Kapłan-przewodnik duchowy, czy jest komuś dzisiaj potrzebny? Cechy - zadania - duchowość kapłana i przewodnika duchowego według Henri J. M. Nouwena

KAPŁAN-PRZEWODNIK DUCHOWY,

CZY JEST KOMUŚ DZISIAJ POTRZEBNY?

CECHY - ZADANIA - DUCHOWOŚĆ

KAPŁANA I PRZEWODNIKA DUCHOWEGO

WEDŁUG HENRI J. M. NOUWENA1

Pisarstw o H e n ri N o u w e n a p o d ejm o w ało zawsze ak tu aln e p ro b lem y du sz­ pasterskie. Jako k a p ła n , w ykładow ca i p isa rz w ykazyw ał gotow ość n ie tylko d y sk u to w a n ia n a p a sto ra ln e w yzw ania sw oich czasów. D y sk u sja n a ważne, a czasam i b o lesn e te m a ty K o ścio ła p o p rz e d z o n a była jego k o n k re tn y m za­ a n g a żo w a n ie m . T ak się d z ia ło w p rz y p a d k u stu d en tó w , g d y p racow ał jako d u sz p a ste rz ak a d em ick i, ta k było w śró d lu d z i m o rz a , k ied y p rz ez jakiś czas był k ap e la n em n a statk u , tak też się d z ia ło w obec lu d z i u b o g ich . G d y chciał się n a o c z n ie p rz ek o n ać o sytuacji lu d z i b ie d n y c h , w yjechał d o A m ery k i Po­ łu dniow ej i za m ie szk ał p o ś ró d b ie d o ty B oliw ii2, a w o s ta tn ic h dziesięciu la­ ta c h życia n a stałe posług iw ał we w sp ó ln o c ie u p o śle d z o n y c h L’A rch e3.

Jed n y m z n ajisto tn iejszy ch zag ad n ień pisarstw a H e n ri N o u w e n a była p ro ­ blem atyka d u ch o w o ści k apłańsk iej, w ty m o g ro m n ie ważnej sprawy, jaką jest kierow nictw o duchow e. Jako k a p ła n d o strze g ał n ie tylko p ozy tyw ne stro n y p o słu g i d uszp asterskiej, ale u m ia ł zauw ażyć i nazw ać słabsze czy w ręcz kry­ zysowe aspekty k ap łań stw a sakram entalnego. W p o słu d z e k a p ła n a n ie chciał w idzieć tylko u rz ę d n ik a kościelnego w ypełniającego b e z d u sz n ie fo rm u la rz e w k ancelarii i n ien ag a n n ie celebrującego sakram enty w kościele. Jego w izja ka­ p ła n a to o b ra z ojca, p rz e w o d n ik a duchow ego, przyjaciela, k tó ry „ze sk arb ca swego serca w ydobyw a rzeczy now e i stare” (M t 13,52). K a p ła n , k tó ry u m ie

1 Henri J.M. Nouwen (1932-1996) ksiądz, duszpasterz, psycholog. Autor ponad 40 książek m.in. Zranio­ nego uzdrowiciela, Przekroczyć siebie czy Powrotu syna marnotrawnego. W Polsce do tej pory ukazały się tłuma­ czenia dwudziestu trzech jego książek. Wykładał na kilku uniwersytetach w Holandii i Stanach Zjednoczonych (Yale, Harvard). Ostatnie dziesięć lat życia spędził jako kapelan upośledzonych umy­ słowo wspólnoty L’Arche w Daybreak (Kanada). Jego wpływ na duchowość chrześcijańską porówny­ wany jest do T. Mertona czy C.S. Lewisa. Rozważania na temat znaczenia kapłana - przewodnika duchowego zostały ograniczone do książek jakie ukazały się tylko w języku polskim, z wyjątkiem Out of Solitude, Tree Meditations on the Christian Life by Henri J.M. Nouwen, Notre Dame, Indiana 2001.

d o strz e c b o lą c z k i w spółczesnego człow ieka i u m ie n im zarad zić. W k o ń c u k a p ła n , to człow iek, k tó ry d o strz e g a ją c kryzysy człow ieczego św iata czy ni o so b isty w ysiłek ro zw o ju duchow ego. Je d n a k w ed ług H e n ri N o u w e n a o ta­ kiego k ap łan a -p rz ew o d n ik a d uchow ego jest co raz tru d n ie j.

1. T

K ażd y człow iek szu k a przyjaciół. S zu ka się o só b b liskich , pon iew aż każ­ dy p o d św ia d o m ie wyczuwa, że bez przy jaźni, bliskości, m ożliw ości d zielen ia się sw oim życiem z in n y m i, czy w ręcz in ty m n o śc i, s a m o tn o ść , czyli p o trz e ­ b a bycia z k im ś razem , ale za ch o w a n ie m koniecznej tajem nicy, m o ż e za m ie­ n ić się w n ajg orszy sta n o s a m o tn ie n ia .

Przyjaciel, p rz e w o d n ik d u c h o w y czy p o p ro s tu bliska n a m o so b a to m o ­ że być tak że k a p ła n . A w n ie k tó ry c h sy tu acja ch życiow ych w ręcz m usi być to o so b a k ap łan a. N arody, społeczeństw a, w s p ó ln o ty i w k o ń c u po jed y n cze o so b y p o w in n y p o sia d a ć sw oich p rz e w o d n ik ó w d u ch o w y ch , p on iew aż isto t­ ne decyzje życio w e i w ielk ie próby w ym agają p rzew o d n ika . R za d ko drogę do „Jednego B o­ g a ” m o żn a p rzeb yć sa m o tn ie - p isał N o u w e n w d z ie n n ik u p o dczas swego p o b y tu

w opactw ie trap istó w w G enesse4. Po w ielu latach w ew n ętrzny ch p o szu k iw a ń d oszedł o n w k o ń cu d o przeko nania, że p o p ro stu nie jest łatwo żyć w p o jed y n ­ kę w m iejscu, gdzie p ostaw ił nas Bóg. D latego te ż - d o d aje N o u w e n - B óg daje tobie lu d zi, któ rzy pom agają c i w tym m iejscu w ytrw a ć, a ilekro ć sie o d d a lisz, p rzyw o łu ją cię z pow rotem 5. A k tu aln e stają się słowa z księgi Syracha: ,W ie rn y przyjaciel p o ­ tę ż n ą o b ro n ą , k to go z n a la zł, sk arb z n a la z ł” (Syr 6,14). T ęsk n o ty i w ew nętrz­ ne p ra g n ie n ia, ab y p o sia d a ć przy jaciela czy p rz e w o d n ik a du chow ego p rzez każdego człow ieka, N o u w e n p o tw ierd z a słow am i: P otrzebujem y kogoś, k to doda n a m odw agi, kied y ogarnia n a s p o ku sa , by z w szystkiego zrezygnow ać, zapom nieć, pogrą­ ż y ć się w rozpaczy. P otrzebujem y kogoś, k to n a s odw iedzie, kied y będziem y się p o ru sza ć zb y t szybko w n iezn a n ym kieru n ku lu b d u m n ie spieszyć k u n iezn a n em u celow i. P otrzebujem y kogoś, k to n a m zasugeruje, kied y czytać, a kied y m ilczeć, n a d któ rym i sło w a m i się za sta ­ n a w ia ć i co robić, kied y m ilczen ie w ytw o rzy w ięcej lęku n iż spokoju6.

P oszukiw anie przyjaciela, kogoś bliskiego czy k a p ła n a -p rz e w o d n ik a d u ­ chow ego n atrafia je d n a k n a d u że tru d n o śc i. T ru d n o śc i z n a le z ie n ia k ap łan a, k tó ry pokierow ałby życiem d u c h o w y m w pisane są w o g ó ln y kryzys ojcostwa. Zauw aża się i daje się o d c z u ć b ra k ojców, w ty m także ojców duchow ych. N ie ­ k tó rz y a u to rz y nie b o ją się naw et nazw ać n aszych czasów epoką bez ojca i m a tk J .

2 Wspomnieniem pisarskim pobytu w Boliwii była książka Gracias! A Latin American Journal, 1983. 3 Przez roku czasu pobytu w Trosly we Francji pisał krótkie spostrzeżenia w formie dziennika, które zo­

stały opublikowane w książce ... wyd. polskie, pt. Świt —podróż duchowa, Poznań 1989. 4 H. Nouwen, Dziennik z klasztoru trapistów, Warszawa 1987, s. 10.

5 H. Nouwen, Przekroczyć siebie, Poznań 2000, s. 45. 6 Tamże, s. 130.

Po części p ro b lem zw iązany jest z ro zb iciem życia m ałżeńskiego i rod zin n eg o oraz o d d z ie le n ie m lu dzk iej seksualno ści o d m iło śc i m ałżeńsk iej i ro d ziciel­ skiej. U w ażn a obserw acja życia prow adzi N o u w e n a d o sm utnej konstatacji:

W ielu, któ rzy n a zyw a ją siebie o jcam i albo p o zw a la ją , by ich ta k n a zyw a n o - o d O jca Św ię­ tego, p o p rzez ojców za ko n n ych , a ż do tysięcy „ ojców -księży” próbujących p rze k a za ć dobre n o w in y - p o w in n o u zm ysło w ić sobie, że o sta tn im czło w iekiem , któ ry będzie w ysłuchany, je st ojciec. S ta jem y w obec p o ko len ia , które m a rodziców , a le n ie m a ojców , w obec p o ko len ia , w którym k a żd y rości sobie pretensje, by sta ćsię autorytetem -p o n ie w a żje st starszy, d o jrza l­ szy, inteligentniejszy albo siln iejszy - je s t po d ejrza n y o d sam ego początku8 . Je śli p rzew o d ­ n ik ie m d u c h o w y m m a być k ap łan , k tó ry w sw oim n ajgłębszym p o w o ła n iu m a p e łn ić z a d a n ia ojca, czyli w pierw szy m rzędzie p o w in ie n o b d a rz a ć sp o ­ tk a n y c h lu d z i m iło ścią, życiem , an im o w ać d o d o b ra i przekazyw ać najszla­ chetniejsze w artości, to kryzys ojcostw a dosięga także kap łan a. C zęsto wie o n k im m a być, a jed n o cz eśn ie n iek tó re ak tu a ln e w y d a rzen ia ja sn o m ó w ią m u, k im jest ta k napraw dę. H e n ri N o u w e n kondycję k a p ła n a we w sp ó łczesn y m świecie o p isu je n a p o d staw ie b an a ln e g o w y d a rzen ia ze swego życia: K ilk a la t tem u, g d y byłem kapelanem n a sta tk u p ływ a ją cym m ięd zy H o la n d ią a A m eryką , stałem n a m o stku k a p ita n a , olbrzym iego H olendra, któ ry w gęstej m gle sta ra ł się zn a le źć drogę do p o rtu w R otterdam ie. M g ła b yła w istocie ta k gęsta, że stern ik ledw o w id z ia ł d zió b sta t­

k u . K a p ita n u w a żn ie nasłuchując operatora sta cji radarow ej, podającego ich pozycję m ięd zy in n y m i sta tk a m i, ch o d ził nerw ow o ta m i z pow rotem p o m o stku i w y k rzy k iw a ł ro zka zy stern iko w i. K ied y nagle p o tk n ą ł się o m n ie, w ybuchnął: „ D o cholery, niech m i ojciec ze jd zie z drogj!” K ied y je d n a k w ła śn ie za m ierza łem odejść, ogarnięty poczuciem w in y i niep rzy­ datności, w ró cił i p o w ied zia ł: „D laczego n ie sta n ie ojciec obok. To m oże b yć je d yn a ch w ila , g d y będę ojca napraw dę p o trzeb o w a ł’^ . H is to rię tę N o u w e n p o d su m o w u je n astę­

p u jący m i słow am i: B y ł czas, jeszcze n ie ta k d a w n o tem u , kied y czu liśm y się podobnie ja k k a p ita n , biegając p o na szym w ła sn ym sta tk u z w ielk im poczuciem siły i pew ności. Te­

ra z sto im y w drodze. O sam otnieni, b ezsiln i, n a uboczu, lu b ia n i p rze z n ieliczn ych czło n ­ kó w za ło g i, szorujących p o k ła d , któ rzy g o to w i są n a p ić się z n a m i p iw a w czasie sm ętnej pogody, a le n ie będą tra k to w a ć n a s z b y t p o w a żn ie, g d y za św ieci słońce.

K to ś m ó g łb y p ow iedzieć, iż to praw dziw a iro n ia lo su , że k a p ła n , k tó ry jest wezwany, by m ó w ić o fu n d a m e n ta ln y c h p ro b le m a c h życia: n a ro d z in a c h i śm ierci, m iło śc i i n ienaw iści, k tó ry p o w in ie n zauw ażać i ostrzegać, uczyć koch ać i cierp ieć sto i często n a o b rz e ż a c h w y d arzeń , alb o ich n ie d ostrzeg a­ jąc a lb o b ęd ą c w pozycji osoby, której się n ie słu c h a 10.

Kryzys ojcostw a, a co za ty m id zie kryzys k a p ła n a i p rz e w o d n ik a d u c h o ­ wego n ie przekreśla tę sk n o ty i n ieu stan n e g o u św ia d a m ia n ia sobie, k im pow i­ n ie n być przyjaciel, o so b a bliska, a szczególnie k ap łan . Im b ard ziej jesteśm y z d o ln i d o strze g ać jego kryzys, ty m głośniej w in n iś m y w ołać, jakie cechy i d o

8 H. Nouwen, Zraniony uzdrowiciel, Poznań 1994, s. 41. 9 Tamże, s. 96.

k tó ry c h z a d a ń k a p ła n jest powołany. N a jp ierw zw ró ćm y uwagę n a głów ne ce­ ch y k ap łan a -p rz ew o d n ik a duchow ego.

2. C

-

Jakiego w ięc k ap ła n a -p rz e w o d n ik a d u ch ow ego p o sz u k u je się dzisiaj? Ja­ kie m usi p o sia d a ć cechy, k tó re stały by się o d p o w ied z ią n a zap o trzeb o w an ie d u chow e lu d z i o cz eku jący ch w sk az an ia im k ie ru n k u d ro g i życiowej? H e n ­ ri N o u w e n pozw ala sobie w yliczyć cechy, k tó re w yraziście u k a z u ją o b ec n o ść k a p ła n a we w sp ó łc z e sn y m świecie: w spółczujący, k o n te m p la ty w n y k rytyk, n ie u sta n n e j m o d litw y , p rz e b a c z e n ia i w sp a n ia ło m y ś ln o ś c i. D o p ie ro p rz y o b ec n o ści ta k ic h predy spo zycji m o ż e o n w yp ełn iać p o w o łan ie we w spółcze­ sn y m świecie. Tak w k ró tk ic h h asłac h m o ż n a b y scharakteryzow ać cechy ka­ p łan a-p rze w o d n ik a, a szczegółow o w ygląda to n astępu jąco.

2.1. W spółczucie.

Je śli p rzew o d n ik duchow y m a b yć czło w iekiem B o żym d la przyszłego p o ko len ia , m oże n im b yć ty lko ta k dalece, ja k dalece p o tra fi w spółczuć z czło w iekiem w spółczuciem B o żym . ( ...) S tą d w spółczucie m u si sta ć się rdzeniem , a n a w et isto tą a u to rytetu 11 - p isał H e n ri N o u w en . W spółczucie m o ż e m y ro z u m ie ć jako rodzaj e m p atii, czyli wczuwa- n ia się w przeżycia i p o ło żen ie in n y c h ludzi. N ie jest to jed n ak rodzaj pow ierz­ chow nego d o sto so w an ia się d o zaistniałej sytuacji, poniew aż k a p ła n pracując p o ś ró d lu d z i i b ęd ą c bliski n im n ie traci swojej to żsam o ści, n ie d osto so w u je się d o n ic h . W sp ó łcz u cie n ie jest też fo rm ą lito ści, gdyż lito ść o d d a la lu d z i o d siebie, a w spó łczu cie pozw ala u n ik n ą ć n ie p o trze b n eg o d y stan su . M o że najb ard ziej o d p o w ie d n im słow em d o p e łn ia ją c y m w sp ó łczu cie jest określe­ nie „w spólne d ośw iad czen ie” alb o „w spólne o dczuw anie”; oka zyw a n ie w spółczucia, to dzielen ie czyjegoś „ czu cia ”, w szczególności czyjegoś cierpienia. W ten sposób ro zu m ia n e w spółczucie w ym aga o d nas o w iele w ięcej, n iż ty lko odruchu lito ści czy słow a pocieszenia!-2.

H e n ri N o u w e n d o p e łn ia zn a cze n ie tego w ażnego słowa n astęp u ją co : K to m o­ że u ra to w a ć dziecko z płonącego dom u, n ie n a ra ża ją c się n a poparzenie? K to m oże słu ch a ć opow ieści o sam otności i rozpaczy, n ie ryzyku ją c dośw iadczenia podobnego bólu w sw ym sercu, a n a w et u tra ty ta k cennego p o ko ju ducha? K ró tko m ów iąc: k to m oże o d d a lić czyjeś cierpienie, n ie w chodząc w nie? W ielkim złu d zen iem duchow ych p rzew o d n ikó w je st to , iż są d zą , że m ogą kogoś w yp ro w a d zić z p u sty n i, sa m i ta m w pierw n ie będąc. P rzew o d n ik duchow y żą d a zro zu m ie n ia , a le zro zu m ien ie w ym aga w spólnego dośw iadczenia. ( ...) P o­ p rze z osobiste za a n g a żo w a n ie dośw iadczam y i coraz lepiej rozum iem y, że pójście z a za g u ­

11 H. Nouwen, Zraniony uzdrowiciel, s. 51. 12 H. Nouwen, Zmień moją żałobę w taniec, s. 79.

bioną ow cą je s t p ra w d ziw ą słu żb ą tym , któ rzy zo sta li osam otnieni15. C zy w spó łczucie jest w ięc m ożliw e d o zrealizow ania? Bo w ydaje się, że m im o d o b ry c h chęci, w spó łczu cie n ie leży u rzeczyw istych p o d sta w naszego życia. N ie jest naszą sp o n ta n ic z n ą i niejako w p isan ą w n as reakcją n a lu d zk ie biedy. R ad a N ouw e- n a id zie w ięc w n a stę p u ją c y m k ie ru n k u . W spółczucie w najpełniejszym p rzeja w ie m oże b yć p rzyp isa n e ty lk o B ogu. B óg je s t T ym , któ ry w spółczuje napraw dę. P o n iew a ż J e ­ zu s n ie b y ł za le żn y o d lu d zi, a je d yn ie o d B oga, m ógł ta k bardzo się do n ich zb liży ć , trosz­ czyć się o nich , pouczać, u zd ra w ia ć .(...) P ra w d ziw a w ięc słu żb a za c zyn a się w m om encie, g d y ze tkn iem y innych z czym ś w ięcej n iż ty lk o z sobą — z O jcem , któ ry je st źró d łem i cen­

tru m u zd ro w ien ia 14.

W sp ó łczu cie k a p ła n a n a b ie ra więc szerszego zn aczen ia. N ie o g ran icza się tylko d o e m p a tii, ro z u m ie n ia czy w y rażen ia lito śc i, ale staje się w sp ó ln y m d o św iad czen iem , n a k tó re m usi sobie p o zw o lić k a p ła n w ra m a c h w yp ełn ia­ n ia swojego p o w o łan ia. A le p rz ed e w szy stk im au ten ty c zn e w sp ó łcz u cie ro­ dzi się ze z je d n o c z e n ia z B ogiem i d o N ieg o prow adzi.

2.2. K ontem platyw ny krytyk.

D ru g ą cechę p rzew od nika duchow ego wyrazić m o ż n a w sform u ło w an iu, iż p o w in ien to być ko ntem platyw ny krytyk. C o o zn a cza być k o n tem p laty w n ym krytykiem ? C ech a ta łączy w so b ie dwa elem enty: k ry ty cy zm (nie k ry ty k an c­ two), czyli trzeźw e sp o jrze n ie n a o taczającą nas rzeczyw istość i u m ie ję tn o ść jasnego k o n stru o w a n ia w n io sk ó w w o p a rc iu o dziejące się w ydarzen ia. In n y ­ m i słow y to człow iek, k tó ry p o trafi praw idłow o o d cz y ta ć „z n a k i cz asu ” .

Jasne w id ze n ie św iata i za d an ia, jakie m a d o w y p e łn ie n ia człow iek m o ż li­ we jest n ie tylko d zięk i w s p o m n ia n e m u krytycyzm ow i. K ry tycyzm m u si być d o p e łn io n y k o n tem p lacją, czyli n a jp ie rw re g u la rn ą m o d litw ą , k tó ra p ow o­ li p rz e m ie n ia się w n ie z m ie rn ie bliskie bycie z B ogiem , d o tego sto p n ia , że w B ogu i z B ogiem ro z p o c z y n a się każde d ziałan ie. M isty cy zm n ie jest k ro ­ k ie m d o ty łu w obec d z ia ła ln o śc i zew n ętrzn ej n a rzecz in n y c h lu d z i. M isty ­ cyzm je st przeciw ieństw em w ycofania się ze św ia ta - precyzuje H e n ri N o uw en . B lisk ie zjednoczenie z B ogiem p ro w a d zi do ja k n a jb a rd ziej tw órczego w łą czen ia się w e w spółcze­ sny św ia t. S ta n y ekstatyczne i w izje zastępuje p o w o li „ w ew n ętrzn a m ocna pew ność jed n o ­ ści z B ogiem , po czu cie now ej siły i w y trw a n ia ”. C hociaż m isty k często p rzeżyw a w tym b ardzo a ktyw n ym okresie „ nagłe p rzyp ływ y g w a łto w n ych uczuć”, je s t spokojny i trzeźw y w sw oich codziennych ko n ta kta ch z lu d źm i”15.

Taką ty po w ą p o sta c ią jest św. B enedykt, p a tro n Europy. Jako z a k o n n ik nie był b e z p o śre d n io zw iązan y z p o lity k ą sw oich czasów. Je d n a k b a rd z o trafn ie p o tra fił z o d d a le n ia o ce n ia ć w y d a rzen ia , k tó re d z ia ły się w Ita lii i E u ro p ie.

13 H. Nouwen, Zraniony uzdrowiciel, s. 82. 14 H. Nouwen, Zmień moją żałobę w taniec, s. 88-89. 15 H. Nouwen, Dziennik z klasztoru trapistów, s. 135-136.

Trafniej n iż ci, k tó rz y byli czasam i b e z p o śre d n io zaan g ażo w an i w w ydarze­ n ia społeczno-polityczne. Św. B enedykt m ó g ł być p o strzeg an y jako „człow iek z p ro w in c ji”, ale pośw ięcając się w p e łn i sw ojej w spólnocie, p o ło ży ł fu n d a m e n ty p o d no­ w ą E u ro p y6. C zyli, k o n tem p laty w n y k ry ty k m a odw agę p o k azać, w jakiej sy­ tu acji żyje k ażd y człow iek, o ile zw róci się d o n iego o p o m o c.

2.3. N ieustan na m odlitw a

K o n te m p la ty k , m is ty k to jak w s p o m n ie liś m y czło w iek m o d litw y N ie m o ż n a ukazyw ać in n y m w ielkich d zieł B ożych, jeśli się ich n ie d o św iad cza w sobie. A m o ż n a ich dośw iadczyć w g łęb o k im zjed n o c zen iu m o d litew n y m . M o d litw a n ie p rz e n o si k a p ła n a w sta n y m istyczne, ale - co najw ażniejsze - pozw ala d o strze c człow ieka z jego p ro b le m a m i „ tu i te ra z ” . P rze w o d n ik d u ­ chow y n ie p o d ą ża z a p rze lo tn y m i m o d a m i - p o d k re śla N o u w e n , i co w ydaje się być niezw ykle isto tn e , jako człow iek m o d litw y - zachęca sw oich p rzy ja ció ł do sta ­ w ia n ia uczciw ych, często bolesnych i w yprow adzających z rów now agi p y ta ń , by za jrze ć p o d p o w ierzch n ię g ła d k ic h za ch o w a ń i u su n ą ć w szystko , co p rze szk a d za w d o ta rciu do

sedna spraw y17. O d w ażne staw ianie spraw człow ieka i u kazyw anie ich w praw ­ dzie ewangelicznej ro d zi się z d u c h a m o d litw y i zjed n o c zen ia z B ogiem . Stąd sobie i in n y m co d o m o d litw y staw ia p ro ste i jasne w ym ag an ia. C hociaż cały sw ó j czas chcem y u czyn ić czasem d la B oga to nigdy to n a m się n ie u d a , je ś li n ie pośw ięci­ m y M u ko n kretn ej m in u ty , g o d zin y, p o ra n ka czy w ieczoru, d n ia , tygodnia czy m iesiąca. W ym aga to w iele dyscypliny i p o d ejm o w a n ia ryzyka , p o n iew a ż za w sze n a m się w ydaje, że w danej c h w ili m a m y cośpilniejszego do zro b ien ia18. W in n y m m iejscu zauważa:

J e śli napraw dę w ierzym y n ie ty lk o w to, że B óg isn ieje , a le że je s t a ktyw n ie obecny w n a ­ szym ży c iu - u zd ra w ia ją c, n a u cza ją c i p ro w a d zą c n a s - m u sim y w y zn a czyć czas o ra z m iejsce, w któ rym m oglibyśm y p o św ięcić uw agę w yłą czn ie Jem u lt). O p ró c z regularnej m o d litw y ra n o i w ieczorem , spraw ow ania E u ch a ry stii i k o rz y sta n ia z sakra­ m e n tu p o je d n a n ia , szczeg ó ln ą fo r m ą n a b ie ra n ia sił d la k a p ła n a p rz ew o d ­ n ik a duchow ego jest c o d z ie n n a , najlepiej g o d z in n a ado racja N ajśw iętszego S ak ram en tu . S am H e n ri N o u w e n n ie m ia ł w ielkiego p rz e k o n a n ia co d o cza­ su, k tó ry trze b a p rz ezn a czy ć n a m o d litw ę ad o racy jn ą. Przyw oływ ał n a jb a r­ dziej p rozaiczn e arg u m e n ty przeciw, typu: „w czasie g o dzinn ej adoracji ciągle m a m ro zp ro szo n e m y śli”, albo: „w ty m czasie m ó g łb y m z ro b ić k ilk anaście spraw w ięcej”, itp. D o p ie ro sp o tk a n ie z bł. M atk ą Teresą z K a lk u ty20i pow ol­ 16 H. Nouwen, tamże, s. 32.

17 H. Nouwen, Potrzeba intymności, Poznań 2003, s. 238. 18 H. Nouwen, Przekroczyć siebie, s. 129.

19 H. Nouwen, Uczynić wszystko nowe, 67.

20 Wspomnienie spotkania z bł. Matką Teresą opisuje w Tu i teraz, Kraków 1997, s. 74: „Przed kilku laty miałem możność spotkać się z Matką Teresą z Kalkuty. W tym czasie zmagałem się z wieloma pro­ blemami i skorzystałem z okazji, by zapytać Matkę Teresę o radę. Gdy tylko usiedliśmy, zacząłem jej wyjaśniać wszystkie moje problemy i trudności, starając się ją przekonać, jak bardzo to wszystko by­ ło złożone. Gdy po dziesięciu minutach szczegółowych wyjaśnień wreszcie zamilkłem, Matka Teresa spojrzała na mnie łagodnie i powiedziała: „No cóż, jeśli przeznaczysz godzinę dziennie na adorowa­ nie twojego Pana i jeśli nie będziesz czynił niczego, o czym wiesz, że jest niewłaściwe - wszystko będzie dobrze”.

n a p ra k ty k a tej fo r m y m o d litw y d o p ro w a d z iły go d o p rz e k o n a n ia , że w a ż­ ne je d n a k je s t to , że p rzeb yw a n ie w obecności B oga je d n ą g o d zin ę każdego ra n ka - d zień p o d n iu , ty d zie ń p o tygodniu, m iesią c p o m iesiącu - w ca łko w itym za g u b ien iu i z tysią ­

cem rozterek zu p ełn ie zm ie n ia życie. M ogę m yśleć, że k a żd a g o d zin a je st bezużyteczna, ale p o u p ływ ie trzyd ziestu lu b sześćdziesięciu czy dziew ięćdziesięciu tych bezużytecznych g o d zin stopniow o za czn ę sobie zd a w a ć spraw ę, że n ie byłem sam , ta k ja k m yślałem 21. A rg u m e n ­ ty „ p rz e c iw ” n ie z o sta ły d o k o ń ca u su n ię te . N a b ra ły d la N o u w e n a in n eg o zn a c z e n ia , tz n . n ie p rz ek reśliły w ysiłku, jaki trz e b a w łożyć w m o d litw ę ad- oracyjną. P odczas m o d litw y często ulega się złu d ze n iu , że się n ic p o d cza s m o d litw y n ie dzieje. A le kied y się trw a n a n ie j i potem p a trzy w stecz, nagle czło w iek u św ia d a m ia sobie, że je d n a k coś się d zia ło , coś, co je s t n a jb a rd ziej osobiste, n a jb a rd ziej obecne, czego n ie m o żn a d o św ia d czyć bezpośrednio, lecz co w ym aga dystansu. K ied y sobie m yślę, że jestem ty lko roz­ targniony, że p o pro stu m arnuję czas, dzieje się je d n a k coś, co je st n a zb y t ulotne, by to pojąć, dośw iadczyć, zro zu m ieć. D opiero p a trzą c w stecz w id zę, że sta ło się coś bardzo w ażnego. C zyż n ie odnosi się to do w szystkich napraw dę w ażnych w yd a rzeń w życiu ? K ied y jestem razem z k im ś kogo bardzo kocham , rza d ko m ó w im y o uczuciu, ja k ie n a s łą czy. B ow iem to u czucie je s t z b y t istotne, żeb y m ogło b yć tem atem rozm ow y. P ó źn iej je d n a k , p o ro zsta ­ n iu , kied y z e sobą korespondujem y, dociera do nas, ja k w iele ono d la n a s zn a czyło , i w tedy n a w et o tym p iszem y22. Postawa m o d lite w n a k ap łan a -p rz ew o d n ik a duchow ego okazu je się być k o n ieczn a d o w y p e łn ien ia z a d a ń m u p o w ierzo ny ch. D z ia ła­ n ie bez m o d litw y jest bezow ocne. T ylko w m o d litw ie i ty lko p rze z n ią m ożem y b yć siln ie zw ią z a n i z Jezusem i zn a le źć siłę, by p rzy łą c zy ć się do N iego w drodze. D rogą Je zu ­ sa m ożem y iść ty lko z Jezusem 23 - pisze H e n ri N o u w en .

2.4. Przebaczenie

W iemy, że przebaczać jest tru d n o . Jeśli naw et jesteśm y gotow i przebaczyć ze w zględu n a gest p o je d n a n ia ze stro ny krzyw dziciela, to b ard zo tr u d n o o prze­ b aczen ie p ły n ące p ro s to z serca. A w ła śn ie p rze z u sta w iczn e przebaczenie stajem y się ja k O jciec - p isał N o u w e n w „Pow rocie syna m a rn o tra w n e g o ”24.

K a p ła n -p rz e w o d n ik d u c h o w y jak k a ż d y człow iek p o d d a n y jest t r u d n o ­ ścio m p rzeb aczan ia. D ośw iad cza czasam i atak ów n a swoją o so bę lu b w yniki p o słu g i d uszpastersk iej. I w p ierw szym o d ru c h u zacho w u je się w stylu: „n ie sz k o d z i”, czy „n ie m a sprawy, p rzecież n ic się n ie s ta ło ”, a lb o „n ie, w ogóle n ie czuję się d o tk n ię ty ” . B ędąc ra n io n y sam ra n i n ie p o trz e b n y m i słow am i. H e n ri N o u w e n w ysuw a w nio sek , że m im o c z y n ie n ia gestów p rz e b a c z a n ia ciągle cz u je m y się ro z g o ry cz en i i p an u je w n as złość, p o n iew aż n ie p rz e b a ­ czyliśm y z serca. P od św iad o m ie czekam y n a słowa p rz e p ro sz e n ia i uspraw ie­

21 H. Nouwen, Świt. Podróż duchowa, s. 39.

22 H. Nouwen, Dziennik z klasztoru trapistów, s. 109-110. 28 H. Nouwen, Świt. Podróż duchowa, s. 104.

dliw ienia, oraz n a p o tw ierd z en ie, że to je d n a k ja m ia łe m rację. A przecież B oże przebaczenie n ie sta w ia ża d n ych w a ru n kó w ; p o ch o d zi z serca, które niczego d la siebie n ie żą d a ; z serca, któ re je s t ca łko w icie w olne o d szu k a n ia siebie. W ła śn ie to B o że przebacze­ n ie m uszę ćw iczyć codziennie25 — obiecyw ał sobie N o u w e n . Jako k a p ła n , k tó re m u zo sta ła p o w ierzo n a w ład za o d p u s z c z a n ia grzechów , c z u ł się w yjątkow o zo ­ b o w iąz an y d o o b d aro w y w ania in n y c h p rz eb ac zen iem . W zyw a m n ie ono ciągje do w zn o szen ia się p o n a d podszepty, że przebaczenie je s t rzeczą n iem ą d rą , n iezd ro w ą i nie­ p ra ktyczn ą . W zyw a m n ie, by w zn ieść się p o n a d po trzeb ę odbierania dow odów w d zięcz­ ności i kom plem entów . W końcu żą d a , bym w zn ió sł się p o n a d zra n io n e serce, które cierpi, czuje się p o krzyw d zo n e, w c ią ż chce ko n tro lo w a ć i k a że m i sta w ia ć w a ru n ki czło w ieko w i, którem u m a m w ybaczyć26.

2.5. W spaniałom yślność

K olejną cechą k ap łan a -p rz ew o d n ik a duchow ego jest w sp an iało m y śln o ść. N a jb ard ziej w id o c z n a jest o n a w łaśn ie w postaw ie ojca z ew angelicznej p rzy ­ pow ieści o „Synu m a rn o tra w n y m ” . O jciec n ie tylko daje synow i to czego o n żą d a o d niego, ale o b d aro w u je syna p rzeb aczającą m iło ścią, g d y sk ru sz o n y pow raca d o d o m u . W sp a n ia ło m y śln o ść ojca w yraża się w p ostaw ie, iż ofia­ row uje więcej n iż m o ż n a b y się sp od ziew ać. Z o s ta ł p rz ecież sk rz y w d zo n y (przez m ło d szeg o syna) i jest n iespraw iedliw ie p o tra k to w a n y (przez starsze­ go syna).

Je d n a k tylko w sp a n ia ło m y śln o ść n a w z ó r ew angelicznego o jca prow adzi d o w spółczującego ojcostw a. Taka postaw a n ie p rz y c h o d z i sam a z siebie, n ie jest czym ś sp o n ta n ic z n y m . W y m ag a ćw iczenia. O w oce otw arteg o serca m o ­ gą być p o d o b n e , jakie do św iad czy ł i zapisał H e n ri N o u w en : Ilek ro ć czynię kro k k u w spaniałom yślności, w iem , że przechodzę z e strachu do m iłości. Jed n a kże n a p o czą tku te k ro k i n ie są ła tw e, p o n iew a ż bardzo w iele em ocji i u czu ć p o w strzym u je m n ie p rze d do­ brow olnym daw a n iem . D laczego m a m pośw ięcać energię, czas, p ie n ią d ze — i ta k — n a w et p ośw ięcać sw oją uw agę kom uś, k to je lekcew aży? M o że zd o ła b ym jeszcze przebaczyć, ale

obdarow ać w inow ajców!27.

Praktykow ana w sp an iało m y śln o ść uczy jedn ocześn ie sprawiedliwego trak­ tow ania osób, które zn a jd u ją się w o rbicie naszej pom ocy. Patrząc n a fragm ent „E w angelii w E w angelii”28- jak często nazyw a się p ię tn a s ty ro z d z ia ł E w an­ gelii wg św. Ł ukasza - zauw ażam y, że sposób, w ja k i m łodszy syn zo sta ł obdarow any sza tą , pierścieniem i sa n d a ła m i oraz p o w ita n y w dom u w sp a n ia łym p rzy jęc ie m ,ja k rów ­ n ie ż sposób, w ja k i sta rszy syn je s t proszony, by z a ją ł sw e n iep o w ta rza ln e m iejsce w sercu O jca i u sia d ł p rzy stole obok bra ta , u ka zu je, że w szystkie granice ojcow skiego za ch o w a n ia

25 Tamże. 26 Tamże, s. 146. 27 Tamże, s. 147-148.

zo sta ły p rzeła m a n e. N ie je st to w izeru n ek B oga, którego dobroć, m iłość, przebaczenie, tro ­ skliw ość, radość i w spółczucie n ie m a ją ża d n ych granic. Jezu s p rzed sta w ia B o żą w spania­ łom yślność, odw ołując się do w yo b ra źn i fu n kcjo n u ją cej w ku ltu rze , jednocześnie cały czas ją p rzekszta łca ją c29. Jezus p o p rz e z u k a z a n ą postaw ę O jca u czy nas, w jaki sp o ­

só b p o p ra w n ie być w sp a n ia ło m y śln y m .

W y m ie n io n e wyżej cechy k a p ła n a -p rz e w o d n ik a duch ow ego u k a z u ją go jako człow ieka o wielkiej w rażliw ości ludzk iej, żyjącego blisko człow ieka, je­ go praw dziw ych p o trz e b i nie unikającego w ażnych problem ów . P rzew o d n ik d u c h o w y to k toś, k to z jednej stro n y jawi się jako o so b a stąp ająca trzeźw o p o ziem i, a z d ru giej ujaw nia swoje cechy p o w o łan ia, k tó re stają się o tyle jasne, 0 ile są zw iązane a u te n ty c z n ą relacją z B ogiem .

3. Z

-

Po z o b a c z e n iu - w n ajbard ziej o g ó ln y ch zary sach - g łó w n y ch cech k apła­ n a -p rze w o d n ik a d uchow ego sp ó jrz m y n a z a d a n ia , jakie m a d o w y p e łn ien ia we w spółczesnym świecie i Kościele. M o ż n a je określić n astęp u jący m i wyzwa­ n ia m i: ro z ja śn ia n ie w ew nętrznego zagm atw ania, w yd ob yw anie z człow ieka tego, co jest w n im najlepsze, ła m a n ie dystan su , ro z b u d zan ie w iary w w artość 1 sens życia oraz ukazyw anie nadziei. Jako k ap łan - p rz ew o d n ik d u ch o w y słu­ ży także p o m o c ą w n ajp ro stszy c h z a d a n ia c h rozw oju wiary, np. k ry ty cz n y m s łu c h a n iu i ro z w aża n iu słowa Bożego.

3.1. Rozjaśnianie wew nętrznego zagmatwania

Pod treścią tego k ró tk ieg o z d a n ia ro z u m ie m y cały s p lo t ró ż n y c h sytuacji w sp ó łczesn eg o człow ieka, w k tó re jest o n uw ikłany. A jest ic h n ie z lic z o n a ilość, p o cząw szy o d sytu acji ro d z in n y c h , p o p rz e z zaw odow e, a skończyw ­ szy n a k ło p o ta c h życia cod zien nego, k tó re - c h o ć czasam i b a n a ln e - u rasta­ ją d o rangi w ielkich problem ów . K ap ła n i-p rze w o d n icy d u ch o w i często n ie są przyg o to w an i, b y sp o jrzeć n a zagm atw anie człow ieka jako p ro b le m k o nk ret­ nej osoby, k tó ra go przeżyw a jako coś w yłącznie in dy w id ualneg o. A przecież k ło p o t jakieś o so b y - z a b rz m i to m o ż e zb y t p atety czn ie - jest jedy ny n a świe­ cie, ch o ć n a p o z ó r m o ż e w ydaw ać się ró w n y tysiącu in n y m . Bo k łó tn ia m a ł­ żeń sk a m o że tylko z p o z o r u w ydaw ać się k łó tn ią , jaką przeżyw ają w szystkie m ałżeństw a; n ie p o ro z u m ie n ia w p racy tylko n a pierw szy r z u t o k a m o g ą się jawić iden tyczne jak w in n y c h za k ła d ach , nie m ó w iąc o p ro z ie życia ro d z in ­ nego, k tó ra tylko w pierw szy m w ra żen iu ustaw ia w je d n y m rzęd zie w szystkie p ro b le m y m ałże ń sk ie i ro d z in n e n a świecie. S p o strzeżen ie H e n ri N o u w e n a

w obec w yzw ań w sp ółczesn ości, jakie staw ia się k ap łan o w i jest n a w skroś pe­ sym istyczne: N a p ra w d ę p rzy kro p a trzeć, ja k ubogo p rzygotow ana o ka zu je się w iększość chrześcijańskich p rzew o d n ikó w , g d y w e zw a n i są , by zo sta ć p rze w o d n ik a m i d uchow ym i w tym p ra w d ziw y m sensie. W iększość z n ich p rzy w y k ła do m yślenia ka teg o ria m i olbrzy­ m iej sk a li organizacyjnej, do „ o trzy m a n ia ” lu d z i zgrom adzonych w kościołach, szkołach i szp ita la ch , a ta k że do kiero w a n ia p o ka zem , co m oże p rzyp o m in a ć dyrektora cyrku. D a­ lekie sta ły im się g łęb ie i p o ru szen ia ducha. M o żn a p o w ied zieć, że n a w e t w p ew ien spo­ sób się ich lęka ją . O baw iam się, że z a p a rę d ziesią t la t K ościół zo sta n ie oskarżony o to, że n ie sp ełn ił sw ego podstaw ow ego za d a n ia - u k a za n ia lu d zio m tw órczych dróg do n a w ią ­ z a n ia k o n ta k tu ze źró d łem życia,30. C z y p e sy m iz m H e n ri N o u w e n a jest u za sad ­ niony? M o ż n a b y dyskuto w ać czy naw et się n ie zgodzić, ale w ypow iedziane z d a n ia z p ew n o ścią dają w iele d o m yślenia. W pierw szy m rzęd zie w in n i się n a d ty m za sta n o w ić k ap łan i, n a ile m ają siłę d u c h a , b y w c h o d ząc w lu d zk ie problem y, b ęd ą chcieli i p o trafili je rozw iązać.

3.2. W ydobyw anie z człow ieka tego, co jest w n im najlepsze

M ów i się, że człow iek ze swej n a tu ry jest dobry. Jest to praw da, lecz n ie d o koń ca. Jeżeli człow iek rzeczyw iście z n a tu ry swej jest d o b ry to ty lk o w ty m zn a c z e n iu , że m o że czy n ić d o b ro , jeśli jed n o cz eśn ie w ysila się w pokonyw a­ n iu ró ż n y c h tru d n o ś c i i o g ran iczeń , k tó re czasam i u tru d n ia ją m u u jaw n ia­ n ie d o b ra w sob ie i in n y c h . N ie m o ż e m y je d n a k p rzy jąć zasady, że „ d o b ry z n a tu ry ” za k ła d a łatw ość cz y n ie n ia d o b rz e. Św. Paweł kondycję lu d z k ą traf­ n ie u ją ł w słow ach: „ N ie ro z u m ie m tego, co czy nię, b o n ie czy n ię tego, co chcę, ale to, czego n ien aw id z ę - to w łaśnie czynię... „ (R z 7,14n). Z a d a n ie m k a p ła n a jest u k a z a n ie i w ydobycie z człow ieka ziaren d o b ra , k tó re B óg zasiał w lu d z k ic h sercach. W n ie k tó ry c h sercach zaczęło o n o d o p ie ro kiełkow ać, a w n ie k tó ry c h ju ż jest n a tyle o becne, że m o g ą o n i d zielić się d o b re m z in ­ n y m i. Z a d a n iem p rzew o d n ika duchow ego je st w ydobycie tęgo, co najlepsze w czło w ieku , i p ro w a d zen ie go k u b a rd ziej lu d zk ie j w spólnocie’1.

3.3. N iszczen ie dystansu

W a żn ą cechą k a p ła n a jest ró w n ie ż u m ie ję tn o ś ć z b u d o w a n ia relacji b li­ skości i w zajem n ego z a u fa n ia . S taw iając p y tan ie: czy je d n ą z najw ięk szy ch ra n człow ieka n ie jest w łaśnie rezerwa, z jaką kogoś traktujem y, N o u w e n nie b o i się pow iedzieć: T ragedią chrześcijańskiego ka p ła n a je s t to , że w ielu zn a jd u ją cych się w autentycznej potrzebie, szukających u niego uw ażnego w ysłuchania, słow nej otuchy, p rze­ baczającego objęcia, m ocnego uścisku d ło n i czy n a w et nieporadnego w y zn a n ia , że n ie d a

30 H. Nouwen, Zraniony uzdrowiciel, s. 48-49. 31 Tamże, s. 53.

się n ic w ięcej zro b ić, zn a jd u je g o ja k o ka p ła n a pełnego dystansu, któ ry n ie chce się sparzyć. N ie je s t w sta n ie albo n ie chce w y ra zić swego w zru szen ia , g n iew u , w rogości czy sym p a tii. P aradoksem je st to , że ci, któ rzy chcą b yć d la „ każdego”, często są n iezd o ln i, aby b yć blisko z kim k o lw iek . K ied y w szyscy sta ją się „ bliscy”, trzeba się w ów czas za sta n o w ić, czy kto ko l­ w iek m oże b yć rzeczyw iście m o im „ p ro xim u s”, to zn a c zy tym , któ ry je s t m i n a jb liższy32. S tało się w ięc coś, co m o ż n a b y nazw ać „g ło sze n iem Ew angelii n a d y sta n s” . W kościele d y stans k a p ła n a w obec w iern y ch w sp o só b n a tu ra ln y tw o rzy a m ­ b ona: najczęściej p o ło ż o n a jest wyżej i stosu nk ow o daleko, b y m ieć pew ność, że n ik t k a p ła n a n ie zapyta, n ie p o d ejd zie d o niego i n ie b ęd zie o n m u siał się z czegoś tłu m aczy ć. P o n a d to trze b a zauw ażyć p ro b le m b ycia k a p ła n ó w w o­ bec u b o g ich . Powoli też p rzyjm uje się zwyczaj w kościele bycia z u b o g im i n a dystans. W białej koszuli. Ileż to z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h w sw oich h asłac h m a p o sła n ie d o u b o g ich ? I n ie w iedzą, co to z n a c z y być z u b o g im i, ro z m a ­ w iać z n im i o ich p ro b lem a ch , słu ch ać ich n u d n y c h o p o w ia d a ń - n u d n y c h , b o k a p ła n i raczej m ają w szystkiego p o d d o sta tk ie m . D ystans... je d n a z n aj­ gorszych p o staw k ap łan a -p rz ew o d n ik a duchow ego.

3.4. W iara w wartość i sens życia

K a p ła n to człow iek afirm u jący życie, m ów iący, że życie - p o m im o licz­ n y ch tru d n o ś c i - m a sens i w arto je d o b rz e przeżyć. W czasach, k ied y n a o k o ­ ło p ró b u je się w r ó ż n y sp o só b p o n iż a ć życie i d eprecjon ow ać to, co p ięk n e i trwałe, k a p ła n w in ie n być straż n ik ie m tro sk i i w alki o autentyczne w artości.

D la czło w ieka z głęboko za ko rzen io n ą w ia rą w w a rto ść i sens ży c ia k a żd e dośw iadcze­ n ie kryje n o w ą obietnicę, k a żd e sp o tka n ie niesie now e spojrzenie, a ka żd e zd a rze n ie — no- w ep rzesła n ie - zauw aża N o u w e n33. W y daje się, że n ie jest to ty lko w yrażenie poetyckie. K ryje o n o w sob ie o g ro m n e p ra g n ie n ie lu d z i i za d an ie, k tó re sta­ w ia się kapłan o w i. N ie z m ie rz o n a liczb a osób, k tó re przybyw ają d o kościoła w g ru n c ie rzeczy n ie zawsze w id zi w sobie w iarę w sens życia. Są przygniece- n i n ie tylko tru d n o ś c ia m i życia codziennego. T ru d n o z ro z u m ie ć im rów n ież w a rto ść i sens słów P ism a świętego, n a u c z a n ia katolickiej n a u k i społecznej czy w ym agań życia m ałżeńsko-rodzinnego. P onad głow am i i u m y sła m i lu d zi w ierzących są ró w n ie ż kierow ane listy p asterskie biskupów . K a p ła n jawi się w ów czas n ie ty lko s tra ż n ik ie m czystości n a u k i K o ścioła. Jakże w ielu lu d z i oczekuje, że m im o za g m atw an ia i za m ie sz a n ia w ew nętrznego o raz t r u d n o ­ ści życia n a co d zień , u k aże im - p o m im o w szystko - n ie tylko w w iarę Bo­ ga, ale także w w arto ść i sens życia, p o m o ż e c h o ć w jakiejś części z ro z u m ie ć niszczące człow ieka cierp ien ie oraz p ozw oli z n ad z ie ją p okonyw ać ró ż n o ra ­ kie tru d n o ś c i życia codziennego.

32 Tamże, s. 81. 33 Tamże, s. 84.

3.5. U kazyw anie nadziei

Teologiczna c n o ta nad ziei jest jed n ą z najbardziej - jak się w ydaje - zagm a­ tw anych. C ó ż to jest nadzieja? Lepsza przyszłość? N o u w e n określa ją n astę­ pująco: P odczas g d y osobista troska, za a n g a żo w a n ie są p o d trzym yw a n e sta le w zrastającą w ia rą w w a rto ść i zn a czen ie ży cia , najgłębszą m otyw acją w p ro w a d zen iu p rzyja ciela k u p rzyszło ści je st n a d zieja . O na to spraw ia, że m o żliw e staje się spojrzenie p o za sp ełn ia n ie do­ raźnych życzeń i naglących potrzeb, a ta k że daje w izję w ykraczającą p o za lu d zk ie cierpienia, a n a w et śm ierć?14. N adzieja, m o ż n a pow iedzieć, daje n a m p oczu cie b ezp ieczeń ­ stwa i pew ność, że to co się w yd arza m a swój g łęb o k i sens.

S tąd też k a p ła n p o w in ie n w iedzieć, że n a d z ie ja n ie jest s z tu c z n y m p o ­ cieszaniem , iż w przyszłości b ęd zie lepiej, a lb o u k azy w an iem m glistej p rzy­ szłości, w której jaśniej b ę d z ie m y ro z u m ie li nasze życie. N ie tru d n o za u w a ży ć - pisze N o u w e n - w ja k i sposób p ra w d ziw a , szczera n a d zieja ró żn i się o d o p tym izm u . N ie chodzi o pogodne usposobienie, d zię k i którem u w ierzym y, że ju tr o będzie lepiej. O pty­ m ista m ó w i: „W ojna się skończy; tw oje rany zo sta n ą w yleczone; depresja m in ie; w krótce w szystko będzie dobrze”. O ptym ista m oże m ieć rację, a le m oże się i m ylić. N ik t z n a s bo­ w iem n ie m oże za p a n o w a ć n a d okolicznościam i.

N a d zieja n ie w yrasta z pozytyw nych prognoz dotyczących kondycji św ia ta . (...) N a d zie ­ ja je s t zw ią za n a z B ogjem . M a m y n a d zieję i radość w w ierze, p o n iew a ż u fa m y, że p o d - czasgdy otaczający nas św ia t o kryty je st ciem nością, B óg n a d n im m a w ła d zę35. N a d zieja z m ie n ia życie człow ieka, z m ie n ia p odejście d o życia. M o ż n a pow iedzieć, że „ n a d zieja wlewa n a d z ie ję ” jak w p rz y p a d k u pew nego ż o łn ierza, k tó ry zo stał sc h w y ta n y i w z ię ty d o n iew o li. P rze w iezio n o go d alek o o d ojczyzny. C z u ł się o s a m o tn io n y z d ala o d sw oich n ajbliższych, o d tego co m u b y ło kochane i drogie. N ie d o cierały d o n ieg o ż a d n e w ieści o d n ajbliższych, w ięc cz u ł się coraz b ardziej ro zg o ry czo n y i zdesperow any. Powoli tracił sens życia.

Lecz nagle, n ieoczekiw anie o trz y m a ł list. C o praw da p rz ez ty g o d n ie p o ­ d ró ż y list był poszarpan y, z a b ru d z o n y i m o c n o zniszczony, ale jego treść wla­ ła w serce ż o łn ie rz a iskrę now ego życia. Z d a n ia , k tó re czy tał b y ł n iezw ykle proste: „ C z e k a m y n a ciebie, abyś w ró c ił d o d o m u . U n as w szystko d o b rz e, n ie m a rtw się” . W jednej ch w ili w szystko się o d m ie n iło . Ż o łn ie rz p o z o s ta ­ wał dalej w ty m sam y m w ięz ie n iu , w ykonyw ał dalej tę sam a m ęczącą pracę, jad ał te sam e skąpe i n ie d o b re jedzenie. Z m ie n iło się jed n o : w iedział, że ktoś n a n iego czeka. C zek a n a jego u w o ln ie n ie i p o w ró t. N a d z ie ja o d m ie n iła je­ go życie36.

W jaki sp o só b więc k a p ła n m o że być człow iekiem , k tó ry u kazu je nadzieję w spółczesnem u człowiekowi? K a p ła n n ie je s t lekarzem , którego podstaw ow ym za d a ­ niem je s t zlik w id o w a n ie bólu. M a on raczej p rzen ieść b ó l n a p o zio m , g d zie m o żn a się n im

34 Tamże, s. 86.

35 H. Nouwen, Zmień moją żałobę w taniec, Kraków 2004, s. 64-65. 36 Por. tamże, s. 74-75.

p o d zielić. K ied y kto śp rzych o d zi ze sw ym osam otnieniem do ka p ła n a , m oże ty lk o oczeki­ w ać, że będzie ono zro zu m ia n e i w spółodczute, ta k ż e n ie będzie ju ż m u sia ł w ięcej p rze d n im uciekać, a le p rzy jm ie je ja k o w yra z sw ej fu n d a m e n ta ln e j lu d zk ie j kondycji. K ied y m a tk a boleje n a d stra tą swego d ziecka , za d a n iem ka p ła n a n ie je s t pocieszanie je j, że m a w dom u jeszcze dw oje zdrow ych, p iękn ych d zieci. O n je st w ezw any, by pom óc je j dostrzec, że śm ierć tego d ziecka o dkryw a p rze d n ią je j w ła sn ą śm iertelna kondycję, tę sa m ą człow ieczą kondy­ cję, któ rą on i in n i z n ią d zielą 37. Jest to tr u d n a ro la d la k ap łan a , b y praw idłow o reagować n a krzyw dę, z ra n ie n ia czy b ra k n ad ziei. N o u w e n k on tyn uu je swoje ro zw ażania p o d su w ając n astęp u ją cą myśl: B y ć m oże g łó w n ym za d a n iem ka p ła n a je st b ro n ić lu d z i p rze d w yolbrzym ionym lu b urojonym cierpieniem . W ielu lu d zi cierpi z po­

w odu fa łszy w y c h za lo żm , n a których opiera sw e życie. T a kim za ło żen iem je s t p rzeko n a n ie, że n ie p o w in n o b yć strachu czy osam otnienia, sprzeczności czy w ątpliw ości. A le cierpienia ty lk o w ów czas m ogą b yć tra kto w a n e tw órczo, kied y ro zu m ie się je ja k o rany nieodłączne o d lu d zk ie j kondycji. D latego ka p ła ń stw o je s t słu żb ą , która dokonuje ko n fro n ta cji w ży ciu czło w ie ka38. N ie d a się ukryć, że w s p o m n ia n a k o nfron tacja m o że być czasam i

b a rd z o tr u d n a d la sam ego k ap łan a-k iero w n ik a duchow ego.

3.6. Dawać: klim at - słow o - dom

C h a ra k te ry sty c z n y m rysem p isarstw a H e n ri N o u w e n a jest u m ie ję tn o ść w yrażan ia w k ilk u słow ach, jak b y h asłach , is to tn y c h elem en tó w życia. Trzy pow yższe słowa o k reślają z a d a n ia jak ie w in ie n w y p e łn ić k ap łan -p rze w o d - n ik duchow y, a szczeg ó ln ie d u sz p a s te rz a k a d e m ic k i w o bec p o w ie rz o n y c h m u m ło d y c h ludzi.

3.6.1. D arow ać k lim a t

H e n ri N o u w e n jako w ykładow ca uniw ersytecki m ia ł żyw y k o n tak t z m ło ­ dzieżą stu d en ck ą . Z auw ażył on, że p o d w ielom a w zg lęd a m i w spólnota a ka d em icka je st n a jb a rd ziej tru d n ym i m ęczącym m iejscem pracy duszpasterskiej. Co cztery la ta „ para­ f i a ” ca łko w icie się zm ie n ia . Z a ka żd ym razem ka p ła n staje p o n o w n ie w obec now ej fa li

poszukujących, pyta ją cych i krytycznych lu d zi, któ rzy za p ro szen i do k o n ta k tu z księdzem m a ją za zw y c za j m ieszane u czucia. W ciąż n a now o p ro szą g o, aby za rea g o w a ł n a p o k a ź­ n y ła d u n ek zw ą tp ien ia , agresji, osam otnienia i b y ł p rzew o d n ikiem w intensyw nym zm a ­ g a n iu , by o d kryć siebie i sens ży cia . O znacza to n ieu sta n n ą prośbę o szczerość, autentyczność, o tw artość i p ra w ie bezgraniczną dyspozycyjność. A kied y w końcu, często p o d łu g im czasie, zd o b yw a za u fa n ie i za k ła d a ja k ą ś w spólnotę, w krótce od kryw a , że w ra z z absolutorium w szystko się kończy. S tu d en ci odchodzą. K a p ła n zostaje. Z w yją tkiem ka rtek n a B o że N a ­ rodzenie n ie otrzym u je o d n ich zb y t w ielu w ieści, a p o d zięko w a n ia są rzadkością. O n w ie,

37 H. Nouwen, Zraniony uzdrowiciel, s. 102. 38 Tamże, s. 102.

że studenci m u szą odejść; w ie n a w et, że n ie p o w in n i z a bardzo p rzy w ią zy w a ć się do szko ­ ły czy do niego i ż e kszta łcen ie do sam odzielności cza sa m i obejm uje ta k że w yrzeczenie się p o d zięko w a ń . W ie je d n a k ró w n ież, ja k to b o li, kied y lu d zie, w których tyle za in w esto w a ł z siebie, odchodzą. (...) D la stu d en ta u c ze ln ia je stfa zą p rze m ija ją c ą , d la ka p ła n a je s t try­ bem życia:39. W idać, że d la k ap łan a -p rz ew o d n ik a du chow ego jest to przy g o d a fascynująca i zarazem stresująca. Fascynująca, poniew aż co ro k u n ow oprzy- byw ający stu d e n c i, to k ażd y z n ic h o so b y świat. K ażd y z n ic h p o c h o d z i z in ­ nej rodzin y , w której p an o w a ły o d m ie n n e zw yczaje, w k tó rej a k c en to w an o in n e w artości, czy p o p ro s tu n ajb an a ln ie jsz e przyzw yczajenia. I ty m sam y m a u to m a ty c z n ie k a ż d y z n ic h całą swoją o so b o w o ścią w n o si w szelkie d o b re i złe stro n y sw oich ro d z in d o w s p ó ln o ty stu den ckiej. K a p ła n m u si uw ażnie się p rz y g lą d n ą ć w sz y stk im o s o b o m , n ie za szy bk o w ydaw ać o c e n y i m ie ć o g ro m n ą cierpliw ość pow olnego przekazyw ania im w artości lu d z k ic h i ewan­ gelicznych. Z arazem p rz y g o d a k ap łan a -p rz ew o d n ik a duchow ego - jak zosta­ ło w sp o m n ia n e - jest stresująca, p oniew aż w raz z w y tw o rzen iem m in im u m atm o sfery sprzyjającej p rz y ja źn i ro z p o c z y n a się praw ie n iek o ń czący się cykl p y ta ń w stylu: „D laczego zostałeś księdzem ? D laczego w ierzysz w Boga? D la­ czego się m o d lisz?” P y tan ia te, ch o ć w jakiś sp o só b są nużące, m ają swój w alor n ie tylko d la studentów . T ak się dzieje — zauw aża N o u w e n - kied y studenci za d a ­ ją p y ta n ia , to k a żd e p y ta n ie o sens ży cia je s t jednocześnie p yta n iem o sens jego ka p ła ń stw a . P yta n ie: „P o co żyję? Je st jednocześnie p yta n iem : D laczegojesteśkapłanem ?” O czyw istejest, ż e n ie ty lk o stu d en t, a le ta k że, a m oże n a w e t b a rd ziej, ka p ła n u św ia d a m ia sobie, ż e o jego egzystencję chodzi. J e śli je s t p ra w d ą , że psychiatra, któ ry pracuje b lisko z lu d źm i zn a jd u ją cy­ m i się w ko n flik ta ch , m u si bardzo d o kła d n ie obserw ow ać w ła sn e życie em ocjonalne, to je st to jeszcze p ra w d ziw sze w p rzy p a d ku księd za , któ ry m a codziennie k o n ta k t z ostatecznym i p y ta n ia m i o życie i śm ierć. I ta k ja k p ro m ien ie rentgenow skie m ogą leczyć i szko d zić, rów ­

n ie ż konfrontacja z ty m i p y ta n ia m i m oże m ieć dobry b ą d ź z ły s k u te k0.

W y n ik a więc, że głów ne za d a n ie k a p łan a w śród stu d en tó w k on centru je się w o k ó ł m yśli: zap ew n ić im k lim a t. N ajlepiej k lim a t życia dom ow ego, w k tó ­ ry m cz u lib y b ez p ieczeń stw o i troskę. Być m o ż e p raw d ziw y m p ra g n ie n ie m w ielu m ło d y c h lu d z i żyjących z d ala o d d o m u n ie jest zn ajd o w an ie o d p o w ie­ dzi n a g łębo kie i często bo lesne p y ta n ia , ale o d n a le z ie n ie k lim a tu , w k tó ry m b ęd ą m o g li te p y ta n ia zadać. P ierw szym w a ru n kiem p y ta n ia n ie je st odpow iedź n a nie, a le za a kcep to w a n ie go - tra fn ie zauw aża N o u w e n . D latego w p ierw szym rzęd zie p o trzeb a za te m k lim a tu pozw alającego szu k a ć bez lęku i p y ta ć bez w styd u41.

39 H. Nouwen, Potrzeba intymności, s. 268-269. 40 Tamże, s. 270.

3.6.2. D aw ać m o żliw o ść ro zm o w y

D ru g im k ro k ie m jaki w in ie n u c z y n ić d u sz p a ste rz w a k a d e m ik u jest „ d a­ wać słow o” czyli m o żliw o ść rozm ow y. G d y p o d aro w an y jest k lim a t życia d o ­ m ow ego, w ów czas m o żliw a staje się rozm ow a. W d o b ry m k lim a cie m o ż n a staw iać naw et n a jtru d n ie js z e p y ta n ia . Jeśli n ie m a o d p o w ie d n ie j atm o sfery to n ajp ro stsze p y ta n ia p o tra fią z a m ie n ić się w n ieb ezp ieczn e i wybuchow e.

W iem y, - pisze N o u w e n - ż e n a jb a rd ziej pow szechną fo rm ą cierpienia psychicznego w e w spółczesnych a ka d em ika ch je s t depresja. D epresję w yw o łu ją p y ta n ia , których n ie w olno było z a d a ć i które zo sta ły p o łkn ięte i zm ien io n e w g łęb o kie poczucie w in y. P yta n ie: „Po co żyję? ” za m ie n ia się w ka rę zw ą tp ien ia w siebie: „ C zy w a rto żyć?”42.

K ażd y człow iek chce m ó w ić i być słuchany. Św. Paweł pisze, że „w iara ro ­ dzi się ze s łu c h a n ia ” (R z 10,17), ale m o ż n a b y d o d ać , ze „ s łu c h a n ia każdego in acz ej” . Jak te n p ro b le m precyzuje N o u w en ? D uszpasterz a ka d em icki p o w in ien p o tra fić d a ć słow o, które byłoby szczerą odpow iedzią n a n iep o w ta rza ln e i w ysoce zin d y w i­ d u a lizo w a n e potrzeby studentów . N ie każd em u p o trzeb a zachęty, n ie ka żd y p ro si o popraw ­ k i, n ie ka żd y je st gotow y d a ć się za p ro sić n a m o d litw ę lu b słu ch a ć S ło w a Bożego. S ą tacy, któ rzy p ro szą o m ilczen ie albo o jed n o słow o, in n ym p o trzeb a n a u k i, a jeszcze in n ym tylko zro zu m ien ia . N ie k tó rzy chcą uśm iechu, in n i tw a rd ej ręki, a jeszcze in n i w sparcia. S ą te ż tacy, których trzeba zo sta w ić w spokoju42. Jeśli w ięc k a p ła n p o sia d a u m iejętn o ść słu­ ch a n ia , wie, że n ie m o ż n a p o te m m ó w ić tego sam ego w szystkim stu d e n to m . K ażd y z n ic h w ym aga inn ego słowa. Z resztą p o d o b n ie jest w p rz y p a d k u in ­ n y ch zawodów. Lekarz nie przep isu je tej sam ej recepty w szystkim p acjen to m . K tó ry p ra w n ik daje tę sam ą radę k o lejn o p rz y c h o d z ą c y m k lien to m ? D latego w pesym istycznej tonacji N o u w e n konstatuje: S m u tn o p a trze ć ,ja k w iele duszpaster­ skich d zia ła ń opiera się n a za ło żen iu , że ka żd e dobre sło w o jest dobre d la każdego. C zęsto ka p ła n zachow uje się ja k ubogi sprzedaw ca, któ ry chce sprzedaćcały K ościół w je d n ym p a ­ kiecie ka żd em u , kogo a ku ra t u d a m u się sp o tka ć W iele duszpasterskich niepow odzeń w ią że się z tym , że ka p ła n n ie p o tra fi p o sta w ić dia g n o zy w ko n ta kcie duszpasterskim i duszpa­ sterskiej ro zm o w ie44. K a p ła n p rz e w o d n ik d u c h o w y praw id łow o w y p ełn i swoje zad an ie, g dy zd o b ę d z ie u m ie ję tn o ść „ s łu c h a n ia k ażdego in acz ej” .

3.6.3. D arow ać d o m

T rzecim i ch y b a n a jtru d n ie js z y m w yzw aniem , p rz e d ja k im staje k a p ła n ak a d em ick i to zatroszczyć się d la stu d e n tó w o d o m . D o m ro z u m ie m y jako m iejsce, gdzie m o ż n a dośw iad czy ć bezpieczeństw a, bliskości, ciepła, z ro z u ­ m ie n ia czy pew nego sto p n ia in ty m n o ści. Jed n y m z najw iększych p ro b lem ó w

42 Tamże, s. 256. 43 Tamże, s. 261. 44 Tamże, s. 259-260.

m ło d y ch , k tó rz y zn a jd ą się w d o m u ak a d em ick im jest nie tyle sam o tn o ść, p o ­ czucie o sa m o tn ien ia 15. S tu d e n c i są bardzo niespokojni, sta le stoją n a w ieży strażniczej, notu ją c u w a żn ie w szelkie ruchy otoczenia, w yczu len i n a reakcje n auczycieli i teologów. M a ­ ją „ w ysunięte a n ten y”, aby w yła p yw a ć sygnały, które sugerow ałby drogę do dobrych ocen, listó w rekom endacyjnych, korzystnych sem in a rió w m agisterskich i w końcu do dobrej pracy. ( ...) Je d n a k m im o że w czasie tych życiow ych p o szu k iw a ń m a ją zw iększo n ą potrzebę ciepła, czułości i odprężenia, d la w ielu studentów ich w spółlokator z p o ko ju b a rd ziej je st obcym n iż kum plem , kolega z g ru p y—b a rd ziej ryw alem n iż przyjacielem , a n a u czyciel—b a rd ziej p rze­ łożonym n iż p rzew o d n ikiem16S tąd też, to p ra g n ie n ie in ty m n o śc i dom ow ej jest m o że je d n ą z najw ażniejszych tro sk d la d u sz p a ste rz a akadem ickiego.

C zy jest więc m ożliw e, b y w sytuacji życia akadem ickieg o stw orzyć coś n a w zó r dom u? P ropozycja N o u w e n a jest następująca: n ależy pró b o w ać tw orzyć w spólnoty, d o k tó ry c h s tu d e n t c z u łb y pew nego ro d z a ju p rzy n ależn o ść . D la w szystkich fo rm w s p ó ln o ty jest ważne, b y u k ształto w ać zdrow ą rów now agę m ię d z y bliskością a dystan sem . Jest to je d n a k n a tyle tru d n e za d an ie, że w ięk­ szość stu d en tó w szuka natychm iastow ego rozw iązyw ania sw oich problem ów , alb o szybkiego za sp o k o je n ia swojej sa m o tn o śc i. W ów czas za m ia st w spólnoty m ogą w ytw o rzyć się k lik i, za m ia st w olności — lepkość, a za m ia st m iło ści — n a w e t lęk4 —

p o d su m o w u je N o u w en .

M o ż e m y zauw ażyć więc trz y o b sza ry za an gażow ania k ap łan a -p rz ew o d n i­ ka duchow ego jako d uszpasterza akadem ickiego. A b y był on w sw oim pow oła­ n iu sk u tecz n y p o w in ie n stw arzać k lim a t, w k tó ry m s tu d e n t m ó g łb y zadaw ać najw ażniejsze p y ta n ia bez lęku; p o w in ie n p o sia d a ć u m ie ję tn o ść rozm ow y, k tó ra b y ła b y o d p o w ie d z ią n a in d y w id u a ln e p o trz e b y m ło d e g o człow ieka, i p o w in ie n tw o rzyć w a ru n k i d o m o w e, g d zie s tu d e n t m ó g łb y d o św iad c zy ć p rz y ja ź n i i pew nej fo r m y in ty m n o ś c i z z a c h o w a n ie m ró w n o w ag i m ię d z y bliskością a dystan sem .

4. D

-

C h c e m y p rz y p a trz e ć się teraz d u c h o w o śc i k a p ła n a - p rz e w o d n ik a d u ­ chowego. R ozw ażając cechy d u ch o w o ści kapłań sk iej o d n ie sie m y się p rz ed e w szystkim d o pracy duszpasterskiej N o u w e n a w śró d studentów . N ie ozn acza to, że cechy tejże du cho w o ści zarezerw ow ane są tylko d o kategorii k a p ła n ó w p o słu g u jący m m ło d zieży akadem ickiej. C h o ć cechy duchow o ści kapłańskiej

45 Jest to charakterystyczne rozróżnienie w pisarstwie H. Nouwena. Samotność rozumie jako potrzebę życia nie tylko w pewnym oddaleniu od ludzi, ale przede wszystkim styl życia razem z Bogiem. Samot­ ność jest koniecznym elementem dla kogoś, kto chce się duchowo rozwijać. Natomiast osamotnienie jest duchową pustką, której należy unikać. Bez dobrze przeżywanej samotności człowiekowi grozi osa­ motnienie.

46 H. Nouwen, Potrzeba intymności, s. 262-263. 47 Tamże, s. 265

w o g ó ln o ś c i d o ty c z ą tak że k a p ła n a ak a d em ick ieg o , to w ydaje się, że p rz e ­ w o d n ik d u c h o w y w śró d stu d e n tó w p o w in ie n m ieć jeszcze jakieś dodatkow e spraw ności. M ó w iąc w ięc w p o n iższy c h z d a n ia c h o k ap łan ie p ra cu jący m ze s tu d e n ta m i, p rzyjm ujem y, że c h o d z i ró w n ie ż o k a p ła n ó w p ra cu jący c h p o ­ śró d in n y c h środow isk.

Z a g a d n ie n ie to m o ż n a ująć także p y tan iem : Jak sam k a p ła n m o że p o z o ­ stać sobą, by ć zintegrow aną o so b ą we w sp ó ln o cie parafialnej czy stu den ckiej, k tó ra ciągle się z m ie n ia i ze swej n a tu ry b e z u sta n n ie w ym aga zaangażow ania. T roskę o rozw ój d u ch o w o ści d u sz p a ste rz a w ed łu g H e n ri N o u w e n a m o ż n a w yrazić trz e m a słow am i: m ilczen ie, p rzy jaźń , w nikliw ość.

4.1. M ilczenie

U niw ersytet kojarzy się z m iejscem d ziała ln o śc i in telektu aln ej i zdobyw a­ n ia wiedzy. H e n ri N o u w e n jako d łu g o le tn i w ykłado w ca u niw ersytecki m a 0 m iejscu stu d io w a n ia d osyć k rytyczne zd an ie: U niw ersytet je s t n ie ty lko m iejscem d zia ła ln o ści in telektu a ln ej, a le ta k że sporego p rze in te lek tu a lizo w a n ia ; n ie ty lk o m iejscem racjonalnych zach o w a ń , a le ta k że w ym yślonych racjonalizacji. J e st to praw dopodobnie n ie ty lk o m iejsce sło w a , a le ta k że m iejsce g a d a tliw o śc i i w ielo sło w ia . A relig ia n ie sta n o w i w y ją tk u ^ . Ta m yśl p row adzi N o u w e n a d o w n io sk u , że p o ś ró d rozg adan ego świata, n ie tylko akadem ickiego, d u sz p a ste rz p o trze b u je n a d e w szystko m il­ czenia. M ilz e n ie - pisze N o u w e n - o zn a cza odpoczynek cia ła i u m ysłu , w któ rym stajem y się dostępni d la Tego, którego serce je s t w iększe o d naszego. (...) M ilc zen ie to chw i­ la , w któ rej n ie ty lko przeryw a m y dyskusje z in n y m i, a le ta k że w ew nętrzne dyskusje z sa ­ m ym sobą; w któ rej m ożem y oddychać sw obodnie i p rzy ją ć sw oją tożsam ośćjako dar. „ Ju ż n ie ja żyję, lecz żyje w e m n ie C hrystus”. To w m ilczen iu D uch B o ży m oże się m o d lić w nas 1 w n a s ko n tyn u o w a ć sw oją tw órczą pracę. N ig d y n ie zn a jd ziem y B oga w stu d en ta ch ,jeśli w nas n ie będzie B oga, któ ry rozpoznałby w n ich siebie. B ez m ilczen ia D uch u m rze w nas, a tw órcza energia naszego ży cia odpłynie i zo sta w i nas sam ych zim n ych i zm ęczonych. B ez m ilczen ia stracim y sw ój rdzeń i sta n iem y się o fia rą w ielu , któ rzy będą dom agać się naszej u w a g p . N ie jest to w ięc m ilc z e n ie d la sam ego m ilc z e n ia , ale p u n k te m wyj­ ścia jest praw da, że bez p ry w atno ści, d o m u , g dzie k a p ła n by ły bez stu d e n tó w i sam d la siebie, n ie jest m ożliw e skuteczne o d d ziały w anie n a in n y ch . P od o b ­ nie jak ż a d en lekarz nie m o że p o z o sta ć zdrowy, jeśli tylko - ch o ć b y z najw ięk­ szym o d d a n ie m - będzie przebyw ał p o ś ró d sw oich pacjentów , a ty m bardziej lekarz p sy chiatra - n ie m o że b yć w p e łn i w ład z u m ysłow ych, jeśli jego życie pryw atne n ie b ęd zie zdecydow anie o d d zielo n e o d zawodowego.

48 Tamże, s. 268. 49 Tamże, s. 273-274.

4.2. Przyjaźń

Kapłan to człowiek przyjaźni. Kapłan daje przyjaźń, ofiaruje ją wiernym w parafii, czy studentom i sam jej potrzebuje. Jest to trudne zadanie, ponie­ waż sam kapłan - jako człowiek - ma potrzebę bliskości, przyjaźni. Potrzeba przyjaźni czy bliższych relacji niesie ze sobą jednak i pewne niebezpieczeń­ stwa. Dlatego Nouwen przestrzega: K a p ła n a ka d em icki, któ ry u za le żn i się o d p rzy ­ ja ź n i stu d en tó w , zn a jd zie się w bardzo niebezpiecznej sytu a cji50 Niebezpieczeństwo dotyczy każdego, nie tylko akademickiego kapłana. Dlaczego? Jak już zosta­ ło wspom niane studenci przybywają na studia spędzając w akademiku kil­ ka lat, więc po kilku latach i tak go opuszczą. Jeśli wspólnota studencka to główne źródło duszpasterskiej satysfakcji księdza, łatwo stanie się on ofiarą zm iennych sympatii i preferencji oraz szybko utraci wolność. G dy [k a p ła n ] p o ­ trzebuje stud en tó w do zaspokojenia sw ych em ocjonalnych p o trzeb , p rzyw iera do n ich i n ie je st w sta n ie za ch o w yw a ć dystansu, któ ry p o zw a la m u b yć in n ym . K ied y ty lko studenci od­

kryją jego w ielk ą p otrzebę za p rzy ja źn ien ia się z n im i, p o zn a w a n ia szczegółów ich ży cia , b yw a n ia u n ich n a przyjęciach, a ta k że bliskiego uczestnictw a w ich codziennych w zlo ta ch i upadkach, tracą zd o ln o ść odnoszenia się do niego w tw órczy sposób51. Stąd już widać,

jak trudno kapłanowi dać m łodym autentyczną przyjaźń, która połączyła­ by elementy bliskości i odpowiedniego dystansu. Zasadność przestrogi m oż­ na by podsumować następująco: często (nie zawsze) przyjaźń ze studentami paraliżuje lub w znacznym stopniu ogranicza m ożliwość bycia ich duszpa­ sterzem. Rozwiązaniem problemu m oże być według Nouwena sugestia, iż w pierwszym rzędzie kapłan potrzebuje dla siebie domu, miejsca oraz „swo­ ich” czyli nie studentów-przyjaciół, z którymi m ógłby dzielić radości i smut­ ki pracy duszpasterskiej. Kiedy będzie potrafił uczynić krok, by zatroszczyć się o swoją przyjaźń, o tyle łatwiej i bezpieczniej stanie się przyjacielem stu­ dentów i będzie im m ógł jaśniej ukazywać kręgi ich przyjaźni.

4.3. W nikliw ość

O prócz m ilczenia i przyjaźni ważną cechą duchow ości duszpasterza akademickiego jest wnikliwość. W nikliwość potrzebna jest, by kapłan m ógł sensownie patrzeć na własną drogę kapłańską. Nouwen spostrzega, że wie­ le cierpienia i niezrozum ienia współczesnych księży-przewodników ducho­ wych bierze się z wypaczonych emocji, a wolność duszpasterską kapłanów ograniczają nie tylko potrzeby przyjaźni czy sympatii, łecz także teologicz­ ny pogląd na własne istnienie. Zaczyna się od tego, iż jeśli duszpasterz aka­ demicki sądzi, że jego zadaniem jest przyprowadzenie jak największej liczby

50 Tamże, s. 275. 51 Tamże, s. 275.

s tu d e n tó w n a M szę św iętą czy d o sakram en tów , m o ż e b y ć p ew ien, że - jak pisze N o u w e n - uniw ersytet sta n ie się jego czyśćcem 52. P o d o b n ie , gd y jego m yślenie przybiera fo rm ę zależności: im więcej n aw ró co n y ch studentów , ty m m o je ka­ p łań stw o jest bard ziej p o trz e b n e - m o że być pew ien, że w krótce jego praca sta n ie się pow odem zg o rzkn ien ia 55. W nikliw ość, k tó ra p rz e n ik n ię ta jest w iarą i zdrow ym dystan sem d o w y d arzeń dokonu jący ch się w świecie p o trz e b n a jest, b y k ap łan o d n a la z ł się jako człow iek i p rz e w o d n ik duchow y. W ielu ka p ła n ó w d zis ia j je s t głęboko zaniepokojonych. W ko n fro n ta cji z g w a łto w n y m i p rze m ia n a m i w postaw ach ko­

ścioła za d ręcza ją się, a n a w et w p a d a ją w p a n ik ę , i to cza sa m i do tego sto p n ia , ż e g ło szą , iż te czasy są złe , stu d en ci są degeneratam i, a chrześcijaństw o za p a liło ju ż sw o ją o sta tn ią św ieczkę. P o ja w ia się tu p yta n ie: czy je st to rzeczyw iście w y n ik tro ski duszpasterskiej, czy ra­ czej o zn a ka ich m a łej w iary? M o że z b y t ła tw o d a liśm y się zła p a ć w ograniczoność naszych w łasnych poglądów . To spraw ia, ze stajem y się niespokojni za m ia st w o ln i, n iew ierzący z a ­ m ia st w iern i, p o d ejrzliw i za m ia st u fn i54 C ó ż w ięc n ależy uczy nić, b y w n ik liw ość stała się w ażną cechą d u cho w ości kap łań skiej i n ie stracić d o k o ń ca nadziei? Z ac h ęta N o u w e n a b rz m i n astęp u ją co : P ogłębianie w n ikliw o śc i czyńm y p rze z stu ­ d io w a n ie S ło w a , a w ó w cza s zro zu m ie n ie naszego za d a n ia ja k o św ia d kó w tego S ło w a m oże n a s u ra to w a ć p rze d sta n iem się o fia rą w ła sn ej ograniczoności. P o n iew a ż w n ikliw o ść to m ied zy in n y m i p rzekra cza n ie schem atów i odw ażne p a trzen ie w p rzyszło ść'5.

P

O jc ie c Jó z e fA u g u sty n w niew ielkiej, ale b ard zo ciekawej książce o kierow ­ nictw ie d u ch o w y m , napisał: C i, któ rzy pragną p ro w a d zić życie duchow e, szybko zd a ją sobie spraw ę, iż je st to p ra ktyczn ie n iem o żliw e bez dobrego kiero w n ictw a duchow ego. I cho­ c ia ż je st rzeczą oczyw istą, że ostatecznym źró d łem ży c ia duchow ego je s t sam B ó g to je d n a k narodzinom duchow ym m u si tow arzyszyć drugi czło w iek N ie m ożna p ra w id ło w o kierow ać sam em u sw oim życiem duchow ym 516. R o zw ażan ia n a te m a t k a p ła n a - kiero w n ik a duchow ego w p ism a c h H e n ri J.M . N o u w e n a tylko p o tw ierdzają z d a n ia w ielu teologów. Praktycznie nie m o ż n a postępow ać n a p rz ó d w życiu d u cho w y m bez dob reg o p rz e w o d n ik a duchow ego. H e n ri N o u w e n w n ie k tó ry c h sytuacjach rozciąga k o m p eten c je p rz e w o d n ik a du chow ego także d o kręgu o só b b ard zo bliskich, n ie o g ran iczając w pływ u kierow nictw a tylko d o o só b d u ch o w n y ch .

Św ięcenia ka p ła ń skie — jak n ap isali W illia m B arry i W illia m C o n n o lly - n ie są konieczne do skutecznego kiero w n ictw a duchow ego57. Jed n ak że każdy, k to p re te n d u ­ je d o roli p rz e w o d n ik a duchow ego w in ie n o d z n a c z a ć się w yrazistym i cecha­

52 Tamże, s. 278. 53 Tamże. 54 Tamże, s. 279. 55 Tamże, s. 280.

56 J. Augustyn, Kierownictwo duchowe, Kraków 1992, s. 5.

m i, k tó re H e n ri N o u w e n określa jako: w spó łczu cie, k o n tem p lacja i krytyka, m o d litw a, p rzeb aczen ie i w span iało m y śln o ść. K a p ła n p rz e w o d n ik d u ch ow y w in ie n je d n o c z e śn ie w y p e łn iać k o n k re tn e z a d a n ia , jakie staw ia p rz e d n im a k tu a ln a sytuacja świata, kościoła i człow ieka. D o n ajisto tn ie jsz y ch zn a k ó w czasu, n a k tó re p rz e w o d n ik d u c h o w y w in ie n b ac zn ie zw racać uwagę należy: ro z ja śn ie n ie w ew nętrznego zagm atw an ia, w ydob yw anie z człow ieka tego, co jest w n im najlepsze, n iszcz en ie n ie p o trz e b n e g o d y stan su m ie d z y k ap łan e m a w iern y m , ukazyw anie w iary w sens życia i w lew anie n ad ziei. S zczeg óln ym z a d a n ie m zw łaszcza k a p ła n a p racu jącego w śró d s tu d e n tó w jest d aro w an ie m ło d y m , szczególnie ty m , k tó rz y m ieszkają w ak a d em ik ach : bezp ieczn eg o k lim a tu , m o żliw ości ro z m o w y i tw o rzen ie „czegoś n a w z ó r d o m u ro d z in n e ­ g o ” . W yżej w y m ien io n e z a d a n ia b ęd z ie o tyle t r u d n o w y p e łn ić k ap łan o w i, o ile n ie się b ędzie troszczył i n ie b ęd zie rozw ijał w sobie cech d uchow ości ka­ płańsk iej. H e n ri N o u w e n zalicza d o n ic h szczególnie trz y w artości: p o trz e ­ bę m ilc zen ia, p rz y ja źn i i w nikliw ości.