Znamiona dawnej wtadzy gminnej • Ceny i zarobki w dwudziestoledu mi^dzywojennym
Jastrz^bski ^Spodek*- historia nieistniej^cej hall wldowlskowo-sportowej przy ulicy Le^nej Sylwetki tworc6w: Stanlslaw Kasperski • Z naszego famusa: Pamlatka I Komunii Sw.
Nr 2 (60), Czerwiec 2021
ISSN 2080-3737
ISTO
KATARZYNA GARDECKA
Sylwetki jastrz^bskich tworcow: Stanistaw Kasperski
ANNA LERCH-WOJCIK
Z naszego lamusa: Pami^tka Pierwszej
Komunii Swi^tej z 1921 r^
JAN WITASZEK
S Znamiona dawnej wtadzy gminnej
DARIUSZ MAZUR
7 Ceny i zarobki w dwudziestoleciu mi^dzywojennym
MARCIN BORATYN
"JO Jastrz^bski ,,Spodek'\ Historia nieistniej^cej
hali widowiskowo-sportowej przy uL Lesnej
MARCIN BORATYN, KATARZYNA GARDECKA, ANNA LERCH-
WOJCIK
H U Podsumowanie dziatalnosci Galerii Historii Miasta w latach 2003-2021
W numerze:
ISSN 2080-3737
GALL-RIA HISTORII MIASTA
JASr*2i;B!E- Z D *. i> 1
Miejski Osrodek Kultury
Galeria Historii Miasta
ul. Witczaka 4
44-330 Jastrz^bie-Zdroj tel./fax: 32 471 17 57,
kom. 501 476 574
e-mail:
ghm@mok.jastrzebie.pl
www.mok.jastrzebie.pl Wszystkie numery
biuletynu w wersji PDF dost^pne s^
na stronie www.jastrzebie.pl
Redakcja:
Marcin Boratyn (red. naczelny) Anna Lerch-Wojcik
Katarzyna Gardecka
Naktad: 900 egzemplarzy
© Copyright by
Miejski Osrodek Kultury
w Jastrz^biu-Zdroju
Kopiowanie, przetwarzanie,
rozpowszechnianie tresci zawartych w ,,Biuletynie Galerii Historii Miasta"
w cahsci lub w cz^sci bez zgody redakcji jest zabronione.
Na oktadce:
Budynek Lazienek na obrazie
autorstwa Andrzeja Resa (1998)
Arch. MOK Jastrz^bie-Zdroj
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
JAN WITASZEK, STANIStAW WITASZEK
Znamiona dawnej wtadzy gminnej
W roku 1740 krol pruski Fryderyk II najechat na Sl^sk nalez^cy wowczas do cesarskiej Austrii, inicjuj^c tym kilkuletnie wojny sl^skie, ktore z przerwami trwaty
do roku 1763. Ich rezultatem byto zagarni?cie niemal catego Sl^ska. W nowo zdobytej prowincji Prusacy zacz?li natychmiast wprowadzac odmienne niz dotychczas sposoby zarz^dzania. Juz w roku 1742 wprowadzono podziat terytoriumna powiaty. W przypadku ziemi pszczyhskiej jej obszar obejmowat powiat
pszczynski (Kreis Pless). Mianowano rowniez krolewskich starostow - landratow,
systematycznie przejmuj^cych dotychczasow^ wtadz? ksi^z^t pszczyhskich
i panow stanowych, coraz bardziej ograniczaj^c ich wtadz? na rzecz administracji krolewskiej. Jej podstawowym szczeblem byta gmina obejmuj^ca zazwyczaj obszarjednej wsi, z wtasnym samorz^dem, z biegiem czasu coraz bardziej niezaleznym od pana - wtasciciela. Niezaleznie od pozniejszych zmian przynaleznosci
pahstwowej, taki stan rzeczy przetrwat az do potowy XX wieku, kiedy to wprowadzono gminy zbiorcze sktadaj^ce si^ z kilku wiosek. Na czele gminnego samorz^du stat sottys zwany ,,fojtem" (wojtem), wpierw mianowanym, pozniej jednak wybieranym przez lokaln^ spotecznosc i zatwierdzanym przez landrata. Pracuj^c kilkanascie lat na terenie powiatu pszczyhskiego spotkatem si? z powiedzeniem:
Jezie jak pod fojtowom krykom", oznaczaj^ce poruszanie si? wolnym tempem -
opieszale. Zadn^ miar^ nie mogtem dojsc, co laska wojta moze miec wspolnego z opieszatym chodem, ani tez coz to za lask? miat 6w przystowiowy wojt? Nadmienic wypada, ze dawniej i to przez dtugie lata, lask? wypadato miec kazdemu
przedstawicielowi rodu m?skiego, a nie tak jak obecnie, jedynie przymuszonym
do tego wzgl?dami zdrowotnymi. Ta dawno juz zapomniana sprawa wrocita do mnie
jednak, gdy najednozespotkah Klubu Dziennikarsko-Literackiegow Domu Kultury,
potomkowie panewnickiego sottysa przyniesli lask? z roku 1804. Na jej mosi?znej
gtowicy wygrawerowano: ,,Gemeinde Panewnik. Kreis Pless. 1804." Byta to wi?c
urz?dowa laska sottysa, stanowi^ca atrybut jego wtadzy, ktor^ niew^tpliwie wprowadzito zarz^dzenie ptyn^ce od pruskiego tronu krolewskiego, s^dz^c
po wyrytej dacie - na pocz^tku XIX wieku. Zarz^dzenie zapewne okreslato rowniez wzor i parametry laski. Jej rol? mozna cz?sciowo przyrownac do laski
marszatkowskiej, lecz nie tylko. Po skonsultowaniu sprawy z panem Zygmuntem
Orlikiem - historykiem i pszczyhskim dziejopisem, autorem mi?dzy innymi licznych
monografii wsi ziemi pszczyhskiej, dowiedziatem si?, ze np. tak^ lask? musiat miec
ze sob^ sottys prowadz^cy na stawk? do Pszczyny poborowych ze swej wsi. Brak
laski skutkowat kar^ grzywny. Dzi?ki temu wyjasnito si? owe Jezienie pod fojtowom
krykom". Coz, poborowym na pewno nie spieszyto si? do wieloletniej stuzby w pruskiej armii. Co ciekawe, dawna sottysia laska, jako atrybut wtadzy gminnej,przetrwata nawet wtadztwo pruskie, o czym swiadczy fotografia wuja mojej matki - pierwszego w Odrodzonej Polsce Naczelnika Gminy Borynia w pszczyhskim powiecie, dzierz^cego w prawicy urz?dowg Jojtow^ kryk?", przekazan^ mu przez poprzednika zamykaj^cego okres wtadzy niemieckiej. Wypada nadmienic,
Piecz^ci gmin Borynia Dolna, Pniowek i Szeroka z lat 1880-1882
W drugiej potowie lat szescdziesi^tych XIX wieku, stare i juz dosyc mocno zuzyte
piecz^cie ,,negatywowe" zast^piono nowymi, przystosowanymi do piecz^towania
tuszem, gdzie napis i rysunek godta byty wypukte, daj^ce na papierze odbitk
pozytywow^, tzn. napis i godto ciemne, tto jasne. I one nadal zawieraty nazw wsi na otoku, centralnie umieszczone godto, a pod nim nazw powiatu. Po roku 1872,
wraz z now^ ustaw^ o samorz^dzie, kolejny raz wymieniono piecz^cie, jednak tym
razem juz bez godta gminy, o ktorym tez dosyc szybko zapomniano tak, ze nawet
sl^ski historyk, Ludwik Musioto nich nie wspomina. Odt^d piecz^czawieratajedynie
nazw^ wsi i powiatu.
ze od czasu ustawy o samorz^dzie z grudnia 1872 roku, na czele gminnego samorz^du, w miejsce sottysa, stat,,Gemeinde Vorsteher" czyli Naczelnik Gminy.
Drugim atrybutem gminnej wtadzy samorz^dowej byta piecz6 gminy.
W zasadzie nalezato by j^ wymienic na pierwszym miejscu, jako ze zostata wczesniej wprowadzona niz urz^dowa laska. Wi^kszosc dostpnej literatury
poruszaj^ca t spraw^ stwierdza, ze ustalenie i wprowadzenie piecz^ci na terenie pszczynskiego powiatu nast^pito pod koniec XVIII wieku. Jednak odnaleziony w archiwum dokument wystawiony przez Gmin Kryry w roku 1780 i opatrzony
odciskiem gminnej piecz^ci swiadczy, iz raczej nalezatoby przyj^c wczesniejszq dat. Akcj^ piecz^ciow^ zainicjowato zarz^dzenie starosty (landrata), dziataj^cego
z krolewskiego rozkazu, przekazane gminnym samorz^dom. Piecz^c- sekret-jakj^
wtedy powszechnie nazywano, winna byta zawierac nazw wsi - gminy oraz
powiatu, jak rowniez godto, ktorego wygl^d mieli ustalic i przyj^c mieszkahcy wsi
zebrani na tzw. ,,gromadzie" czyli wiejskim zebraniu. Niektore starsze wsie miaty juz
duzo wczesniej ustalone godta, czsto nawi^zuj^ce do herbow ich wtascicieli, ale nie tylko. W tym przypadku wiejskie zebranie zatwierdzato je. W przeciwnym
wypadku godto trzeba byto wymyslic i do tego pomystu przekonac pozostatych
mieszkahcow, by je zaakceptowali. Wiejskie zebrania z reguty odbywaty si
w miejscowej karczmie, gdyz jedynie ona dysponowata pomieszczeniem zdolnym pomiescic ,,gromad". Piecz^ci^ dysponowat sottys, st^d nazywano j^ Jojtowym sekretem". Odciskiem piecz^ci opatrywano dokumenty sporz^dzone przez gminny
samorz^d. W tych czasach byty one wystawiane raczej sporadycznie, czego nam,
przyzwyczajonym do dzisiejszej biurokracji, trudno jest sobie wyobrazic. W pszczyhskim archiwum zachowaty si dokumenty opatrzone gminnymi piecz^ciami.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Ustalenie i przyj?cie godta panewnickiej gminy nie napotkato raczej trudnosci.
Wci^z pami?tano tu kirn byt patronuj^cy wsi ,,panewnik" i jak wygl^daty produkowane przezeh wyroby. Jako godto wsi przyj?to wi?c wizerunek kociotka z dtugim uchem, posadowione na trojnogu i tak juz zostato. Ale tez od osiedlenia si^ tutaj pierwszego
rzemieslnika trudni^cego si? wyrobem panwi, wies rozwijata si? i przez caty czasbyta zamieszkata, w przeciwiehstwie do s^siedniej Ligoty, w ktorej dziejach
wyst?puje niemal dwustuletnia przerwa w osadnictwie. Jezeli wi?c nawet wies poprzednio posiadata godto, pami?ci o nim nie byto komu przechowac. Z tego
powodu podobno nie tak tatwo poszto tu z ustaleniem godta. Przynajmniej tak by wynikato z opowiesci, ktor^ w latach dzieci?cych ustyszatem od babci mego
druha - ,,Mamuski" Agnieszki - zony ligockiego gospodarza Michata Juchy. Wedtugniej, zebrani w karczmie ligociorze dtugo nad tym radzili. Ksi^z?cy gajowy
proponowat wizerunek dzika. Ale zebranym nie w smak byta ,,dziko swinia".
Kontrowali, ze przeciez dziki w lesie siedz^, a nie we wsi. Poza tym bytoby ,,niepieknie miec swinia za godto. Co sie o nos bydom ludzie godali"?
Procz zyj^cych z uprawy roli zagrodnikow, we wsi mieszkato tez kilku takich, ktorzy dodatkowo trudnili si? rzemiostem - mi?dzy innymi przynajmniej dwu kowali i kotodziej. Ci byliby radzi w godle widziec cos zwi^zanego z wykonywanym przez siebie zawodem. Oczywiscie rolnikom najbardziej by odpowiadat wizerunek ptuga b^dz kosy i grabi. Kowale optowali za mtotem lub kowadtem. Kotodziej
usitowat wszystkich pogodzic drewnianym kotem, ktore przeciez kazdemu kojarzysi? z niezb?dnym w gospodarstwie wozem; mog^ce takze zaspokoic ambicje
kowali, jako ze przeciez okuwaj^ je zelazn^ obr?cz^. Kontrpropozycj^ kowali byta podkowa - rzecz do przyj?cia nie tylko przez rolnicz^ wi?kszosc a i nawet kotodzieja,
ktorych wozy ci^gn^ konie podkute podkowami. Poza tym, jak ,,wszyscy" wiedz^,podkowa ,,przynosi szcz?scie". Jednak i ta propozycja nie zostata zaakceptowana.
Dyskusja bytaby dtugo jeszcze trwata, gdyby nie propozycja jednego z kmiotkow
siedz^cego na wprost okna, za ktorym ci^gn?ty si? zagony karczmarzowego pola,
opadaj^cego ku dolince potoku ograniczaj^cego rol? od potudniowej strony. (Znaj^c
lokalizacj? dawnej karczmy, jeszcze i dzisiaj mozna zlokalizowacto miejsce, chociaz po polu i wschodniej odnodze ,,Kokotka" nie pozostato juz nawet sladu). Na jej
skarpie rosto kilka d?bow. Obok jednego z nich tkwit g^sior karczmarza czuwaj^cy nad bezpieczehstwem swego stadka, bobruj^cego w potoku ptyn^cym dnem
ptytkiego jam. Wtasnie rozpostart skrzydta.- Co sie bydymy wadzic o godto! Sam momy gotowe - stwierdzit wskazuj^c okno. - G?si kozdy z nos mo i w kozdej chatupie pierze sie szkubie - zakohczyt argumentem nie do odrzucenia. I tak nieoczekiwanie jego propozycja zostata przyj?ta. Moze na decyzji ,,gromady" w jakims stopniu zawazyto, iz o karczmarzowego g^siora
chodzito i w zwi^zku z tym zebrani spodziewali si? z jego strony jakiegos uczczenia tego faktu? Jak w rzeczywistosci byto, trudno zgadn^c, podobnie jak i ocenic
czy opowiedziana historia kryje w sobie przynajmniej tylko ziarnko prawdy?
W kazdym razie na starej ,,negatywowej" piecz?ci ligockiej gminy, uzywanej jeszcze
w sierpniu 1862 roku, widnieje g?s z rozpostartymi skrzydtami po prawej stronie
centralnie ulokowanego drzewa. Niestety odbitka piecz?ci jest na tyle niewyrazna, ze trudno ustalic, co rysunek przedstawia po lewej stronie? W kazdym raziena pewno nie g?s. Pewnie juz piecz?c byta dosyc zuzyta st^d niewyrazna odbitka.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR2 (60)
3,19 1,30 0,16 0,08 0.61 0.30 0,67 0,45 1,58 1,00 3,80 1,60 6,89 3,38 Lwow
2,98 1,40 0,15 0,08 0,63 0,30 0,36 0,28 1,51 1,00 4,20 1,80 7,83 3,62
Katowice
3,30 1,35 0,19 0,07 0,65 0,29 0,57 0,33 1,58 1,00 4,00 2,00 6,79 3,40
Wilno
3,17 1,52 0,19 0,10 0,62 0,30 0,69 0,48 1,56 1,00 4,20 1,80 7,62 3,62
Warszawa
1928 1939 1928 1939 1928 1939 1928 1939 1928 1939 1928 1939 1928 1939
Rok
Wieprzowina -1 kg
Ziemniaki -1 kg Chleb zytni -1 kg
Wgiel-10 kg
Cukier-1 kg Jaja -1 kg
Masto -1 kg
Produkt
Najgorzej byto pod koniec lat 20., kiedy to ceny poszybowaty prawie dwukrotnie.
Jednakze na pocz^tku lat 30. Wszystko zacz?to wracac do normy. Kolejna tabela przedstawia porownanie cen jakie obowi^zywaty w 1928 r. i na pocz^tku 1939 r.
wposzczegolnych miastach.
0,36 0,39 2,40 1,60 1,60
1937
0,33 0,35 3,20 1,80 1,60
1924
Chleb zytni -1 kg Mgka zytnia -1 kg Kietbasy I gat. -1 kg
Wotowina i wieprzowina I gat. -1 kg
Ciel^cina I gat. -1 kg Produkt
DARIUSZ MAZUR
Ceny i zarobki w dwudziestoleciu mi^dzywojennym
Pierwsze lata po odzyskaniu niepodlegtosci nie byty tatwe. Aby zapobiec
niekontrolowanemu wzrostowi cen ,,Tygodnik Powiatowy na powiat Rybnicki"
co pewien czas publikowat ceny maksymalne na poszczegolne produkty.
Przedstawiona ponizej tabela nie oddaje sytuacji, w ktorej ceny zmieniaty si? dose
gwattownie i w przeci^gu roku ich wysokosc byta korygowana, a kazdy ktoprzekroczyt podane limity podlegat karze.
W obecnie eksponowanym godle Ligoty widniej^ dwie g?si - po prawej i lewej stronie
drzewa. Mozna przypuszczac, iz przy wymianie piecz?ci na now^ - ,,pozytywow^"
w drugiej potowie lat szescdziesi^tych XIX wieku, zmieniono rysunek godta, co i w innych gminach si^ zdarzato, daj^c g?si z obu stron drzewa, gdyz to cos z lewej strony piecz?ci juz dla wspotczesnych byto trudno rozpoznawalne. Dla wyjasnienia tej sprawy niezb?dna jest kwerenda w pszczynskim archiwum, wprawdzie juz od dawna zamierzona, jednak z roznych przyczyn wci^z nie mog^ca dojsc
do skutku. Po pewnym wszakze czasie, przypadkowo miatem okazj? zobaczyc
petn^ odbitk? tejze piecz?ci ukazuj^cej po lewej stronie nie drug^ g?s, lecz dwa
coraz mniejsze drzewa, w ten sposob oddaj^c perspektyw? rysunku.
Na starym ,,sekrecie ligockiego fojta" o srednicy jednego cala pruskiego (26,1 mm), procz centralnie umieszczonego godta, na otoku w gornej cz?sci widnieje
napis: ,,ELLGOTH GEMEIN. S. (Ellgoth Gemeinde Sigel - Piecz?c Gminy Ligota), zas pod godtem: ,,PLESSNER CREYS" (Pszczyhski Powiat).
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Reklama uzdrowiska w ,,Polonii" z 14 czerwca 1934 r.
8
yaj y^
2-kfOfim^ ^porad^ t opie^^ I^karsk^. ^sz^lkie-mi zabiegami lec^iiuozctmi i iaipielaani* zao^dynowatiefmi p^zez I^karza zdrojowego, oddzi^lny^^ ^oOcos^e^n, ^wiattcrm, oibs^ig^, po-
^^tela, biettizm^ i o^rzyma^iem (3-kiotmy ixxsil^^lk dzieanie).
3^tygodnlow^ kuracja rycz^ z 5-krotnym pos^kiora dzlennie — el. 244.50
4-tygodclowa koracja ^ycz. z 3-krotnym posilkiem dzicmiie — zH^ 297.—
4-tygodniowa kuracja ryce. z 5-krotnym poHkiem dzicnnie — zX. 311.—
2adnycb optat dodatkowycb.— Dworzec, poczta i telefon na miejscu, —
Wszelklcb Informacyj udziela Zaktad Kapiejowy-
na adande: w Zakladzie i we wszystk^ch piac^wkadh ^
RadoaHctywne k^/p^ele, sclan^awe — do^olbromowe — boro^inowc —
i ^^waso-w^g^owc na solance. — Odktro i hydarater^pja^ — Ithala<^e. —
Pijailma.
Leczy skotecznle: reumatyzm. ischias* artretyzm. choroby kobicce.
skrofuloz^* choraby serca ^ t d
Niezwykle obniione kuracie ryczaltowe we wszystklcb Ryczalt w sezonle gl6wnym od 15 czerwca do 15
4rf ^ynosi kuracja rycza^^owa wraz % talks^
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
W1928 r. ceny byly o wiele wyzsze niz w 1939 r. Wszystkiemu winna byla zapasc ekonomiczna - konsekwencja wielkiej wojny oraz niewydolnego rolnictwa, szczegolnie we wschodnich regionach pahstwa.
Na codzienne zycie, poza kosztami zywnosci, sktadaty si? takze podatki.
Dla przyktadu w 1924 r. podatek roczny od roweru wynosit 10 zt, od motocykla 50 zt,
od samochodu w granicach 100-600 zt, od powozu 30 zt, od fortepianu czy pianina
10 zt, od dubeltowki i sztucera 10 zt.
Takze wtasciciele lokali gastronomicznych byli zobowiqzani uiscic odpowiedni
podatek. W 1935 r. naleznosc akcyzowo-patentowa od sprzedazy trunkow
w gminach wiejskich powiatu rybnickiego byta nast?pujgca: restauracje - 75,60 zt,
karczmy - 37,80 zt. Co ciekawe, tego typu przybytki zlokalizowane w Wodzistawiu
czy Zorach ptacity nieco mniej, z kolei w Rybniku stawka byta dwukrotnie wyzsza.
Osobn^ spraw^ s^ ceny zwi^zane z pobytem w naszym uzdrowisku. 22 lipca
1922 r, czyli niespetna trzy tygodnie od przyt^czenia powiatu rybnickiego do Polski,
na tamach ,,G6rnosl^zaka" ukazata si^ reklama uzdrowiska, w ktorej podano, ze cena za pokoj wynosi od 3 do 5 zt, z catodziennym utrzymaniem 9-12 zt. Trzy lata
pozniej cena pokoju z catodziennym utrzymaniem ksztattowata si? w granicach 4-10 zt, ceny k^pieli 1,80-4 zt, a przeci?tny koszt 30 dniowego pobytu (utrzymanie,
k^piele, lekarz, taksa kuracyjna itp.) wynosit 225 zt dla dorostych i 85 zt dla dzieci.
W latach swiatowego kryzysu gospodarczego takze ceny w uzdrowisku poszty w gor?. W 1929 r. pokoj z catodziennym utrzymaniem wynosit od 9 do 13 zt,
a za czterotygodniowy pobyt z utrzymaniem i kuracj^ ptacono okoto 325 zt. W latach
30. ceny zostaty obnizone i dla przyktadu w 1933 r. 4-tygodniowa kuracja ryczattowa
(utrzymanie, k^piele, lekarz itp.) kosztowata 297 zt, a w 1939 r. ceny takiej kuracji zaczynaty si? od 125,60 zt.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Aby skorzystac z atrakcyjnych cen, nalezato w jakis sposob dotrzec do jastrz?bskiego uzdrowiska. Najpopularniejszym srodkiem transportu byta oczywiscie kolej, a bilet na III klas? w latach 30. kosztowat niecate 3 zt.
Dla porownania w 1928 r. cena biletu na trasie Katowice - Jastrz?bie-Zdroj wynosita:
klasa 1-13,2 zt; klasa 2-7,92 zt; klasa 3 - 5,28 zt; klasa 4-3,96 zt. W1934 r. klasa
4 zostata zniesiona, a jej ceny byty obowi^zuj^ce dla klasy 3. Goscie odwiedzaj^cy Jastrz?bie, jak i inne miejscowosci uzdrowiskowe czy wypoczynkowe, mogli liczyc na znizki kolejowe, ktore si?gaty 25%. Do Jastrz?bia mozna byto dostac si^ takze autobusem z kierunku Cieszyna, Rybnika czy Katowic, a cena biletu oscylowata
wokof 3 zt.
Na to wszystko trzeba byto zarobic, a rozpi?tosc wynagrodzeh byta dose duza.
Dla przyktadu w 1939 r. na poczcie pracownik o najnizszej grupie zaszeregowania zarabiat na miesi^c 100 zt, a najwyzszej 1000 zt. Tak samo byto na kolei, a takze w szkolnictwie, gdzie gorny putap ustalono na 3000 zt. Nieco lepiej zarabiali policjanci i wojskowi. Na Gornym Sl^sku w 1935 r. przeci?tny miesi?czny zarobek pracownika umystowego ubezpieczonego w ZUS wynosit okoto 390 zt dla m?zczyzn i okoto 190 zt dla kobiet. Natomiast sredni zarobek w przemysle na Sl^sku wynosit
ponad 33 zt tygodniowo (75 gr na godzin?) co plasowato Gorny Sl^sk na drugim
miejscu za Warszaw^. Pracownik niewykwalifikowany zarabiat ponizej 100 zt
na miesi^c (60 czy nawet 30 zt). Tu znow ujawnity si? roznice pomi?dzy
m?zczyznami i kobietami, ktore zarabiaty nieco powyzej potowy tego co m?zczyzni.
Taka pracownica przeznaczata 70% swojego zarobku na jedzenie. Analizuj^c
zarobki w gornictwie na przestrzeni lat 1928-1938 to zmiany byty niewielkie
i wynosity okoto 1 zt za godzin? pracy, co wraz z dodatkami dawato miesi?czny zarobek w okolicy 230 zt, czyli nieco mniej niz np. starszy przodownik policji, ktory zarabiat 200 zt, a wraz z dodatkiem stuzbowym 265 zt, chyba ze byt to komendantposterunku, ktoremu przystugiwat jeszcze dodatek w wysoko^ci 80 zt.
A jak na tie wypadaty zarobki w jastrz?bskim uzdrowisku? W 1930 r. dyrektorem
Zaktadu K^pielowego zostat Zygmunt Dworczyk, ktorego pensja podstawowa zostata okreslona na poziomie 700 zt. Takze kolejni dyrektorzy mogli liczyc na takgpensj?, ktora po odliczeniu podatku dochodowego (100 zt) i sktadki na
ubezpieczenie pracownikow umystowych (okoto 40 zt) wynosita 550 zt. Sekretarka z kolei mogta liczyc na miesi?czn^ pensj? w wysokosci 50 zt. Ogrodnik w 1936 r.
otrzymywaf 75 zt, a osoba zatrudniona w 1937 r. do sprawowania administracji rolnej
wraz z parkiem, lesnictwem i rybotowstwem otrzymywata 200 zt miesi?cznie.
Pracownicy okazjonalni jak to miato miejsce przy kopaniu stawu na borowin? w 1937 r., kiedy tozatrudniono 10 robotnikow, mogli liczyc na 4 ztza kazdydzien pracy.
I co mozna byto za to kupic? Wszystko zalezy w jakich latach. W pierwszych latach niepodlegtej Polski oraz w okresie wielkiego kryzysu, czyli w latach 1929-
1933, sita nabyweza naszych pieni?dzy spadata. Oczywiscie byto to zwi^zane zarowno z podwyzkami cen, jak i obnizkami pensji. Porownuj^c cenyw konkretnych
latach do zarobkow, mozna smiato stwierdzic, ze w II RP zycie nie byto tatwe.
Dla przyktadu w 1939 r. kilogram cukru kosztowat 1 zt, czyli gornik musiat na to przeznaczyc swoj godzinny zarobek. Za godzin? pracy mogt zakupic takze
3 kilogramowe bochenki zytniego chleba, a juz cat^ dniowk? musiatby oddac
za butelk? sliwowicy.10
Bardziej zamozni mogli sobie pozwolic na zakup samochodu. Populamy wowczas model Fiata 508 kosztowat 5,5 tys. zt, Opel Olimpia - 6 300 zt, Chevrolet - 7 640 zt, Mercedes-Benz 230 -17 tys. zt. Do luksusow mozna byto zaliczyc takze
radio, na ktore trzeba byto wydac prawie 100 zt i nie kazdy mogt sobie na nie pozwolic. Rowniez dobry rower kosztowat okoto 100 zt i byta to miesi?czna pensja
np. pracownika poczty na najnizszym szczeblu. Oczywiscie zarowno rower jak i radio mozna byto nabyc takze za duzo wyzsz^ cen? w zaleznosci od producenta.Wtasciciele pensjonatow, ktorzy chcieli zareklamowacswoje ustugi musieli liczyc
si? z kosztem rz?du kilkudziesi?ciu ztotych. Dla przyktadu jedna reklama willi
Bozydar zamieszczona w maju 1936 roku na tamach ,,Gosci Niedzielnego"
kosztowata 21,60 zt (poza reklam^ tekstowg zostato zamieszczone takze zdj?cie).
Z kolei dwie reklamy tegoz pensjonatu, jakie ukazaty si^ w lipcowych numerach
,,Polski Zachodniej", kosztowaty 18 zt.
Jesli juz komus udato si? uzbierac troch? grosza i chciat go bezpiecznie ulokowac to najbardziej popularne byty ksi^zeczki oszcz?dnosciowe Pocztowej Kasy Oszcz?dnosci i Komunalnej Kasy Oszcz?dnosci. Na koniec grudnia 1938 r. wktady
na ksi^zeczkach P.K.O., ktorych w catej Polsce byto ponad 3400 tys., wynosity prawie 800 mln zt, co dawato 232 zt na ksi^zeczk?. Z kolei na ksi^zeczkach K.K.O.,ktorych byto ponad 1700 tys., zgromadzono prawie 730 mln zt co dawato 424 zt na ksi^zeczk?. Byto to spetnienie mysli prezydenta RP Ignacego Moscickiego,
ze ,,Narod, w ktorym oszcz?dzanie stato si? przyzwyczajeniem kazdego obywatela,buduje swe gospodarstwo na najtrwalszym fundamencie". Z takiej formy oszcz?dzania korzystali takze jastrz?bianie, ktorzy swoje ci?zko zarobione
pieni^dze wptacali na miejscowej poczcie na konto w P.K.O., ktore zgodnie ze sloganem budzito pewnosc i zaufanie.
Powyzszy tekst jest cz?sci^ publikacji opisuj^cej Jastrz?bie-Zdr6j w okresie
mi?dzywojennym, ktora bye moze kiedys ujrzy swiatto dzienne.
MARCIN BORATYN
Jastrz^bski ,,Spodek^^ Historia nieistniej^cej hali
widowiskowo-sportowej przy uL Lesnej
50 lat temu, 11 lipca 1971 r. uroczyscie oddano do uzytku hal? widowiskowo-
sportow^ przy ul. Lesnej. Przez lata obiekt ten, z racji swojej awangardowej formy,byt jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynkow w miescie. Kibice sportowi t^cz^ hal? ze wspaniatymi sukcesami pi?sciarzy, a mitosnicy muzyki -
z niezapomnianymi koncertami od muzyki powaznej zaczynaj^c, a na punkowej i metalowej kohcz^e. Jak na jastrz?bskie warunki, byta obiektem zjawiskowym.
W dobie wielkiej ptyty wyl^dowata tu niczym lataj^ey spodek i przez wiele lat przyci^gata uwag? swoj^ nietuzinkow^ architektur^.
Niewiele osob ma swiadomosc, ze autorem projektu hali byt uznany architekt
katowicki Jerzy Gottfried (1922-2017). Pochodzit ze Lwowa, ale juz jako mate dziecko przeniost si? na Gorny Sl^sk. W okresie II wojny swiatowej przebywat
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Elewacja frontowa hali (projekt pierwszy)
w Warszawie, gdzie zaangazowat si^ w konspiracj?, a takze wzi^t udziat w powstaniu. Studia architektoniczne rozpocz^t jeszcze w czasie okupacji,
a kontynuowat je po wojnie w AGH. W latach 1948-1990 byt gtownym projektantem
i kierownikiem pracowni w Biurze Projektow Budownictwa Ogolnego ,,Miastoprojekt"w Katowicach. Stat si? jednym z najwybitniejszych przedstawicieli modernizmu, a do jego najwazniejszych osi^gni?c zalicza si? przede wszystkim hale, w ktorych
zastosowat wisz^ce samospr?zone dachy na przestrzennych koztach spi?te tukami
obrzeznymi. Zaprojektowat m.in.: TeatrZiemi Rybnickiej (1955-1964), Toriyzwiarski ,,Torkat" w Katowicach (1956-1957), wiezowiec Dyrekcji Okr?gowej Kolei
Pahstwowych (1965-1974), hal? sportow^ ,,Okr^glak" w Opolu (1967), Hal? Kwiatow
w Chorzowie (1969) i hal? wystawow^ ,,Kapelusz" w Chorzowie (1985-1988).Jerzy Gottfried
opracowat zatozenia
projektowe hali
w Jastrz?biu w roku 1966.
Ostatecznie z nieznanych
nam powodow projekt ten
nie wszedt w zycie. Dwa
lata pozniej inz. Gottfried opracowat projekt zamienny hali, ktorej
autor nadat nieco
odmienn^ form?, jednak
zachowat te same zatozenia konstrukcyjne.
Wedtug nowego planu
obiekt miat bye bardziej
sptaszczony.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
12
xo
a:
oX
<
Wedtug projektu zamiennego hala miata bye na rzucie elipsy zblizonej do kota.
Elewacja boczna hali (projekt pierwszy)
Kompleks miat sktadac si^ z hali oraz budynku szatni i pomieszczeh klubowych pot^czonych ze sobg podziemnym przejsciem. Przewidziano hal? na planie zblizonym do kota. Rownolegle wzdtuz osi znajdowac si? miafy dwie trybuny state na 960 widzow oraz dwa westybule z zestopniowanym obejsciem okalaj^cym widowni?. Interesuj^co przedstawiata si? kwestia konstrukcji dachu, a wi?c tej cz?sci obiektu, ktora zawierata charakterystyczny dla Gottfrieda styl. Wedtug autora
,,przekrycie projektuje s/? w formie dachu wiszqcego, przy zastosowaniu stalowych
tukowparabolicznychjako podpor w ukladzie podwojnych 'koztow' celem stworzenia
przestrzennej pracy ukladu". Jeden tuk miat bye usytuowany pionowo, a drugi - nachylony pod k^tem. Do tuku nachylonego planowano zamocowac ci?gna nosne
z lin stalowych. Ci?gna te w uktadzie rownolegtym miaty bye zaczepione do tuku obrzeznego zelbetowego i dodatkowo spr?zone ci?gnami poprzecznymi. Taki uktad pozwalat na osi^gni?cie siodtowej krzywizny dachu. Do wytworzonej przez ci?gna
nosne i poprzeczne siatki planowano przymocowac siatk? tynkarsk^, a na ni^
warstw? betonu tworz^c^ powtok? dachu. Cz?scstropu stanowic miato przeszklenie
pokrycia w postaci szyb zbrojonych i szyb hartowanych. Arena zmagah sportowych miata miec wymiary 21x45 m z przeznaczeniem na takie dyscypliny jak: tenis, pitka
r?czna, koszykowka, siatkowka, szermierka, boks, zapasy czy
gimnastyka. Wejscie na widowni?
miato odbywac si? poprzez dwa
hole, w ktorych usytuowano szatnie
i bufet. Pod widowniami przewidziano miejsce na sal?
do cwiczeh sitowych oraz magazyn sprz?tu sportowego. Oprocz tego
hala miata zostac wyposazona w dwie ruchome trybuny schodkowe wykonane ze szkieletu metalowego pokrytego drewnem. Maksymaln^
pojemnosc 2800 miejsc mozna byto osi^gn^c dostawiaj^c krzesta
na ptycie boiska.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
13
Elewacja boczna hali (projektzamienny)
Pod koniec 1967 r. odbyta si? uroczystosc wmurowania kamienia w?gielnego.
Dokonat tego sam minister gornictwa Jan Mitr?ga, ktory zapewnit, ze obiekt b?dzie gotowy za dwa lata. Czas budowy okazat si? jednak dwa razy dtuzszy. W tym czasie pi?sciarze, juz pod szyldem GKS Jastrz?bie, zd^zyli awansowac na zaplecze
ekstraklasy...
Termin oddania hali do uzytku byt nieprzypadkowy. W gr? wchodzity jedynie dwa swi?ta. Nie udato si? ukonczyc budynku przed Barbork^, wi?c dat? otwarcia
ustalono na lipiec, gdy hucznie obchodzono Swi?to Odrodzenia. Hala od parumiesi?cy byta juz gotowa, co pozwolito prasie ogtosic, ze obiekt oddano do uzytku
Miejsce, ktore wybrano pod inwestycj? lezato pomi?dzy kopalni^ ,,Moszczenica"i osiedlem w Zdroju a planowanym Jastrz?biem III. Teren byt dziewiczy i nic
nie zapowiadato, ze kiedys b?dzie t?dy biegta gtowna arteria miasta.Budowa hali stata si^ pal^c^ potrzeb^ w chwili, gdy w 1965 r. powotano sekcj?
boksu przy Gorniku Jas-Mos. Pi?sciarze szybko zdobyli serca gornikow, jednak
swoje mecze musieli rozgrywac w cechowni kopalni ,,Jastrz?bie". To oczywiscie
rodzito pewne problemy zwi^zane z organizacj^ imprez masowych. Rosn^ca popularnosc boksu zmuszata decydentow do intensyfikacji dziatan. Powotano
Spoteczny Komitet Budowy Sali Zborno-Sportowej, na ktorego czele stan?li
I sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR w Wodzistawiu oraz przewodnicz^cy
Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Pocz^tkowo koszt inwestycji oceniano
na ok. 18 mln zt. S^dzono jednak, ze wi?ksz^ cz?sc robot wykonaj^ zatogi gornicze.BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
14
Widok na oszklon^fasad boczn^_hali
na trzy miesi^ce przed planowanym terminem. Uroczystosc miata odpowiedni^
opraw?. Obecni byli m.in. minister Jan Mitr?ga i przewodnicz^cy Wojewodzkiej Rady
Narodowej gen. Jerzy Zi?tek.
Realizacja planu, o ktorym wspomniano wyzej, przyniosta wspaniaty efekt.
Jastrz?bie otrzymato hal? o futurystycznym ksztatcie, obiekt godny miasta
aspiruj^cego do miana nowoczesnego osrodka przemystowego.
Od samego poczgtku hala przy ul. Lesnej spetniata wielorakie funkcje. Pierwsza
zwi^zana byta z dziatalnosci^ bujnie rozwijajgcych si? sekcji sportowych GKS. Prym
wiedli tu bokserzy, ktorzy w latach 70. awansowali do krajowej czotowki. Ligowezmagania, zwtaszcza ze stotecznymi klubami, przyci^gaty ogromn^ rzesz? kibicow.
Mimo, iz hala obliczona byta maksymalnie na 2800 osob (wliczaj^c krzesta
na parkiecie), pojedynki pi^sciarskie podziwiato nawet 3500-4000 widzow. Kilka
razy w hali organizowano Mistrzostwa Sl^ska w boksie, a w latach 1990 i 2003 takze Mistrzostwa Polski. Z obiektu korzystali takze siatkarze, judocy i tenisisci stotowi.Na parkiecie odbywaty si^ spartakiady zaktadowe i przerozne formy rywalizacji
sportowej dzieci i mtodziezy.Hala doskonale sprawdzata si? takze na potrzeby dziatalnosci kulturalnej.
Odbywaty si? tu koncerty roznych gatunkow muzyki poczynaj^c od klasyki, a na
subkulturach kohcz^c. Na scenie wyst?powaty tu najwi?ksze gwiazdy polskiejmuzyki estradowej, orkiestry d?te, a takze kapele subkulturowe. Mieszkahcy miasta
brali udziat w uroczystych Barborkach, zabawach sylwestrowych oraz innych
zabawach tanecznych. Co jakis czas organizowano pokazy filmowe, a nawet
kiermasze oferuj^c artykuty gospodarstwa domowego.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
16
Buduj^c hal wtadza ludowa brata pod uwag^ jeszcze jeden aspekt - ideologiczny. Obiekt stat si^ miejscem typowych dla tamtych czasow zjazdow,
wiecow, posiedzen, akademii cztonkow PZPR, ZSMP i innych organizacjiksztattuj^cych socjalistyczn^ rzeczywistosc. Po strajkach 1980 r. hala stuzyta takze
dziataczom i sympatykom NSZZ ,,Solidarnosc".
Po roku 2000 znaczenie hali zacz<?to malec. Mecze bokserskie przyciqgaty juz
tylko garstk^ wiernych kibicow, a czesc wyst^p6w artystycznych przeniesiono
do kina ,,Centrum". Coraz wi^ksze sukcesy siatkarzy powodowaty, ze hala sportowa
KWK ,,Borynia" nie miescita wszystkich chetnych. Pojawit si^ pomyst modernizacji
hali przy ul. Lesnej i przeniesienia tu zmagah siatkarzy. W trakcie prac budowlanych stwierdzono, ze obiekt niemal w catosci nadaje si^ do rozbiorki. I tak legendarna hala, zaprojektowana przez Jerzego Gottfrieda, przestata istniec. Byt to jedenz niewielu w Jastrzebiu obiektow epoki PRL, ktory zastugiwat na miano peretki
architektury.
Nie wszyscy zdaj^ sobie jednak spraw^ z tego, ze hala przy ul. Lesnej miata
swoje alter ego. W 1968 r. wybudowano identyczny obiekt w Sosnowcu przy ul.Zeromskiego. Ciekawostk^ jest rowniez fakt, ze hala o zblizonej formie (obecnie
w przebudowie) znajduje si^ takze w Jaworznie.Pragn^ ztozyc podzi^kowania dla pani Anny Syski za udost?pnienie materiatow na temat Jerzego Gottfrieda oraz jastrz^bskiej hali.
Zrodla:
-Miastoprojekt Katowice, sygn. 437, Archiwum Panstwowe w Katowicach.
-M. Boratyn, Ztote lata starej hali, Jastrz^b" nr 3 (636), III 2014.
-A. Syska, Hale inzyniera Gottfrieda, ,,Miejsce" nr4 (2018).
-A. Syska, ,,To co zrobitem to nie jest nie wielkiego" - hale Jerzego Gottfrieda, w: Architektura XX wieku i jej waloryzacia w Gdyni
i Europie, s. 221-226.
-.Nowiny" 1968-1971.
Widok na hal od strony szpitala
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
17
Wystawa stala Jzba sl^ska" w siedzibie GHM przy ul. Wrzosowej
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
MARCIN BORATYN, KATARZYNA GARDECKA, ANNA LERCH-WOJCIK
Podsumowanie dziatalnosci Galerii llistorii Miasta wlatach 2003-2021
O potrzebie powotania muzeum mowito si? w Jastrz?biu juz od lat 70. XX w.
Dopiero na pocz^tku nowego stulecia wtadze miasta zdecydowaty si?
na poiowiczne rozwigzanie - powotaty Galeri? Historii Miasta, nie posiadaj^c^
statusu muzeum placowk? Miejskiego Osrodka Kultury. 16 grudnia 2002 r.
przekazano na potrzeby GHM cz?sc pomieszczeh ztobka przy ul. Wrzosowej 14.
Na powierzchni ok. 220 m kw. znalazto si? miejsce na duzq sal? ekspozycyjnq, izb^
etnograficzn^, wystaw^ gornicz^, niewielki magazyn, dwa biura i pomieszczenie sanitarne. Adaptacja tych pomieszczen kosztowata miasto ok. 85 tys. zt.
Oficjalna dziatalnosc GHM rozpocz^ta si^ w styczniu 2003 r. Placowka przyj?ta
nazw?: Galeria Historii Miasta -Zbiory MuzealneZiemi Jastrz?bskiej. Kierownikiem zostat Bogdan Kuboszek, ktory od samego pocz^tku zajmowat si? organizacj^nowej placowki. Przed GHM postawiono takie zadania jak: gromadzenie,
przechowywanie i opracowywanie zabytkow, odtwarzanie i dokumentowanie historii Jastrz?bia-Zdroju, dziatalnosc wystawiennicza, edukacja regionalna dzieci i
mtodziezy, integrowanie mitosnikow przesztosci ziemi jastrz?bskiej, inwentaryzacja
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
zbiorow w kolekcjach prywatnych, wspotpraca z muzeami i stuzbami
konserwatorskimi. Z czasem zakres dziatalnosci placowki znacz^co poszerzyt si?.
Juz po kilku latach okazato si^, ze GHM potrzebuje wi?cej miejsca, a lokalizacja
sprzyja jedynie grupom szkolnym. W sukurs placowce przyszta potrzeba powi?kszenia ztobka. Wtadze miasta zaproponowaty galerii budynek Lazienek
w Parku Zdrojowym. Obiekt wymagat jednak odpowiedniej adaptacji. Prace
remontowe w tazienkach przeprowadzono w 2010 r. W ramach adaptacji wykonano aranzacj? chaty sl^skiej oraz wyrobiska gorniczego, przygotowano takze sal?
wystaw czasowych oraz pomieszczenia biurowe. Uroczyste otwarcie nowej siedziby
miato miejsce w listopadzie 2010 r. W pozniejszym okresie uzupetniono ofert?
wystawiennicz^ o kolejne ekspozycje.
Zlokalizowanie GHM w budynku Lazienek okazato si? niezwykle trafn^ decyzj^.
Galeria stata si? gtown^ atrakcj^ turystyczn^ Zdroju. Znacz^co zwi?kszyta si?
frekwencja, zwtaszcza wsrod gosci indywidualnych. Coraz cz?sciej zacz?li pojawiac si? turysci z innych miejscowosci, a nawet krajow. Dla grup szkolnych
i przedszkolnych wizyta w GHM t^czona byta najcz?sciej ze spacerem po starym
parku. Dogodna lokalizacja sprzyjata takze organizacji imprez plenerowych.Z biegiem lat okazato si?, ze budynek i zgromadzone w nim zbiory sq narazone na wilgoc. Ktopoty sprawiat nieszczelny, blaszany dach. Obiekt nie posiadat rowniez
podjazdu dla niepetnosprawnych. W tej sytuacji zacz?to zabiegac o pozyskanie
srodkow na gruntowny remont.
Ponizej przedstawiamy dorobek 18-letniej dziatalnosci placowki (stan na
31.05.2021 r.)
1.Gromadzenie zbiorow
Gromadzenie zbiorow dokumentuj^cych histori? ziemi jastrz?bskiej to
podstawowy eel GHM. Zadaniem placowki jest ochrona waznych dla naszej przesztosci pami^tek historycznych i bezpieczne jej przechowywanie. Wi?kszosc przedmiotow, ktore trafity do GHM, to darowizny mieszkahcow miasta - najcz?sciej cenne pami^tki rodzinne o duzej wartosci historycznej i sentymentalnej. Rzadsz^
form^ jest zakup obiektow muzealnych. Niektorzy decyduj^ si? na wypozyczenie
wformiedepozytu.
Obecnie inwentarz GHM obejmuje 6805 muzealiowz nast?puj^cych dziatow:
-Fotografia, w tym slajdy, negatywy i pocztowki -4147
-Historia (m.in. mapy, numizmaty, dokumenty, gornictwo, pami^tki z uzdrowiska itp.)
-1982
-Etnografia (m.in. przedmioty codziennego uzytku, narz?dzia rolnicze, stroje,
r?kodzieto, przedmioty, sprz?ty oraz meblezokresu PRL)-510
-Sztuka (rzezba, malarstwo, sztuka ludowa oraz kolekcja rzezb w w?glu i graficie) -
96
-Przyroda (gtownieodciski roslin ww?glu orazskamieliny)-70
-Zbiory biblioteczne -1057.
Muzealia zostaty skatalogowane i opracowane. Cz?sc zbiorow poddano
digitalizacji.
2.Wystawiennictwo
Kolejnym istotnym celem, ktore realizuje placowka jest wystawiennictwo.
18
19
Prezentacja broni podczas wystawy ,,Arma nobilium - orz szlachetnych" przy ul. Wrzosowej
GHM podjta si ambitnego zadania zaprezentowania nie tylko wystaw zwi^zanych
z histori^ i kultur^ naszej ziemi, ale rowniez zbiorow i kolekcji znajduj^cych si
w rkach mieszkancow miasta. Czsc wystaw promuje tworczosc artystyczn^
jastrz^bian. Ponadto w GHM goszcz^ ekspozycje wypozyczone z innych placowek
muzealnych oraz instytucji.
•Wystawy state
W siedzibie na ul. Wrzosowej GHM prezentowata 2 wystawy state: ,,lzb Slqsk^"
i ,,Wyrobisko gornicze". Przeniesienie do tazienek dato mozliwosc poszerzenia oferty. Aktualnie placowka posiada 7 wystaw statych: ,,Chata Sl^ska", ,,Historia w^glem pisana", ,,Rzezba w wglu i graficie", ,,Moje M", ,,Miasto Mtodosci, Pracy
i Pokoju", ,,HenrykStawikzSzerokiej".
•83 wystawy czasowe w kolejnosci chronologicznej:
-,,Pieni^dz na ziemi jastrz^bskiej",
-,,Jastrzbskie kolekcje",
-,,Pradzieje, historia i wspotczesnosc Jastrz^bia-Zdroju", -,,Tradycje ^wi^t Bozego Narodzenia",
-,,Zwyczaje wielkanocne na polskiej wsi", -,,Opowiesci Jagustynki",
-,,Bliskie spotkania. Fotografie Stanistawa Sputy", -,,Pocz^tki metalurgii na ziemiach polskich",
-,,Wielkanoc po sl^sku",
-,,Represje wobec duchowiehstwa sl^skiego w latach 1939-1956", -,,70 lat Szkoty Podstawowej w Moszczenicy",
-,,Czas Solidarnosci. 25 rocznica podpisania porozumieh spotecznych",
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
-,,Roman Dmowski (1864-1939) - polityk, ideolog, wychowawca", -,,Kobiecy stroj ludowy w Jastrz^biu i okolicy",
-,,30 lat Hufca ZHP w Jastrzbiu-Zdroju",
-,,Kierunek Ostrawa! Szlakiem 1 Czechostowackiej Samodzielnej Brygady
Pancernej",
-,,Konik - przyjaciel dziecka",
-,,Miasto pod specjalnym nadzorem. Jastrzbie-Zdroj czasu stanu
wojennego",
-,,Jak lud slqski wrocit do Polski",
-,,Twarze katowickiej bezpieki 1945-1989",
-,,Perta Uzdrowisk Slqskich - jastrz^bski kurort na pocztowce ze zbiorow
Janusza Kusmierskiego",
-,,Szopka bozonarodzeniowa roznych kultur i narodow swiata",
-,,Arma nobilium - orz szlachetnych", -,,Jastrzbskie medale",
-,,Kolorowe ogrody",
-,,1988 - Strajk, ktory przyniost wolnosc",
-,,Skrzydlaci postahcy. Kolekcja aniotow Elzbiety Prazak-Zakrzewskiej",
-,,Nasz znak - Orzet Biaty",
-,,Rysunki sprzed cwierc wieku. Grafiki Jacka Fedorowicza",
-,,Wojna polsko-jaruzelska",
-Jan Karski, cztowiek przez duze C",
-,,Artysci dnia siodmego. Wystawa sztuki nieprofesjonalnej z kolekcji
S.G. Trefonia",
-,,Belle epoque. Jastrz^bski kurort w czasach Witczakow", -,,Swiat kolei - wystawa ze zbiorow Ireneusza Huculaka",
-,,G6rnicze pasje. Wystawa rzezb w w^glu Jarostawa Namiestnika", -,,Pamiqtka po swi^tym Franciszku. Szopki Leona Kampki",
-,,Za wolnosc i solidarnosc. Jastrz^bianie w czasie stanu wojennego",
-,,Niech si plecie. Wystawa artystycznych i uzytkowych form
plecionkarskich",
-,,Za Marksem bez Boga. Laicyzacja zycia spotecznego w Polsce w latach
1945-89",
-,,Kosciot ewangelicko-augsburski na ziemi jastrz^bskiej i na Gornym Slqsku.
100-lecie Sw. Trojcy w Ruptawie",
-,,Zwierciadto duszy. Wystawa rzezb w drewnie Leszka Grzeszkiewicza",
-,,Wakacyjne etnoklimaty Polski - pokonkursowa wystawa fotografii",
-,,Pasja tworzenia... Rysunek, ceramika artystyczna i grafika Brygidy Simki", -,,Moje M - ekspozycja wn^trza mieszkania z lat 70. XX wieku",
-,,Lalki swiata. Wystawa lalek ze zbiorow Muzeum Zabawek i Zabawy
w Kielcach",
-,,Droga na szczyt. Jastrz^bska siatkowka od rozgrywek gminnych do Ligi
Mistrzow",
-,,Wycinanka autorska. Sztuka zywa i zanikajqca",
-Wystawa fotograficzna ,,European cultural heritage - a melting pot of
cultures through the art of photography",
20
21
Wystawa czasowa ,,Klepoki, koniki, ptaszki"
-,,Niemiecki nazistowski oboz smierci Auschwitz-Birkenau", -,,Obrzdowosc zimowa na ziemi pszczyhskiej",
-,,Kobiety w KL Auschwitz",
-,,Orz wiekow srednich - wystawa z kolekcji Krzysztofa Banasia",
-,,Pomidzy niebem a ziemi^. Wystawa tworczosci Magdaleny Skory i
Bogdana Krauze",
-,,40 lat Hufca ZHP w Jastrz^biu-Zdroju",
-,,Pierwszy krok do wolnosci. Jastrz^bska Solidarnosc 1980 - 81", -,,Kopalnia Moszczenica 1965 -2000",
-,,Klepoki, koniki, ptaszki. Wystawa zabawek ludowych ze zbiorow ROK w Bielsku-Biatej",
-,,Szydetkiem i dtutem - (prze)trwamy. Wystawa koronek Matgorzaty Soremskiej i rzezb Jerzego Soremskiego",
-,,Od rompli do frani. Wystawa dawnych sprz^tow do prania oraz innych przyborow toaletowych",
-,,Kobiety z Jastrzbia-Zdroju. Malarstwo Grzegorza Mioduszewskiego",
-,,Dziady zywieckie. Wystawa masek obrz^dowych ze zbiorow Stanistawa
Wojtyty z Zabnicy",
-,,Zeglujemy z pasj^. Historia zeglarstwa w Jastrz^biu-Zdroju", -,,Bad Jastrzemb. Sl^ski kurort w czasach pruskich",
-,,Historia jastrzbskiego boksu",
-,,Kto dobrze orze ma chleb w komorze - czasowa wystawa etnograficzna",
-,,Wspomnienie jest wartosci^. Grafiki Rudolfa Riedla",
-,,Dorastanie w mtodym miescie - fotografie z Jastrz^bia w okresie PRL-u", -,,Tw6rczy projektant - Jastrzbie-Zdroj z klockow",
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
22
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
-,,Naszym klubem GKS - historia jastrz?bskiego futbolu",
-,,Od rompli do pralki - czasowa wystawa etnograficzna",
-,,Na granicy swiatow - nieznane obrazy Ludwika Holesza",
-,,Petny bonclok - tradycje kulinarne w podmiejskich dzielnicach Jastrz?bia-
Zdroju",
-,,Doswiadczenie Auschwitz w sztuce bytych wi?zniow",
-,,Rzezba w drewnie - wystawa tworczosci Ryszarda Konasa i Marka Mocko", -,,Wszyscy swi?ci - rzezby w drewnie Jerzego Soremskiego",
-,,Sladami Singera - wystawa starych maszyn do szycia", -,,Jastrz?bscy bokserzy w obiektywie Macieja Kanika",
-,,Pokonkursowa wystawa fotograficzna w ramach projektu Korfanty
zaprasza...",
-,,Swiat dzwi?ku i obrazu - wystawa sprz?tu audio-wizualnego z okresu PRL", -,,Sercem malowane - obrazy na szkle Zbigniewa Micherdzihskiego",
-,,Tradycji okruchy - wycinanki Zofii Tomeczek",
-,,Czar dawnego kurortu - w 160. rocznic? powstania jastrz?bskiego
uzdrowiska".
• Wystawy plenerowe i zamiejscowe
Przygotowano 3 wystawy plenerowe: ,,150 lat tradycji uzdrowiskowych
w Jastrz?biu-Zdroju i Karvinie-Darkovie", ,,Jastrz?bie-Zdroj. 50 lat miasta 1963- 2013", ,,Jastrz?bskie drogi do wolnosci 1980-1988". Wystawy te prezentowane
byty w roznych cz?sciach miasta m.in. w Parku Zdrojowym, pod kinem Centrum,
przy kopalni ,,Zofiowka" oraz na rynku w Karwinie (CZ). W DH Gwarek
zorganizowano 10 wystaw czasowych z cyklu ,,Galeria nie tylko handlowa", ktore
nawi^zywaty do ekspozycyjnej historii witryn wystawowych w Gwarku. Wystawy przyblizaty histori^ oraz dorobek tworcow zwi^zanych z naszym miastem.
Wystawa ,,G6micze pasje. Rzezby w w?glu Jarostawa Namiestnika"
prezentowana byta w MDKw Karwinie.
3.Dziatalnosc edukacyjna
Jednym z najwazniejszych zadah naszej placowki jest dziatalnosc edukacyjna
dla dzieci, mtodziezy, dorostych oraz seniorow, w tym takze dla duzej grupy osobniepetnosprawnych. GHM jako pierwsza na tak szerok^ skal^ rozpocz^ta edukacj
regionaln^. Tradycj^ staty si bezplatne lekcje muzealne pot^czone ze zwiedzaniem wystaw. Podczas zaj6 pracownicy przyblizaj^ tematyk^ historii, tradycji, sztuki.
W ci^gu 18 lat w zajciach tych wzi^to udziat 2527 grup, gtownie szkolnych
i przedszkolnych, choc zdarzaty si^ takze grupy ztozone z osob dorostych:
stuchacze Uniwersytetu III Wieku czy wycieczki krajoznawcze. Dodatkowo niektore zaj?cia prowadzone byty w szkotach i przedszkolach.
lloscgrup, dla ktorych przeprowadzono lekcje muzealne: 2527. Wi?kszoscztych
grup podczas jednej wizyty uczestniczyta w wi?cej niz jednej lekcji muzealnej.
Z oferty dla grup zorganizowanych skorzystaty t^cznie 49 343 osoby.
4.Organizacja imprez plenerowych
GHM jest inicjatorem i organizatorem popularnych, cyklicznych imprez plenerowych nawi^zuj^cych do historii naszego miasta:
Uczestnicy zajc
-,,Piknik w kurorcie" - przenosi uczestnikow w czasy, gdy Jastrz?bie-Zdr6j nazywano
Pert^ Uzdrowisk Sl^skich; podczas imprezy mozna bawic si^ przy muzyce retro, zobaczyc aktorow w strojach z epoki, podziwiac stare automobile (4 edycje),
-,,Piknik w PRL" to podobna impreza, ale utrzymana w klimacie lat 70. (3 edycje).
5.Frekwencja
Do konca 2020 r. GHM odwiedzito 90 608 osob, w tym 41 181 indywidualnie i 49
427wgrupach.
6.Dziatalnosc wydawnicza
-,,Biuletyn Galerii Historii Miasta"
,,Biuletyn GHM" jest czasopismem bezptatnym i ukazuje si? od wrzesnia 2006 r.
w cyklu kwartalnym. W ci^gu 15 lat ukazato si? 60 numerow wt^cznym naktadzie 43
800egzemplarzy.-Publikacje ksi^zkowe
W2011 r. GHM rozpocz?ta aktywn^ dziatalnosc wydawnicz^. Wci^gu 10 latwydano
15 publikacji ksi^zkowych wt^cznym naktadzie 9 200 szt.:
-,,Jodobromowe uzdrowisko solankowe Jastrz?bie-Zdr6j na Gornym Sl^sku.
Zabiegi i dziatanie. Opracowatdr Weissenberg..." (2011), -,,Dom Zdrojowy / Lazensky dum" (2012),
-,,tazienki / Koupele" (2012),
-J. Mrozkiewicz, ,,Uzdrowisko Jastrz?bie-Zdroj. Archiwum Perty Wojewodztwa
Sl^skiego wXX-leciu mi?dzywojennym" (2012),
23
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
-,,Miasta i w?giel. Gornicze tradycje partnerskich miast Havirov i Jastrz?bie-Zdr6j /
Mesta a uhli. Hornicke tradice partnerskich mest Havirov a Jastrz?bie-Zdroj" (2012),
-,,Jastrz?bie-Zdroj. 50 lat miasta 1963-2013" (2013),
-,,Jastrz?bie-Zdroj. Historyczny i socjologiczny portret miasta zbudowanego od
podstaw. Materiaty z sesji popularnonaukowych z okazji 50. rocznicy nadania praw
miejskich osiedlu Jastrz?biu-Zdroj" (2013),
-,,Pijalnia wod / Pump room" (2014),
-D. Kanak, M. Got^bek, ,,Droga na szczyt. Jastrz?bska siatkowka od rozgrywek
gminnych do Ligi Mistrzow" (2014),
-..Kosciof Robotnikow. Kronika Kosciota pw. Najswi?tszej Marii Panny Matki
Kosciota w Jastrz?biu-Zdroju 1974-1988" (2014),
-,,ParkZdrojowy/Thespapark"(2015),-..Zaktad Marii/St. Mary's Institute" (2016),
-,,Letnisko Oficerskie / Officers' Summer Resort" (2017),
-..Sanatorium im. Marszatka Pitsudskiego / Marshall Pitsudski Sanatorium" (2018), -,,Basen kqpielowy/ Swimming pool" (2020).
Ponadto na potrzeby obu piknikow wydano jednodniowki: ,,Kurier Zdrojowy"
(4-krotnie), ,,Trybuna Jastrz?bska" (2-krotnie) i ..Panorama Jastrz?bska" (raz).
Warto dodac, ze cz?sc naszych publikacji zostata zdigitalizowana i jest dost?pna
na stronie Urz?du Miasta oraz Sl^skiej Biblioteki Cyfrowej.
7.Dziatalnosc naukowa
Pracownicy GHM od lat rozwijaj^ dziatalnosc badawcz^ i naukow^. Gromadz^
materiaty dotycz^ce historii i kultury ziemi jastrz^bskiej, a nast^pnie poddaj^ je
analizie krytycznej. Materiaty te s^ wykorzystywane podczas pisania artykutow i tworzenia wystaw. Pracownicy publikowali swoje teksty w publikacjach
ksi^zkowych, a takze m.in. w wydawanym przez IPN ..CzasyPismie", ..Dzienniku Zachodnim", ..Nowinach Jastrz^bskich", ..Gorniczej Wierze", ..Civitas Christiana",
w gazecie ..Jastrz^b". Uczestniczyli takze w wielu konferencjach i sympozjach, byli rowniez organizatorami tego typu wydarzeh w GHM.
8.Pozostata dziatalnosc:
-Konkursy: GHM organizuje konkursy wiedzy oraz plastyczne m.in. Konkurs Genealogii, ,,Jastrzbie-Zdr6j oczami dziecka", ..Wakacyjne etnoklimaty Polski".
Pracownicy GHM uczestnicz^ takze w pracach jury w wielu konkursach
organizowanych na terenie miasta,
-Konferencje: GHM jest inicjatorem spotkah naukowych m.in w 2013 r.
zorganizowano konferencj^: ..Historyczny i socjologiczny portret miasta zbudowanego od podstaw", ktora zakohczona zostata wydaniem publikacji,
-Promocje ksi^zek wydawanych przez MOK,
-Spotkania autorskie: W siedzibie GHM odbywaj^ si^ spotkania z artystami,
poetami, pisarzami m.in. z prof, dr hab. Iren^ Bukowsk^-Florehsk^, dr Jozefem
Musiotem, Erwinem Sowk^, Jerzym Cnot^ czy Stanistawem Trefoniem,
-Inscenizacje folklorystyczne: W corocznym cyklu ..Spotkania z tradycj^" we wspotpracy z zespotem ..Jastrzymbioki" prezentowane s^ zwyczaje i obrz?dy
naszegoregionu,
-Warsztaty artystyczne, projekcje filmowe i koncerty,
24
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
-Promocja miasta: GHM jest wydawcq takich pamiqtek jak: pocztowki, magnesy,
dzwonki, monety, torby, koszulki, filizanki, pijatki, kubki, akwarele.
9.Obecnosc w internecie
Na stronie www.mok.jastrzebie.pl zamieszczane sq aktualne wydarzenia
na temat wystaw oraz imprez odbywajqcych si? w placowce. Mozna tarn takze odbyc
wirtualny spacer po GHM. Galeria korzysta z profilu Miejskiego Osrodka Kultury
na Facebooku oraz na kanale YouTube. Na pierwszym z nich zamieszczane sq
informacje na temat biezqcej dziatalnosci placowki, a takze konkursy historyczne
oraz cykl ,,Historia jednego przedmiotu", prezentujqcy wybrane obiekty muzealne.
Z kolei na YouTube od 2020 r. publikowane sq filmy autorstwa pracownikow GHM.
Do dnia dzisiejszego ukazato si^ ich 15, a oglqdalnosc si?gn?ta 55 270 odston.
10.Wspotpraca z instytucjami i stowarzyszeniami
GHM wspotpracuje z nast?pujqcymi placowkami i instytucjami: przedszkola,
szkoty podstawowe i ponadpodstawowe (w tym specjalne), placowki muzealne z regionu i Polski, Koscioty i Parafie, Uniwersytet III Wieku, Klub Seniora, MiejskaBiblioteka Publiczna, Miejski Osrodek Sportu i Rekreacji, Uniwersytet Slqski, Polskie
Towarzystwo Numizmatyczne, Towarzystwo MitosnikowZiemi Jastrz?bskiej, Polski
Czerwony Krzyz, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Klub
Fotograficzny ,,Niezalezni", Zwiqzek Kombatantow RP i Bytych Wi?zniow Politycznych, Zwiqzek Sybirakow, Klub Zeglarski ,,Szkwat", Zwiqzek Harcerstwa Polskiego, GKS Jastrz?bie, BKS Jastrz?bie, Stowarzyszenie Rozwoju i Wspotpracy
Regionalnej OLZA, Wojewodzki Szpital Rehabilitacyjny dla Dzieci, Wojewodzki Szpital Specjalistyczny nr 2, Instytut Pami?ci Narodowej O/Katowice, NSZZ
,,Solidarnosc", Stowarzyszenie Pokolenie", Slqskie Centrum Wolnosci
i Solidarnosci, Kota Gospodyh Wiejskich, zespot Jastrzymbioki", Stowarzyszenie ,,Barwy Slqska", Regionalny Osrodek Kultury w Bielsku-Biatej, Fundacja Pami?ci Ofiar Obozu Zagtady Auschwitz-Birkenau.
11.Pozyskiwaniesrodk6wzewn?trznych
GHM realizowata nast?pujqce projektyzdofinansowaniem srodkow UE:
-,,Ginqca tworczosc plastyczna srodowisk gorniczych na terenie miasta Jastrz?bia-
Zdroju i Karwiny" (2011-2012),
-,,150 lat tradycji uzdrowisk jodobromowych w Jastrz?biu-Zdroju i Karwinie- Darkowie"(2012),
-,,Historia w?glem pisana - gornicze tradycje Hawierzowa i Jastrz?bia-Zdroju"
(2012-2013).
12. Doradztwo merytoryczne
Ze wsparcia oraz doradztwa naukowego i merytorycznego pracownikow
placowki i jej zasobow, materiatowzrodtowych, biblioteki GHM regularnie korzystajq:
uczniowie, studenci, nauczyciele, pracownicy naukowi, inne placowki zajmujqce si?
badaniem historii i etnografii lokalnej oraz regionu, pasjonaci historii itd. Placowka wspiera takze poszczegolne wydziaty Urz?du Miasta realizujqce zadania
uwzgl?dniajqce rozne aspekty historii Jastrz?bia-Zdroju (najcz?sciej Wydziaty:
Promocji; Kultury, Sportu i Turystyki; Architektury). Pracownicy GHM opiniowali wiele publikacji wydawanych przez Urzqd Miasta.
25
26
Stanislaw Kasperski w swojej pracowni
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
13.Kadry
Kierownicy GHM: Bogdan Kuboszek (2002-2005), Elzbieta Sienicka (2005),
Marcin Boratyn (od 2005 r). Obecnie w GHM zatrudnione s^ takze dwie pracownice
merytoryczne na stanowisku instruktorek - Katarzyna Gardecka i Anna Lerch- Wojcik, referentka administracyjno-gospodarcza - Anna Luczak, pracownica gospodarcza - Barbara Puchalik oraz konserwator-Adam Lesniak. t^cznie daje to
pi?c petnych etatow.
KATARZYNA GARDECKA
Sylwetki jastrz^bskich tworcow
Stanistaw Kasperski
Urodzit si^ w 1938 r. w Petlikowcach, blisko miejscowosci Buczacz (obecna Ukraina), gdzie sp?dzit pierwsze lata zycia. Do dzis w pami?ci przechowuje wspomnienia z dzieci?cych lat, takze te dotycz^ce wojennej zawieruchy.
Po wojnie jego rodzina zostata wywieziona na tzw. Ziemie Odzyskane - do Zi?bic
na Dolnym Sl^sku. Tarn ukonczyt szkot? podstawow^ oraz zawodow^.
Od mtodosci miat zaci?cie artystyczne. Cz?sto obserwowat swoj^ mam?, ktora pi?knie haftowata. Sam w wolnych chwilach zaszywat si? z otowkiem i kartk^. Lubit rysowac a otowek i nieco pozniej farby akwarelowe, to wszystko na co mogt sobie
pozwolic w powojennej rzeczywistosci. Z czasem zacz^t takze amatorsko konstruowac modele lotnicze, gtownie szybowce.
27
Obrazy autorstwa Stanislawa Kasperskiego
oDd
<
<
Q
C^a:
LUo_
CO
oLU
QDd
<
Po szkole w poszukiwaniu pracy wyjechat do Wroctawia. Miasto kusito lepszym zyciem i wi?kszymi perspektywami. Dziatalnosc zawodow^ przerwato jednak
powotanie do stuzby wojskowej, ktora skohczyta si^ powazn^ chorob^ i powrotem doZi?bic.
W 1972 r. za namow^ swojego brata przeprowadzit si? wraz z rodzin^
do Jastrz?bia, gdzie znalazt zatrudnienie na kopalni ,,Jastrz?bie" w charakterze
malarza.
Duzo osob dziwito si^, co robi malarz na kopalni. Ale w czasach tamtego ustroju,
kopalnie miaty pod kuratelq na przyktad szkoty osrodki zdrowia, biura na kopalni,
osrodki sportowe. Do tego dochodzity domy wczasowe nad morzem a takze w Ustroniu I Zakopanem - tarn moglismy pofqczyc prac^ z wypoczynkiem -
wspomina Kasperski.
W pracy malowat sciany, w domu kazd^ wolnq chwil? sp?dzat przy sztaludze,
w swojej pracowni, ktor^ nazywat ,,drewutni^". Probowaf swoich sit w portrecie, jednak uznat, ze to nie jest droga, ktor^ chce kroczyc. Zacz^t malowac obrazy olejne:najch?tniej kwiaty, pejzaze, zdarzato si?, ze takze architektur? czy zwierz?ta
np. konie. Kupowat ptotno i sam, jak wi?kszosc artystow w tamtym czasie, naci^gat je i gruntowat. U stolarza zamawiat ramy - te najlepsze z drewna bukowego i d?bu,pozostate ze swierku czy sosny.
Natchnienia szukat obserwuj^c przyrod? podczas rowerowych czy gorskich
wycieczek, ktore bardzo lubit. Doceniat urok starych zamkow i patacow, a ich pi?knostarat si? oddac w swoich pracach. Si?gat takze do wspomnieh z mtodosci. Na kilku namalowanych obrazach pojawia si?
kosciot pw. sw. Ap. Piotra i Pawta
w Zi?bicach, do ktorego Kasperski ma
szczegolny stosunek - tarn przyjmowat I komuni? swi?t^, tarn brat slub, a na
pobliskim cmentarzu spocz?li jego
rodzice. Inspirowat si? takze swoimi -jak twierdzi - niedoscignionymi mistrzami:
Alfredem Wierusz Kowalskim, Jozefem
Chetmohskim, Janem Matejko, czy
Wojciechem Kossakiem.Z czasem takze przetozeni w pracy
zacz?li dostrzegac jego tworczy potencjat.
Zostat oddelegowany do tzw. dekoratorni,
gdzie do jego zadah nalezato m.in.
plastyczne opracowanie wybranych
punktow w przestrzeni miejskiej. To m.in.Kasperski wykonat nieistniej^cy juz dzis mural na ulicy Wroctawskiej nawi^zuj^cy
do gorniczej historii miasta. Co ciekawe,
wiele lat pozniej, jego corka - Lidia
Prochnicka w budynku Galerii Historii Miasta stworzyta pomniejszon^ wersj?
innego, znanego muralu
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
28
,,Bzy" autorstwa Stanislawa Kasperskiego
z hastem ,,Jastrz^bie-Zdroj miasto mtodosci, pracy i pokoju".
Zakres jego obowi^zkow w dekoratorni obejmowat takze przenoszenie na transparenty propagandowych, socjalistycznych haset. Z oczywistych wzgl^dow
najwicej pracy przypadato wowczas na okres poprzedzaj^cy swi^to 1 Maja, bowiem kazdy zaktad, szkoty i ulice musiaty bycodpowiednio udekorowane.
W dekoratorni, gdy miat czas, malowat i pozniej eksponowat swoje obrazy.
Te prace cz^sto nabywali koledzy, gdyz stanowity idealny okazjonalny prezent.
Z czasem zaczty sptywac zamowienia na konkretne tematy - najcz^sciej bukiety
kwiatow.
Pracuj^c na kopalni brat takze udziat w wystawach prezentuj^cych dorobek
tworczy pracownikow. Organizowano je, nie tylko na jastrz^bskich kopalniach,klubach, ale takze w okolicznych domach kultury.
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR2 (60)
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Po przejsciu na emerytur?, jak sam mowi, ma nareszcie czas dla siebie, ktory poswi?ca na malowanie.
Obecnie juz nie podrozuje tak cz?sto, a inspiracji szuka w malarskich albumach
czy zdj?ciach. Zdarza si^, ze uklada kompozycje kwiatowe, ktore potem przenosi
naobraz.
Bardzo pi^knie mi ten zywot leci, bo mnie swiat nie nudzi, ani nigdy si^
nie uprzykrzy. Jak ktos cos lubi robic, to przy tym takze odpoczywa - podsumowuje
Kasperski.
ANNA LERCH-WOJCIK
Z naszego lamusa:
Pami^tka Pierwszej Komunii Swi^tej z 1921 r\
Do dzis w kosciele katolickim praktykowany jest zwyczaj wr?czania dzieciom
komunijnym pami^tkowego dyplomu, potwierdzaj^cego przyj?cie pierwszej komunii
sw. Podobn^ pamigtk? otrzymuj^ konfirmanci w kosciele ewangelickim.Opisywany eksponat upami?tnia przyj?cie pierwszej komunii swi?tej przez
Wojciecha Salamona 26 kwietnia 1921 r, czyli dokfadnie sto lat temu. Wojciech(wtasciwie Albert) urodzit si? w 1914 r. na Bozej Gorze, nalez^cej do dzielnicy Zdroj.
W wieku 7 lat przyj^t komuni? sw. w kosciele w Jastrz?biu Gornym. Pami^tkowy dokument podpisat ks. Franciszek Macherski, ktory od 1918 r. byt kapelanem w jastrz?bskim Zaktadzie siostr Boromeuszek w Jastrz?biu-Zdroju oraz petnit funkcj? ksi?dza administratora w parafii sw. Katarzyny w Jastrz?biu Gornym.
Dokument wykonany zostai technik^ powielania przy uzyciu maszyny drukarskiej. W centralnej cz?sci znajduje si? wizerunek Jezusa Chrystusa zasiadaj^cego przy stole, zas po jego prawicy i lewicy stoj^ dzieci. Przed
Chrystusem na stole znajduj^ si? kielich z winem i chleb - symbole sakramentu komunii swi?tej. Tto jest bogato zdobione i pomalowane ztot^ farb^ - co nadaje dokumentowi odswi?tny charakter. Grafika przywotuje na mysl seen? z obrazu
,,Ostatnia Wieczerza" Leonarda da Vinci. W dolnej cz?sci znajduje si? opis szczegolow przyj?cia sakramentu. W prawym dolnym rogu zamieszczono adnotacj?
,,cum approbation ecclesiastica", co oznacza, ze wzor dokumentu dopuszczono
do rozpowszechniania za aprobat^ koscieln^. Dokument oprawiony jest w ramk?
za szktem. Eksponat trafit do zbiorow GHM w 2021 r. jako darowizna Wiestawy
Knyps.
Wymiary: wysokosc-20,5 cm, szerokosc-30 cm Material: papier, szkto, drewno.
Datowanie: 1921 r. Stanzachowania: dobry
Kwiecien i maj to czas przyjmowania przez katolickie dzieci pierwszej komunii sw.
(piyrszo komunijo) oraz przyst?powania do konfirmacji mtodziezy z rodzin
ewangelickich. Przyj?cie chrztu, nast?pnie pierwszej komunii sw. oraz zawarcie
malzenstwa byly zaliczane do obrz?dow inicjacyjnych, ktorych celem bylo wprowadzeniejednostki do kr?gu wspolnoty osob wierz^eych.
29
30
Pami^tka Pierwszej Komunii Swi?tej ze zbiorow GHM
1
*#'
<'--,% %, ',-•
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
Jeszcze na pocz^tku ubiegtego wieku okres dziecinstwa konczyt si^ w wieku 12-16 lat. Zwi^zane to byto z ukohczeniem nauki w szkole elementarnej i pojsciem na nauk? zawodu (w przypadku chtopcow). Przyst^pienie do pierwszej komunii sw.
w wieku kilku lub kilkunastu lat tez byto swego rodzaju granic^ i kolejnym krokiem
w stron? dorostosci. Obecnie w rodzinach katolickich do pierwszej komunii sw.
przyst?puJ^ dzieci w wieku 8-9 lat, choc istnieje tez tzw. wczesna komunia dla dzieci mtodszych. W rodzinach ewangelickich wiek ten jest wyzszy - do konfirmacji przyst?puje zazwyczaj mtodziez 14-15-letnia.
Od pocz^tku XX w. uroczystosc przyj?cia pierwszej komunii sw. lub konfirmacja
maj^ w kosciele specjaln^ opraw? i swi^teczny charakter. Ten wyj^tkowy dzieh
rozpoczyna si? w kosciele, na mszy w intencji dzieci lub na uroczystym nabozehstwie. Pozniej odbywa si? spotkanie rodzinne z goscinom. Dawniej komunia czy konfirmacja miaty charakter skromnej uroczystosci - obiadu w gronie najblizszej rodziny.Podobnie jak dawniej, dzis dzieci otrzymuj^ pami^tkowe swiadectwo potwierdzaj^ce przyj?cie pierwszej komunii z obrazkiem nawi^zuj^cym do tematyki biblijnej z imieniem, nazwiskiem oraz dat^, ksi^zeczk? do nabozehstwa lub Bibli?.
Katolickie dzieci dostaj^ takze przyozdobion^ swiec? i rozaniec ofiarowany przez
rodzicow lub potkow, czyli rodzicow chrzestnych. Wazn^ pami^tk^, maj^c^ chronicwtasciciela przed ztem, jest ztoty lub srebrny krzyzyk albo medalik z Matkg Bosk^,
zawieszony na tahcuszku. Dzieci, inaczej niz dzisiaj, nie otrzymywaty raczej innychprezentow. Robiono tez pami^tkow^ fotografi? grupow^ oraz zdj?cie dziecka wraz
z rodzicami i rodzicami chrzestnymi.
31
Reklamy uzdrowiska w Jlustrowanym Kuryerze Codziennym" (1934)
obejnrnj^ wszelkic zaordynowanc prze^ lekarza zdrojowego k^piele,
mania i oddztelny pokdi bez tadnycb ppiat dodatkowych,
Szczegdlowe informacje I prospekty; Zaklad K^plelowy | wszystWe placdwkl
Orbisti.1888k S-tyg^ Jcuracje ryczaltowc obn
w se^onie e 16 w n y m jui
PO ODPOCZYNEK I ZDROW IE
Jedicie do perly ozdrowisk il^skicb
L
Szczegdlowe informacje: Dyrekcja Zakladu K^piclowego
w JastrzQbiu^Zdroju^341k Uwaga: Pogoda ustalona. Wob^c spccjalnych wanin^
kdw i poloienia Udroiviskaf Jastrz^bie-Zdr^j ikkJ Be^
skidami pozostaje poza wszelkiemi moiUwo^ciami
wyiewdw i powodzi^
juszdw s^ukaj^cych wypoczynku.
Ul^ov/e ryczalty sezonowe obowigzuj^ nadal, specjalne
ulgi w sezonie jesiennym.SKICH
Jastrz^bie-Zdroj w starej reklamie
BIULETYN GALERII HISTORII MIASTA NR 2 (60)
