sprawnie reagować na występujące na danym terenie niespodziew ane zagrożenia, ale również znajdują się blisko mieszkańców, co sprawia, że są w stanie przekazyw ać lokalnym sam orządom , zarówno gminnym, jak i powiatowym, postulaty oraz uwagi społeczności d o
tyczące bezpieczeństwa.
O docenianiu aktywności ochotniczych straży pożarnych świadczy wybieranie przedstawicieli tej organizacji na członków działających przy starostach komisji bezpieczeństw a i porządku, co m a miejsce m.in. w powiatach wieluńskim, ja
worskim oraz we wspólnej komisji powołanej dla powiatu koszalińskiego i m ia
sta Koszalina. N ależy również podkreślić, że o znaczeniu O SP dla zapewniania bezpieczeństw a świadczy podkreślanie przez uczestników wywiadów, że władze samorządowe starają się wspierać działających na podległym im terenie straża
ków ochotników. Przedstawiciele sam orządów uzupełniają braki w potrzebnym O SP wyposażeniu, m.in. poprzez tworzenie specjalnych programów, w ramach których uzupełnia się i m odernizuje sprzęt poszczególnych jednostek. Przykład m oże tu stanowić powiat ostrołęcki, gdzie funkcjonował program, który jak stwierdził jeden z respondentów:
(...) obejm ow ał zakup sam ochodów, w yposażenia, więc m ożn a pow iedzieć cały sprzęt, jaki był potrzebny (...) Z ostały te [ochotnicze] straże nieźle doposażone (...) - sprzęt służy do dzisiaj, ale jest uzupełniany K ażdego roku jest kupowanych dla O SP od 3 do 5 sam ochodów na terenie naszego powiatu. [Przedstawiciel Starostwa, pow iat ostrołęcki]
Ponadto samorządy lokalne chętnie partycypują w kosztach szkoleń służących podnoszeniu poziom u umiejętności oraz przygotowaniu członków ochotniczych straży pożarnych do różnorodnych działań. Jak w skazał jeden z respondentów:
12 Ciekawy przykład działań prowadzonych przez ochotnicze straże pożarne stanowi współ
praca podjęta przez Straż Miejską gminy Gryfino z Gryfińskim Klubem Płetwonurków „Raffer”
będącym jednostką ratownictwa wodnego działającą w strukturach lokalnej OSP. Podmioty te organizują wspólnie m.in. skierowane do uczniów klas czwartych szkoły podstawowej i star
szych zajęcia z płetwonurkami, którzy uczą dzieci m.in. sposobów udzielania pomocy osobom tonącym.
N asi strażacy ochotnicy są bardzo sprawni - dofinansowujemy [ich] szkolenia i mówię tutaj o bardzo różnych obszarach (...) od codziennego działania tradycyjnego, gdyby było niebezpieczeństwo pożaru, ale też działania powodziowe, (...) kom unikacyjne (...) czy wreszcie np. specjalistyczne kursy ratow ania życia w sytuacji zagrożenia (...) aż po jakieś kursy nurków itd. [Przedstawiciel U rzędu M iasta, Ostrołęka]
Podmiotem znajdującym się na drugim miejscu pod względem częstotliwości występowania w wypowiedziach respondentów było Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Instytucja ta została wymieniona wśród organizacji pozarządowych działających na rzecz bezpieczeństw a przez przedstawicieli 17 powiatów, w któ
rych prowadzono wywiady pogłębione13. Aktywność W O P R została oceniona niezwykle pozytywnie, np. respondent z U rzędu M iasta w Jeleniej Górze w ska
zał, że: „[W O PR] odgrywa (...) naprawdę bardzo istotną rolę (...) jest nam tutaj też bardzo potrzebny, ze względu na swoje um iejętności i specyfikę działania” . N ależy przy tym podkreślić, że przedstawiciele sam orządów oraz służb wśród zadań tej organizacji, oprócz dbania o bezpieczeństwo nad w odą i uczestnicze
nia w działaniach przeciwpowodziowych, wymieniali również działalność profi
laktyczną zw iązaną z bezpiecznym wypoczynkiem nad zbiornikami wodnymi, tworzenie systemów informowania o gwałtownych zmianach pogody, edukowanie społeczności lokalnej w zakresie udzielania pierwszej pomocy; Ćwiczenia oraz pokazy organizowane przez ratowników W O P R zdaniem części respondentów wpływają na w zrost zainteresowania m ieszkańców powiatu szeroko pojętymi działaniam i na rzecz bezpieczeństwa, świadczą o tym m.in. następujące słowa przedstawiciela Starostw a Powiatowego w Krapkowicach:
[N ]a przykładzie W OPR-u (...) ja widzę, jaką skuteczność m a kam pania plakato
wa, a jaką m ają pokazy czy ćwiczenia, w których ludzie m ogą wziąć udział czy to z udzielania pierwszej pomocy, czy z obsługi podstawowego sprzętu medycznego.
O d paru lat obserw ujem y znaczny wzrost zainteresowania ratownictwem wodnym przez to, że ludzie biorą w tym udział, a nie przez to, że o tym czytają. To się później przekłada na liczbę utonięć - z roku na rok jest ich coraz mniej.
W śród działających na terenie powiatów podm iotów pożytku publicznego najczęściej wspominanych przez respondentów należy również wymienić Polski Czerwony Krzyż. Wywiady pokazały, że samorządy terytorialne najczęściej współ
pracują z tą instytucją podczas imprez masowych - w czasie ich trw ania grupy ratownicze P C K zapewniają uczestnikom pierw szą pom oc przedmedyczną. Po
nadto przedstawiciele P C K prowadzą warsztaty i prelekcje z zakresu ratownictwa
13 Należy jednocześnie zauważyć, że wśród organizacji pozarządowych działających na rzecz bezpieczeństwa Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zostało wymienione zaledwie raz - podczas wywiadów prowadzonych w Jeleniej Górze. Znacznie rzadsze, w stosunku do działań W OPR, wskazywanie przez respondentów na aktywność GOPR jest związane ze specyficz
nym obszarem działania tego podmiotu. Jednostki GOPR występują właściwie wyłącznie na obszarach górskich, natomiast oddziały W OPR działają na terenie całego kraju - wszędzie tam, gdzie znajdują się większe akweny.
przedmedycznego, organizują lokalne akcje krwiodawstwa14, w spółpracują z sa
m orządam i na rzecz przeciw działania narkomanii, pom agają bezdom nym oraz najuboższym , biorą udział w akcjach ratunkowych, a nawet prow adzą dom y interwencji kryzysowej oraz m agazyny interwencji kryzysowej z przedm iotam i dla osób, które w wyniku nagłego zdarzenia m usiały opuścić swoje m ieszkania15.
Respondenci z 10 powiatów wyrazili opinię, że szczególną rolę wśród szeroko pojętych organizacji pozarządowych odgrywa harcerstwo. Ponieważ osoby uczest
niczące w badaniach w większości wypadków nie posługiwały się konkretnymi nazwami oraz wypowiadały się ogólnie o tym ruchu społecznym, należy przyjąć, że brały one pod uwagę zarówno Związek Harcerstwa Polskiego, jak i Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Najczęściej wymienianymi aktywnościami na rzecz bezpieczeństw a podejmowanymi przez harcerzy były: udział w zabezpieczaniu imprez masowych (np. wyścigów czy festynów), pom oc w usuwaniu skutków sytuacji kryzysowych oraz podejmowanie działań profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży. Szczególnie interesujące wydaje się nawiązanie współpracy z tym ruchem społecznym w powiecie będzińskim, którego władze uczyniły z harcerzy partnerów w działaniach pomocowych podczas zdarzeń nagłych, zdecydowały się na powierzenie im sprzętu wykorzystywanego w sytuacjach kryzysowych oraz wyznaczyły harcówkę na ośrodek ewakuacji doraźnej, w którym w razie zagrożenia powinna grom adzić się ludność potrzebująca pomocy. Inny ciekawy przykład współpracy pom iędzy sam orządem terytorialnym a harcerzami m oż
na odnaleźć w Opolu. Funkcjonuje tam składająca się ze studentów kierunków medycznych Harcerska G rupa Ratownicza, którą współprow adzi i z którą ściśle współpracuje M iejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego.
U dzielając odpowiedzi na pytanie dotyczące udziału organizacji pozarzą
dowych w działaniach na rzecz bezpieczeństwa, respondenci najczęściej w ska
zywali na lokalne oddziały krajowych stowarzyszeń i fundacji. W szczególności wymieniano organizacje zajm ujące się działalnością socjalną - pom ocą najuboż
szym, zwalczaniem wykluczenia społecznego oraz profilaktyką uzależnień (m.in.
M O N A R czy Caritas); skupiające się n a dążeniu do wzmocnienia obronności państw a (Liga Obrony Kraju); dbające o ochronę środowiska naturalnego (Liga Ochrony Przyrody) czy też praw zwierząt (Towarzystwo Opieki nad Zwierzęta
m i), a także podejm ujące działania profilaktyczne oraz organizujące czas wolny
14 Ciekawy przykład tego rodzaju akcji stanowi organizowany z inicjatywy Starostwa Po
wiatowego w Dzierżoniowie Powiatowy Dzień Dawcy, w którego przygotowaniu aktywnie uczestniczy PCK.
15 Dom dla osób doraźnie potrzebujących pomocy oraz magazyn interwencji kryzysowej prowadzi m.in. słupski oddział Polskiego Czerwonego Krzyża. W magazynie znajdują się przedmioty codziennego użytku, np. kuchenki gazowe, łóżka, pościel, przybory do jedzenia, które w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej są wydawane mieszkańcom miasta. Przykładowo podczas powodzi w Słupsku w 2001 r. osobom potrzebującym z magazynu został przekazany sprzęt o wartości ponad miliona złotych. Zarówno magazyn, jak i dom interwencji kryzysowej są na mocy porozumienia zawartego między PC K i lokalnymi władzami dofinansowywane z funduszy urzędu miasta [Przedstawiciel Urzędu Miasta, Słupsk].
dzieciom i m łodzieży (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Towa
rzystwo Przyjaciół Dzieci). Ponadto część respondentów uznała, że pewną rolę w zapewnianiu bezpieczeństw a sensu largo odgrywają także lokalnie działające podm ioty społeczne, takie jak np. w łączające się w zapewnianie bezpieczeństwa w pobliżu akwenów społeczne straże rybackie, pełniące funkcje profilaktyczne i edukacyjne koła gospodyń wiejskich oraz uniwersytety trzeciego wieku, zaj
m ujące się organizacją wolnego czasu kluby sportowe, kluby osiedlowe, a także koła wędkarskie, koła łowieckie, instytucje prowadzące świetlice środowiskowe oraz w arsztaty terapii zajęciowej, aerokluby, automobilkluby, kluby płetwonur
ków, a także kluby krótkofalowców.
Odpowiedzi części respondentów w skazują, że działające na terenie powia
tu organizacje pozarządow e nie tylko podejm ują współpracę z sam orządam i oraz służbam i, ale również same m ogą stać się koordynatoram i działań na rzecz bezpieczeństwa. Podm ioty non profit w zależności od profilu swojej działalności m ogą kompleksowo zajmować się, co zostanie opisane w dalszej części niniejsze
go podrozdziału, działaniam i wpływającymi na szeroko rozumiane utrzymanie spokoju i porządku lub też przyjmować odpow iedzialność za wybrane aspekty lokalnego bezpieczeństwa. Z przeprowadzonych w powiatach badań wynika, że organizacje pozarządow e w chodzą w rolę koordynatora lub współkoordynato- ra działań związanych z bezpieczeństwem w ruchu drogowym, zapobieganiem patologiom społecznym oraz ratownictwem medycznym.
Przykład organizacji aktywnie włączającej się w lokalną walkę z zagrożeniami w ruchu drogowym stanowi m ająca swoją siedzibę w W ieluniu Fundacja na rzecz Zwiększenia Bezpieczeństw a D zieci i M łodzieży W Ruchu Drogowym „Jestem W idoczny - Jestem Bezpieczny” . Ta organizacja pozarządow a pow stała w lipcu 2 0 1 2 r. w celu poprawy bezpieczeństw a na drogach oraz edukacji uczestników ruchu drogowego, głównie dzieci i młodzieży. N a szczególną uwagę w działalności fundacji, której patronują nie tylko starosta wieluński, ale również starosta zduń- skowolski, wojewoda łódzki oraz m arszałek województwa łódzkiego, zasługują projekty: „Świecę nie tylko przykładem. M am odblask” oraz „Jestem widoczny - jestem bezpieczny” - akcje edukacyjne, w ramach których dzieci otrzymują kamizelki oraz inne elementy odblaskow e16. Fundacja, która zdaniem jednego z respondentów, blisko współpracuje z Kom endą Powiatową Policji w W ieluniu, przyjmuje rolę lokalnego koordynatora działań profilaktycznych związanych z promowaniem bezpiecznych zachowań w ruchu drogowym.
Przykłady lokalnych organizacji pozarządowych, które zajm ują się koordy
nacją pewnych działań m ających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu oraz patologiom społecznym, pojawiły się w wypowiedziach m.in. przedstawicieli powiatu jaworskiego, Gorzowa W ielkopolskiego oraz Elbląga. W ostatnim z wy
mienionych m iast rolę koordynatora przyjmuje działające od 1998 r. Elbląskie
16 Por. strona internetowa Fundacji na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w ruchu drogowym „Jestem widoczny - jestem bezpieczny”, http://www.widoczny-bezpiecznypl/
(dostęp: 20.04.2014).
Stowarzyszenie Organizatorów Pomocy Społecznej. Instytucja ta w ramach swojej działalności, koncentrującej się przede w szystkim wokół problematyki pom ocy społecznej, zajm uje się m.in. poradnictwem specjalistycznym dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, prowadzeniem świetlic środowisko
wych oraz środowiskowego dom u samopomocy, a także działalnością badaw czą i naukow ą17. N atom iast w powiecie jaworskim funkcję koordynatora, przynaj
mniej części lokalnych działań podejmowanych w ramach walki z patologiam i społecznymi, pełni Charytatywne Stowarzyszenie N iesienia Pomocy O sobom Uzależnionym , W spółuzależnionym oraz Ofiarom Przemocy „AZYL” . O wadze, jaką do działalności tej organizacji pozarządowej przywiązuje lokalny samorząd, świadczy wypowiedź jednego z przedstawicieli starostwa, który podkreślił, że w zakresie przeciwdziałania patologiom na terenie powiatu zasadnicze znaczenie m a w spółpraca ze stowarzyszeniem, z którego członkam i „na różnego rodzaju forach dyskutujem y nie tylko o alkoholizmie, ale również o narkomanii i w spól
nie podejm ujem y różnego rodzaju działania” . N ależy przy tym zauważyć, że również przedstawiciel Policji uznał, że takie aktywności podejmowane przez
„AZYL”, jak: przeciwdziałanie alkoholizmowi, narkomanii, przem ocy w rodzi
nie czy też prowadzenie świetlicy środowiskowej przekładają się bezpośrednio na zwalczanie przestępczości oraz ograniczanie zjaw isk patologicznych wystę
pujących w powiecie.
N a niezwykle interesującą inicjatywę z zakresu włączania się organizacji pozarządowych w działania ratownicze oraz pom oc w sytuacjach kryzysowych wskazali respondenci biorący udział w wywiadach pogłębionych prowadzonych w powiecie łom żyńskim oraz w mieście Łomży. O bszar ten swoimi działaniam i obejmuje, istniejąca od 2008 r. przy łomżyńskim kościele pod wezwaniem Krzy
ża Świętego, G rupa Ratownicza Stowarzyszenia Pomocy Rodzinom „N adzieja” . Jest to społeczna jednostka ratownicza, która w 2013 r. została w pisana przez Wojewodę Podlaskiego n a listę podm iotów w spółpracujących z systemem Pań
stwowego Ratownictwa M edycznego. Poza akcjam i ratunkowymi organizacja ta zajm uje się również działaniam i edukacyjnymi, polegającymi na upow szech
nianiu wiedzy o ratownictwie i ochronie ludności, działaniam i charytatywnymi oraz prowadzeniem poszukiwań osób zaginionych. G rupa Ratownicza w spółpra
cuje m.in. z W ojewódzkim Centrum Zarządzania Kryzysowego w Białym stoku, W ojewódzką Stacją Pogotowia Ratunkowego w Łomży, Kom endą W ojewódzką Państwowej Straży Pożarnej w Białym stoku, Szpitalem W ojewódzkim w Łom ży oraz M iejskim i Kom endam i Policji i Państwowej Straży Pożarnej18. Podczas badań prowadzonych w Łom ży o tej organizacji pozarządowej pochlebnie wy
powiadał się przedstawiciel Policji, który w następujący sposób opow iadał o jej działalności:
17 Zob. także: strona internetowa Elbląskiego Stowarzyszenia Organizatorów Pomocy Spo
łecznej, http://www.esops.pl/glowne-cele-i-zadania,36,24 (dostęp: 20.04.2014).
18 Por. strona internetowa Grupy Ratowniczej Stowarzyszenia Pomocy Rodzinom „Nadzieja”, http://grspr.pl/kontakt (dostęp: 20.04.2014).
[D ]użo nam pom aga grupa ratownicza przy kościele parafii św. Krzyża - jest to kil
kudziesięcioosobow a grupa w olontariuszy plus profesjonalistów w postaci lekarzy, ratowników medycznych i księży, którzy m ają odpowiednie kwalifikacje. (...) Ich pom oc, np. w działaniach poszukiwawczych, jest nieoceniona, bo m am y kilkadzie
siąt osób, które w danej chwili, w ciągu kilkunastu m inut (...) m oże w godzinę, dwie m ożem y zgromadzić.
Ponadto respondent podkreślił, że przedstawiciele opisywanego stowarzyszenia prow adzą specjalne kursy z zakresu ratownictwa medycznego dla policjantów zatrudnionych w Komendzie M iejskiej Policji w Łom ży - do tej pory udało się im przeszkolić około stu funkcjonariuszy. N a tego rodzaju działania G rupy Ra
towniczej zwrócił również uwagę rozmówca reprezentujący Państwową Straż Pożarną. Podkreślił on, że członkowie organizacji „zabezpieczają (...) wszelkiego rodzaju imprezy, ale co jest najważniejsze - ta grupa prowadzi również działalność w postaci szkoleń tego ratownictwa medycznego podstawowego”, co zdaniem respondenta m a niebagatelne znaczenie dla lokalnego bezpieczeństwa i jako bar
dzo pozytywna inicjatywa powinno być wspierane przez sam orząd terytorialny Przytoczone powyżej przykłady pokazują rolę, jaką organizacje pozarządo
we wyspecjalizowane w konkretnej dziedzinie związanej z przeciw działaniem szeroko rozum ianym zagrożeniom m ogą odgrywać w koordynacji lokalnych działań n a rzecz bezpieczeństw a. Przyjm ują one m.in. rolę inicjatora pewnych akcji, aktywnie w spółpracują z przedstawicielam i w ładz sam orządowych oraz funkcjonujących w powiecie służb, a także koncentrują się na profilaktyce i nio
są społeczności lokalnej pom oc w rozwiązywaniu dotykających ją problemów.
N ależy jednak zauważyć, że aktywność tego rodzaju podm iotów m a z natury rzeczy ograniczony zasięg, ponieważ zazwyczaj działają one w pojedynkę oraz koncentrują się zaledwie na jednym aspekcie bezpieczeństwa. W ydaje się, że podejm ow aniu oraz koordynowaniu lokalnych działań n a rzecz bezpieczeń
stwa m ogłoby służyć istnienie w powiecie kilku czy nawet kilkunastu ściśle ze sobą współpracujących organizacji pozarządow ych, które kompleksowo m o
głyby zajm ować się problem atyką zapew niania bezpieczeństw a oraz porządku publicznego.
Pewne modelowe dla takiego rozwiązania elementy m ożna odnaleźć m.in.
w Zielonej Górze, gdzie oprócz zajmującej się szeroko rozum ianą walką z za
grożeniami Fundacji „Bezpieczne M iasto ”, której działalność zostanie przed
staw iona w dalszej części niniejszego tekstu, funkcjonuje swoisty konglomerat m niejszych organizacji pozarządowych aktywnie zajmujących się wybranymi aspektam i powiązanym i z tą problematyką. Podm ioty te koncentrują się prze
de wszystkim na pom ocy społecznej - przeciwdziałaniu patologiom , zwalczaniu przemocy, wyrównywaniu szans, przeciwstawianiu się dyskryminacji, co stano
wi doskonałe uzupełnienie podejmowanych na terenie m iasta działań na rzecz bezpieczeństw a sensu stricto.
W Zielonej Górze na uwagę zasługują prace prowadzone przez lokalne od
działy stowarzyszeń ogólnopolskich. N ależy wśród nich wymienić podm ioty po
żytku publicznego koncentrujące się na przeciwdziałaniu patologiom społecznym,
takie jak zajm ujące się walką z uzależnieniam i Polskie Towarzystwo Z apobie
gania Narkom anii oraz Stowarzyszenie Penitencjarne „Patronat”, którego cele to m.in. wspieranie oraz społeczna readaptacja osób pozbawionych wolności i zwolnionych z zakładów karnych, zabieganie o hum anizację system u peniten
cjarnego, a także działanie na rzecz zapobiegania przestępczości19. Zielonogórski oddział Stowarzyszenia „Patronat” , zgodnie z inform acjam i udzielonymi przez jego przedstawiciela podczas wywiadu, od 2 0 0 7 r. prowadzi dyżury pomocowo- -informacyjne dla osób skazanych, kieruje punktem pom ocy zapewniającym p o rady m ediatora, pedagoga, księgowego, przedstawiciela Służby W ięziennej czy też kuratora, a także organizuje różnorodne szkolenia z zakresu rozwiązywania konfliktów, efektywnej komunikacji oraz radzenia sobie z agresją. N a uwagę za
sługują także autorskie programy stow arzyszenia dotyczące resocjalizacji i read
aptacji społecznej więźniów, m.in. realizowany w latach 2 0 0 4 -2 0 0 7 pilotażowy projekt „Wakacje z m am ą”, w ramach którego grupy kobiet odbywających karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Krzywańcu m ogły wyjechać ze swoimi dziećmi na siedmiodniowe turnusy wakacyjne, oraz prowadzone na od
dziale zewnętrznym Aresztu Śledczego w Zielonej Górze zajęcia zatytułowane
„Ja - światłem opisany”, w trakcie których osoby aresztowane poznaw ały spo
soby wyrażania swoich emocji poprzez fotografowanie.
N a terenie m iasta dużą rolę odgrywa również lokalny oddział Towarzystwa Rozwoju Rodziny, do którego działalności statutowej zalicza się m.in. dążenie do likwidacji dyskryminacji ze względu na płeć oraz do równouprawnienia grup marginalizowanych20. Wśród podejmowanych przez tę organizację działań sprzy
jających podnoszeniu poziomu lokalnego bezpieczeństwa należy wymienić pomoc psychologiczną i prawną dla osób doświadczających przemocy, pozostających w kryzysie, dzieci krzywdzonych oraz m łodzieży mającej trudności adaptacyjne;
organizowanie co roku Festiwalu Pomocna Dłoń, w trakcie którego odbywają się sem inaria oraz w arsztaty skierowane do specjalistów stykających się w swojej pracy z osobam i potrzebującym i pom ocy (m.in. do nauczycieli, pracowników socjalnych, kuratorów, policjantów, psychologów, strażników miejskich), a także wydawanie specjalnego inform atora zawierającego dane wszystkich działających nieodpłatnie instytucji pomocowych z terenu miasta. Reprezentant Towarzystwa Rozwoju Rodziny w trakcie wywiadu zauważył również, że było ono inicjato
rem stworzenia w 2 0 0 9 r. pionierskiego w skali kraju Zielonogórskiego Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Dzieci Krzywdzonych, w skład którego weszli przed
stawiciele wydziałów karnego oraz rodzinnego sądu, Policji, organizacji po za
rządowych, lokalnego radia i ośrodka pom ocy społecznej21.
19 Por. strona internetowa Stowarzyszenia Penitencjarnego „Patronat” - oddział w Zielonej Górze, http://www.patronat.hg.pl/onas/cel.html (dostęp: 20.04.2014).
20 Por. strona internetowa Towarzystwa Rozwoju Rodziny - oddział w Zielonej Górze, http://
www.trr.zgora.pl/o-nas/cele.html (dostęp: 20.04.2014).
21 Zespół ten przestał funkcjonować dopiero w 2013 r., kiedy na dobre rozpoczął działal
ność zespół interdyscyplinarny do spraw przemocy w rodzinie powołany na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
