1. Błędy składniowe ─ ćwiczenia redakcyjne
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości Uczeń zna:
• pojęcie błędu składniowego (jednego z rodzajów błędów językowych) oraz termin anakolut,
• zasady poprawności składniowej,
• podstawowe zasady poprawnego konstruowania zdań z zastosowaniem związku zgody i rządu, poprawnego szyku w zdaniu, użycia imiesłowowego równoważnika zdania.
ii. b) Umiejętności 1. Uczeń potrafi:
• wskazać błąd składniowy i nazwać mechanizm jego powstania,
• posługiwać się Słownikiem poprawnej polszczyzny jako źródłem do wyjaśniania błędów językowych (również składniowych),
• wykorzystywać w praktyce zasady poprawnościowe dotyczące składni.
2. Uczeń dostrzega rolę szyku w formułowaniu zrozumiałej wypowiedzi.
b. 2. Metoda i forma pracy
ćwiczenia redakcyjne
c. 3. Środki dydaktyczne
tablica, ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela (ksero), różne materiały prasowe, kolorowe czasopisma
d. 4. Przebieg lekcji
Nauczyciel zapisuje na tablicy przykłady niepoprawnie zbudowanych zdań (pod względem składniowym). Prosi uczniów (kolejno wskazywanych), aby zapisali je poprawnie, wskazali błąd i spróbowali określić, dlaczego dane zdanie jest niepoprawne.
Ćwiczenie 1.
1) Kilka miesięcy temu spędziłem nad morzem weekend i było to dla mnie wspaniałe doświadczenie.
(niepoprawny szyk wyrazów)
Nauczyciel pyta o znaczenie poprawnego szyku (przejrzystość, zrozumiałość wypowiedzi) i może podać jeszcze jeden przykład niepoprawnego szyku oraz zapytać o jego konsekwencje komunikacyjne:
Piotrek pożyczył rower od Marka, którym pojechał na długą wyprawę do lasu.
2) Ten zabieg przeprowadził doktor Anna Kowalska. (niepoprawnie użyty związek zgody, błędnie uzgodniony rodzaj)
3) Każdy kierowca powinien przestrzegać zasady ruchu drogowego. (niepoprawnie użyty związek rządu, czasownik wymaga rzeczownika w innej formie)
4) Przed obiadem, żeby nie zasnąć zupełnie na spacer się wybraliśmy. (niepoprawny szyk)
5) Będąc na spacerze, znalazłem książkę, którą pewnie ktoś zgubił. (niepoprawnie zastosowany imiesłowowy równoważnik zdania) Nauczyciel pyta, jaki imiesłów został zastosowany w tym przykładzie oraz prosi o wyjaśnienie zasady używania imiesłowów przysłówkowych.
6) Paweł i Ania pojechały do Krakowa odwiedzić dawnych znajomych. (niepoprawnie użyty związek zgody, błąd w ustaleniu rodzaju)
7) Ani nie pójdziesz do kina, a nawet nie pozwolę ci się spotkać z koleżanką. (niepoprawne zastosowanie spójników, anakolut)
Nauczyciel wprowadza termin anakolut.
Anakolut – konstrukcja składniowa niezgodna z ogólnie przyjętymi normami. Powstaje w wyniku rozchwiania więzi składniowych między kolejnymi członami zdania (brak poprawnego związku gramatycznego między początkową i dalszą częścią zdania). Anakoluty są często świadomie wprowadzane do tekstów literackich na przykład dla stylizacji języka bohatera na język potoczny (za:
Malczewski J., Nauka o języku. Słownik szkolny).
Nauczyciel prosi o wymienienie typowych błędów składniowych. Powstaje zapis:
Błędy składniowe to:
- błędy w zakresie składni zgody, - błędy w zakresie składni rządu, - ... itd.
Uczniowie notują w zeszycie.
Uczniowie rozwiązują ćwiczenie z karty pracy ucznia.
Nauczyciel prosi uczniów, żeby wybrali jeden artykuł z gazet, które przynieśli na zajęcia. Uczniowie mają wyszukać zdania z błędami składniowymi i przeprowadzić ich krótką analizę. W razie wątpliwości uczniowie powinni skorzystać z odpowiedniego słownika.
e. 5. Bibliografia
1. Kaczorowska H., Ruszkowski M., Składnia języka polskiego. Poradnik dla nauczycieli, Oficyna Wydawnicza Marka, Kielce 1994.
2. Malczewski J., Nauka o języku. Słownik szkolny, WSiP, Warszawa 1990.
3. Słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, PWN, Warszawa 2000.
f. 6. Załączniki
i. a) Karta pracy ucznia Ćwiczenie.
Uzupełnij (wstaw odpowiednie formy wyrazowe):
a) To zdarzenie wcale nie zaskoczyło (pani Kowalska)……….
b) Postanowiłam odważnie bronić (Kasia)………..
c) Ostatnio zauważyłam, że w ogrodzie pojawiły się (nasturcja)……….
d) Ola szukała (ta książka)………..wiele tygodni.
e) Nie udało się zakończyć (ta rozgrywka)……….zwycięstwem.
ii. b) Zadanie domowe
Jakie są – według ciebie – przyczyny popełniania błędów składniowych? Zastanów się, jak można temu zapobiec?
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję przewidziano dla III klasy gimnazjum.
