1. Żywotność mitologicznych postaci, motywów i symboli w literaturze
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości Uczeń:
• zna treść Mitologii Jana Parandowskiego,
• rozumie pojęcia: mit, motyw, symbol, mitologia, nawiązanie, kontekst literacki.
ii. b) Umiejętności Uczeń:
• potrafi korzystać ze Słownika terminów literackich,
• potrafi wymienić kilku bohaterów mitologicznych,
• potrafi scharakteryzować wybrane trzy postaci mitologiczne,
• potrafi wymienić i wyjaśnić związki frazeologiczne zaczerpnięte z Mitologii,
• potrafi wymienić kilka przykładów utworów literackich, w których mowa o postaciach mitologicznych,
• zdobywa umiejętności pracy indywidualnej i zespołowej.
b. 2. Metoda i forma pracy
Pogadanka heurystyczna, burza mózgów, mapa mentalna
c. 3. Środki dydaktyczne
- Słownik terminów literackich
- kartki zawierające hasła do zabawy w kalambury
- odbitki ksero z wyrysowanym drzewem genaologicznym bogów mitologicznych.
d. 4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza1. Nauczyciel prosi uczniów o wyjaśnienie pojęć: mit, motyw, symbol. Uczniowie mogą skorzystać ze słowników wypożyczonych wcześniej ze szkolnej biblioteki. Po wyjaśnieniu pojęć nauczyciel podaję temat lekcji.
b) Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prosi o wymienienie kilku znanych uczniom postaci mitologicznych.
2. Uczniowie wypisują postaci na tablicy. Nauczyciel prezentuje uczniom reprodukcje obrazów postaci mitologicznych ( załącznik 1 – reprodukcje obrazów). Następnie uczniowie starają się je krótko omówić. Wskazane jest tu nawiązanie do konkretnego
fragmentu Mitologii Jana Parandowskego – w ten sposób uczniowie omówią wskazanych bohaterów jako symbole lub motywy literackie.
3. Nauczyciel uzupełnia brakujące postaci, które warto tu wymienić – rozdaje uczniom drzewo geanalogiczne bogów mitologicznych ( załącznik 2). Prosi uczniów o zastanowienie się czy poza Mitologią spotkali się gdzieś z owymi postaciami.
4. Uczniowie dopisują do postaci tytuły utworów i ich autorów, w których owe postaci występują ( załącznik 3 – notatka dla nauczyciela)
5. Uczniowie wymieniają znane im związki frazeologiczne wywodzące się z Mitologii.
Mają również określać ich pochodzenie i przenośne znaczenie
c) Faza podsumowująca
1. Nauczyciel proponuje uczniom zabawę w kalambury. Hasła rysowane lub pokazywane są nawiązaniem do postaci, motywów i symboli mitologicznych – omawianych na lekcji ( załącznik 4 – notatka dla nauczyciela - proponowane hasła wraz z omówieniem)
2. Na koniec lekcji nauczyciel prosi uczniów o określenie wpływów mitologicznych na twórczość literacką – wnioski uczniowie samodzielnie zapisują w zeszytach ( załącznik 5 – karta pracy ucznia)
e. 5. Bibliografia
Adamczyk M., Chrząstowska B., Starożytność – Oświecenie, WSiP, Warszawa 1996.
Kopaliński W., Koty w worku, czyli z dziejów pojęć i rzeczy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993.
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Rytm, Warszawa 1995 . Parandowski J., Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Puls, 1998.
Parandowski .J, Z antycznego świata, Iskry, Warszawa 1958.
Słownik terminów literackich, pod red. Michała Głowińskiego, Ossolineum, Warszawa 2000.
f. 6. Załączniki
a). załącznik 1. – reprodukcje obrazów proponowanych do pokazania uczniom
Homer – autor eposów Iliada i Odyseja
Bogowie olimpijscy – Hermes, Zeus i Atena
Prometeusz, dobroczyńca ludzkości, został skazany przez bogów na wieczne męczarnie – Rubens (1611–1612)
Kult Dionizosa przywędrował do Grecji prawdopodobnie z Tracji – terakotowa maska Dionizosa, I–II w. p.n.e.
b). załącznik 2. – drzewo genalogiczne mitologicznych bogów Chaos
| __|
_____________________________________________________________________
_________
| |
| | |
Gaja Tartar Ereb Nyks Eros
___| | |___________________|
|________| |_____________
| | | ________________| |
| _|_______ __|_____ ________|
________ ________|________
| | | | | | |
| | | |
| Uranos Pontos Echidna Tyfon Eter Hemera Charon Hypnos Eris Nemezis
|___| |_______|
|_____________________________________________________________________
_______
| |
| _^_______|
|
| |
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______ |
| | (Tytani) | (Cyklopi)
| (Hekatonchejrowie) | (Giganci) | (Erynie) | (Meliady) |
| | _________|_________
________|________ ________|________
________|________ ____|___ |
| | | | | |
| | | | | | |
| | | |
| | Brontes Steropes Arges Gyes Kottos Ajgajon-Briareus Alkyoneus Anteusz ... Alekto Tyzyfone Megajra Melia ... |
| |
| | |
| | |
|
| ___|
_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
|
| | | | |
| | | |
| |
| Rea Kronos Kojos Febe Hyperion Thea Tethys Okeanos
Japetus |
| |_________| |_________|
|_________| |_________|
| |
| | |
| | (Okeanidy)
| |
| |___________________________ ___|_____
____|______________ ____|
__________________________________ | |
| | | | | | |
| | | | | | |
| | |
| Hera Zeus Demeter Posejdon Asteria Leto Selene Eos Helios Asopos Eurynome Doris Klimene ... | |
| | |||||| | |
| | |__________________| | | | |||||| | | Ajgina | ________________|_______________ |
| |______||||||______| |
| | | | | | | | | |||| | |
| | Plejona Atlas Epimeteusz Prometeusz Menojtios | | | ||||
___^________________________________^________________________________
_______^_________| |________|
|
| | ||| | |
| | (Charyty) | (Plejady) | | | ||| | |
| | ____|_____________ | | | |||
____^________________________________^_______________________________
________| | | | |
| | | || | |
| | Maja Elektra ...
|
| | ||_____^________________________________|
| | |
|
| | | | |
| | |
| | | |
______^____________________________^_________________________________
^______________^_________|
|
| | |_________________________ | __________ | | |
| | ____|________________________ |
___|____ | | ____|________________________
| | | | | | |
| | | | | | | |
|
Afrodyta Ares Hefajstos Hebe Ejlejtyja Persefona Apollo Artemida Hermes Eak Aglaja Eufrosyne Taleja Pasithea |
___||_________|
| | ________________________________|
| |
| | | ____|__________________________________
| _________|
_________
| | | | | |
| | |
|
| Eros Deimos Fobos Harmonia Anteros
| Morfeusz Phantasos Phobetor
|
_____________________________________________________________________
________________|
___________________|____________________
| | | |
| Eunomia Hermafrodyta Pejto Rhodos Tyche
c). załącznik 3 – notatka dla nauczyciela
- Antyk Tragedia antyczna, której tematy i bohaterowie wywodzą się wyłącznie z mitologii (Sofokles: Edyp król, Antygona); epos Homera : Iliada i Odyseja, w obydwu utworach przedstawione zostały historie mitologiczne (wojna trojańska, wędrówka Odyseusza do Itaki - Renesans J. Kochanowski Treny - motywy mitologiczne z kręgu śmierci, zaświatów (Persefona,
wyspy szczęśliwe - mitologiczne Elizjum), Odprawa posłów grckich temat z mitologii (Grecy pod murami Troi, posłowie greccy :Menelaos i Ulisses żądają od Parysa oddania Heleny);
liczne motywy i postaci mitologiczne w pieśniach i fraszkach poety
- Barok Liczne motywy mitologiczne w liryce barokowej : motywy erosa (bożka miłości), motywy mitologicznych herosów (Hekora, Achillesa) Romantyzm A. Mickiewicz III cz.
Dziadów - motyw prometejskiego buntu (przeciw Bogu dla dobra własnego narodu i całej ludzkości), J. Słowacki Grób Agamemnona (motywy zaczerpnięte z mitu o wojnie trojańskiej) - Literatura współczesna Motyw Ikara : E. Bryll Wciąż o Ikarach głoszą, S. Grochowiak Ikar,
J.Iwaszkiewicz Ikar, T.Różewicz Prawa i obowiązki; motyw Nike : Z.Herbert Nike z
Samotrakii; inne motywy : Z.Herbert Apollo i Marsjasz, B.Ożóg Homer, K.I.Gałczyński Niobe
d). Załącznik 4 - notatka dla nauczyciela - proponowane hasła do pokazania lub narysowania – kalambury wraz z omówieniem
- Pegaz – w mitologii greckiej skrzydlaty koń zrodzony z krwi Meduzy, która trysnęła gdy Perseusz odciął jej głowę. Pegaz zamieszkiwał okolice źródła Pirene na Akrokoryncie. Znalazł go tam Bellerofont, który przy użyciu złotego wędzidła otrzymanego od Ateny, zdołał okiełznać rumaka. Przy jego pomocy heros pokonał Chimerę, planując następnie wznieść się na jego grzbiecie na szczyt Olimpu. Po drodze Bellerofont spadł jednak, a na szczyt dotarł jedynie Pegaz. Od tego momentu służył on Zeusowi, który po śmierci przeniósł go na nieboskłon tworząc gwiazdozbiór Pegaza. Uderzenie kopyta tego konia miało otworzyć na górze Helikon, jednej z siedzib Muz źródło Hippokrene, stąd stanowi on symbol natchnienia poetyckiego.
- Pięta Achillesa -Bohater był synem Peleusa i Tetydy. Matka, chcąc ustrzec syna przed śmiercią, zanurzyła jego ciało w wodach Styksu. Kąpiel miała uodpornić dziecko na ciosy wrogów. W czasie kąpieli Tetyda trzymała jednak syna za piętę.Jak jednak wiecie - Achilles zginął, trafiony w czuły punkt, który nie został obmyty przez wody Styksu. Zabił go Parys.
- Puszka Pandory to w przenośni źródło niekończących się nieszczęść, kłopotów, smutków, utrapień.Gdy Prometeusz, wbrew woli Zeusa, wydarł niebu ogień i nauczył ludzi się nim
posługiwać, Zeus zemścił się. Kazał Hefajstosowi ulepić z gliny pierwszą kobietę, którą
nazwano Pandora. Każdy z bogów dał jej jakiś sposób unieszczęśliwiania ludzi. Zeus ofiarował jej puszkę, którą miała dać w posagu temu, który ją poślubi. Prometeusz nie ufał Zeusowi i nie chciał od niego darów, ale jego brat Epimeteusz ożenił się z Pandorą i otworzył puszkę.
Wyfrunęły z niej na świat wszystkie nieszczęścia, jakie od tej pory trapią ludzi, z wyjątkiem Nadziei, przywartej mocno do dna puszki
- syzyfowa praca to praca wymagająca ustawicznych i często bezskutecznych wysiłków. Syzyf, król Koryntu, najsprytniejszy z ludzi, po śmierci, w Hadesie, odbywał straszliwą karę za swe uczynki. Pchał wielki głaz pod górę, a kiedy już był na szczycie, głaz spadał w dół. Syzyf od nowa toczył go pod górę i czynność tę powtarzał nieustannie, bo za każdym razem kamień staczał się z góry.A za co został ukarany? Za swe zuchwałe sprawki, którymi naraził się bogom.
Syzyf bowiem zdradził rzecznemu bogu Azopowi, że Zeus porwał mu córkę, Eginę, a gdy Zeus kazał Hadesowi sprowadzić Syzyfa w kajdanach do Tartaru za zdradę boskich tajemnic, Syzyf zakuł w kajdany i uwięził Hadesa. W związku z tym nikt na świecie nie mógł umrzeć, nawet tacy, którym ucięto głowę. Dopiero Ares uwolnił boga podziemi i przywrócił tym samym ład na świecie. Gdy Syzyf odchodził, szepnął żonie, aby nie pochowała jego zwłok, a przybywszy do pałacu Hadesa poprosił jego żonę Persefonę, by mu pozwoliła wrócić na trzy dni na ziemię dla ukarania tych, którzy zaniedbali mu oddania ostatniej przysługi. Uzyskawszy zgodę, wrócił do domu i żył sobie spokojnie dalej. W końcu Hermes, posłannik bogów, sprowadził go siłą w krainę cieni.
-
- Syreni śpiew – ssyreny to w mitologii greckiej pół kobiety, pół ptaki obdarzone urzekającym głosem, zamieszkałe w niebiańskich sferach albo Hadesie. Niebiańskie były pokrewne muzom, śpiewały i grały na instrumentach; podziemne troszczyły się o dusze zmarłych i opłakiwały je, stąd ich wizerunki na nagrobkach. W "Odysei" Homera mieszkają one na wyspie położonej między wyspą Kirke a Scyllą i Charybdą, siedzą na łące i śpiewają, a na wybrzeżu pełno jest kości tych, co ten cudowny śpiew usłyszeli, zapomnieli o całym świecie, wyszli na ląd i zginęli.
Odyseusz, przepływając w pobliżu statkiem, za radą Kirke zalepił uszy woskiem swym
towarzyszom podróży, sam zaś kazał się przywiązać do masztu, aby z przyjemnością posłuchać pieśni, a mimo to ocaleć. Orfeusz zaś uratował Argonautów zagłuszywszy śpiew syren własną pieśnią i grą na lirze. W obu przypadkach pokonane syreny rzuciły się do morza i zamieniły się w rafy. W sposób jaskrawo niezgodny z mitologią grecką syreną nazwano sygnalizator
akustyczny przeznaczony do celów alarmowych albo nawigacyjnych, z którego wydobywają się przeraźliwe i monotonne dźwięki.
- Ogródek Adonisa to w przenośni rzecz łatwo niszczejąca, szybko przemijająca. Adonis to w mitologii greckiej piękny młodzieniec, ukochany przez Afrodytę, zabity w czasie łowów przez dzika. Ogródek Adonisa to skrzynki i doniczki z szybko rosnącymi i szybko więdnącymi
kwiatami, symbolizującymi prędko przemijającą młodość, jakimi w czasie adonii (święto na cześć Adonisa) obstawiano złożoną na marach figurę Adonisa.
e). załącznik 5 –karta pracy ucznia - wnioski z lekcji
Mitologia, początkowo przekazywana tylko ustnie ulegała licznym przemianom, wciąż ją
modyfikowano, przerabiano. Dopiero Homer odrzucił wcześniejszy demonizm, zabobony, grozę, stworzył opowieści jakie my znamy dzisiaj. To właśnie poprzez literaturę, głównie poezję, mity przeniknęły do tak wielu obszarów kultury europejskiej, nawet światowej.
Mitologia to jedno z głównych źródeł – korzeni kultury europejskiej, które od samych narodzin aż do czasów najnowszych kształtowały literaturę polską a nawet światową. Sztuka antyczna została uznana za wzór. Nawet sama jej nazwa- „klasyka” mówi nam o tym. Mitologia ciągle jest aktualną lekturą wśród współczesnych, znajdując sobie, przez bogaty obraz opisów, relacji, przeżyć czy symboli wielu czytelników, zwolenników i naśladowców. W każdej epoce można znaleźć odwołania do Mitologii.
Jako niewyczerpalne źródło natchnienia dała początek wielu wybitnym dziełom sławnych artystów.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak
