Prawo rzymskie przed sądami Wspólnot Europejskich

Marek Sobczyk

Prawo rzymskie przed sądami

Wspólnot Europejskich

Studia Prawnoustrojowe nr 7, 279-294

2007

M a r e k S o b c z y k T oruń

P ra w o rzy m sk ie

p rzed są d a m i W sp óln ot E u r o p e jsk ic h

I. W o s ta tn im czasie w iele p ra c pośw ięcono w y k a z a n iu p rz y d a tn o śc i d o ro b k u ju ry s tó w rz y m sk ic h d la w spółczesnego p ra w n ik a , a z a te m ud o w o d ­ n ie n iu tezy, że p ra w o rz y m sk ie w ciąż żyje i j e s t u ży tec zn e n ie ty lk o ja k o p rz e d m io t d y d a k ty c z n y sta n o w ią c y p o dbud ow ę form acji p ra w n ik a , ale t a k ­ że ja k o źródło in s p ira c ji w pro cesie tw o rz e n ia i sto s o w a n ia w spółczesnego p r a w a 1. C ią g łą obecność p ra w a rz y m sk ieg o w y k azy w an o n a ró ż n e sposoby, za c e n n e n a le ż y u z n a ć zw ła szcz a te b a d a n ia , w k tó ry c h u k a z y w a n o p r a k ­ ty c z n ą p rz y d a tn o ś ć p ra w a rz y m sk ieg o w codziennej ak ty w n o śc i zaw odow ej w spółczesnego p ra w n ik a 2. S zcz eg ó ln ą zaś ro lę p rz y p isu je się p ra w u rz y m ­ sk ie m u w k o n te k śc ie p o stęp u jąc eg o p ro c e su h a rm o n iz a c ji p ra w a p ry w a tn e ­ go p a ń s tw czło n k o w sk ich U n ii E u ro p e jsk ie j ja k o w spólnego fu n d a m e n tu ich p o rz ąd k ó w p ra w n y c h 3. N a w ią z u ją c do teg o n u r tu , p o s ta n o w iłe m w y szu k a ć

1 Zob. w szczeg ó ln o ści o s ta tn io p u b lik o w a n e p ra c e : M. K u ry ło w icz, A u fs tie g o d e r N ie d e r ­

g a n g ? Z u r g e g e n w ä r tig e n B e d e u tu n g d es rö m is c h e n R e c h ts in P o len , [w:] L e d r o it r o m a in et le m o n d e c o n te m p o r a in . M e la n g e s a la m e m o ire d e H e n r y k K u p is z e w s k i, W a rs z a w a 1996,

so u s la re d . d e W. W ołodkiew icz e t M. Z ab ło ck a , s. 18; id em , P ra w o rz y m s k ie . H isto ria .

T ra d ycja . W sp ó łcze sn o ść , L u b lin 2 0 0 3 , s. 153 i n.; E. S zy m o szek , P ra w o r z y m s k ie w c ią ż ży je,

[w:] P ro feso ro w i K o d r ę b s k ie m u in m e m o r ia m , Ł ódź 2 000, s. 409 i n.; W. L ite w s k i, P o d s ta w o ­

we w a rto śc i p r a w a r z y m sk ie g o , K ra k ó w 200 1 , p a s s im , a ta k ż e z b ió r a rty k u łó w W. W ołodkie­

w ic za pod z n a m ie n n y m ty tu łe m C zy p r a w o r z y m s k ie p r z e s ta ło is tn ie ć ?, Z ak a m y c z e 2 003. S ze­ rzej n a te m a t roli i z a d a ń w sp ó łcz esn ej r o m a n is ty k i zob. n p . H . K u p isz e w sk i, P ra w o r z y m s k ie

a w sp ó łczesn o ść, W a rs z a w a 1988, p a s s im ; J . S o n d e l, II d ir itto ro m a n o q u a le fo n te d ’isp ira zio - ne, [w:] H o n e ste V ivere... K się g a p a m ią tk o w a k u czci P ro feso ra W ła d y s ła w a B o ja r sk ie g o , pod

re d . E. G a jd y i A. S o k ali, T o ru ń 200 1 , s. 2 3 5 -2 4 3 .

2 W . D a jcz ak , D w a p r z y k ła d y w y k o r z y s ta n ia p r a w a rz y m s k ie g o we w sp ó łc ze sn e j p r a k ty c e

p ra w n e j, P a l e s tr a 1996, n r 1 1 -1 2 , s. 39 i n.

3 Zob. w szczeg ó ln o ści B. S ite k , In te g r a c ja E u r o p y a p r a w o r z y m s k ie , P iP 1996, n r 12, s. 48 i n.; W . D a jcz a k , D o św ia d c ze n ie p r a w a rz y m s k ie g o a pojęcie d o b re j w ia r y w e u ro p e jsk iej

d y r e k ty w ie o k la u z u la c h n ie d o z w o lo n y c h w u m o w a c h k o n s u m e n c k ic h , Z es zy ty P ra w n ic z e

U K SW 200 1 , z. 1, s. 79 i n.; id em , Z n a c z e n ie tra d y c ji p r a w a rz y m s k ie g o d la e u ro p e js kiej

o d n ie s ie n ia do p ra w a rz y m sk ieg o w s p ra w a c h ro z s trz y g a n y c h p rz ez n a j­ w a ż n ie jsz y o rg a n sądow y W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h - E u ro p e js k i T ry b u n a ł S p raw ie d liw o śc i, a ta k ż e p rz e d s ą d e m p ierw szej in s ta n c ji4. N ie j e s t to z u p e łn ie now e pole b ad a w cz e w e w spółczesn ej ro m a n is ty c e 5, lecz z p ew n o ­ śc ią z a g a d n ie n ie o szczególnym z n a c z e n iu , k tó re dopiero s ta je się p rz e d ­ m io te m z a in te re s o w a n ia ro m a n istó w .

Ze w z g lęd u n a o b sze rn o ść podjętej te m a ty k i w n in iejszej p ra c y p rz e d ­ s ta w ia m je d y n ie w n io sk i z p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń , p o p a rte n a jw a ż n ie j­ szy m i p rz y k ła d a m i orzeczeń ilu s tru ją c y m i w y p ro w ad zo n e w nioski.

I I . O dpow iadając n a kluczow e p y ta n ie , czy p raw o rz y m sk ie w ciąż żyje, n a le ż y odpow iedzieć tw ierdząco - t a k p raw o rz y m sk ie w ciąż żyje, choćby w o rz ecz n ic tw ie E u ro p e jsk ie g o T ry b u n a łu S p raw ie d liw o śc i. A n a liz a tego o rzeczn ictw a p ro w ad zi bow iem do w niosku , że o d n ie sie n ia do p ra w a rz y m ­ skiego s ą obecne najczęściej w o p in iach R zeczników G e n e ra ln y c h 6 p rzy g o to ­ w ujących propozycję ro z strzy g n ięcia sp ra w y ro zp o zn aw an ej p rzez T ry b u n ał. S am T ry b u n a ł rzadziej sięg a do m yśli rzy m sk iej, n a w e t w sp ra w ach , w k tó ­ ry c h podnoszone s ą a rg u m e n ty w yw odzone z p ra w a rzy m sk ieg o . G odne od­ n o to w a n ia j e s t ta k ż e , że n iek ied y sam e stro n y s p o ru w z m a c n ia ją sw ą a r g u ­ m e n ta c ję p ra w e m rz y m sk im . O d n ie sie n ia do p ra w a rzym skiego m a ją różne zn aczen ie d la ro z strzy g n ięcia spraw , począw szy od ty ch spraw , w k tó ry ch ro zstrzy g n ięcie w is to tn y sposób zostało o p a rte n a a r g u m e n ta c h w yw iedzio­ n y ch z p ra w a rzym skiego, poprzez te spraw y, w k tó ry c h o d n ie sie n ia te s ta n o ­ w ią jed y n ie e le m e n t szerszej arg u m e n tacji, a kończąc n a spraw ach , w których o d n ie sie n ia te p e łn ią co najw yżej fu nkcję „d eko racy jn ą”, s ą w w ięk szym sto p ­ n iu popisem erudycji członków s k ła d u orzekającego, R zeczn ik a G e n eraln eg o lu b stro n y p o stę p o w a n ia niż p rz e s ła n k ą ro zstrzy g n ięcia .

W b rew te m u , czego m o ż n a by się sp od ziew ać, o d n ie s ie n ia do p ra w a rz y m sk ieg o n ie z a w ę ż a ją się do p rz y w o ła n ia m a k sy m p ra w n iczy c h , lecz s ię g a ją ta k ż e do a n a liz y in s ty tu c ji p ra w n e j o rodow odzie rz y m s k im .

W p ie rw sz y m rz ę d z ie n a u w a g ę z a s łu g u ją te sp raw y, w k tó ry c h o d n ie ­ s ie n ia do p ra w a rz y m sk ieg o s ta n o w ią is to tn y a r g u m e n t u z a s a d n ia ją c y tre ś ć

r d z e n ia " p r a w a w E u r o p ie , C P H 200 4 , z. 2, s. 3 8 3 -3 9 2 ; E. B o rk o w s k a -B a g ie ń s k a , P ra w o r z y m s k ie w e w sp ó łc ze sn e j k u ltu r z e p r a w n e j E u r o p y , [w:] H o n e ste viv ere..., s. 21 i n.; M. K u-

ry ło w icz, P ra w o r z y m s k ie ja k o fu n d a m e n t e u ro p e js k iej k u ltu r y p r a w n e j, Z es z y ty P ra w n ic z e U K S W 2 001, z. 1, s. 9 i n.

4 S zerzej n a te m a t obu są d ó w zob. C. M ik, E u r o p e js k ie p r a w o w sp ó ln o to w e. Z a g a d n ie n ia

teo rii i p r a k ty k i, t. I, W a rs z a w a 2000, s. 95. 5 D ość w s p o m n ie ć n a s tę p u ją c e p ra c e : R S c h u lze , D ie a llg e m e in e n R e c h ts g r u n d s ä tz e u n d E u r o p ä is c h e s P riv a tre c h t, Z eu p 1993, s. 442 i n.; R. K n ü te l, I u s c o m m u n e u n d R ö m ic h e s R e c h t v o r G e ric h te n d e r E u r o p ä is c h e n U n io n , J u S 1996, n r 9, s. 7 6 8 -7 7 8 , W . D a jcz ak , P r a ­ w o r z y m s k ie a ro zw ó j e u ro p e jskieg o p r a w a p ry w a tn e g o , [w:] P o s z u k iw a n ie E u ro p y. Z ja z d g n ie ź n ie ń s k i a id ea zje d n o c z o n ej E u ro p y , P o z n a ń 2 000, s. 49 i n.

s e n te n c ji w y ro k u . T ru d n o w sz a k ż e zn a le źć sp ra w ę , w k tó re j m y śl rz y m s k a s ta ła się je d y n y m w s k a z a n y m p rz ez T ry b u n a ł lu b R z e c z n ik a G e n eraln e g o cz y n n ik ie m d e te rm in u ją c y m ro z strz y g n ię c ie , gdyż n a w e t gdy m y śl t a m a zn a cze n ie b a rd z o is to tn e , zaw sze w s k a z a n e s ą ta k ż e in n e , ju ż n ie rz y m sk ie, a r g u m e n ty u z a s a d n ia ją c e p rz y ję te ro z strzy g n ięcie . P rz y k ła d e m teg o j e s t o p in ia R ze c z n ik a G e n e ra ln e g o M ischo w sp ra w ie C - 2 4 1 /0 1 7. S p ra w a t a tr a f iła do T ry b u n a łu n a s k u te k p y ta n ia p re ju d y c ja ln e g o 7 fra n c u s k ie j R ad y S ta n u i do ty czy ła k w e stii w ażności dw óch decyzji K om isji E u ro p e js k ie j8, n a m ocy k tó ry c h zniesiono z a k a z im p o rtu w ołow iny z W ielkiej B ry ta n ii w p ro ­ w ad zo n y z pow odu tzw. choroby sza lo n y c h k ró w (B SE). F ra n c ja odm ów iła z a sto so w a n ia się do ty c h decyzji, zaś w sp o rze z o rg a n iz a c ją z rz e sz a ją c ą b ry ty jsk ic h ro ln ik ó w (N a tio n a l F a rm e rs’ U nion) p o d n io sła z a r z u t n ie w a ż ­ ności obu decyzji. W ydający w sp ra w ie o pinię R zeczn ik G e n e ra ln y M ischo za u w aży ł, że F ra n c ja n ie w n io sła w od pow iedn im czasie w sfo rm alizo w an y m try b ie o k re ślo n y m w a r t. 230 T r a k ta tu R zym skiego s k a r g i o s tw ie rd z e n ie n iew a żn o ści o bu decyzji10, lecz n iew a żn o ść tę p o d n o si dopiero w to k u zw y­ kłego p o stę p o w a n ia a d m in istra c y jn e g o . Z tego w z g lę d u R zec zn ik G e n e ra ln y o d rz u cił te n z a rz u t, pow ołując się n a z a s a d ę v ig ila n tib u s n o n d o r m ie n tib u s

s u b v e n iu n t j u r a (p ra w a w sp o m a g a ją czuw ający ch, a n ie śpiących), s tw ie r­

d zając, że p a ń stw o , k tó re za n ie ch ało u s ta le n ia n iew a żn o ści a k t u w sp ó ln o to ­ wego w p rz e p is a n y m d la tego celu try b ie , n ie m oże p o d no sić n iew a żn o ści tego a k tu w sp orze z oso b am i p ry w a tn y m i11. Z a s a d a t a m a z a te m z a sto so ­ w a n ie n ie tylko w o d n ie s ie n iu do osób fizycznych, ale do w sze lk ic h p o dm io­ tów p ra w a , w ty m p ań stw .

P rzy w o ły w an a z a s a d a j e s t w istocie in n ą w e rs ją w ypow iedzi iu s civile

vig ila n tib u s sc rip tu m est (praw o p is a n e je s t d la s ta ra n n y c h )12, w a rto z a u w a ­

żyć je d n a k , że R zecznik G e n e ra ln y p rzem ilczał rz y m sk ie k o rz en ie tej zasady. P o d k reślić należy, że w sk a z y w a n a z a s a d a sta n o w iła n ie je d y n ą , ale za to z a sa d n ic z ą p rz e sła n k ę ro z strzy g n ięcia proponow anego p rzez R zecznika.

In te re s u ją c y m p rz y k ła d e m o d n ie sie ń do p ra w a rz y m sk ieg o j e s t a r g u ­ m e n ta c ja z a w a rta w w y ro k u w stę p n y m E u ro p ejsk ieg o T ry b u n a łu S p ra w ie d li­ wości z d n ia 4 p a ź d z ie rn ik a 2001 r. w sp raw ie C - 326/9913, tow arzyszącej m u opinii R zeczn ik a G e n eraln eg o J a c o b s a 14, a ta k ż e p ism a c h p rocesow ych s tro n

7 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o M ischo w sp ra w ie C - 241/01 N a tio n a l F a r m e r s ’ U n io n przeciw k o S e c r é ta r ia t g é n é ra l d u g o u v e rn e m e n t, E C R 2002, s. I - 9079.

8 A rt. 234 t r a k t a t u rz y m sk ie g o .

9 D ecyzje 98/692/K E z 25 lis to p a d a 1998 r. i 1999/514/K E z 23 lu te g o 1999 r. 10 O tej s k a rd z e zob. sz e rz e j C. M ik, op. c it., s. 244 i n.

11 O p in ia R z ec zn ik a G e n e ra ln e g o M ischo w sp ra w ie C - 241/01, op. cit., u s t. 41. 12 D .4 2 .8 .2 4 (S ca evo la lib ro s in g u la r i q u a e s tio n u m p u b lic e tr a c ta ta r u m ).

13 W yrok E T S z d n ia 4 p a ź d z ie rn ik a 2001 r. w sp ra w ie C - 3 26/99 S tic h tin g G oed W onen p rzeciw k o S ta a ts s e c r e ta r is v a n F in a n c ië n , E C R 2001, s. I - 6831.

14 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o J a c o b s a w s p ra w ie C - 3 2 6 /9 9 S tic h tin g G oed W onen p rzeciw k o S ta a ts s e c r e ta r is v a n F in a n c ië n , E C R 2001, s. I - 6831.

i K om isji E u ro p e jsk ie j. P y ta n ia p ra w n e p rz e d sta w io n e T ry b u n a ło w i d o ty ­ czyły in te rp re ta c ji szóstej D y re k ty w y R a d y 77/388/E W G z 17 m a ja 1977 r. w sp ra w ie h a rm o n iz a c ji u s ta w o d a w s tw p a ń s tw czło nko w skich w o d n ie s ie n iu do p o d atk ó w obrotow ych — w sp ó ln y sy ste m p o d a tk u od w a rto śc i dod anej: u jed n o lico n a p o d s ta w a w y m ia ru p o d a tk u 15.

W yrok te n z a p a d ł w n a s tę p u ją c y m s ta n ie fa k ty c zn y m : S p ó łk a S tic h tin g G oed W onen (z w a n a dalej S pó łką) w y b u d o w a ła w 1995 r. trz y b lo k i z m ie s z ­ k a n ia m i p rz ezn a czo n y m n a w y n a je m , a n a s tę p n ie zało ży ła fu n d a c ję S tic h ­ tin g D e G oede W onen (z w a n a d alej F u n d a c ją ), n a rzecz k tó re j u s ta n o w iła p ra w o u ż y tk o w a n ia nowo w y b u d o w a n y ch bloków n a 10 l a t w z a m ia n za czynsz, k tó reg o s u m a b y ła n iż s z a od k osztów budowy. W d e k la ra c ji p o d a t­ kow ej S p ó łk a w y k a z a ła p o d a te k VAT, ja k i n a lic z y ła F u n d a c ji w zw ią zk u z u sta n o w ie n ie m u ż y tk o w a n ia , a n a s tę p n ie o d jęła od tego p o d a tk u k w o tę p o d a tk u VAT, ja k i s a m a z a p ła c iła w zw ią zk u z b u d o w ą bloków. H o le n d e rsk ie w ład z e p o d atk o w e z a k w e stio n o w a ły p o m n iejszen ie p o d a tk u VAT, tw ie rd z ą c , że u s ta n o w ie n ie u ż y tk o w a n ia j e s t w yłączone od p o d a tk u VAT, a z a te m n ie m a p o d a tk u n aliczonego , k tó ry m o ż n a odjąć od p o d a tk u n ależ n eg o . W u z a ­ s a d n ie n iu w ład ze p o d atk o w e w skazały, że do u s ta n o w ie n ia p ra w a u ż y tk o ­ w a n ia z a sto so w a n ie m a a r t. 13B p k t b D yrektyw y , w y łączający ob ow iązek p o d atk o w y w p rz y p a d k u n a jm u lu b d z ie rż a w y n ie ru c h o m o śc i (lea sin g or

le ttin g o f im m o v a b le p ro p erty). In n y m i słow y h o le n d e rs k ie w ład z e p o d a t­

kow e zró w n ały u ż y tk o w a n ie z n a jm e m i d zierżaw ą.

J e d n y m z a rg u m e n tó w p o d n iesio n y ch p rz ez S półk ę w k a s a c ji od w y ro ­ k u s ą d u u trz y m u ją c e g o w m ocy decyzję w ład z p o d atk o w y c h było to, że u s ta n o w ie n ie u ż y tk o w a n ia w ż a d n y m ra z ie n ie j e s t ró w n o z n acz n e z z a w a r­ ciem um ow y n a jm u lu b d z ierżaw y n ie ru c h o m o śc i i ja k o o d rę b n a czynność p r a w n a n ie m ieści się w h ip o te z ie w sk a z a n e g o w yżej p rz e p is u u s ta n a w ia ją ­ cego w yłączen ie od p o d a tk u VAT. W s k u te k tej a r g u m e n ta c ji s ą d ro z p o z n a ­ ją c y sp ra w ę w y sto so w ał do T ry b u n a łu p y ta n ie , czy a r t. 13B p k t b D y re k ty ­ w y n a le ż y in te rp re to w a ć w te n sposób, że im p le m e n tu ją c e D y re k ty w ę p a ń s tw a członkow skie m o g ą pod pojęciem n a jm u i d z ierżaw y ro z u m ie ć n ie ty lk o to, co w ich sy s te m a c h p ra w n y c h j e s t pod ty m pojęciem ro z u m ia n e , ale ta k ż e objąć n im k a ż d ą in n ą form ę p r a w n ą k o rz y s ta n ia z n ieru ch o m o ści, k tó r a n ie j e s t d o s ta w ą w ro z u m ie n iu D yrektyw y.

Z a b ie ra ją c a głos w sp ra w ie K o m isja E u ro p e js k a p o d zieliła stan o w isk o S półki, a rg u m e n tu ją c , że n a je m i d z ie rż a w a , z je d n e j stron y, i u ż y tk o w a n ie z d ru g ie j stro n y , s ą in s ty tu c ja m i za sa d n ic z o o d m ie n n y m i w s y s te m a c h p ra w n y c h się g a ją c y c h k o rz e n ia m i p r a w a rz y m sk ieg o , k tó re to sy s te m y p ra w n e o b o w iąz u ją w w iększości p a ń s tw czło nk ow skich. N a s tę p n ie K o m isja sch a ra k te ry z o w a ła praw o u ży tkow an ia, w skazując, że jego cecham i w y ró żn ia­ jący m i są: praw o u ży tk o w n ik a do p o b iera n ia pożytków z rzeczy, b ezw zg lęd n y

( in re m ) c h a r a k te r p ra w a u ż y tk o w a n ia w p o ró w n a n iu ze w zg lęd n y m (in p e rso n a m ) c h a r a k te r e m p ra w a n a jm u lu b dzierżaw y, fa k t, że u ż y tk o w a n ie

w y g a sa ze ś m ie rc ią u ż y tk o w n ik a , n a to m ia s t n a je m lu b d z ie rż a w a s ą p r a w a ­ m i dziedzicznym i. K o m isja p o d n io sła ta k ż e , że p o d n a je m n ieru c h o m o śc i p rz ez n ajem c ę bez zgody w łaśc ic iela rzeczy j e s t w ykluczony, p od czas gdy u ż y tk o w n ik m oże z a w ie ra ć sw obodnie u m ow y n a jm u , a p o n a d to m oże w y ­ k o n y w ać sw oje p ra w o n ie p łacą c w łaścicielow i rzeczy żad n eg o w y n ag ro - d z e n ia 16.

S p ó łk a i K o m isja E u ro p e js k a p o d n o siły ta k ż e , że in te r p r e tu ją c z a w a rty w D y re k ty w ie zw ro t „n ajem lu b d z ie rż a w a ” n a le ż y odw ołać się do podo ­ b ie ń s tw ty c h k o n tra k tó w za ch o d zą cy ch w s y s te m a c h p r a w a cy w ilnego p a ń s tw człon kow skich, k tó re to sy ste m y zn a jd o w ały się pod siln y m w p ły ­ w em p ra w a rz y m sk ieg o .

W o p in ii do sp ra w y R zec zn ik G e n e ra ln y Ja c o b s d o k o n ał p raw n o p o ró w - naw czego o p isu in s ty tu c ji u ż y tk o w a n ia w ty c h sy s te m a c h p ra w n y c h , w k tó ­ ry c h t a in s ty tu c ja fu n k c jo n u je o ra z p o ró w n a ł j ą z in s ty tu c ja m i p e łn iąc y m i p o d o b n ą fu n k c ję w p o zo stały c h s y s te m a c h p ra w n y c h ów czesnych członków U n ii17. Tę część o p in ii R zec zn ik G e n e ra ln y ro zp oczął od s tw ie rd z e n ia , że u ż y tk o w a n ie m a sw e p o c z ą tk i w p ra w ie rz y m sk im , w k tó ry m było d efin io ­ w a n e ja k o p ra w o do k o rz y s ta n ia z cudzej rzeczy z o b o w iązk iem z a c h o w a n ia jej s u b s ta n c ji18. R zec zn ik G e n e ra ln y w s k a z a ł ta k ż e , że in s ty tu c ja rz y m s k ie ­

go u s u s fr u c tu s p e łn iła fu n k cje a lim e n ta c y jn e o ra z że początkow o b y ła t r a k ­ to w a n a ja k o część p ra w a w łasn o ści, później zaś ja k o o g ra n ic zo n e p raw o rzeczow e k la sy fik o w a n e ja k o słu żeb n o ść o s o b ista . N a stę p n ie dodał, że s łu ­ żebność b y ła p ra w e m o b ciążający m c u d z ą rzecz i m o g ła być słu ż e b n o śc ią g ru n to w ą lu b o s o b istą . S łu ż eb n o ści g ru n to w e , n p . słu żeb n o ść p rz ech o d u i p rz e ja z d u , b yły zw ią z a n e z g ru n te m , b ę d ą c p ra w a m i p rz y słu g u ją c y m i w ła ­ ścicielow i g r u n tu w s to s u n k u do cudzego g r u n tu . S łu żeb n o ści o so b iste p rz y ­ słu g iw a ły osobie i w y g a sa ły w ra z z jej ś m ie rc ią . W p rz y p is a c h do o p in ii ja k o źródło in fo rm ac ji R zec zn ik w s k a z a ł p ra c e A. B orko w sk iego p t. Texbook on

R o m a n L a w o raz W. W. B u c k la n d a i A. D. M c N a ira p t. R o m a n L a w a n d C o m m o n L a w : A C o m p a riso n in o u tlin e.

W d alszej części o p in ii R zec zn ik G e n e ra ln y Ja c o b s w s k a z a ł n a jw a ż n ie j­ sze cechy u ż y tk o w a n ia w sp ó ln e sy stem o m p ra w n y m p a ń s tw człon ko w skich. C echy te o d p o w iad a ły ty m , k tó re w sw ym s ta n o w is k u p rz e d s ta w iła K om i­ sja E u ro p e jsk a .

O sta te c z n ie E u ro p e js k i T ry b u n a ł S p raw ie d liw o śc i p o dzielił a rg u m e n ty w sk a z u ją c e n a ju ry d y c z n ą o d m ien n o ść u ż y tk o w a n ia o ra z n a jm u i dzierżaw y, lecz m e ritu m o rz ecz en ia o p a rł w całości n a p rz e s ła n k a c h w y n ik ając y ch

16 W yrok E T S z d n ia 4 p a ź d z ie rn ik a 2001 r. w sp ra w ie C - 326/99, op. c it., u s t. 42. 17 C h o d zi tu w szczególności o life e sta te s i lo n g lea se w c o m m o n la w .

z p ra w a p o datkow ego, a n ie p ra w a cyw ilnego, stw ie rd z a ją c , że w św ietle D y re k ty w y p ra w o u ż y tk o w a n ia w in no być tra k to w a n e w te n s a m sposób, co p ra w o n a jm u i dzierżaw y.

N a p ra w o rz y m sk ie pow oływ ały się ta k ż e s tro n y sp ra w y C - 2 9 6 /9 5 19, dotyczącej in te rp re ta c ji a r t. 8 D y re k ty w y 92/11/W E z 25 lu teg o 1992 r., dotyczącej p o d a tk u akcyzow ego20. P rz e d m io te m sp o ru b y ła z a sa d n o ść n a ło ­ ż e n ia p rz ez b ry ty jsk ie w ład z e celne p o d a tk u akcyzow ego n a p a p ie ro s y im ­ p o rto w a n e do W ielkiej B ry ta n ii z L u k s e m b u rg a . B ry ty js k a sp ó łk a M BL u z y s k a ła od in d y w id u a ln y c h odbiorców z a m ó w ie n ia n a d o sta w ę p ap iero só w sp rz e d a w a n y c h p rz ez lu k s e m b u r s k ą sp ółkę E M U . P a p ie ro s y b yły p rz e z n a ­ czone do o sobistego u ż y tk u z a m a w ia ją c y c h , zaś sp ó łk a M BL, d z ia ła ją c w c h a ra k te r z e a g e n ta w im ie n iu i n a rzecz za m a w iający ch , d o k o n ała z a k u p u p a p ie ro só w w L u k s e m b u rg u i ich t r a n s p o r tu do W ielkiej B ry ta n ii, gdzie n ało żono n a n ie p o d a te k akcyzowy. W o d w o łan iu od decyzji w ład z celny ch sp ó łk a M B L p o d n io sła a r t. 8 D yrektyw y , stan ow iący, że p ro d u k ty n a b y w a n e p rz ez osoby fizyczne d la ich w ła sn y c h p o trz e b i p rz ez n ic h p rzew o żon e s ą o b jęte p o d a tk ie m akcyzow ym w p a ń s tw ie , w k tó ry m z o sta ły n a b y te , a nie w p a ń s tw ie ich p rz e z n a c z e n ia . Z asto so w a n ie w sk a z a n e g o p rz e p is u sta ło się p rz e d m io te m sp o ru , z u w a g i n a to, że z a m a w ia ją c y d o k o n ali z a k u p u i t r a n s ­ p o r tu to w a r u z a p o śre d n ic tw e m p e łn o m o c n ik a (a g e n ta ), a n ie d z ia ła li b e z ­ p o śre d n io . U z a s a d n ia ją c z a sto s o w a n ie tego p rz e p is u w s p ra w ie , sp ó łk a M B L p o w o łała się n a w yw odzo ną z p ra w a rz y m sk ieg o m a k s y m ę q u i fa c it

p e r a liu m fa c it p e r se21, a rg u m e n tu ją c , że osoba p o słu g u ją c a się pełn o m o c­

n ik ie m p o w in n a być tr a k to w a n a ta k , ja k gdyby s a m a d o k o n ała z a k u p u 22. T ry b u n a ł ro z p o zn ając y sp ra w ę w try b ie p y ta n ia p re ju d y c ja ln e g o opo­ w ied z ia ł się za d o p u sz c z a ln o śc ią n a ło ż e n ia p o d a tk u akcyzow ego, w sk az u jąc, że choć w s k a z a n a m a k s y m a j e s t w sp ó ln a sy ste m o m p ra w n y m p a ń s tw człon kow skich, to w yw odzi się z p ra w a cyw ilnego, ściślej z p ra w a zobow ią­ z a ń , i ja k o t a k a n iek o n iec zn ie p o w in n a zn a le źć z a sto so w a n ie w p ra w ie p o ­ d atk o w y m m a ją c y m zasad n iczo in n e cele23. W o rz ecz en iu ty m p onow nie z a te m p o tw ierd z o n o obecność rz y m sk ic h z a s a d p ra w n y c h w s y s te m a c h p ra w n y c h p a ń s tw członkow skich, lecz m o ty w y ro z strz y g n ię c ia w yw iedziono z p ra w a p o datkow ego, a n ie p ra w a cyw ilnego.

D oniosłe zn a cze n ie d la ro z strz y g n ię c ia sp ra w y m ia ły a rg u m e n ty w y w ie­ dzione z p ra w a rz y m sk ieg o w sp ra w ie C - 42 /0 124, dotyczącej eu ro p ejsk ie g o

19 S p ra w a C - 296/95 T h e Q u e e n p rz ec iw k o C o m m is s io n e rs o f C u s to m s a n d E x cise ex p a r te E M U T ab a c SA RL, T h e M a n in B la c k L im ite d a n d J o h n C u n n in g h a m , E C R 1998, s. I - 1605.

20 O J 1992, s e r ia L, n r 76, s. 1.

21 D .27.7.2 (U lp ia n u s lib ro trig esim o n o n o a d S a b in u m ). 22 S p ra w a C - 296/95, op. cit., u s t. 28.

23 Ib id em , u s t. 30 i n.

24 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o T iz za n o w s p ra w ie C - 42/01 P o r tu g a lia p rzec iw k o K om isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 2004, s. 0.

p ra w a k o n k u re n c ji, ściślej zaś k o n c e n tra c ji p rz ed sięb io rstw . J a k w iadom o, n ie k tó re k o n c e n tra c je p rz e d się b io rstw , ze w z g lęd u n a ich w pływ n a f u n k ­ cjon ow anie ry n k u , w y m a g a ją zgody K om isji E u ro p e jsk ie j lu b o d po w ied nich w ład z k ra jo w y c h 25. M in is te r F in a n s ó w P o rtu g a lii w y d ał dw ie decyzje o d m a ­ w iające ta k ie j zgody, b ę d ą c zaś o b o w iązan y do n o ty fik ac ji ty c h decyzji K o­ m isji E u ro p e jsk ie j, n ie w s k a z a ł p rz y czy n odmowy, k tó re zgodnie z R ozpo­ rz ą d z e n ie m n r 4064/8926 m ogły dotyczyć w y łączn ie żyw o tn y ch in te re só w p a ń s tw a . K o m isja E u ro p e js k a u c h y liła obie decyzje, p o dn osząc, że P o r tu g a ­ lia n ie w s k a z a ła żyw otnego in te r e s u p ublicznego , k tó reg o och ro n ę m ia ła n a ce lu . W s k a rd z e n a decyzję K om isji P o rtu g a lia p o d n io sła, że z u w a g i n a to, że n ie d o k o n an o w y m ag a n ej p ra w e m n o ty fik ac ji, decyzje te w ogóle nie p o w in n y s ta ć się p rz e d m io te m kognicji K om isji.

R zeczn ik G e n e ra ln y T izzan o stw ie rd z ił, że p o d n o sząc pow yższy a r g u ­ m e n t, P o rtu g a lia u siłu je pozbaw ić p rz e p isy o k o n c e n tra c ji p rz e d s ię b io rs tw ja k ie g o k o lw ie k zn a c z e n ia , skoro p a ń s tw a czło n ko w sk ie m ogłyby w p ro s ty sposób u n ik n ą ć k o n tro li ich decyzji, je ś li ty lk o n ie n o ty fik o w ały b y ty c h decyzji K om isji. W te n sposób p a ń s tw a człon ko w sk ie k o rz y s ta łb y z w ła s n e ­ go b e z p ra w ia , co ra żąc o n a ru s z a ło b y z a s a d ę nem o a u d itu r p r o p r ia m tu rp i-

tu d in e m a lle g a n s27 (n ik t n ie z o s ta n ie w y słu c h a n y p rz ez sąd , je ż e li pow ołuje

się n a w ła sn y w y stę p e k , w sze rszy m z n a c z e n iu n i k t n ie m oże w yciągać korzy ści z w łasn e g o b e z p ra w ia )28.

I I I . W orzeczn ictw ie E u ro p e jsk ie g o T ry b u n a łu S p ra w ie d liw o śc i i s ą d u p ierw szej in s ta n c ji pow oływ ano s z e re g m a k s y m p ra w n ic z y c h sięg ający ch k o rz e n ia m i p ra w a rz y m sk ieg o d la u z a s a d n ie n ia ro z strz y g n ię c ia n ie m a ją c e ­ go b e z p o śred n ieg o o p a rc ia w p rz e p is a c h p ra w a 29. W w y ro k u z 1 8 p a ź d z ie r­ n ik a 2 0 0 1 r.30 są d p ierw szej in s ta n c ji, p o d k re śla ją c , że je d n o p rz e w in ie n ie d y s c y p lin a rn e p ra c o w n ik a o rg a n ó w w spó ln o to w y ch n ie p ow inn o być p rz e d ­ m io te m w ięcej niż je d n e g o p o s tę p o w a n ia d y scy p lin arn e g o , n a w e t je ś li w ła ­ ściw y a k t p ra w n y n ie w y k lu cz a kolejnego p o stę p o w a n ia w tej sam ej s p r a ­ w ie, s tw ie rd z ił, że z a s a d a ne b is in id e m 31 j e s t o g ó ln ą z a s a d a p r a w a

25 S zerzej zob. D. L a so k , Z a r y s p r a w a U n ii E u ro p e js kiej. C zęść d ru g a . P ra w o g o s p o d a r ­

cze, T o ru ń 1 9 9 8 , s. 231 i n .; P r a w o e u r o p e js k ie . Z a r y s w y k ła d u , p o d r e d . R. S k u b ik

i E. S k rzy d ło -T efelsk iej, L u b lin 2003, s. 368 i n.

26 R o z p o rz ą d z e n ie n r 4 0 6 4 /8 9 z d n ia 21 g r u d n ia 1989 r. w s p ra w ie k o n tr o li k o n c e n tra c ji p rz e d się b io rs tw , O J 1998, s e r ia L, n r 40, s. 17 i n.

27 C. 7.8.5.

28 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o T izzan o w sp ra w ie C - 42/01, op. c it., u s t. 52.

29 N a te m a t roli m ak sy m w e u ro p ejsk iej k u ltu rz e p raw n ej zob. P. S te in , T h e C h a ra cter a n d

in flu e n c e o f th e R o m a n c iv il law . H is to r ic a l e ssa y s, L o n d o n 1988, s. 53 i n.; A. W acke, S p rich w ö rtlich e R ec h tsp rin zip ien u n d europäische R ech tsa n g leich u n g , O IR 1995, n r 5, s. 174 i n.

30 S p ra w a T - 3 3 3 /9 9 X p rz ec iw k o E u ro p e js k ie m u B a n k o w i C e n tr a ln e m u , E C R 2001, s. II - 3021.

31 Z a s a d a t a w y w odzi się z rz y m s k ie j m a k s y m y b is d e e a d e m re agere n o n lic e t o p a rte j n a w y pow iedzi G a iu s a w In s titu tio n e s 4.107.

w spólnotow ego i z n a jd u je z a sto so w a n ie n ie z a le ż n ie od tego, czy j e s t b ezp o ­ śre d n io w y a rty k u ło w a n a we w łaściw ych p rz e p isa c h p ra w a 32.

W o p in ii R zec zn ik a G e n e ra ln e g o R u iz a -J a ro b a Colo m e ra do sp ra w y C - 2 5 9 /0 4 33 p o ja w iły się o d n ie s ie n ia do d w óch s e n te n c ji rz y m s k ic h , z k tó ry c h R zec zn ik te n w yw iódł d o d atk o w e a r g u m e n ty n a rzecz p ro p o n o ­ w an ej se n te n c ji w yro k u . P ro b le m dotyczył n a s tę p u ją c e g o s t a n u fa k ty c z n e ­ go: p r o je k ta n tk a m ody E liz a b e th E m a n u e l u z y s k a ła p o w szech n e u z n a n ie d zięk i u d a n e j k re a c ji, k tó r ą la d y D ia n a S p e n c e r m ia ła n a sobie podczas ś lu b u z k sięcie m K a ro lem . U z n a n ie to pozw oliło jej p o słu g iw ać się z n a k ie m to w aro w y m , k tó reg o z a sa d n ic z y m e le m e n te m było jej n az w isk o . W la ta c h d ziew ię ćd zie sią ty c h ubiegłego w ie k u w s k u te k p ro b lem ó w fin an so w y ch z m u ­ sz o n a b y ła je d n a k s p rz e d a ć swoje p rz e d się b io rstw o , w s k ła d k tó reg o w cho­ dził m .in. owy z n a k tow arow y. Z u w a g i n a to, że n ab y w c a p o słu g iw ał się ty m zn a k ie m , k o rz y sta ją c z jej renom y, E liz a b e th E m a n u e l sp rz e c iw iła się te m u i w n io sła o od szk o d o w an ie, pod nosząc, że p on iew aż u s ta ł z w ią zek m ięd zy n i ą a sp rz e d a n y m p rz e d się b io rs tw e m , z n a k te n p rz e s ta ł o dp o w iad ać rz e ­ czyw istości i s ta ł się m ylący d la k o n s u m e n ta . R zec zn ik G e n e ra ln y o drzu cił jej a rg u m e n ta c ję , p o d n o sząc m .in ., że osoba, k tó r a s p rz e d a je sw oje p ra w a , a n a s tę p n ie ż ą d a ich zw ro tu , n ie d z ia ła w zgodzie z z a s a d ą bon a fid e s

sem p e r p r a e s u m itu r 34 (d o m n iem u je się d o b rą w ia rę )35, a p o n a d to jej zach o ­

w a n ie u z a s a d n ia z a sto so w a n ie m a k sy m y ven ire co ntra fa c tu m p r o p r iu m

n o n v a le t36 (n ik o m u n ie w olno zaprzeczy ć w ła s n y m uczy nk om ), co d o d a tk o ­

wo p o d k re ś la b r a k dobrej w ia ry 37.

W o p in ii do sp ra w y C - 2 24/0138, dotyczącej odp ow ied zialn o ści od szk o ­ dow aw czej p a ń s tw a za szkodę w y rz ą d z o n ą o rz ecz en iem n ajw y ższeg o o rg a ­ n u w ład z y sądow niczej w ty m p a ń s tw ie , R zec zn ik G e n e ra ln y L é g e r p rz y w o ­ ła ł p a re m ię res iu d ic a ta p ro ve rita te h a b e tu r (rzecz o są d z o n ą u w a ż a się za p ra w d ę )39, stw ie rd z a ją c , że j e s t to z a s a d a p ra w a rz y m sk ieg o z n a n a w s z y s t­ k im p a ń stw o m członkow skim , a ta k ż e w sp ó ln o to w em u p o rz ąd k o w i p ra w n e - m u 40. Z d a n ie m R zec zn ik a p a ń s tw a członko w sk ie n ie m o g ą je d n a k pow oły­ w ać się n a tę z a s a d ę w c e lu u n ik n ię c ia o d p o w ie d z ia ln o śc i z a szk o d ę

32 S p ra w a T - 333/99, op. c it., u s t. 149. 33 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o R u iz -J a ra b o C o lo m e ra w s p ra w ie C - 25 9 /0 4 E liz a b e th F lo re n ce E m a n u e l przeciw k o C o n tin e n ta l S h e lf 128 L td , E C R 2006. 34 D o m n ie m a n ie w y w ied zio n e z I. 2.6 p r. 35 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o R u iz -J a ra b o C o lo m e ra w s p ra w ie C - 259 /0 4 , op. c it., u s t. 39. 36 D. 1.7.25 pr. (U lp ia n u s lib ro q u in to o p in io n u m ). 37 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o R u iz -J a ra b o C o lo m e ra w s p ra w ie C - 259 /0 4 , op. c it., u s t. 39. 38 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L é g e r w sp ra w ie C - 224/01 G e r h a r d K o b ler p rzeciw k o A u s trii, E C R 2003, s. I - 10239.

39 D. 50 .1 7 .2 0 7 (U lp ia n u s lib ro p r im o a d leges I u lia e t P a p ia ).

w y rz ą d z o n ą o rz ecz en iem ju d y k a tu ry . P rz y w o ła n a p a r e m ia n ie s ta n o w iła z a ­ te m p o d sta w y pro p o n o w an eg o p rz ez R zec zn ik a ro z strz y g n ię c ia , lecz b y ła w s to s u n k u do niego k o n tra r g u m e n te m , k tó ry ze w z g lę d u n a sw oje is to tn e zn a cze n ie w sy s te m a c h p ra w n y c h p a ń s tw czło n k o w sk ich pow odow ał k o ­ nieczn o ść w y ra źn eg o w s k a z a n ia w yższych ra c ji p rz e m a w ia ją c y c h p rzeciw n ie m u .

N ie k tó re p a re m ie sięgające rodow odem p ra w a rzym skieg o były p rz ed E u ro p e jsk im T ry b u n a łe m S praw iedliw ości lu b są d e m pierw szej in s ta n c ji w ie­ lo k ro tn ie pow oływ ane. Z a sa d a u ltra po sse nem o o b lig a tu r (n ik t n ie j e s t zobo­ w iąz an y p o n ad swoje m ożliwości) n a w ią z u ją c a do rzy m sk iej p a re m ii im possi-

b iliu m n u lla obligatio est41, b y ła pow oływ ana d la p o d k re śle n ia , że o rg a n

w spólnotow y n ie m a obow iązku podejm ow ać d z ia ła ń , k tó re nie w ch od zą w z a k re s jego k o m p eten cji42. Z asa d y nem o a lleg a n s tu r p itu d in e m s u a m au-

d ie n d u s i venire contra fa c tu m p r o p r iu m n on va let były p rzy w o ły w an e jak o

a rg u m e n t, że o rg a n y w sp ó ln o t euro p ejsk ich , p a ń s tw a członkow skie lu b in n e pom ioty, k tó re n a ru s z y ły p raw o w spólnotow e lu b n ie w yw iązały się z obo­ w iązków p rzez to p raw o nałożonych, n ie m o g ą z tego fa k tu w yw odzić d la siebie k o rz y stn y c h sk u tk ó w w sp o ra ch z osobam i trz e c im i43. Z kolei z a s a d a

v ig ila n tib u s n o n d o rm ie n tib u s s u b v e n iu n t ju ra s ta ła się a rg u m e n te m u z a s a d ­

n iając y m u t r a tę p ra w a , jeże li podm iot tego p ra w a n ie d op ełn ił czynności niezbędnej d la jego w y k o n y w a n ia44. P oprzez ich częste w sk az y w an ie m a k s y ­ m y te zyskały w alo r z a sa d ogólnych p ra w a w spólnotow ego, ja k o z a sa d w spól­ n ych sy stem o m p ra w n y m w szy stk ich p a ń s tw członkow skich45.

Sposób u s ta le n ia z a s a d ogólnych p ra w a w spólnotow ego o p isał R zecz­ n ik G e n e ra ln y L é g e r w sp ra w ie C - 87/01 P 46. S ą d p rz e p ro w a d z a a n a liz ę

41 D. 5 0 .1 7 .1 8 5 (C e lsu s lib ro o ctavo d ig e s to r u m ).

42 S p r a w a T - 40 2 /0 2 A u g u s t S to rc k K G p rz ec iw k o O ffice fo r H a r m o n is a tio n in th e I n t e r n a l M a rk e t, E C R 200 4 , s. 0, u s t. 96; w y ro k s ą d u p ie rw sz e j in s ta n c ji z 12 g r u d n ia 20 0 2 r. w s p ra w ie T - 247/01 eC opy In c. p rz ec iw k o O ffice for H a r m o n is a tio n in th e I n t e r n a l M a rk e t, E C R 2002, s. II - 5301, u s t. 47.

43 W yrok E T S z d n ia 22 m a r c a 1990 r. w s p ra w ie C - 3 4 7 /8 7 T riv e n e ta Z u cc h e ri SpA i in. p rz ec iw k o K o m isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 1990, s. I - 1083, u s t. 14; w y ro k s ą d u p ierw sze j in s ta n c ji z d n ia 10 lip c a 1992 r. w sp ra w ie T - 55/91 F ra n c e sc o P a s e tti-B o m b a rd e l- la p rz ec iw k o P a r la m e n to w i E u ro p e js k ie m u , E C R 1992, s. II - 2111, u s t. 12; w y ro k są d u p ierw sze j in s ta n c ji z d n ia 11 m a rc a 1999 r. w sp ra w ie T - 141/94 T h y s s e n S ta h l A G p rz e c iw ­ ko K o m isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 1999, s. II - 347, u s t. 460; o p in ia R z e c z n ik a G e n e ­ ra ln e g o M ischo w p o łąc zo n y c h s p ra w a c h C - 26 7 /8 8 do C - 28 5 /8 8 G u s ta v e W u id a rt i in . p rzeciw k o L a ite r ie c o o p é ra tiv e e u p e n o is e so c iété c o o p é ra tiv e i in ., E C R 1990, s. I - 435, u s t. 30; o p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o V an G e rv e n w s p ra w a c h C - 52/93 i C - 61/93 K o m isja W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h przeciw k o K ró le stw u H o la n d ii, E C R 1994, s. I - 3591, u s t. 5.

44 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o J a c o b s a w s p ra w ie C - 188/92 TW D T ex tilw erk e D eg ­ g e n d o rf G m b H przeciw k o R ep u b lic e F e d e ra ln e j N iem iec, E C R 1994, s. I - 833, u s t. 19.

45 Szerzej n a te m a t z a s a d ogólnych p ra w a w spólnotow ego zob. C. M ik, op. cit., s. 518 i n. 46 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L é g e r w s p ra w ie C - 87/01 P K o m isja W sp ó ln o t E u r o ­ p e js k ic h p rzeciw k o C o u n c il o f th e E u r o p e a n M u n ic ip a litie s a n d R e g io n s (C E M R ), E C R 2003, s. 7617.

k o m p a ra ty sty c z n ą , p o ró w n u ją c sy ste m y p ra w n e p a ń s tw człon ko w sk ich , aby u s ta lić , czy zachodzi z n a c z n y sto p ie ń k o n w e rg en cji m ięd zy z a s a d a m i n a r o ­ dow ym i. S ą d m oże te ż o d n ieść się do h is to rii d an e j zasady, ab y p o d k reślić, że jej p o cz ątk i się g a ją p ra w a rzy m sk ieg o . K ied y s ą d u s ta li is tn ie n ie z a sa d y ogólnej p ra w a , n ie u w z g lę d n ie n ie tej z a s a d y sta n o w i n a r u s z e n ie T r a k ta tu lu b p rz e p is u p ra w n e g o zw iązan eg o z jej z a sto so w a n ie m 47. O p in ia R zec zn ik a G e n e ra ln e g o p o tw ie rd z a z a te m expressis verbis zn a cze n ie p ra w a rz y m s k ie ­ go ja k o ź ró d ła z a s a d ogólnych p ra w a w spólnotow ego. Z y sk aw szy zn a cze n ie z a s a d ogólnych p ra w a w spóln otow ego, w sp ó ln y ch w s z y s tk im p a ń s tw o m członko w skim , m a k s y m y te s a m e w sobie s ta ją się cz ęścią p ra w a w sp ó ln o ­ tow ego, z teg o w z g lęd u p o d k re ś la n ie ich k o rz e n i j e s t zb ędne.

C z a sa m i pow oływ anej p a re m ii n a d a w a n o sw o iste z n a cze n ie , je d y n ie w p e w n y m s e n s ie n a w ią z u ją c e do z n a c z e n ia , j a k i e p a r e m ia t a m ia ła w p ra w ie rz y m sk im . N a jw a ż n ie jsz y p rz y k ła d ta k ie g o u ż y c ia s ta n o w ią s p r a ­ wy, w k tó ry c h przy w o ły w an o p a re m ię accesso riu m se q u itu r p rin c ip a le , n a ­ w ią z u ją c a do w ypow iedzi U lp ia n a accessio ce d it p r in c ip a li (rzecz p rz y łą ­ c zo n a p rz y p a d a rzeczy głów nej)48. M a k s y m a t a n ie s ta n o w i w orzeczn ictw ie T ry b u n a łu p o d sta w y ro z strz y g n ię ć doty czący ch p ra w a rzeczow ego, lecz s łu ­ ży p o d k re ś le n iu fa k tu , że z p ra w e m o z a sa d n ic z y m z n a c z e n iu m oże być p ołączone o k re ślo n e d o d atk o w e p ra w o lu b u p ra w n ie n ie n ie w y n ik a ją c e b e z ­ p o śre d n io z tre ś c i tego p ra w a , n p . je ż e li pow ód dochodzi w ielu ro szczeń z so b ą p o w iąz an y ch , w łaściw ość s ą d u n a le ż y ok reślić, b io rąc pod u w a g ę jego z a sa d n ic z e ro sz cze n ie49, u m o w a p o rę c z e n ia j e s t u m o w ą a k c e s o ry jn ą w s to ­ s u n k u do um ow y k re d y to w e j50.

W śró d in n y c h p a r e m ii rz y m s k ic h p o d n o szo n y ch p rz e d E u ro p e js k im T ry b u n a łe m S p raw ie d liw o śc i m o ż n a w sk a z a ć u b i lex n o n d is tin q u it nec nos

d is tin g u e r e d e b e m u s (ta m gdzie u s ta w a n ie czyni ro z ró ż n ie ń i m y n ie

p o w in n y śm y d o k o n y w ać ro z ró ż n ie ń )51, te m p u s re g it a c tu m (czas rz ą d z i p ra w e m )52, n e m in i licet ven ire co n tra fa c tu m p r o p r iu m 53, actor se q u itu r

47 Ib id em , u s t. 43.

48 D. 34.2 .1 9 .1 3 (U lp ia n u s lib ro v icen sim o a d S a b in u m ).

49 W yrok E T S z d n ia 15 s ty c z n ia 1987 r. w sp ra w ie C - 266/85 H a s s a n S h e n a v a i p rz ec iw ­ k o K la u so w i K re isc h e r, E C R 1987, s. 239, u s t. 19; w y ro k E T S z d n ia 5 p a ź d z ie r n ik a 1999 r. w s p ra w ie C - 4 2 0 /9 7 L e a th e r te x D iv isio n e S in te tic i SpA p rz e c iw k o B o d e te x BVBA, E C R 1999, s. I - 6747, u s t. 15.

50 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L é g e r w s p ra w ie C - 20 8 /9 8 B e r lin e r K in d l B r a u e r e i A G p rzeciw k o A n d re a s o w i S ie p e rto w i, E C R 2 000, s. I - 1741, u s t. 65, por. w y ro k E T S z 11 w r z e ś n ia 2003 r. w s p ra w ie C - 6/01 A ssociaçào N a c io n a l d e O p e ra d o re s d e M a q u in a s R ecre- a tiv a s (A n o m ar) i in . przeciw k o E s ta d o p o rtu g u ę s , E C R 2003, s. I - 8621, u s t. 53.

51 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o M isch o w s p ra w ie C - 39 5 /0 0 D is tille rie F r a te lli C i­ p ria n i SpA p rzeciw k o M in is te rs tw u F in a n só w , E C R 2002, s. 11877.

52 S p ra w y C - 74/00 P i C - 75/00 P F a lc k SpA a n d A c cia ie rie d i B o lzan o SpA przeciw k o K om isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 2002, s. I - 7869, u s t. 106.

53 S p ra w a T - 30/99 B occhi - F ood T ra d e I n te r n a tio n a l G m b H przeciw k o K om isji W sp ó l­ n o t E u ro p e jsk ic h , E C R 2 001, s. II - 943, u s t. 40.

fo r u m rei (pow ód p o d ą ż a z a s ą d e m p ozw anego)54, iu ra n o v it cu ria (są d z n a

p ra w o )55, d u r a lex sed lex (tw a rd e p raw o ale p ra w o )56, in d u b io p ro liber-

ta te (w ra z ie w ą tp liw o ści n a rzecz w olności)57, p a te re legem q u a m ipse fe c isti (poddaj się p ra w u , k tó re s a m u sta n o w iłe ś )58, in te re st rei p u b lic a e u t s it f in is litiu m (w in te re s ie ogółu j e s t to, ab y z o stały za k oń czon e sp o ry )59, nem o iu d e x in re su a (n ik t n ie p o w in ien być s ę d z ią w e w łasn e j s p ra w ie )60.

N a le ży za u w aż y ć ta k ż e , że poszczególne z a s a d y często p rzy w o ły w an e s ą w różnej szacie słow nej, n ie m a ją c ty m sa m y m jed n eg o u trw a lo n e g o b rz m ie n ia , n p . nem o a lle g a n s tu r p itu d in e m s u a m est a u d ie n d u s 61, nem o

a u d itu r p r o p r ia m tu r p itu d in e m a lle g a n s 62, n em o a u d itu r tu r p itu d in e m s u a m a lle g a n s63.

In te re s u ją c e j e s t ró w n ież i to, że n ie k ie d y m a k sy m y n ie s ą cyto w an e w ich o ry g in a ln y m b rz m ie n iu w ję z y k u ła c iń sk im , ale w ję z y k u , w k tó ry m ro z p o z n a w a n a j e s t s p ra w a , n p . no one m a y be h e a rd to rely on h is o w n

m is d e e d 64.

P o z a p a re m ia m i odno szący m i się do p ra w a , p rz e d E u ro p e jsk im T ry b u ­ n a łe m S p raw ie d liw o śc i podnoszono ta k ż e in n e se n te n c je ła c iń s k ie . W s p r a ­ wie C - 191/9565 R zecznik G e n e ra ln y C osm as, odnosząc się do sposobu kole­ gialnego p rz y jm o w a n ia p rzez K om isję E u ro p e js k ą tzw. opinii um otyw o w an ej

54 S p ra w a C - 412/98 G ro u p J o s i R e in s u ra n c e C o m p an y SA przeciw k o U n iv e rs a l G e n e ra l I n s u r a n c e C o m p an y , E C R 2 000, s. I - 5 925, u s t. 35; w y ro k E T S z d n ia 19 lu te g o 20 0 2 r. w sp ra w ie C - 256/00 B esix SA p rzeciw k o W a s s e rre in ig u n g s b a u A lfred K re tz s c h m a r G m b H & Co. K G i P la n u n g s - u n d F o rs c h u n g s g e s e lls c h a ft D ip l. In g . W . K r e tz s c h m a r G m b H & KG, E C R 2002, s. 1699, u s t. 52.

55 S p ra w a C - 46 6 /0 0 A rb e n K a b a p rz ec iw k o S e c r e ta r y o f S ta te for H o m e D e p a r tm e n t, E C R 2003, s. I - 2219, u s t. 92.

56 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o M ischo w s p ra w ie C - 3 7 9 /0 0 O v e rla n d F o o tw e a r L td p rzeciw k o C o m m iss io n e rs o f C u s to m s a n d E x cise, E C R 2002, s. I - 11133, u s t. 55.

57 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o R u iz - J a r a b o C o lo m e ra w s p ra w ie K o m isja W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h przeciw k o R ep u b lice G reck iej, E C R 2000, s. I - 5047, u s t. 109.

58 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o A lb e ra w sp ra w ie C - 242/97 K ró lestw o B elgii p rz ec iw ­ ko K om isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 2000, s. I - 3421, u s t. 3.

59 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o J a c o b s a w s p ra w ie C - 9 0 /94 H a a h r P e tro le u m L td p rzeciw k o L b e n ri H a v n i in ., E C R 1997, I - 4085, u s t. 166.

60 W yrok E T S z d n ia 26 lu te g o 1981 r. w s p ra w ie C - 3 4 /80 X a v ie r A u th ié p rzeciw k o K om isji W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h , E C R 1981, s. I - 665. u s t. 25.

61 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o V an G e rv en w s p ra w a c h C - 52/93 i C - 61/93 K o m isja W sp ó ln o t E u ro p e js k ic h prz ec iw k o K ró le stw u H o la n d ii, E C R 1994, s. I - 3591, u s t. 5.

62 O p in ia R z e c z n ik a G e n e r a ln e g o M isc h o w p o łą c z o n y c h s p r a w a c h C - 2 6 7 /8 8 do C - 28 5 /8 8 G u s ta v e W u id a rt i in . p rz ec iw k o L a ite r ie c o o p é ra tiv e e u p e n o ise so ciété c o o p é ra ti­ ve i in ., E C R 1990, s. I - 435, u s t. 30.

63 W yrok s ą d u p ierw sze j in s ta n c ji z d n ia 11 m a rc a 1999 r. w sp ra w ie T - 141/94 T h y sse n S ta h l AG przeciw k o K om isji W sp ó ln o t E u ro p e jsk ic h , E C R 1999, s. II - 347, u s t. 460.

64 Zob. n p . o p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o M ischo w s p ra w ie C - 179/00 G e ra ld W eid a- c h e r (jak o z a r z ą d c a u p a d łe j sp ó łk i T h a k is V e rtrie b s - u n d H a n d e ls G m b H ) p rz ec iw k o B u n d e ­ s m in is te r fü r L an d - u n d F o rs tw irts c h a ft, E C R 2002, s. I - 501, u s t. 66.

65 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o C o sm a s w s p ra w ie C - 191/95 K o m isja W sp ó ln o t E u ro ­ p e js k ic h p rzeciw k o R e p u b lice F e d e ra ln e j N iem iec, E C R 1998, s. I - 5449.

w s p ra w a c h p rz eciw k o p a ń s tw u o n a r u s z e n ie p r a w a w sp ó ln o to w eg o 66, stw ie rd z ił, że w p rz y p a d k u b r a k u p isa n e g o te k s tu niem o żliw e j e s t u s ta le n ie p ra w d ziw ej w oli o rg a n u , j a k w zn a n e j s e n te n c ji ła c iń sk ie j verba v o la n t

sc rip ta m a n e n t (słow a u la tu ją , to co z a p is a n e p o zo staje )67.

IV. J a k ju ż w yżej w sk a z a n o , w o p in ia c h R zeczników G e n e ra ln y c h o d n o ­ szono się ta k ż e do in s ty tu c ji p ra w a rz y m sk ieg o , p o d k re ś la ją c p rz y ty m ich rz y m sk ie k o rz en ie.

W o p in ii do sp ra w y C - 351/9668 R zec zn ik G e n e ra ln y F e n n e lly p o d k re ­ ślił, że a w a ria w sp ó ln a j e s t pojęciem p ra w a m o rsk ieg o , w yw odzącym się ze sta ro ż y tn o śc i. J e j k o rz e n ie s ię g a ją ro dyjskiego p ra w a m o rsk ieg o , później z o s ta ła p rz e ję ta p rz ez p ra w o rz y m sk ie , n a m ocy k tó reg o w łaściciel to w a ru zrzuconego do m o rz a (ja ctu s fa c tu s le v a n d a e n a v is g r a ta ) w celu o c a le n ia s t a t k u m ógł żąd ać, ab y w łaściciel s t a t k u i w łaściciele ocalonego to w a ru p a rty c y p o w a li w jego s tra c ie 69.

W o p in ii w sp ra w ie C - 129/9270 R zec zn ik G e n e ra ln y L en z w sk a z a ł, że w co m m o n la w p o stę p o w a n ie sądow e m oże z o stać w szczęte ta k ż e n a p o d ­ sta w ie za g ran icz n eg o w yro k u . J e s t to je d n a k zw ykłe p o stę p o w a n ie p o s ia d a ­ ją c e tę sp ec y ficzn ą cechę, że pow ództw o n ie j e s t o p a rte n a ro sz cze n iu , lecz n a z a g ra n ic z n y m w y ro k u . O d p o w ia d a to, j a k s tw ie rd z a R zecznik, actio iu-

d ic a ti - koncepcji zn a n e j p ra w u rz y m s k ie m u i iu s c o m m u n e 11.

V. O d n ie sie n ia do p ra w a rz y m sk ieg o n ie zaw sze s ą w p e łn i tra fn e . D ow odem n a to j e s t o p in ia R zec zn ik a G e n e ra ln e g o C o sm a sa w sp ra w ie C - 114/9472. S p ra w a t a s ta n o w iła typow y sp ó r cyw ilny o o d szk od ow anie z ty tu łu n ie n a le ż y te g o w y k o n a n ia zo b o w iązan ia, k tó ry b y ł ro z s trz y g a n y p rz ez E u ro p e jsk i T ry b u n a ł S p raw ie d liw o śc i w o p a rc iu k la u z u lę a rb itra ż o - w ą 73. R zec zn ik G e n e ra ln y C o sm as, p rz y w o łu ją c a r t. 1134 K o d e k su N a p o le ­ o n a, zgodnie z k tó ry m um o w y w a żn ie z a w a rte s ta n o w ią p ra w o d la ich stro n , stw ierd z ił, że p rz ep is te n o d zw iercied la z a sa d ę p ra w a rzy m skiego

p a c ta s u n t se rv a n d a 74. J a k w iadom o, w p ra w ie rz y m sk im nie is tn ia ła ogólna

66 S zerzej n a te m a t teg o ro d z a ju s p ra w zob. C. M ik, op. c it., s. 736 i n.

67 O p in ia R z ec zn ik a G e n e ra ln e g o C o sm a s w sp ra w ie C - 191/95, op. cit., p rzy p . 18. 68 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o F e n n e lly w s p ra w ie C - 35 1 /9 6 D ro u o t A s s u ra n c e s SA przeciw k o C o n so lid a te d M e ta llu rg ic a l In d u s tr ie s , P r o te a A s s u ra n c e a n d G ro u p e m e n t d ’in té r ê t éco n o m iq u e R é u n io n e u ro p é e n n e , E C R 1998, I - 3075.

69 Ib id em , u s t . 18.

70 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L e n z a w sp ra w ie C - 129/92 O w en s B a n k L td p rz e c iw ­ ko F u lv io B racco i B racco I n d u s t r i a C h im ic a SpA , E C R 1994, s. I - 117.

71 Ib id em , p rz y p . 5.

72 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o C o sm a s w s p ra w ie C - 114/94 I n te llig e n te S y s te m e n , D a ta b a s e to e p a s s in g e n , E le k tr o n is c h e d ie n s te n BV p rzeciw k o K o m isji W sp ó ln o t E u ro p e j­ sk ich , E C R 1997, s. I - 803.

73 A rt. 181 T r a k ta tu R zy m sk ieg o .

z a s a d a , że u m ów n a le ż y d o trzy m y w ać, gdyż rz y m sk i sy s te m k o n tra k to w y był dalece b a rd z ie j skom plikow any. Z a sa d a , k tó r ą R zeczn ik G e n e ra ln y p rz y ­ p is a ł p ra w n ik o m rz y m sk im , p o w s ta ła w w y n ik u w ielow iekow ej ew olucji i ja k o t a k a z o s ta ła o sta te c z n ie sfo rm u ło w a n a do piero p rz ez H ugo G ro tiu s a w Trzech K sięg a ch o p r a w ie w ojny i p o k o ju 15.

V I. P o z a pow o ły w an iem rz y m s k ic h m a k sy m p ra w n ic z y c h lu b o d n ie sie ­ n ia m i do in s ty tu c ji w y ro sły ch z p ra w a rz y m sk ieg o p rz e d s ą d a m i w sp ó ln o to ­ w ym i w sk az y w an o ta k ż e p o stęp , k tó ry p ra w o poczyniło od czasów rz y m ­ skich. W o p in ii w sp ra w ie C - 186/9676 R zec zn ik G e n e ra ln y R u iz -J a ra b o C o lm er stw ie rd z ił, że p rz e b y liśm y ju ż d łu g ą dro gę od k lasy cz n y ch czasów rz y m sk ic h , k ied y w łasn o ść o z n a c z a ła w ład z tw o n a rz e c z ą t a k b e z p o śre d n ie i t a k k o m p le tn e , że n ie b y ła o d ró ż n ia n a od sam ej rzeczy. W spó łcześn ie sp o ra część czynności p ra w n y c h o dnosi się do rzeczy, k tó re , m ó w iąc ściśle, w cale rz e c z a m i n ie s ą . Z o stały stw o rz o n e d la z a sp o k o je n ia specyficznych p o trz e b sp ołeczno-gospodarczych i w w ięk sz y m s to p n iu niż in n e d o b ra z a le ­ ż ą od n a d a n e j im form y i tre ś c i p ra w n e j77.

W a r g u m e n ta c ji p ra w n e j z a w a rte j w o rz ecz en iach T ry b u n a łu i o p in ia c h R zeczników G e n e ra ln y c h p o d k re ś la n o n ie ty lk o p o d o b ień stw a, ale ta k ż e różnice zach odzące m ięd zy p ra w e m rz y m sk im a p ra w e m w sp ółczesn ym , czego p rz y k ła d e m j e s t o p in ia R zec zn ik a G e n e ra ln e g o L é g e ra do s p ra w y C - 39 7/0278, d o ty czą ca is to ty i z a k re s u su bro g acji. N a m ocy R e g u la m in u praco w niczego u rz ę d n ik ó w W sp ó ln o t E u ro p e jsk ic h w p rz y p a d k u śm ierci, w y p a d k u lu b choroby u rz ę d n ik a W sp ó ln o ty m a ją o b ow iązek w y k o n a n ia p ew n y ch św ia d c z e ń p ie n ię ż n y c h n a rzecz p oszk od ow an ego , a n a s tę p n ie w s tę p u ją z m ocy p ra w a w p ra w a poszkodo w aneg o do d o ch o d z en ia roszczeń przeciw ko osobie trze ciej odpow ied zialn ej z a szk o d ę. R zeczn ik G e n e ra ln y Léger, w y ja ś n ia ją c is to tę su b ro g a cji, stw ie rd z ił, że w p rz e c iw ie ń stw ie do p ra w a w spółczesnego p ra w o rz y m sk ie u z n a w a ło z a sa d ę w s tą p ie n ia je d n e j osoby w p ra w a d ru g iej z t y tu łu d o k o n an ej z a p ła ty je d y n ie w dw óch szcze­ gó lny ch p rz y p a d k a c h : p rz y cesji ro sz cze ń n a rzecz osoby u d ziela ją cej z a b e z ­ p iecz en ia oraz w p rz y p a d k u successio in lo c u m , k tó ra p o zw alała w ierzycielo­ wi h ip o teczn em u , k tó re m u nie p rzy sług iw ało p ierw szeń stw o p rz ed p ra w em innego w ierzy ciela hipotecznego, n a w s tą p ie n ie w p ra w a h ip o tecz n e tego

75 S z e rze j zob. R. Z im m e rm a n n , R o m a n -D u tc h J u r is p r u d e n c e a n d its C o n tr ib u tio n to

E u r o p e a n P riv a te la w , T u la n e L aw R eview 1992, n r 6, s. 1689 i n.

76 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o R u iz a - J a r a b o C o lo m e ra w s p ra w ie C - 186/98 S te fa n D e m a n d p rzeciw k o H a u p tz o lla m t Tier, E C R 1998, s. I - 8529.

77 Ib id em , u s t. 36.

78 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L é g e r w s p ra w ie C - 39 7 /0 2 C lin iq u e L a R a m é e A SB L a n d W in te r th u r E u ro p e A s s u ra n c e SA p rz ec iw k o J e a n - P ie r r e R ie h l i R a d zie U n ii E u ro p e j­ sk iej, E C R 2004, s. I - 7947.

w ierzy ciela n a s k u te k s p ła ty jego w ie rz y te ln o śc i79. S am o pojęcie „su b ro g a ­ c ja ” pochodzi zaś z p ra w a k an o n icz n eg o 80. To o d n ie sie n ie do p ra w a rz y m ­ skiego zn a la zło się w p rz y p isie do części o p in ii n a w ią z u ją c e j do is to ty s u b ­ rog acji w sy s te m a c h p ra w n y c h p a ń s tw czło nk ow skich , zaś sam o n a w ią z a n ie m iało n a celu, j a k s tw ie rd z a R zecznik, lep sze zro zu m ien ie z n a c z e n ia i z a ­ k r e s u w łaściw y ch p rz ep isó w w spólnotow ych. O d n ie sie n ie do p ra w a rz y m ­ skiego n ie służyło z a te m w s k a z a n iu p o d sta w y ro z strz y g n ię c ia , lecz w y ja ­ ś n ie n iu is to ty in s ty tu c ji, k tó re j dotyczy sp ra w a .

W s p ra w a c h ro z strz y g a n y c h p rz ez E T S podnoszono ta k ż e , że p ra w u w sp ó ln o to w em u z n a n e s ą in s tr u m e n ty p ra w n e obce p ra w u rz y m sk ie m u . W o p in ii w p ołączonych s p ra w a c h C - 240/98 do C - 2 44 /9 881 R zec zn ik G e n e ra ln y S aggio, od n o sząc się do D y re k ty w y 93/13 z 5 k w ie tn ia 1993 r. o nied ozw olonych k la u z u la c h w u m o w ac h k o n su m e n c k ic h , za u w aż y ł, że z a ­ w a r t a w D y re k ty w a tzw. s k a r g a k o le k ty w n a , za pom ocą k tó re j osoby o raz o rg a n iz a c je ch ro n ią c e p ra w a k o n s u m e n tó w m o g ą żą d a ć s tw ie rd z e n ia n a dro d ze sądow ej, czy d a n a k la u z u la j e s t a b u z y w n a , a ta k ż e żą d a ć z a sto so w a ­ n ia od po w ied n ich i sk u te c z n y c h środków , d zięk i k tó ry m sto so w an ie tego ro d z a ju k la u z u l z o sta n ie z a b ro n io n e 82, j e s t całkow icie n ow ym i n s tr u m e n ­ te m p ra w n y m , zw ła szcz a d la p a ń s tw czło n k o w sk ich k o n ty n u u ją c y c h t r a d y ­ cje p ra w a rz y m sk ie g o 83.

V I I . Ilość i zn a cze n ie o d n ie sie ń do p ra w a rz y m sk ieg o w s p ra w a c h ro z ­ s trz y g a n y c h p rz e d E u ro p e js k im T ry b u n a łe m S p ra w ie d liw o ś c i i są d e m p ierw szej in s ta n c ji p o tw ie rd z a tezę , że p ra w o rz y m sk ie m oże sta n o w ić źró ­ dło in s p ira c ji i fu n d a m e n t rodzącego się p ra w a p ry w a tn e g o w spólnego d la w sz y stk ic h p a ń s tw człon kow skich. Tej roli p ra w a rz y m sk ieg o n ie n a le ż y deprecjo now ać, p o d n o sząc n a p rz y k ła d , że w sk a z y w a n e wyżej s p ra w y m o gą co n ajw yżej sta n o w ić dow ód n a to, że s ę d z ia T ry b u n a łu b ą d ź R zec zn ik G e­ n e r a ln y z n a łacin ę , zaś s a m a liczb a o d n ie sie ń j e s t sto su n k o w o n iew ielk a . D o k o n u jąc oceny z n a c z e n ia p ra w a rz y m sk ieg o w p ra k ty c e orzeczniczej obu sądów , n a le ż y p a m ię ta ć bow iem o ty m , że n ie z o sta ły one p o w o łan e d la r o z s trz y g a n ia sporów p o w sta ły c h n a g ru n c ie p ra w a p ry w a tn e g o , z a k re s ich

79 I n s ty tu c ja t a n a z y w a n a j e s t iu s o ffe re n d i et su c c e d e n d i, zob. W. L ite w s k i, S ło w n ik

e n c y k lo p e d y c zn y p r a w a rz y m s k ie g o , K ra k ó w 1998, s. v. iu s o ffe re n d i et su c c e d e n d i.

80 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o L ég e r w sp ra w ie C - 397/02, op. cit., p rz y p . 13. 81 O p in ia R z e c z n ik a G e n e ra ln e g o S aggio w s p ra w ie O céan o G ru p o E d ito r ia l SA p rz e c iw ­ k o Rocio M u rc ia n o Q u in te ro (C - 240 /9 8 ) i S a lv a t E d ito re s SA p rz ec iw k o J o s é M. S a n c h e z A lcón P r a d e s (C- 241/98), J o s é L u is C o p a n o B a d illo (C - 2 4 2/98), M o h a m m e d B e rro a n e (C - 243/98) i E m ilio V inas F e liu (C - 244/98), E C R 2000, s. I - 4941.

82 S z e rze j zob. K. K ru s z e w s k a -S o b c z y k , M. Sobczyk, N ie d o z w o lo n e k la u z u le w u m o w a c h

k o n s u m e n c k ic h w św ie tle d y r e k ty w y 9 3 / 1 3 z d n ia 5 k w ie tn ia 1993 r., Z eszy ty N a u k o w e W y­

ższej S zkoły S u w a lsk o -M a z u rsk ie j im . J a n a P a w ła II w S u w a łk a c h 2004, n r 9, s. 68 i n. 83 O p in ia R z ec zn ik a G e n e ra ln e g o S aggio w sp ra w ie (C - 240/98), op. c it., p rzy p . 10.

kognicji j e s t z a te m in n y niż sąd ó w k ra jo w y ch ro z p o zn ając y ch s p ra w y cyw il­ ne. Z tego w z g lę d u E u ro p e js k i T ry b u n a ł S p raw ie d liw o śc i i s ą d p ierw szej in s ta n c ji n ie m a ją z b y t w ielu o k azji do r o z tr z ą s a n ia k w e stii cy w iln o p ra w ­ nych, k w e stie te zw ykle p o ja w ia ją się bow iem n ie ja k o p rz y o k azji ro z s trz y ­ g a n ia sporów zu p e łn ie in n e j n a tu ry . N iem n iej n a le ż y zau w aży ć, że często a rg u m e n ty w yw iedzione z p ra w a rz y m sk ieg o s ta ją się is to tn ą p o d s ta w ą ro z strz y g n ię c ia z u w a g i n a fa k t, że w sa m y m p ra w ie w sp ólno tow ym b r a k j e s t re g u la c ji dotyczącej sporn eg o p ro b le m u p ra w n eg o . W te n sposób w iele z a s a d sięg ają cy ch k o rz e n ia m i p ra w a rz y m sk ieg o sta ło się z a s a d a m i o gólny­ m i p ra w a w spólnotow ego ja k o z a sa d y w sp ólne sy stem o m p ra w n y m p a ń s tw członkow skich. M iędzy in n y m i ty m też w ła śn ie ró ż n ią się są d y eu ro p e jsk ie od sąd ó w k rajo w y ch , bow iem są d y k rajo w e, m oże za w y ją tk ie m sąd ó w co m ­

m o n la w , ro z s trz y g a ją p ro b lem y cy w iln o p ra w n e w o p a rc iu o p ra w o s ta n o ­

w ione, w k tó ry m rz y m s k a m y śl p ra w n ic z a z o s ta ła z a k o d o w an a , n ie m a p o trz e b y z a te m s ię g a n ia do o ry g in a łu rz y m sk ieg o . R z y m sk a m a k s y m a p rz y ­ w o ła n a w tre ś c i o rz e c z e n ia polskiego S ą d u N ajw yższego rzeczy w iście n a ogół n ie sta n o w i nic w ięcej niż dow ód eru d y c ji s k ła d u o rz ek ająceg o lu b słu ży o b ra zo w em u u o g ó ln ie n iu ro z w ią z a n ia p ra w n e g o m ającego b e z p o ś re d ­ n ią p o d sta w ę n o rm a ty w n ą (np. z a s a d a nem o p l u s iu r is a d a liu m tra n sfe rre

p o te st q u a m ipse haberet), podczas gdy w o rzeczn ictw ie sąd ó w e u ro p e j­

sk ic h p rz y w o ły w an e m a k s y m y często s ta ją się b e z p o ś re d n ią p o d s ta w ą ro z­ strz y g n ię c ia .

W arto za u w aż y ć ta k ż e , że w sk a z y w a n e o d n ie s ie n ia do p ra w a rz y m s k ie ­ go, a w szczególności te m iejsca, w k tó ry c h p o jaw ia się te r m in „praw o rz y m sk ie ”, d o ty czą an ty cz n eg o p ra w a rz y m sk ieg o , a n ie tra d y c ji ro m a n i- sty c z n e j.

U ży teczn o ść p ra w a rz y m sk ieg o ja k o jed n eg o z ele m e n tó w in te g ra c ji E uropy, ty m ra z e m w w y m ia rz e p ra w n y m , u z a s a d n ia p o trz e b ę b a d a ń n a d p ra w e m rz y m sk im . N ie w ą tp liw ie je d n a k n a le ż y się zgodzić z tw ie rd z e n ie m , że in s ty tu c je p ra w a rz y m sk ieg o n ie m o g ą być p rz e n ie sio n e w p ro s t do tw o ­ rząceg o się eu ro p ejsk ie g o p ra w a p ry w a tn e g o , a w łaściw ie h a rm o n iz o w a n e ­ go p ra w a p ry w a tn e g o p a ń s tw cz ło n k o w sk ich 84. P o s tę p u ją c e p ro cesy in t e ­ g ra cy jn e, ta k ż e n a niw ie p ra w a , s ta n o w ą w y z w an ie d la ro m an istó w , aby sw ą dyscy p lin ę u p ra w ia li w ta k i sposób, żeby n ie s ta ła się n a u k ą d o s tę p n ą tylko w ą sk ie m u g ro n u w tajem n icz o n y ch , lecz żeby n a w ią z a ła tw ó rczy d ialog z d o g m a ty k a m i p ra w a w spółczesnego, w s k a z u ją c im to, co p raw o rz y m sk ie m a jeszcze do za o fe ro w a n ia .

84 R. Z im m e rm a n n , R o m a n la w a n d E u ro p e a n leg a l u n ity , [w:] T o w a rd s a E u r o p e a n C ivil

Summary

Roman law before the courts o f the European Union

The aim of the Author of this paper is to do research into references to Roman law in the cases adjudicated by European Court of Justice and Court of F irst Instance. The analysis proves th a t references to Roman law are present first of all in the opinions of the Advocates General, they are rarely made by the courts themselves, however, w hat is interesting, they sometimes can be found in the judicial w rits of parties to the proceedings. The im portance of the argum ents stemming from Roman law varies, in some cases they influenced the outcome of the dispute deeply, in other cases they were only one of several grounds for the outcome and in many cases they had only a decorative function.

Many of the maxims which have their roots in Roman law became the general principles of community law as the principles common to all legal systems of Members States, eg. nemo venire contra factum proprium and nemo auditur turpitu-

dinem suam allegans.

Apart from maxims, references were made to the institutions of Roman law, eg. ususfructus, actio iudicati. Moreover, Advocates General emphasized the diffe­ rences between Roman law and contemporary civil law and the progress made by law in the course of its development.

The analysis proves th a t Roman law can still be the source of inspiration for further development of private law, especially it can serve as the foundation for the creation of common European Private Law. Usefulness of Roman law in the process of integration of private law within the European Union is a challenge for the researchers of Roman law, who should engage into creative dialogue with the researchers of contemporary law to show w hat Roman law still has to offer.