OdwoÙanieȱczÙonkówȱzarzduȱspóÙdzielniȱmieszkaniowejȱȱ –ȱformalneȱproceduryȱaȱpraktykaȱ
WaldemarȱWalczakȱ ȱ Czâonkowie zarzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej sĊ wybierani do peânienia swoich funkcji przez radę nadzorczĊ, której przysâugujĊ równieů uprawnienia do ich odwoâania zzajmo- wanych stanowisk. Skuteczne przeprowadzenie zmian zarzĊdu wymaga naleůytej staran- noœci i przygotowania – zgodnie z obowiĊzujĊcymi przepisami prawa ipostanowieniami statutu danej spóâdzielni, aby podjęta uchwaâa nie mogâa byý zaskarůona do sĊdu i uniewaůniona.
Zgodnie z art. 49 §2 ustawy Prawo spóâdziel- cze, czâonków zarzĊdu, w tym prezesa i jego zastęp- ców, wybiera i odwoâuje, stosownie do postanowieľ statutu, rada nadzorcza lub walne zgromadzenie198. W statutach spóâdzielni najczęœciej sĊ zawarte postanowienia, które nakâadajĊ na radę nad- zorczĊ obowiĊzek uzasadnienia uchwaây o odwoâaniu z funkcji czâonka zarzĊdu. W tej sytuacji waůne jest, aby przesâanki, które legây u podstaw wniosku o odwoâanie prezesa za- rzĊdu i jego zastępców, byây naleůycie wska- zane. Argumentacja z formalno-prawnego punktu widzenia musi zawieraý takie przyczyny odwoâania z peânionej funkcji, które sĊ praw- dziwe, rzeczywiste, wiarygodne i rzetelnie udo- kumentowane – tak aby nie budziây ůadnych wĊtpliwoœci. Podane wuzasadnieniu przesâanki powinny zatem byý niepodwaůalne oraz cha- rakteryzowaý się jednoznacznym walorem roz- strzygalnoœci.
198 Ustawa z dnia 16 wrzeœnia 1982 r. Prawo spóâdziel- cze (Dz. U. z 1982r. Nr 30 poz. 210, z póŭn. zm). W myœl art. 49 § 4, walne zgromadzenie moůe odwoâaý tych czâonków zarzĊdu, którym nie udzieliâo absoluto- rium (art. 38 § 1 pkt 2), niezaleůnie od tego, który organ stosownie do postanowieľ statutu wybiera czâonków zarzĊdu. Wtym przypadku nie stosuje się przepisu art. 41
§ 1.
Po pierwsze:
wprowadzenie wniosku do porzĊdku obrad
Rada nadzorcza jako organ nadzorczo-kon- trolny dokonuje oceny pracy zarzĊdu i w przy- padku wystĊpienia okolicznoœci budzĊcych uzasadnione zastrzeůenia i wĊtpliwoœci wobec dziaâaľ podejmowanych przez czâonków za- rzĊdu – moůe teoretycznie w kaůdej chwili podjĊý czynnoœci zmierzajĊce do ich odwoâa- nia. W praktyce okazuje się jednak, ůe zarzĊd, który jest przecieů pracodawcĊ dla obsâugi prawnej spóâdzielni, moůe tylko czekaý na popeânionĊ przez czâonków rady pomyâkę, dlatego warto dokâadnie przygotowaý po- szczególne etapy tego zâoůonego procesu.
Pierwszym krokiem na drodze do skutecz- nego odwoâania zarzĊdu jest umieszczenie stosownego punktu w porzĊdku obrad rady, co tylko pozornie wydaje się âatwym i prostym zadaniem. Trzeba w tym miejscu wspomnieý, ůe pracę rady nadzorczej organizuje prezydium rady, co w praktyce oznacza, iů to prezydium przygotowuje porzĊdek obrad i projekty uchwaâ, które majĊ zostaý poddane pod gâo- sowanie. W statucie badanej spóâdzielni jest postanowienie, ůe rada nadzorcza moůe podejmo- waý uchwaây jedynie w sprawach objętych porzĊdkiem
obrad, podanym do wiadomoœci czâonkom rady w for- mie pisemnej co najmniej na 7 dni przed posiedzeniem rady.
Zgodnie z postanowieniami regulaminu rady nadzorczej, kaůdy czâonek rady moůe zgâosiý pisemny wniosek o zmianę lub uzupeânienie porzĊdku obrad, co jednak wcale nie oznacza, ůe ůĊdany dodatkowy punkt zostanie uwzględniony.
Zgâoszony w pisemnej formie wniosek, prze- wodniczĊcy rady podaje do wiadomoœci czâon- ków rady w trakcie posiedzenia, a następnie poddaje go pod gâosowanie przed zatwierdze- niem porzĊdku obrad. Co więcej, poniewaů przepisy statutu sĊ nadrzędne w stosunku do postanowieľ regulaminu rady, harmonogram zebrania moůna ewentualnie poszerzyý o takie punkty, które nie sĊ zwiĊzane z podejmowa- niem uchwaâ: np. udzielenie odpowiedzi na sformuâowane przez czâonka rady zapytanie, przedstawienie przez zarzĊd informacji na te- mat konkretnego bieůĊcego problemu, bĊdŭ omówienie aktualnej sytuacji zwiĊzanej z funk- cjonowaniem spóâdzielni itp.
Powyůsza sytuacja sprawia, ůe jeœli zarzĊd ma poparcie czâonków prezydium i ich przy- chylnoœý, zamieszczenie punktu o odwoâaniu czâonków zarzĊdu w porzĊdku obrad moůe napotykaý realne problemy. Dlatego teů wiele racji ma ten kto twierdzi, ůe prawdziwa wâadza w radzie wiĊůe się przede wszystkim z faktem wyboru wâaœciwych osób do skâadu prezy- dium.
Trzeba teů zauwaůyý, ůe jeœli zarzĊd ma w radzie swoich stronników, to nawet umiesz- czenie przez prezydium w porzĊdku obrad punktu dotyczĊcego odwoâania czâonków za- rzĊdu mope nic nie daý. Po prostu wniosek moůe byý większoœciĊ gâosów odrzucony i nie będzie procedowany. W takim przypadku wskazane jest, aby o takim zdarzeniu poinfor- mowaý mieszkaľców osiedla, przedstawiajĊc im merytoryczne argumenty przemawiajĊce na rzecz dziaâaľ podjętych przez prezydium rady,
a takůe zaproszenie mieszkaľców na kolejne zebranie, aby mogli się bliůej przyjrzeý rzeczy- wistym postawom izachowaniom swoich re- prezentantów.
BiorĊc pod uwagę fakt, ůe rada podejmuje uchwaây wgâosowaniu jawnym, w przypadku skre- œlenia punktu w sprawie odwoâania czâonków zarzĊdu mieszkaľcy mogĊ poznaý rozkâad gâosów w radzie. Statut wyraŭnie okreœla, ůe gâosowanie tajne odbywa się przy wyborach i odwoâaniu czâonków zarzĊdu. Zebrania rady nadzorczej nie mogĊ byý utajniane przed mieszkaľcami, po- niewaů zgodnie z przepisami obowiĊzujĊcego statutu, w posiedzeniach rady nadzorczej, jej prezy- dium oraz komisji mogĊ uczestniczyý z gâosem dorad- czym czâonkowie zarzĊdu oraz inne zaproszone osoby.
Podawanie do publicznej wiadomoœci na stro- nie internetowej spóâdzielni i lokalnej TVK informacji oterminie obrad rady oznacza, ůe posiedzenia rady sĊ ogólnie dostępne dla mieszkaľców. Jedynym wyjĊtkiem mogĊ byý np. zagadnienia dotyczĊce postępowaľ windy- kacyjnych wobec zadâuůonych czâonków, gdzie ze względu na ochronę danych osobowych, w tych procedurach mogĊ uczestniczyý wyâĊcznie czâonkowie rady.
Po drugie:
przygotowanie projektów stosownych uchwaâ
Uprawnienia decyzyjne zwiĊzane z prawem wyboru iodwoâania czâonków zarzĊdu spóâ- dzielni wynikajĊ, jak juů wspomniano, z posta- nowieľ statutu – zgodnie z art. 49. § 2 Prawa spóâdzielczego, który gâosi, ůe czâonków za- rzĊdu, w tym prezesa i jego zastępców, wybiera iodwo- âuje, stosownie do postanowieľ statutu, rada lub walne zgromadzenie.
Kolejne przepisy obowiĊzujĊcego prawa, które naleůy w tym miejscu przywoâaý, to art. 52 § 1 Prawa spóâdzielczego: z czâonkami zarzĊdu za- trudnianymi w spóâdzielni rada spóâdzielni nawiĊzuje
stosunek pracy – w zaleůnoœci od powierzonego stano- wiska – na podstawie umowy o pracę albo powoâania (art.68 Kodeksu pracy) i art. 52. § 2 stano- wiĊcy, ůe odwoâanie czâonka zarzĊdu lub zawiesze- nie go w czynnoœciach nie narusza jego uprawnieľ wy- nikajĊcych ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, którego przedmiotem jest œwiadczenie pracy.
W statucie analizowanej spóâdzielni sĊ za- warte następujĊce uregulowania:
x czâonków zarzĊdu, w tym prezesa i jego zastępców, wybiera i odwoâuje rada nadzorcza,
x z czâonkami zarzĊdu zatrudnionymi w spóâdzielni rada nadzorcza nawiĊzuje irozwiĊzuje stosunek pracy stosownie do wymogów Kodeksu pracy,
x odwoâanie czâonka zarzĊdu wymaga pisemnego uzasadnienia i nie narusza jego uprawnieľ wyni- kajĊcych ze stosunku pracy.
BiorĊc pod uwagę powyůsze okolicznoœci, w przypadku wniosku o odwoâanie czâonka zarzĊdu naleůy przygotowaý dwie odrębne uchwaây: jednĊ o odwoâaniu go ze stanowiska, a drugĊ o rozwiĊzaniu stosunku pracy. W kaů- dej z tych uchwaâ musi byý koniecznie podana podstawa prawna dla podejmowanych przecz radę nadzorczĊ czynnoœci, merytoryczne uza- sadnienie przyczyn, jakie legây u podstaw pod- jętych dziaâaľ, a takůe wskazanie (wyznaczenie) dwóch osób, które zostaây upowaůnione przez radę nadzorczĊ do skâadania oœwiadczeľ woli w zakresie czynnoœci prawnych dokonywanych między spóâdzielniĊ a czâonkiem zarzĊdu, tj.
reprezentowania spóâdzielni przy tych czynno- œciach (zgodnie z art. 46 § 1. pkt 8. Prawa spóâdzielczego). Zreguây takimi osobami sĊ przewodniczĊcy rady i jej sekretarz. Zaleca się, aby prezydium rady bardzo wnikliwie przeana- lizowaâo treœý tych uchwaâ i koniecznie uzy- skaâo akceptację radcy prawnego obsâugujĊ- cego spóâdzielnię: sprawdzono pod względem formalno prawnym – imienna pieczĊtka i wâa- snoręczny podpis.
Te dwie przygotowane uchwaây muszĊ byý oddzielnie poddane pod gâosowanie, poniewaů
odwoâanie ze stanowiska nie jest równo- znaczne z rozwiĊzaniem stosunku pracy.
Jest niezwykle waůne, aby uchwaây te zo- staây podjęte wodpowiedniej kolejnoœci, bez- poœrednio jedna za drugĊ, na tym samym po- siedzeniu rady. Najpierw naleůy poddaý pod gâosowanie uchwaâę o odwoâaniu czâonka zarzĊdu ze stanowiska, a następnie poddaý pod gâosowanie uchwaâę o rozwiĊzaniu stosunku pracy wokreœlonym trybie, zgodnie z konkret- nym przepisem Kodeksu pracy. Z formalnego punktu widzenia, samo odwoâanie ze stanowi- ska np. prezesa zarzĊdu moůe stanowiý pod- stawę do rozwiĊzania stosunku pracy199, nie- mniej jednak rekomendowane jest szczegó- âowe doprecyzowanie, jakie przesâanki stano- wiây merytoryczne argumenty dla jego odwo- âania. Dlatego teů, w uchwale o rozwiĊzaniu stosunku pracy naleůy podaý dokâadnie te sa- me sformuâowania, jakie zawarto w uchwale o odwoâaniu z peânionej funkcji. Takie postę- powanie oznacza, ůe podjęta decyzja o odwo- âaniu czâonka zarzĊdu ze stanowiska nie naru- szyâa przysâugujĊcych mu uprawnieľ ze sto- sunku pracy.
Moůe się jednak zdarzyý, ůe decyzjĊ rady nadzorczej dana osoba będzie odwoâana ze stanowiska czâonka zarzĊdu, lecz rada nie roz- wiĊůe z niĊ stosunku pracy. W takich przypad- kach najpierw powinno się niezwâocznie po- woâaý w to miejsce nowego czâonka zarzĊdu i przedâoůyý stosowne uchwaây (o odwoâaniu i powoâaniu) do sĊdu rejestrowego KRS, celem dokonania stosownych zmian w reprezentacji organów spóâdzielni. Nowo wybrany skâad zarzĊdu będzie organem uprawnionym do wy- powiedzenia umowy opracę z uprzednio od- woâanym czâonkiem zarzĊdu, z którym rada nadzorcza nie rozwiĊzaâa jeszcze stosunku pracy.
199 Por. Wyrok SĊdu Najwyůszego z dnia 7 czerwca 2011 r. (II PK 313/10) – odwoâanie z funkcji prezesa zarzĊdu spóâdzielni stanowi wystarczajĊcĊ przyczynę uzasadniajĊcĊ wypo- wiedzenie umowy o pracę, którĊ z nim zawarto w zwiĊzku z powierzeniem tej funkcji.
Opisywane zagadnienia mogĊ wydawaý się skomplikowane, zwaůywszy na fakt, ůe przepis art.49 §2 ustawy z 16wrzeœnia 1982r. Prawo spóâdzielcze dotyczy stosunku organizacyjnego (cywilnoprawnego) między spóâdzielniĊ i czâonkiem zarzĊdu, zwiĊzanego z peânieniem funkcji ustawowego organu spóâdzielni, a nie stosunku pracy czâonka zarzĊdu zatrudnionego przez spóâdzielnię. W zwiĊzku z tym rada nad- zorcza, jako statutowy organ, posiada sto- sowne uprawnienia do zawierania umowy opracę zczâonkami zarzĊdu, jak równieů do ich rozwiĊzania – jeůeli w chwili wypowiadania umowy opracę zatrudniony na jej podstawie czâonek zarzĊdu peâni jeszcze tę funkcję200. Sprawa wâaœciwoœci rady nadzorczej do dokonywania czynnoœci prawnych między spóâdzielniĊ a czâonkiem zarzĊdu wielokrotnie byâa przedmiotem orzecznictwa SĊdu Najwyů- szego201. W judykatach tych SĊd Najwyůszy zajĊâ stanowisko, ůe wâaœciwoœý ta ogranicza się do czynnoœci dotyczĊcych aktualnego czâonka zarzĊdu i nie rozciĊga się na byâych czâonków tego organu po ich odwoâaniu z zarzĊdu.
Problem powstaje wówczas, gdy zgodnie z przyjętĊ interpretacjĊ uznamy, iů uprawnienia decyzyjne rady jako wâaœciwego organu ograni- czajĊ się wyâĊcznie do czynnoœci prawnych dotyczĊcych aktualnego czâonka zarzĊdu. Jeůeli zatem dochodzi do odwoâania zfunkcji czâon- ka zarzĊdu przez radę nadzorczĊ, oznacza to, iů przestaje on byý czâonkiem tego organu, a w następstwie tego nie moůe juů mieý do niego zastosowania reguâa z art. 46 § 1 pkt 8 Prawa spóâdzielczego. To zaœ oznacza, ůe rada nad- zorcza z chwilĊ odwoâania ze stanowiska czâonka zarzĊdu traci kompetencję do do- konania wypowiedzenia umowy o pracę iwo-
200 Por. Wyrok SĊdu Najwyůszego z dnia 21 listopada 2000 r. (I PKN 102/00).
201 Por. wyrok z dnia 3 kwietnia 1997 r. I PKN 67/97 OSNAPiUS 1998/1 poz. 7, z glosĊ M. Gersdorf, OSP 1998/2 poz. 48; wyrok z dnia 5 lutego 2004 r. I PK 280/2003 LexPolonica nr 1182799.
bec tego, zgodnie z reguâĊ domniemania kom- petencji zarzĊdu spóâdzielni (art. 48 § 2 Prawa spóâdzielczego), uprawnienie do dokonania tej czynnoœci prawnej przechodzi na zarzĊd202. Odmienne stanowisko zajĊâ SĊd Najwyůszy w 2007 r., stwierdzajĊc, ůe rada nadzorcza moůe jednoczeœnie z odwoâaniem czâonka zarzĊdu rozwiĊ- zaý z nim umowę o pracę. Równoczesnoœý czynnoœci ma miejsce wówczas, gdy sĊ one podjęte w jednej uchwale203. Na tle zacytowanych rozstrzygnięý trzeba zadaý uzasadnione pytanie: czy tak sformuâo- wana jedna uchwaâa w stosunku do czâonka zarzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej nie narusza jego uprawnieľ wynikajĊcych ze stosunku pra- cy, co pozostaje w sprzecznoœci z art. 52 § 2 Prawa spóâdzielczego?
Z kolei SĊd Najwyůszy w wyroku z 21 maja 2008 r. stwierdza, ůe wymaganie równoczesnoœci odwoâania przez radę nadzorczĊ spóâki prezesa za- rzĊdu ze stanowiska irozwiĊzania z nim umowy o pracę jest zachowane, jeůeli uchwaâa o odwoâaniu bez- poœrednio poprzedza, wchodzĊcĊ w ůycie w tym samym dniu, uchwaâę o upowaůnieniu przewodniczĊcego rady do rozwiĊzania umowy o pracę za wypowiedzeniem.
Argumentacja SĊdu Najwyůszego jest następu- jĊca: w sytuacji, gdy bezpoœrednio po sobie, kolejno jedna po drugiej podejmowane sĊ uchwaây odwoâujĊce osobę z funkcji Prezesa ZarzĊdu, następnie oddelego- wany zostaâ jeden z czâonków rady nadzorczej do wręczenia wypowiedzenia, a następnie wydelegowany czâonek wręcza to wypowiedzenie, zachowany zostaje wymóg jednoczesnoœci upowaůniajĊcy Radę NadzorczĊ do rozwiĊzania umowy o pracę z osobĊ, która wâaœnie przestaâa byý czâonkiem zarzĊdu204.
202 Por. wyrok SN z dnia 6 czerwca 2000 r. I PKN 687/99 OSNAPiUS 2001/23 poz. 693 oraz wyrok SN z dnia 21 marca 2001 r. I PKN 322/2000 OSNAPiUS 2002/24 poz. 600 Paľstwo iPrawo 2003/3 str. 128 z glosĊ A. ŒwiĊtkowskiego.
203 Zob. Wyrok SĊdu Najwyůszego z dnia 4paŭdziernika 2007 r. (I PK 127/2007).
204 Zob. Wyrok SĊdu Najwyůszego z dnia 21 maja 2008 r. (I PK 273/2007).
W œwietle zacytowanych opinii, zapropono- wane rozwiĊzanie dotyczĊce formalno-praw- nych procedur przygotowania dwóch uchwaâ iich procedowania, w przypadku odwoâywania czâonków zarzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej, wydaje się byý racjonalne i dobrze uzasad- nione.
Wymaga takůe podkreœlenia, ůe waůnĊ czyn- noœciĊ jest wręczenie podjętych uchwaâ w obecnoœci czâonków rady nadzorczej i uzyska- nie pisemnego potwierdzenia ich odbioru przez czâonków zarzĊdu. Dodatkowo trzeba pamiętaý, ůe czâonek zarzĊdu musi byý sku- tecznie powiadomiony na co najmniej 7 dni przed posiedzeniem rady o planowanym po- rzĊdku obrad, zatem moůe się zdarzyý, ůe bę- dzie nieobecny z powodu usprawiedliwionej nieobecnoœci, przebywajĊc np. na zwolnieniu lekarskim. Gdyby przyjĊý zaâoůenie, ůe ma byý przygotowana tylko jedna uchwaâa, wówczas niemoůliwe byâoby odwoâanie czâonka zarzĊdu i taka sytuacja mogâaby trwaý przez póâ roku.
Tymczasem odwoâanie czâonka zarzĊdu spóâ- dzielni ze stanowiska przez radę nadzorczĊ moůe nastĊpiý wkaůdej chwili, takůe w przy- padku usprawiedliwionej nieobecnoœci w pra- cy. Najlepszym rozwiĊzaniem jest zatem wprowadzenie do porzĊdku obrad punktu:
odwoâanie ze stanowiska prezesa zarzĊdu i rozwiĊzanie stosunku pracy – podjęcie uchwaâ.
Po trzecie:
wskazanie przyczyn odwoâania i wypowiedzenia umowy o pracę
Rada nadzorcza, podajĊc w uchwaâach przy- czyny odwoâania czâonka zarzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej i rozwiĊzania z nim stosunku pracy, musi wskazaý konkretne przesâanki uza- sadniajĊce podjęcie przez niĊ tych decyzji. Mu- szĊ to byý rzetelnie uzasadnione przepisami prawa i postanowieniami statutu konkretne powody, które sĊ:
x prawdziwe i rzeczywiste – majĊ faktyczne potwierdzenie w rzeczywistoœci, poniewaů odnoszĊ się do konkretnych wydarzeľ i dziaâaľ podejmowanych przez zarzĊd;
x obiektywne – wiarygodne i rzetelnie udoku- mentowane;
x szczegóâowo doprecyzowane – dokâadnie wskazane w jasny i zrozumiaây sposób;
x niepodwaůalne – charakteryzujĊce się jedno- znacznym walorem rozstrzygalnoœci, doko- nujĊc ich oceny na podstawie merytorycz- nych kryteriów.
Oznacza to, ůe wskazujĊc argumenty na rzecz sâusznoœci izasadnoœci podjętej przez radę nadzorczĊ decyzji, naleůy w kaůdym przy- padku podaý konkretny przepis prawa, np.
artykuâ statutu spóâdzielni, postanowienia we- wnętrznych regulaminów, czy przepisy prawa pracy, które zostaây naruszone poprzez dziaâa- nia zarzĊdu.
Naleůy pamiętaý, ůe dziaâania uzasadniajĊce odwoâanie czâonka zarzĊdu muszĊ bezpoœred- nio korespondowaý z zakresem czynnoœci i odpowiedzialnoœci czâonków zarzĊdu. Art. 48
§ 1 Prawa spóâdzielczego stanowi, ůe zarzĊd kieruje dziaâalnoœciĊ spóâdzielni oraz reprezentuje jĊ na zewnĊtrz, natomiast w statucie analizowanej spóâdzielni jest uszczegóâowiony zapis, iů za- rzĊd dziaâa kolegialnie na odbywanych okresowo posiedzeniach, a warunki podziaâu czynnoœci pomiędzy czâonkami zarzĊdu, tryb zwoâywania posiedzeľ, obra- dowania i podejmowania uchwaâ oraz inne sprawy organizacyjne, okreœla regulamin zarzĊdu uchwalony przez radę nadzorczĊ. Z takiego sformuâowania jasno wynika, ůe zarzĊd kolegialnie kieruje dziaâalnoœciĊ spóâdzielni, a zatem wszyscy czâonkowie zarzĊdu ponoszĊ jednakowĊ od- powiedzialnoœý za wspólnie podejmowane decyzje. Oczywiœcie w ramach podziaâu zadaľ i obowiĊzków, kaůdy czâonek zarzĊdu jest od- powiedzialny w szczególnoœci za prowadzenie, koordynowanie i nadzorowanie prac podpo- rzĊdkowanych im komórek organizacyjnych, zgodnie ze schematem organizacyjnym.
Do obiektywnych i merytorycznych prze- sâanek uzasadniajĊcych odwoâanie ze stanowi- ska irozwiĊzanie stosunku pracy zalicza się m.in.:
x dziaâania podejmowane z naruszeniem obo- wiĊzujĊcych przepisów Ustawy z dnia 16 wrzeœnia 1982 r. Prawo spóâdzielcze (Dz.
U. z 1982 r. Nr 30 poz. 210, z póŭn. zm.) iustawy zdnia 15 grudnia 2000 r. ospóâ- dzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 27, z póŭn. zm.) oraz po- stanowieľ statutu i regulaminu zarzĊdu;
x przekroczenie uprawnieľ w zakresie podej- mowania czynnoœci, które nie leůĊ wkompe- tencji zarzĊdu lub do których podjęcia wy- magana byâa uprzednia zgoda rady nadzor- czej;
x niewykonanie prawomocnej i wiĊůĊcej uchwaây rady nadzorczej, walnego zgroma- dzenia lub zebrania przedstawicieli czâon- ków;
x utajnianie waůnych informacji przed radĊ nadzorczĊ lub podawanie nieprawdziwych informacji dotyczĊcych bieůĊcego funkcjo- nowania spóâdzielni, w szczególnoœci jej fi- nansów;
x brak naleůytego nadzoru i kontroli nad pra- cĊ podlegâych pracowników, co ma zwiĊzek ze stwierdzonymi i udokumentowanymi nieprawidâowoœciami do jakich doszâo wbieůĊcym funkcjonowaniu spóâdzielni;
x niegospodarnoœý i dziaâanie na szkodę inte- resu spóâdzielni poprzez podejmowanie dziaâaľ niezgodnych np. z obowiĊzujĊcym regulaminem postępowaľ przetargowych, w wyniku których zostaây podpisane nieko- rzystne umowy ze spóâdzielniĊ;
x raůĊce naruszenie podstawowych obowiĊz- ków pracowniczych wynikajĊcych zprzepi- sów Kodeksu pracy, a takůe podpisanego zakresu czynnoœci i odpowiedzialnoœci, obowiĊzujĊcym na danym stanowisku pracy,
co znajduje swoje odzwierciedlenie wkon- kretnych, precyzyjnie wskazanych oraz udokumentowanych zdarzeniach, majĊcych potwierdzenie wrzeczywistoœci;
x podejmowanie dziaâaľ zwiĊzanych z zarzĊ- dzaniem finansami spóâdzielni i jej majĊt- kiem, w wyniku których stwierdzono uza- sadnione podejrzenia o stronniczoœý oraz interesownoœý, np. poprzez dawanie dodat- kowych zleceľ dla zewnętrznych podmio- tów, które pokrywajĊ się z zakresem obo- wiĊzków i czynnoœci, wynikajĊcych zpodpi- sanych staâych umów na wykonywanie okreœlonych prac, œwiadczenie usâug.
W praktyce doœý często podawanĊ przy- czynĊ odwoâania ze stanowiska czâonka za- rzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej jest tzw. utra- ta zaufania, co bez wĊtpienia jest zwrotem bardzo lakonicznym i ogólnikowym. Nie budzi wĊtpliwoœci stwierdzenie, ůe sam termin „za- ufanie” moůe byý róůnorodnie interpretowany, poniewaů jest pojęciem trudnym do jed- noznacznego zdefiniowania, a przede wszyst- kim trudno jest podaý wysoce czytelne i jasne kryteria, umoůliwiajĊce jego obiektywnĊ ocenę.
Zaufanie jest bowiem pojęciem w duůej mierze bardzo subiektywnym, odnoszĊcym się do charakteru relacji, jaka zachodzi pomiędzy po- szczególnymi osobami. PowoâujĊc się na wy- rok SĊdu Najwyůszego z 14 lipca 1999 r. (I PKN 148/99), moůna powiedzieý, ůe jest to stan zpogranicza sfer racjonalnej i emocjonalnej, co unie- moůliwia jego peânĊ obiektywizację. Wyraůa się on m.in. w przekonaniu o moůliwoœci polegania na danej osobie, jej oddaniu jak równieů poczuciu pewnoœci wobec danej osoby. Warto przy tym zauwaůyý, ůe zaufanie moůe mieý równieů pejoratywny kontekst, polegajĊcy na tym, ůe osoba której ufamy, będzie skâonna podejmowaý dziaâania majĊce umoůliwiý legitymizację prawnĊ uprzednio nieformalnie podjętych decyzji – w celu realizacji partykularnych interesów wĊskiej grupy beneficjentów, a depozytariuszami wie-
dzy na temat poczynionych ustaleľ będzie wy- âĊcznie wĊskie grono zaufanych osób. Takie ustalenia w praktyce najczęœciej dotyczĊ m.in.
ustalenia kryteriów SIWZ w postępowaniach przetargowych, ustalenia skâadu personalnego komisji przetargowej, bĊdŭ dawania zleceľ i podpisywania umów z pominięciem procedur przetargowych na okreœlonych warunkach z konkretnymi, wskazanymi firmami. Innymi sâowy, takie ustalenia z reguây majĊ œcisây zwiĊzek z podejmowaniem formalnych czyn- noœci prawnych – decyzji rodzĊcych okreœlone skutki finansowe.
Na gruncie teorii nauk o zarzĊdzaniu, pra- widâowo rozumiane pojęcie zaufanie powinno oznaczaý, ůe ufamy danemu pracownikowi, poniewaů posiada on odpowiedni zakres wie- dzy, umiejętnoœci ikompetencji, dajĊcych gwa- rancję i rękojmię naleůytego wywiĊzywania się zpowierzonych obowiĊzków, a przede wszyst- kim wyróůnia się on takimi cechami jak: uczci- woœý, praworzĊdnoœý, odpowiedzialnoœý i wia- rygodnoœý. Dodatkowo, niezwykle waůnym elementem rzutujĊcym na budowanie relacji opartych na zaufaniu powinno byý przekona- nie, ůe postawy izachowania organizacyjne czâonka zarzĊdu bĊdŭ pracownika będzie wy- róůniaý dĊůenie do dbania o realizację ustalo- nych celów, przestrzeganie przepisów obowiĊ- zujĊcego prawa oraz podejmowanie dziaâaľ korzystnych z punktu widzenia interesu spóâ- dzielni, które będĊ wolne od uzasadnionych podejrzeľ o stronniczoœý oraz interesownoœý.
Osoba godna zaufania musi byý otwarta i skâonna do partnerskiej wspóâpracy, chętna do dzielenia się wiedzĊ idoœwiadczeniami, po- winna potrafiý sâuchaý i przyjmowaý meryto- ryczne argumenty wyraůane przez innych.
AnalizujĊc stanowiska SĊdu Najwyůszego w przedmiotowej kwestii warto zauwaůyý, ůe utrata zaufania musi byý powiĊzana z konkret- nie wskazanym zachowaniem lub zaniecha- niem czâonka zarzĊdu. Oznacza to, ůe powinna
byý poâĊczona zwykazaniem konkretnych oko- licznoœci, które taki ogólny wniosek uza- sadniajĊ205. Przesâanki w merytoryczny sposób uzasadniajĊce przyczyny utraty zaufania rady nadzorczej do czâonków zarzĊdu muszĊ więc zostaý poparte odpowiednimi dowodami, ze wskazaniem konkretnych, rzeczywistych dzia- âaľ. Dla przykâadu: brak naleůytej wspóâpracy zradĊ nadzorczĊ trzeba prawidâowo umoty- wowaý, ůe pomimo kierowanych pism z proœ- bĊ oudzielenie stosownych wyjaœnieľ w danej sprawie, zarzĊd je lekcewaůy i nie przedkâada radzie odpowiednich informacji, nie bierze pod uwagę zgâaszanych zastrzeůeľ i poleceľ doty- czĊcych przygotowania w terminie odpowied- nich dokumentów, bĊdŭ nie udostępnia czâon- kom rady ůĊdanych dokumentów itp. Naleůy podkreœliý, ůe ocena pracy zarzĊdu powinna opieraý się na ocenie materiaâów ŭródâowych, tj. dokumentów oraz obiektywnych, racjonal- nych i merytorycznych kryteriach, odnoszĊcych się do podejmowanych decyzji, przyjmowa- nych postaw, zaangaůowania w pracę, poczucia odpowiedzialnoœci.
Rada nadzorcza podejmujĊc dziaâania zmie- rzajĊce do odwoâania czâonków zarzĊdu spóâ- dzielni nie powinna kierowaý się subiektyw- nymi uprzedzeniami wobec czâonków zarzĊdu i dokonywaý arbitralnych ocen, lecz opieraý się wyâĊcznie na merytorycznych argumentach.
Dlatego teů przeprowadzenie bieůĊcych i kompleksowych kontroli poczynaľ zarzĊdu powinno obejmowaý wiele obszarów zwiĊza- nych m.in. z organizacjĊ przetargów, podpisy- waniem umów z podmiotami zewnętrznymi – majĊc na uwadze ocenę bieůĊcej sytuacji finan- sowej. ZarzĊd, który ma œwiadomoœý, ůe kaůde jego dziaâanie i podejmowane decyzje sĊ na bieůĊco kontrolowane oraz poddawane wni- kliwej analizie przez kompetentnych izaanga-
205 Zob. Uchwaâa SĊdu Najwyůszego z 27 czerwca 1985 r. (III PZP 10/85).
ůowanych czâonków rady, będzie o wiele bar- dziej ostroůny w swoich poczynaniach.
Równie waůne jest wysoce czytelne oraz przejrzyste okreœlenie zasad i reguâ wzajemnej wspóâpracy – zdefiniowanie konkretnych ce- lów do osiĊgnięcia, oczekiwaľ w zakresie ra- cjonalizacji ioptymalizacji kosztów funkcjo- nowania spóâdzielni, co bez wĊtpienia stanowi istotny element dla wszystkich mieszkaľców pâacĊcych regularnie co miesiĊc czynsz.
Trzeba pamiętaý, ůe uchwaây rady nadzor- czej dotyczĊce odwoâania czâonka zarzĊdu ze stanowiska, jak równieů rozwiĊzania z nim stosunku pracy, mogĊ zostaý zaskarůone do sĊdu. Wtakim przypadku sĊd będzie braâ pod uwagę i oceniaâ przesâanki uzasadniajĊce pod- jęte przez radę czynnoœci prawne. Z tej racji wydaje się szczególnie waůne, aby podana przyczyna rzutujĊca na utratę zaufania byâa prawidâowo i dobrze umotywowana. Przed- miotem dociekaľ sĊdu będĊ dwie kwestie.
SĊd będzie przede wszystkim poddawaâ ocenie zasadnoœý wskazanych okolicznoœci, jakie legây u podstaw sformuâowania przyczyny utraty zaufania, a w dalszej kolejnoœci analizo- waâ czy na skutek utraty zaufania (pod warun- kiem, ůe zostanie ona uznana) uzasadnione byâo rozwiĊzanie umowy o pracę z czâonkiem zarzĊdu. Nie moůna bowiem przyjĊý takiego zaâoůenia, ůe w konkretnych okolicznoœciach kaůdorazowo utrata zaufania będzie musiaâa wiĊzaý się z koniecznoœciĊ wypowiedzenia stosunku pracy. StĊd tak waůne dla skuteczno- œci podjętych przez radę uchwaâ jest prawi- dâowe uzasadnienie przyczyny, która jak wspominano wczeœniej musi byý prawdziwa, rzeczywista, konkretna, obiektywna, majĊca swoje realne potwierdzenie w rzeczywistoœci, aby nie budziâa ůadnych wĊtpliwoœci i zastrze- ůeľ. Ma to zwiĊzek z art. 45 Kodeksu pracy, który umoůliwia dokonanie przez sĊd pracy obiektywnej oceny zasadnoœci wypowiedzenia umowy o pracę na ůĊdanie pracownika. W konsekwencji stwierdzenia przez sĊd braku
zasadnoœci takiego wypowiedzenia z powodu przyczyny nie dajĊcej to tego podstaw, sĊd moůe orzec obezskutecznoœci takiego wypo- wiedzenia, a jeůeli umowa ulegâa juů rozwiĊza- niu – oprzywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowa- niu.
Warto pamiętaý, ůe ocena zasadnoœci roz- wiĊzania umowy o pracę z czâonkiem zarzĊdu jest badana przez sĊd wyâĊcznie w granicach przyczyny jaka zostaâa podana w uchwale rady nadzorczej i wręczonym wypowiedzeniu. Jeůeli w miejsce skutecznie odwoâanego czâonka zarzĊdu zostaâa juů zatrudniona nowa osoba, to nie moůna oczekiwaý, aby sĊd orzekâ oprzywróceniu do pracy na poprzednich wa- runkach, natomiast moůna się liczyý zprzyzna- niem odwoâanemu odszkodowania.
Wbrew prawu,
zgodnie z partykularnym interesem
Przedstawione rozwaůania na temat procedur prawno-organizacyjnych dotyczĊcych skutecz- nego odwoâania czâonków zarzĊdu spóâdzielni mieszkaniowej skâaniajĊ do kilku wniosków. Z jednej strony moůna dostrzec, ůe odwoâanie czâonka zarzĊdu z peânionej funkcji moůe na- stĊpiý pod warunkiem umieszczenia takiego punktu w porzĊdku obrad, co jest pierwszym etapem postępowania. Merytoryczne argu- menty uzasadniajĊce zgâoszony wniosek mogĊ się jednak okazaý caâkowicie nieistotne i zde- precjonowane, poniewaů większoœý czâonków rady moůe skutecznie usunĊý taki punkt z harmonogramu posiedzenia. Z takiego sformu- âowania wynika, ůe tak naprawdę kluczowĊ przesâankĊ oceny zarzĊdu sĊ subiektywne od- czucia i poparcie większoœci czâonków rady.
Tak niestety wyglĊda podejmowanie decyzji przez organy kolegialne, gdzie rację ma nie ten, kto przedstawia merytoryczne argu- menty, lecz liczy się wyâĊcznie liczba od- danych gâosów.
Z drugiej strony, przygotowujĊc projekty uchwaâ o odwoâaniu i rozwiĊzaniu stosunku pracy z czâonkiem zarzĊdu, rada powinna po- stępowaý w sposób odpowiedzialny i rze- czowy, aby nie naraziý się na konsekwencje wynikajĊce z zaskarůenia uchwaâ do sĊdu. Ob- sâuga prawna jest w takich okolicznoœciach zawsze postawiona w niezręcznej sytuacji, bo- wiem to de facto zarzĊd jest organem, który podpisuje umowę z radcami i jest ich bezpo- œrednim pracodawcĊ. Czasami zdarza się, ůe radcy prawni dostajĊ polecenie od zarzĊdu, aby przygotowywali dokumenty i pisma w obronie zarzĊdu, które majĊ skâoniý czâonków rady do odstĊpienia od swoich zamiarów. W praktyce mogĊ występowaý przypadki, ůe obsâuga prawna wykazuje lojalnoœý wobec tego kto jej pâaci za wykonywane czynnoœci, pomimo tego, ůe w umowie podpisanej przez zarzĊd widnieje punkt mówiĊcy, ůe kancelaria prowadzi ob- sâugę prawnĊ organów spóâdzielni, a nie wy- âĊcznie jej zarzĊdu. Trudno w tej sytuacji ocze- kiwaý, ůe będzie chętnie pomagaý i formuâo- waý przyczyny odwoâania i wypowiedzenia dla czâonków zarzĊdu, którzy jej dajĊ utrzymanie.
Wiele zaleůy od wiedzy i kwalifikacji czâon- ków prezydium rady, którzy sami muszĊ podaý odpowiednie uzasadnienie do uchwaây. Dodat- kowo, jeœli czâonkowie rady majĊ większoœý, sĊ zdeterminowani w swoich dziaâaniach i nie dadzĊ się wprowadziý wbâĊd, wówczas radcy prawni uœwiadamiajĊ sobie, ůe jeœli będĊ sto- sowaý obstrukcję iniesubordynację wobec czâonków rady, to zostanĊ za chwilę zastĊpieni przez nowe osoby, które bardzo chętnie przejmĊ ich obowiĊzki.
ObowiĊzek podania przez radę przyczyn odwoâania ze stanowiska czâonków zarzĊdu irozwiĊzania z nimi stosunku pracy wymusza teoretycznie koniecznoœý wskazania meryto- rycznych argumentów. Nie powinno jednak budziý wĊtpliwoœci zdanie, ůe ten sam zarzĊd będzie inaczej oceniany przez róůne skâady
rady nadzorczej. Doœý powszechne jest prze- konanie wynikajĊce z obserwacji funkcjonowa- nia rad nadzorczych izarzĊdów wspóâkach kapitaâowych z udziaâem Skarbu Paľstwa oraz jednostek samorzĊdu terytorialnego, ůe wraz ze zmianĊ na wysokich szczeblach wâadzy, nastę- puje wymiana czâonków rad nadzorczych, na- stępstwem czego jest odwoâanie czâonków zarzĊdu.
W spóâdzielniach mieszkaniowych wystę- pujĊ zaœ przypadki tzw. wiecznych prezesów, którzy od wielu lat nieprzerwanie peâniĊ swoje funkcje, ale tylko dzięki temu, ůe w skâad rady wchodzĊ ciĊgle te same zaufane osoby. To wâaœnie w gâównej mierze od nastawienia i merytorycznego przygotowania, a takůe uczci- woœci oraz zaangaůowania czâonków rady na rzecz rzetelnego wypeâniania statutowych obowiĊzków zaleůy ocena pracy zarzĊdu spóâ- dzielni. Co więcej, od rady nadzorczej zaleůy praktycznie caâoksztaât procesów zwiĊzanych z funkcjonowaniem spóâdzielni mieszkaniowych, pod warunkiem, ůe faktycznie kontroluje i nadzoruje zarzĊd.
W badanej spóâdzielni jej statut nie zostaâ dostosowany do obowiĊzujĊcych przepisów prawa wynikajĊcych z ustawy z15 grudnia 2000 r. ospóâdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 27, z póŭn. zm.), co skutkuje między innymi tym, ůe nie ma walnego zgro- madzenia, lecz funkcjonuje organ jakim jest zebranie przedstawicieli czâonków – ZPCz (liczĊcy 47 osób), w skâad którego wchodzi 12 spoœród 15 obecnych czâonków rady, występu- jĊcych w podwójnej roli206. W myœl postano- wieľ statutu, istnieje równieů teoretycznie moůliwoœý, iů organ jakim jest ZPCz moůe odwoâaý tych czâonków zarzĊdu, którym nie
206 Zob. szerzej W. Walczak, Funkcjonowanie rad nadzor- czych w spóâdzielniach mieszkaniowych, PrzeglĊd Corporate Governance Nr 3 (27)2011; W. Walczak, Wspóâpraca rady nadzorczej i zarzĊdu w spóâdzielni mieszkaniowej – studium przypadku, PrzeglĊd Corporate Governance Nr 4 (28)2011.
udzieliâo absolutorium. Jest rzeczĊ caâkowicie niezrozumiaâĊ, ůe pomimo upâywu prawie pię- ciu lat, od kiedy weszâa w ůycie znowelizowana w 2007 r. ustawa, nadal częœý spóâdzielni nie przestrzega i narusza przepisy tej ustawy, nie ponoszĊc z tego tytuâu ůadnej odpo- wiedzialnoœci.
Dokonanie niezbędnych zmian w statucie daâoby realnĊ szansę na to, ůe czâonkowie spóâdzielni mieliby moůliwoœý prawdziwej, a nie iluzorycznej partycypacji w nadzorze nad funkcjonowaniem spóâdzielni, poniewaů walne zgromadzenie moůe skutecznie odwoâaý tych czâonków zarzĊdu, którym nie udzieliâo abso- lutorium, niezaleůnie od tego, który organ – stosownie do postanowieľ statutu – ma przy- znane kompetencje do wybierania czâonków zarzĊdu207. Na podstawie zaprezentowanych rozwaůaľ moůna stwierdziý, ůe to wâaœnie jest jednĊ z gâównych przyczyn, dla których w ba- danej spóâdzielni, ZPCz celowo i skutecznie blokuje od 2007 r. wprowadzenie zmian do statutu. Dzięki temu kluczowe decyzje zwiĊ- zane z dziaâalnoœciĊ spóâdzielni nie sĊ podej- mowane przez większoœý czâonków, lecz przez grupę 47 osób. DrugĊ, owiele waůniejszĊ prze- sâankĊ, jest przepis art. 82 pkt 3. u.s.m. stano- wiĊcy, ůe nie moůna byý czâonkiem rady nad- zorczej dâuůej niů przez dwie kolejne kadencje rady.
207 Zob. art. 49 § 4 ustawy z dnia 16 wrzeœnia 1982 r.
Prawo spóâdzielcze (Dz. U. z 1982r. Nr 30 poz. 210, z póŭn. zm).
Generalny wniosek jest więc maâo budu- jĊcy: czâonkowie zarzĊdu – wprawdzie nie- kompetentni, ale dbajĊcy orealizację par- tykularnych celów wĊskiego grona benefi- cjentów czerpiĊcych korzyœci ztytuâu otrzymywanych intratnych zleceľ i zamó- wieľ – nie muszĊ się baý o utratę swoich stanowisk, jeœli większoœý ich popleczni- ków w radzie daje na to przyzwolenie, a mieszkaľcy nie interesujĊ się sprawami spóâdzielni. Do takiego sformuâowania skâa- niajĊ nie tylko wâasne doœwiadczenia i oceny, lecz równieů informacje prasowe dotyczĊce funkcjonowania innych spóâdzielni mieszka- niowych w Polsce.
Dr Waldemar Walczak jest czâonkiem âódzkiego oddziaâu TNOiK, pracownikiem naukowo-dydak- tycznym Uniwersytetu áódzkiego, autorem monografii
„Nauka o organizacji”, kilkudziesięciu artykuâów poœwięconych problematyce wspóâczesnego zarzĊdzania, wspóâautorem monografii „ZarzĊdzanie wiedzĊ we wspóâczesnych przedsiębiorstwach – ujęcie multidyscy- plinarne”.
waldek.lodz@wp.pl
