S tu d ia T eologiczne Biał. D ro h . Ł om .
3 (1985;
KS. E U G E N IU S Z B O R O W SK I
D Z IA Ł A L N O ŚĆ Z G R O M A D Z E N IA M ISJI W SIEM IA T Y CZ A C H (17 1 9 -1 8 3 2 )
T re ś ć : W stęp: 1. P ow stanie placó w k i m isjo n arsk iej w S iem iatyczach: 11. O b sa d a p e rso n a ln a siem iatyc- kiego d o m u Z g ro m a d z e n ia M isji: 111. D u sz p a ste rstw o p a ra fia ln e : IV. D z iałaln o ść m isyjna i rekolekcyjna sie m iaty ck ic h m isjonarzy: Z ak o ń czen ie.
W S T Ę P
Z g ro m ad zen ie M isji, p o w o łan e d o życia przez św iętego W incentego a P a u lo , zw ane też „K ongregacją W incentynów ". „L azary stó w " lu b „Księży M isjo n arzy ” sta w iało sobie za cel p o d n iesie n ie p o zio m u m o ra l nego ludu i kleru diecezjalnego. D o Polski sp ro w a d z o n e z o sta ło w 1651 r. przez k ró lo w ą L udw ikę M arię G o nzagę, w dow ę p o W ładysław ie IV. i żonę k ró la J a n a K azim ierza. Od czasu p rz e k a z a n ia W incentynom p arafii Św iętego K rzyża w W arszaw ie, zgro m ad zen ie ro zp rz estrzen ia się sto p n io n o p o całej Polsce. W łasna p ro w in cja Z g ro m ad zen ia M isji p o w sta ła w Polsce w 1685 r. D ynam iczny rozw ój p ro w in cji p rz y p a d a na X V III stu le c ie 1. W tedy też p o w sta je dom Z g ro m a d z e n ia M isji w S iem iatyczach. Pod k o n iec tego wieku Z g ro m ad zen ie liczyło w Polsce o k o ło 300 księży, sk u p io n y c h w 40 d o m ach . W incentym p ro w ad zili 20 se m in a rió w d u c h o w n y c h ..33 p arafie i niezliczoną ilość misji ludow ych o ra z rekolekcji z a m k n ię ty c h 2.
Z an im Z g ro m ad zen ie M isji ob jęło w 1719 r. sie m iaty ck ą p arafię , tw o rząc now y i b a rd z o p ięk n y o k re s w jej dziejach. Siem iatycze i tu tejsza k a to lic k a w sp ó ln o ta w ierzących m iały ju ż sw oją b o g a tą h isto rię. M iasto odległe o 97 km na p o łu d n io w y zachód od B iałegostoku, leży na P odlasiu, n ad rzeką K a m io n k ą , n ied alek o jej ujścia d o Bugu 5. N azw a „Siem iatycze" m a stary sło w iań sk i ro d o w ó d . Je j rdzeń w ystępuje w im ionach najstarszy ch książąt polsk ich : S iem ow ita. S iem io m y sła4. O kolice Siem iatycz zam ieszk an e były od p ra d aw n a. O d k ry c ia arch eo lo g iczn e potw ierdziły istnienie zw artego o sa d n ictw a na tym terenie ju ż na p rzeło mie 11 i 111 w. p o C h ry stu sie 5. Pierw sze w zm ianki h isto ry czn e o S iem iatyczach p o ch o d zą z p o ło w y XV w. S tanow iły one w tedy o śro d e k rozległych d ó b r. n ad a n y c h w 1443 r. ch o rążem u w yrszaw skiem u B orucie z
1 M . N o w o d w o r s k i, E n c yk lo p ed ia K o śc ie ln a, t. 14, W arszaw a 1881 s. 4 3 2-451: J, C a lv e t, Ś w ię ty W incen ty a P au lo, W arsz aw a 1954, s. 92-108, 215-220; A. S c h le tz , D zia ła ln o ś ć k u ltu ra ln a M isjo n a rzy P o lsk ich w la ta ch 1 6 5 1 -1 8 6 4 , P o lo n ia S acra, 2 -3 (1957) s. 263-300: A. S c h le tz , Z g ro m a d ze n ie K s ię ż y M isjo n a rzy w P o lsc e , N asza P rzeszłość, 11 (1960), s. 27-34: K o ś c ió ł w P olsce. W iek i X V I -X V I I I , t. 2, K rak ó w 1970, s. 573-576; H isto ria K o śc io ła w P o lsc e , t. 1, cz. 2, P o z n a ń -W a rsz a w a 1977, s. 201, 443: T. S a lw a , L ite w s k a P ro w in cja K s ię ż y M isjo n a rz y ( 1 7 9 4 -1 8 4 2 ), N asza Przeszłość, 56 (1981), s. 147-227.
T. S a lw a , dz. cyt., s. 147: A rch. M iss K ra k ., L ib e r M issionu m In D o m o S ie m ia tic e n s i a b A n n o D o m in i 1720: A rch. M iss. K ra k ., L ib e r E x ercita n d o ru m In D o m o S ie m ia tic e n si A b A n n o D o m in i 1720.
S ło w n ik G e o g ra fic zn y K ró le s tw a P o lsk ie g o i inn ych k r a jó w s ło w ia ń sk ic h, t. 10, s. 542, M ia sta P o lsk ie w T ysią cleciu , t. 1, W ro cław , s. 280.
K o n d r a t i u k , N a z w y m ie jsco w e p o łu d n io w o -w sc h o d n iej b ia lo s to c c y z n y , W ro cław 1974, s. 180: S. R o s p o n d , S ło w n ik e ty m o lo g ic zn y m ia st i g m in P R L , W rocław 1984, s. 345-346. M ożliw e, że istnieje S V15 fe 'c m iędzy n a z w ą „Siem iatycze“ a sta ry m szlacheckim ro d em „O siem iatycz", w zm ian k o w an y m przez K. N ie s ie c k ie g o , H e rb a r z P o ls k i, t. 7, L ipsk 1841, s. 143.
^ rac-z ieje B ia ło s to c c z y z n y , W arszaw a 1969, s. 36, 39: K. B u r e k . S ta r o ż y tn ic y i a rc h e o lo d z y , O lsztyn
1 7 2 E U G E N I U S Z BO R O W S K I [ 9 ]
F alęt przez księcia m azow ieckiego Bolesław a IV 1'. Po przejściu S iem iatycz we w ład an ie Litw y, K azim ierz Ja giellończyk n a d a ł je w ojew odzie w ileńskiem u A leksem u K micie S u d y m o n to w iczo w i z C h o ż e w a 7. C ó rk a w ojew ody, O lechna K m itó w n a. w niosła je w p o sa g u M ikołajow i T ęczyńskiem u. w ojew odzie ru sk iem u . Z kolei ich c ó rk a A n n a T ęczy ń sk a o trzy m ała S iem iatycze w w ianie p rzy m ałżeństw ie z k asztelan em sa n d o m ierskim , Szydłow ieckim . B racia A nny, A n d rzej T ęczyński, w ojew oda k ra k o w sk i i Ja n , w ojew oda ruski o d k u p ili S iem iatycze, a n astęp n ie sprzedali je pisarzow i królew skiem u i p o d sk a rb ie m u W ielkiego K sięstw a Litew skiego, Bohuszow i B ohow itynow i. Kiedy je d n a k jeg o c ó rk a A n n a B ohuszów na zaw a rła m ałżeństw o ze S tanisław em T ęczyńskim , w ojew odą sa n d o m ie rsk im , p o sia d ło ść w róciła do ro d u T ęczy ń sk ich 8. W łaśnie w tym okresie, książę S tanisław T ęczyński uzyskał w 1542 r. od k ró la Z y g m u n ta A u g u sta przyw ilej lokacyjny m iasta S iem iatycze1'. D la zachęcenia ludzi d o osiedlenia się tu ta j, książę S tan isław zwolni! sw oich m ieszczan n a o k res 5 lat od w szelkich p o d a tk ó w za w yjątkiem dziesięciny n ależnej K ościołow i. M ieszczanie siem iatyccy o trzy m ali też p raw o d o czerp an ia d o c h o d ó w ze sprzedaży a lk o h o lu i h a n d lu innym i to w aram i. H an d el mięsem zastrzegł T ęczyński sobie. M ia stu zezwoli! n a w olny od łó w ryb i na czerp an ie d o c h o d ó w z ła ź n i10. K a ta rz y n a T ęczy ń sk a, k olejna w łaścicielka Siem iatycz, w niosła je w p o sa g u księciu słuckiem u Je rze m u 11 O lelkiew iczow i. O w dow iaw szy, zaw a rła p o w tó rn e m ałżeństw o z w ojew odą w ileńskim K rzy szto fem M ikołajem R adziw iłłem . Ich c ó rk a , E lżbieta (H a lsz k a ) R adziw iłów na, w yszła za m ąż za L w a S a p ie c h ę i w ten sp o só b , na b lisk o 200 lat, S iem iatycze znalazły się we w ład an iu p o tężn eg o , d rugiego p o R adziw iłłach, r o d u na L itw ie " . Szczególny ro zk w it zaw dzięcza m iasto A n n ie S a p ie ż a n c e -Ja b io n o w sk ie j, k tó ra p ó łw ie k u w ład ała S iem iatyczam i. W zniosła tu piękny p ałac, m u ro w an y , d w u p iętro w y ratu sz, hale targ o w e, szpital. Z ałożyła te ż d ru k a rn ię , b ib lio tek ę i g ab in et h isto rii n a tu ra ln e j. Z a jej rządów Siem iatycze z d rew n ian y ch stały się m u ro w a n e 12. W p a ła c u A nny Ja b ło n o w sk iej baw ił d w u k ro tn ie .k ró ) S tan isław A ugust P o n ia to w s k i i3. Z b io ry siem iatyckie podziw iali też, w tedy jeszcze p reten d en ci d o tro n ó w cesarskich: Jó z e f 11 i Paweł l 14.
Pierw szą k a to lic k ą św iątynię p a ra fia ln ą w Siem iatyczach u fu n d o w ał w 1456 r. M ichał K m ita S u d y m o n - tow icz, b ra t w ojew ody w ileńskiego A leksego K m ity. Był to kościół d rew n ian y , w zniesiony „N a chw ałę Bogu W szechm ogącem u. B łogosław ionej D ziewicy M aryi i W szystkich S w jęty ch "15. Bogate uposażenie k ościoła pow iększyła jeszcze w 1513 r. dziedziczka Siem iatycz O lech n a K m iló w n a-T ęczy ń sk a, b ra ta n ic a fu n d a to ra " ’. W św iątyni były dw ie kaplice: św iętej A n n y o ra z 10 tysięcy M ę c z e n n ik ó w ” . Przy kościele o b o k p ro b o szcz a rezydow ać m iało jeszcze dw óch k a p ła n ó w 15. B udow y now ej m u ro w an ej św iątyni p o d ją ł się Lew S a p ie h a 19. M usiało to się stać przed 1630 r.. s k o ro w 1633 r. bu d o w a kościoła była ju ż p raw ie u k o ń c z o n a , za w yjątkiem wieży. Ś w iątynia zo stała p ięknie p rz y o z d o b io n a m alo w id łam i, rzeźbam i, n a sta w a m i o łta rz o w ym i i pięknym i p a ra m e n ta m i litu rg iczn y m i20. K onsekracji kościoła d o k o n a ł 15 sie rp n ia 1638 r. b isk u p
6 S. R o s p o n d , dz. cyt., s. 345.
7 S ło w n ik G eograficzny..., t. 10, dz. cyt., s. 542.
8 A rch P ar. Siem . I I I / Q / 2 , Originalis E rectio E cclesiae S iem iaticensis, s. 1. Ego A lexandra de Chożewo
f i lia quondam M agnifici D om ini A le x ii alias Olechno, P alatini Vilnensis et M agnifici olim D om ini N icolai de Tęczyn P alatini R ussiae G eneralis conjux; Testam ent Bohusza B okow itynow icza z p ierw szej p o ło w y X V I w ieku, A ten eu m , z. 3, W ilno 1947, s. 13-14.
9 A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , Privilegium Oppioddanorum S iem ia ticen siu m , s. 53 - A d p e rp e tu a m rei
m em oriam ... nos itaque Stanislaus Com es a Tęczyn una cum conjuge nostra charissim a Anna B ohuszow na in S iem ia tycze etc. H aeredissa, Significam us... h isc e litte rise x q u id a m sp e c ia lig ra tie liberatitateque Sacra R egia M ajestas, D om inus Sigism undus D ei G ratia R e x Poloniae... D om inus m ihi clem entissim us, concedare e t largire dignaretur, ut in bonis nostris S iem ia tycze in districtu M ielnicensi, supra flu v iu m K a m io n k a sitis ex fu n d o oppidum erigerem us et fu n d a v im u s ll K o p ista przyw ileju p o m y lił d a tę , w pisując zam iast 1542, ro k 1510.
10 T am że, s. 54
11 J. M. G iż y c k i (W o ły n iak ), X. M isjonarze w Siem iatyczach, Śm iłow icach, O rszy i Oświeju, bm w , 1911, s. 1-2; S ło w n ik G eograficzny... dz. cyt., s. 542.
12 J. B e r g e r ó w n a , K siężna Pani na K o c k u i S ie m ia tycza ch , Lw ów 1936, s. 28 nn. 13 J. M . G iż y c k i, dz. cyt., s. 3.
14 Tam że.
15 A rch . P ar. Siem . I I I / Q / 2 , Originalis Erectio Ecclesiae S iem iaticensis, s. 1-2. 16 T am że, 2 -3 .
17 T am że, s, 3 - Ite m fe r ia tertia in Capella Annae M issam de eadem sem per cantare debent... h e m fe r ia
quinta M issa D ecem M illiom L ilitum in Capella eorum.
18 A rch. P ar. Siem. II1 /Q /2 , s. 5 - E rectio decantandi cursus in E cclesia Siem iaticensis.
19 A rch. P ar. Siem . I I I / Q / 2 , In w e n ta rz K ościoła P ara fia ln e g o S iem iatyckiego, now o sp isan y ro k u 1774, s.l „a“ - „K azim ierz Lew S ap ieh a M a rszałek W . Litew ski w ro k u 1636 w ym urow ał teraźn iejszy k o śc ió ł i wieżę, ale tey nie d o k o ń c z y ł“.
20 A rch. P ar. Siem . I I I / Q / 2 , Approbatio in stitu ticu rsu s in Ecclesia Siemiaticensi,% . 1 - D om inum Leonem
Sapieha Suprem um E xercituum G ubernatorem M agni D ucatus Lithuaniae, P alatinum Vilnensem... Tem plum a fu n d a m e n tis m agnifice erectam , ornam entis exquisitis, p ic tu ris ac supellectili sacra exornatam .
/ . G R O M A D Z I . N l h MIS.II 173
su frag an łucki J a n Z aw oyski. n a d a ją c m u tytuł W niebow zięcia N ajśw iętszej M aryi P a n n y 21. K azim ierz J a n S ap ieh a zapisem 8.000 zł. pql. n a rzecz kościoła, zo b o w iąza ł k a p łan ó w do śp iew an ia w raz z uczn iam i szkoły p arafia ln e j oficjum o M atce B ożej22.
Kiedy w 1713 r. p a ra fię siem iatycką o b ejm o w ał Ks. M ichał K orw in K rassow ski, nic nie w skazyw ało jeszcze n a to. że w 6 lat później, otw orzy się now y. m isjo n arsk i o k res tej parafii. M im o upływ u 266 lat od objęcia p arafii siem iatyckiej przez m isjonarzy (29 IX 1719 r.) i 153 lat od sk a so w an ia przez w ładze carskie D o m u Z g ro m a d z e n ia Misji w Siem iatyczach (16 V III 1832 r.). d ziałaln o ść tutejszych L azary stó w . trwająca. 113 lat. nie d o czek a ła się jeszcze szerszego o p ra c o w a n ia . M oże niniejsza p u b lik a c ja , c h o ciaż w części, w ypełni tę lukę.
i. P O W S T A N IE P L A C Ó W K I M IS JO N A R S K IE J W S IE M IA T Y C Z A C H
W 1710 r. w ybuchła w S iem iatyczach straszliw a z a raza, k tó ra zd ziesiątk o w ała m ieszkańców m iasta. Z drow i uciekli, p o z o sta w ia ją c ch o ry ch na p astw ę losu. Ó w czesny p ro b o sz c z siem iatycki k a n o n ik łucki ks. M arcin Feliks G ałęsk i. przeniósł w praw dzie sta łą rezydencję d o wsi kościelnej Cecel. ale p o zo stał na p o ste ru n k u w p a ra fii, śpiesząc ch orym z posługą sa k ra m e n ta ln ą 23. W strząsający był je g o p o w ró t do Siem iatycz na p rzeło m ie lu teg o i m arca 1711 r.: „Tu d o p iero pow róciłem do Siem iatycz. T ru p a z gó r zrzucać, z d o m ó w w ynosić u m arły ch , kości w alające się u p rz ą ta ć p ro p rio su m p tu n a jm u ją c k o p acze , grześć k azałem . P ro c essio n alite r o d figury za cerkw ię do kościoła na M szęśw iętą in tra v i” 24. N ajp ra w d o p o d o b n ie j w tym czasie u fu n d o w an y z o stał o b ra z M .B. „U zd ro w ien ia chorych" d o siem iatyckiego k o śc io ła 25. W k ró tce p o tych przeżyciach ks. G ałęsk i z m a rł26. U roczysta in tro d u k c ja now ego p ro b o szcz a ks. M ichała z B uczyna K orw in K rassow skiego, k a n o n ik a w arszaw skiego, dziedzica na Ł ysow icach, D uplew icach. O stro m ęczy n ie i P od lo d o w ie. odbyła się 13 X 1713 r.27 W łasnym su m p tem d o k o n a ł on re m o n tu św iątyni, pleb an ii i za b u d o w a ń g o sp o d a rcz y ch zdew astow anych p o d czas zarazy i p o śm ierci p o p rz e d n ik a . K siądz K rassow ski zad b ał o p o k ry cie kościoła d a c h ó w k ą , u fu n d o w ał p o sa d zk ę i dw a now e rzeźbione w drew nie dębow ym o łta rz e 2*. W zbogacił św iątynię o sreb rn e lichtarze, p ięk n e szaty liturgiczne i księgi. W y re m o n to w a ł d zw o n nicę. R ów nocześnie gorliw ie spełniał o bow iązki d u sz p astersk ie. Pilnow ał katechizacji, osobiście wygłasza! p łom ienne k a z a n ia i sz afo w a ł p o b o żn ie sa k ra m e n ty św ięte2’ . W pó ł ro k u p o objęciu p arafii, w tro sce o d o b ro duchow e w iernych, ks. M ichał K rassow ski zap ro sił Księży M isjo n arzy z W arszaw y d o p rz e p ro w a dzenia misji św iętej w S iem iatyczach. O to relacja z jej przebiegu w tłu m aczen iu na język polski: „T egoż roku 1714 o k o ło Z ielonych Sw'iąt p rze p ro w a d z o n a zo stała m isja w Siem iatyckim kościele, przez m isjonarzy W arszaw skich. Sprow adzi) ich w trosce o sw oją o w czarnię przew ielebny ksiądz p ro b o szcz M ichał K rassow ski. Tę misję trw ającą cztery tygodnie, pro w ad zili następujący pracow nicy Ew angelii: przew ielebny ks. K azim ierz O tto w icz. d y re k to r m isji. ks. F ran ciszek C zechow icz i ks. Franciszek K arw icki o ra z b r a t, jeszcze kleryk. Ł u k a sz O rzechow ski. N apływ w iernych był b a rd z o wielki. P rzybyw ali naw et zo b leg to ści 10 mil. D o K om unii św iętej p rzy stąp iło 6 tysięcy ludzi. W procesji na zak o ń cz en ie misji w zięło udział b a rd z o wielu ludzi, w tym ta k ż e k a p ła n i o b rz ą d k u w schodniego. W iele serc skłóconych sta ry m i w aśn iam i d o p ro w a d z o nych zo stało d o zgody. K o b ieta p raw o sław n a d o jed n o ści z K ościołem . T a k lud ja k i pro b o sz c z życzyli sobie by m isja trw ała jeszcze dłużej, ale dalsze prace o czek u jące w W arszaw ie nie dozw oliły na. to naszym m isjo n arzo m . P rzybyw ających i o d c h o d ząc y ch m isjo n arzy lud w itał i żegnał p ro cesjo n aln ie z zap alo n y m i
21 A rch. P ar. Siem. 111/1/1, s.l „a“ - „ J a n Z am o y sk i B iskup B a k o ń sk i pośw ięcił ten k o śc ió ł w sie rp n iu
sub titulo B. V.M. A ssu m p ta e ".
22 A rch . P ar. Siem . I I I / Q / 2 , E rectio D e a n ta n d i C u rsu s in Ecclesia S iem iaticensi, s. 5. D o k u m e n t sp o rz ą d z o n y zo stał w W arszaw ie 20 VI 1637 r.
23 A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 46 „b“. 24 T am że, s. 47.
25 B rak in w en tarzy z 1710 ro k u nie p o zw ala tego d o k ła d n ie określić. 26 A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 52.
27 T am że.
28 T am że - lnsu p er duo allaria nova sculpturicae artis secundum propriam inventionem ex quercali ligno
unum scilicet in honorem s. Thaddei A postoli a cornu Evangelii, alterum in honorem s. A n to n ii m ira c u liscla ri in hac Ecclesia a cornu Epistolae statuit.
29 T am że, s. 53 -S o llic ite , neunquam cathechism us d ie b u sfe stivis in term ittat, nunquam vacetverbo D ivino
am bona quam saepius ipse quam vis defractus variis negotiis propriis concionibus e x fe c u n d ita le sua innata adornabat.
17 4 H U G E N 1 U S Z B O R O W S K I L9J
ś w ie c a m i"50. Przebieg m isji przeszedł wszelkie oczekiw ania. Być m oże ju ż w tedy, kiedy ćw iczenia d u chow e d o b ieg ały k ońca a ludzie o d n o w ien i w w ierze i m iłości prosili L azary stó w . b> m isja trw ała dalej, zro d ziła się w um yśle i sercu księdza M. K rassow skiego myśl o sp ro w ad ze n iu m isjonarzy d o S iem iatycz na sta le , o założeniu tu taj d o m u Z g ro m ad zen ia Misji i p rz e k a z a n iu w ich ręce p a r a f ii” . M inęło je d n a k jeszcze 5 lat do podjęcia o stateczn ej decyzji i d o jej sfin alizo w an ia. W tym czasie p ro b o szcz siem iatycki otaczał się k a p ła n a m i z ró żn y ch zg ro m ad zeń zakonnych: P au lin am i. K arm elitam i, f ra n c is z k a n a m i52. Z ap ew n e, zd ecydow any ju ż na p rzek azan ie p a ra fii z a k o n n ik o m , szu k ał jeszcze odpow iedzi na p y tan ie, ja k ie m u zg ro m ad zen iu pow ierzyć swq um iłow ani) parafię . O sta teczn ie zw yciężyła je d n a k pierw sza m yśl. że w inni 10 być Księża M isjonarze.
P rz ep ro w a d zen ie zam ysłu nie było p ro ste. W y m ag ało zgody k o la to ra - M ich ała S ap ieh y , k o n se n su ze s tro n y k ap itu ły i b isk u p a łu ck ieg o , o ra z ak cep tac ji przez N u n c ja tu rę P ap iesk ą. T rz e b a b yło ustalić w a ru n k i, n a ja k ic h p a ra fia sie m iaty ck a zo stan ie p rz e k a z a n a L azary sto m . Z e stro n y W in cen ty n ó w była to kw estia u zy sk an ia fu n d u szó w na b u d o w ę d o m u i jeg o uposażenie; ze stro n y diecezji była to sp ra w a d o b ra całego lo k aln eg o K o ścio ła. D zięki o g ro m n em u , o so b istem u zaa n g a ż o w a n iu ks. K rasso w sk ieg o i jego niezw ykłej ofiarn o ści, w szystkie te spraw y u d a ło się sto p n io w o załatw ić. Z n aczn e sum y p ien iężn e z w łas nych d ó b r dziedzicznych, p rzezn aczo n e przezeń n a cele fu n d a c ji33 i p o zy sk an ie d la spraw y M ic h ała Sapiehy w łaściciela d ó b r siem iatyckich, przyszłego w ojew ody p o d la sk ie g o 34, um ożliw iły utw o rzen ie d o m u Z g ro m a dzenia M isji w S iem iaty czach . U m o w a m iędzy stro n a m i sfin alizo w an a została 8 I 1719 r. spisaniem d o k u m e n tu Puncta fu n d a tio n is M issionariorum circa E c d e sia m S ie m ia ly c e n se m 3S. D o ty ch czaso w y k o la to r k o śc io ła siem iatyckiego M ichał S ap ieh a zobow iązyw ał się zrzec p ra w a p a tr o n a tu n a rzecz G en erała Z g ro m a d z e n ia M isji, J a n a B onnet i jego n astęp có w 36. Z a d e k la ro w a ł też now e d aro w izn y w p o sta ci placów p o d k la sz to r i o tac z a ją c e go o g ro d y , o d se tk ó w od sum y 36.000 zł. p oi., lo k o w an y ch na d o b ra c h siem iatyc k ich , d rew n a n a bu d o w ę k la s z to ru , ziem i p o d cegielnię i 8 tysięcy zł. poi. n a re m o n t i częściow ą p rze b u d o w ę fasad y i p rz e d sio n k a k o śc io ła o raz z a k ry stii37. P o tem d o d a ł jeszcze plac w T u rn ie n ad B ugiem n a spichlerz zb o żo w y i p rz y sta ń rz e c z n ą 38. Ks. M ichał K rassow ski za p o w ia d a ł d o b ro w o ln ą rezygnację z p ro b o stw a . D e k la ro w a ł zapis znacznej sum y pieniędzy lo k o w an y ch na dziedzicznej wsi Łysow ice, od k tó rej roczne o d se tk i m iały w ynosić 4.000 zł. p o i.39 D o tego doszedł jeszcze d a r O sso liń sk ich w p o sta ci 3 tys. zł. p oi., lo k o w an y ch n a ich d o b ra c h w O sso lin ie40.
D eleg at Z g ro m a d z e n ia M isji, ks. K azim ierz O tto w icz, po d ó w czas su p e rio r d o m u w L u b lin ie, z o b o w ią zyw ał się w im ieniu k o ngregacji do o b sa d zen ia w Siem iatyczach 6 k a p ła n ó w , a p o z b u d o w an iu rezydencji 12-m isjonarzy. M ieli on i p o d ją ć m isje p a ra fia ln e w całej diecezji łuckiej. R e m o n t kościoła i bu d o w ę dom u m isjo n arsk ieg o zo b o w iąza n i byli p ro w ad zić ściśle wg „a b ry su “ i dy rek ty w ks. K rasso w sk ieg o 41. Z g o d n ie z u m o w ą. M ic h ał S ap ieh a zrezygnow ał z p ra w a p a tro n a tu w sto su n k u do p arafii siem iatyckiej. przen o sz ąc
30
T am że, s. 54 - H o c Anno 1 7 1 4 c irc a f e s i a P e n te c o sle s p e r a c ta e s t M issio in E cclesia S ie m ia tic e n s ip e r co n d u clo s M issio n a rio s V arsovia o p era e t so llitu d in e circa o ves P e rillu stris e t A dm . R ev. D . P r a e p o s itip r o tunc M ich a elis K ra sso w sk i. In hac M issio n e p e r q u a lu o r se p tim a n a s L a b o ra v eru n t o p e ra rii E vengelii. A dm . R .D . C a sim iru s O tto w ic z D ir e c to r M ission is. R .D . F ranciscus C ze c h o w ic z e t R .D . F ran ciscus K a r w ic k i cum f r a t r e L u ca O rze ch o w sk i adhu c clerico , C onflu xus p o p u li f u it n u m ero sissim u s a 10 m ilio rib u s p ro p era b a n t. 6 M ilia hom inum com m un icaveru nt. P ro c essio in f in e M issio n is n u m erosa f u it, in q u a quinque s a c e rd o te s rutheni ritus adfu erunt, M u lto ru m c o rd a litig a n tia a b a n tiq u a s d isco rd ia s a d p a c e m redu cta, e x sch ism a te a d E c d e s ia m U n ito ru m fem in a ad d u cta , O p ta b a tp o p u lu s e tp r a e p o s itu s u td iu tiu s p e r tr a h e r e t M issio , s e d L a b o r e s V arsavien- se s retra h en tu r n o stro s a M issione. Tam in a ccessu , quam in recessu a d M iss io n e m p o p u lu sp r o c e s sio n a lite r cum ca n d elis a c ce n sis in tro d u c e b a t e t red u ce b a t M ission arios.31
T am że - H a e c M issio d e d it an im u m F u ndatori fu n d a n d i nostros. 32 T am że, s. 54.33 A rch. P a r. Siem. I I I / Q / 2 , P ro ie c tu m E re c tio n is D o m u s S ie m ia tic e n sis C o n g reg a tio n is M issio n is, s. 21. 34 T am że, s. 22.
35 A rch. P ar. Siem. I I1 /Q /2 , s. 15. 36 T am że.
37 T am że, s. 16.
38
A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , D o n a tio Fundorum R ev e re n d is M issio n a riis , s. 38.39
A rch. P ar. Siem. 1 I I/Q /2 , P ro ie c tu m E rre ctio n is D o m u s S ie m ia tic e n s is C o n g reg a tio n is M issio n is, s. 22 - E go e tia m M ic h a e l K ra s so w s k i C anonicus, V arsaviensis, p o s t lib e ra m resig n a tio n em m ea m P ra e p o situ ra e S ie m ia tic e n sis in fa v o r e m hujus F u ndationis n o va e fa c tu m ... in sc rip si S u m m a m 8 0 0 0 0 flo re n o ru m P o lo n ica - lium su p er b o n is Ł y s o w ic e cum a ttin e n ttis cum censu q u a tu o r M iliu m flo re n o ru m , quae in m a te r ia lis p a ra n d a F a b rica e n o va e D o m u s c o n vertid eb en t. In su p er p r o m u ra riis e t o p erariis, a rtific ib u s eju sd em F a b rica e o b li g o me a d so lven d u m su m m am D e ce m M illiu m flo re n a ru m .40 A rch. P ar. Siem. I1 I/Q /2 , s. 46.
41
A rch. P ar. Siem. 1 I I/Q /2 , P u n cta fu n d a tio n is circa E cc le sia m S ie m ia tic e n s e m .s . 16-17. W y m ien io n a w d o k u m e n c ie liczba 24 m isji rocznie, p o r. I I I / Q / 2 , s. 30, m usiała p o tem zo stać zm ien io n a, gdyż w św ietle późniejszych d o k u m e n tó w nigdy m isjo n arze siem iatyccy ty lu m isji w ciągu ro k u nie prow adzili.Z G R O M A D Z L N I! MIS.ll
175
je n a G e n e ra ła Księży M isjo n arzy . D o k u m e n t w tej sp raw ie sp o rz ą d z o n o 27 II 1719 r. w N u n c ja tu rz e A po sto lsk iej K ró lestw a P olskiego w W arsz aw ie42. G e n e ra ł Z g ro m a d z e n ia Misji w ystosow ał 8 III 1719 r. p ism o d o bp. łuckiego Jo a c h im a P rz eb en d o w sk ie g o , w k tó ry m n a zasadzie u zy sk an eg o p ra w a p a tro n a tu , p rezen to w ał ks. K azim ierza O tto w icza n a p ro b o sz c z a w S iem iaty czach 45. D n ia 29 IX 1719 r., w u ro czy sto ść św iętego M ichała A rc h a n io ła , lazaryści zostali w p ro w ad zen i w p o sia d a n ie p arafii sie m iaty ck ie j44. Pierw szym p ro b o szcz em -m isjo n arzem w Siem iatyczach z o stał ks. K azim ierz J ó z e f O tto w icz, p o p rz e d n io su p e rio r d o m u lubelskiego a przed 5 laty d y re k to r owej p am iętn ej m isji, k tó ra o k a z a ła się ta k dalek o siężn a w sk u tk a c h . R o z p o c z ą ł się now y trw ający 113 lat (1719-1832) „m isjo n arsk i" o k res w dziejach siem iatyckiej p a ra fii45. W p raw d zie jeszcze przez k ilk a lat istniały kw estie p raw n e, p o n iew aż ze w zględu n a śm ierć o rd y n a riu sz a łuckiego, k a p itu ła sede vacante nie ch ciała p o d ejm o w ać decyzji, d o czasu m ia n o w a n ia przez S tolicę A p o sto lsk ą now ego p a ste rz a 46. D e facto je d n a k , m isjo n arze d ziałali ju ż w Siem iatyczach a na terenie diecezji p o d ejm o w ali w ró żn y ch p ara fia c h misje, nie w yłączając Ł u c k a 47. O sta teczn e po tw ierd zen ie fu n d acji uzyskali siem iatyccy m icjo n arze od b p . S tefan a R u pniew skiego, p ism em z d n ia 3 V II 1722 r.48
P rzed now ym pro b o szcz em i to w arzy sz ącą m u e k ip ą k ap łan ó w -m isjo n arzy , ks. P io trem G o rg iu sz e m 49, A n to n im A k rzeb n iew iczem 50, T o m a szem B ro d o w iczem 51, W alen ty m S m o liń sk im52 i M a rcin em T u rs k im53 stanęły tru d n e i ró ż n o ro d n e zad an ia: d u sz p asterstw o p a ra fia ln e , rem o n t kościoła, b u d o w a d o m u , szp itala i z a b u d o w a ń g o sp o d a rcz y ch , pro w ad zen ie m isji św iętych.
II. O B S A D A P E R S O N A L N A D O M U Z G R O M A D Z E N IA M IS JI W S IE M IA T Y C Z A C H
D ecydujące znaczenie dla d o k o n a ń siem iaty ck ich m isjo n arzy m iał czynnik osobow y. O b sad ę p e rso n a ln ą tego d o m u n a p rzestrzen i 113 lat om ów im y w trzech kolejnych p u n k ta c h : S u p erio rzy siem iatyckiego d o m u m isjonarzy; K sięża, b racia i klerycy m isjonarscy z Siem iatycz; N ajw ybitniejsze o so b o w o ści w śród siem iatyckich m isjonarzy.
1. Superiorzy siemiatyckiego domu misjonarzy
P rzełożeni d o m u , p ełnili ró w nocześnie funkcję p ro b o szcz ó w p a ra fii rzy m sk o -k ato lick iej w S iem iaty czach. W yw ierali zatem isto tn y w pływ ta k na d u sz p asterstw o p a ra fia ln e , ja k i na d ziałaln o ść m isyjną, rek o lek cy jn ą i g o sp o d a rc z ą tutejszych m isjonarzy, W o p a rc iu o w zm ianki, za w a rte w d o k u m e n ta c h z za so b ó w A rch iw u m D iecezjalnego w D ro h ic z y n ie54 o ra z A rch iw u m Księży M isjo n arzy w K ra k o w ie 55, pow sta ła lista kolejnych su p e rio ró w d o m u Z g ro m a d z e n ia M isji w S iem iatyczach,
42 A rch . P ar. Siem. I I I / Q / 2 , C essio Iuris P a tro n a tu s R R. M issio n a riis, s. 17-18.
43 A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , P ra e se n ta R everen d i O tto w ic z a d E cclesia m S ie m ia tice n se m , s. L9.
44 A rch . P a r. Siem. I / B / l , s. 65 - H o c Anno D o m in i 1719 in f e s t o S. M ich a elis 2 9S e p te m b r is in tro d u c tio - nem so len n ite r a d P ra e p o situ ra m S ie m ia tice n se m p o s t lib e ra m resig n a tio n em P ra e d e c e sso ris recep eru n t M issio n a rii L u blino m issi A dm . R .D . C a sim iru s J oseph u s O tto w ic z S u p erio r D o m u s L u b lin ien sis C o n g reg a tio - nis M issio n is e t R .D . P e tru s G o rg iu sz sa cerd o s. S ta tim q u e in ceperun t e x erc ere m unia E c c le s ia stic a c irc a curam anim arum .
45 A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , P u n k ta F undationis M issio n a rio ru m c irc a E cclesia m S ie m ia tice n se m , s. 15. 46 A rch. P a r. Siem. I I I / Q / 2 , D esid eriu m ln c o r p o ra tio n is R .R . M .M . E clesia m S ie m ia tic e n se m , s. 20. 47A rch. Miss. K ra k ., L M S, s. 1-10.
48 A rch . P a r. Siem. I I I / Q / 2 , E re c tio D o m u s S ie m ia tic e n sis C o n g reg a tio n is M issio n is, c irc a E cc le sia m . S ie m ia tice n se m , s. 32-33. 49 A rch . P a r. Siem. I / B / l , s. 65. 50 T am że, s. 68 „a“. 51 T am że, s. 68 „b“ . 52 T am że, s. 69. 53 T am że, s. 70.
54 P o d staw o w e znaczenie m iał tu zesp ó ł a k t p a ra fii Siem iatycze, zw łaszcza księgi ra c h u n k o w e , m e try kaln e, księgi fu n d acji i zapisów o ra z księgi b ractw . S p o ro m a te ria łu d o sta rczy ła k w eren d a w arch iw u m innych p a ra fii diecezji w D ro h iczy n ie. Z n a jd u ją się ta m zapisy, do ty czące misyjnej d ziałaln o ści L a zary stó w z Siem iatycz. N ieco d an y ch d o sta rc z y ł ró w n ież zespół a k t d z iek ań sk ich , d e k a n a tu dro h ick ieg o .
55 Szczególne znaczenie m ają zach o w an e w A rchiw um M isjo n arzy w K rak o w ie księgi: L ib e r M ission u m In D o m o S ie m ia tice n si A b A nno D o m in i 1720, sygn. - L M S i L i b e r E x ercita n d o ru m In D orno S ie m ia tic e n si A b A nno D o m in i 1720, sygn. LES. N ie o b ejm u ją o n e w p raw d zie całego o k resu m isjo n arsk ieg o w S iem iaty
czach , bo L M S od 1720-1785, a L ES od 1720 d o 1809, n iem niej sta n o w ią w ażne źró d ło , n iezb ęd n e przy om aw ian iu d ziałalności siem iaty ck ich L azary stó w .
176 EUGENIUSZ BOROWSKI [9]
S u p e rio rz y - p ro b o szczo w ie siem iatyccy
K s. K azim ierz Jó z e f O tto w icz od 29 IX 1719- d o 30 IV 1726 r.
Ks. M aciej T ad eu sz O lszyński „ 1726- „ 1728 r.
K s. Ł u k a sz Jó z e f O rzechow ski „ 1728- „ 1735 r.
K s. M ichał B rzozow ski „ 1735- „ 1739 r.
Ks. A n d rzej M ic h ał K u strzy ń sk i „ 1739- „ 1741 r.
Ks. Ł u k a sz N iw iński „ 1741- „ 1754 r. Ks. J a n H o rty ń sk i „ 1755- „ 1756 r. Ks. K ajetan J a n N arzy m sk i „ 1756- „ 1761 r. Ks. Błażej Jó z e f S ikorski „ 1761- „ 1770 r. Ks. T o m a sz C hm ielow ski „ 1770- „ 1781 r. Ks. A n to n i W ad o w sk i „ 1782- „ 10 V 1802 r. Ks. A ndrzej C y k a n o w sk i „ 1802- „ 1810 r.
Ks. Je rzy M yszkow ski „ V III 1810- „ 10 II 1813 r.
Ks. K azim ierz M ieczkow ski „ 1813- „ 1819 r.
Ks. J a n Boży N iegardow ski „ 1820- „ 1824 r.
Ks. M a teu sz Z akrzew ski „ 1824- „ 31 III 1827 r.
Ks. K ajetan M ilew ski „ 1827- „ IV 1832 r.
Ks. J a n M ierzw iński „ IV 1832- „ 16 V III 1832 r.
Pew ne n iejasn o ści budzi sp ra w a p rzeło żeń stw a ks. Ja n a H o rty ń sk ie g o S6, ja k ró w n ież w zm ian k i o m ają cych być su p e rio ra m i siem iatyckim i: ks. J a k u b ie L ilie n th a lu 57, W incentym T ry b u ło w ic z u 58 i Ja n ie A u g u sty n ie K azim ierzu Ł o k u c ie w sk im 59. Być m oże ks. J a k u b L ilien th al był su p e rio rem siem iatyckim w latach 1 755/56, gdyż p rzeło żeń stw o ks. J a n a H o rty ń sk ie g o w tym czasie je st n ied o sta te czn ie u d o k u m e n to w a n e , o p ie ra się bow iem ty lk o n a zap isach w L iber expensarum peccuniarum dom us siem iaticensis. C o d o ew en tu al n eg o przeło żeń stw a d w ó ch p o zo stały ch , sp raw a p o z o s ta je o tw a r ta 60. Z ary s p o sta ci i d o k o n a ń kolejnych su p e rio ró w -p ro b o sz c z ó w tw o rzy b arw n ą m ozaikę dziejów siem iatyckiego d o m u Z g ro m a d z e n ia Misji.
Pierw szy su p e rio r-p ro b o sz c z , ks. K azim ierz J ó z e f O tto w icz był człow iekiem w szech stro n n ie u ta le n to w an y m , p o ry w ający m k azn o d zieją. O b d a rz o n y c h ary zm atem je d n a n ia ludzi z Bogiem i m iędzy so b ą , p o zy sk ał też w ielu p rzy jació ł d la Z g ro m a d z e n ia M isji. P o k ło siem k azań , głoszonych przez ks. K. J. O tto w icza p o d czas p a m ię tn y c h m isji w Siem iatyczach w 1714 r., było p o zy sk an ie życzliw ości ów czesnego p ro b o sz c z a , ks. k an . M ic h ała K orw in K rassow skiego i w łaściciela d ó b r siem iatyckich M ic h ała S apiehy, późniejszego w ojew ody p o d lask ie g o . D ecyzja o p rz e k a z a n iu p a ra fii m isjo n arzo m i o fu n d acji d o m u w
Sie-56
N igdzie w d o stę p n y ch źró d ła c h nie w ystępuje o n z tytułem p ro b o szcz a i su p e rio ra siem iatyckiego. Je d n a k ż e w księdze w y d a tk ó w siem iaty ck ich m isjonarzy, figuruje jeg o nazw isk o p rzy p o św ia d czen iu sum w y d atk o w an y c h w kolejnych m iesiącach, od p aź d z ie rn ik a 1755 r. d o lipca 1756 r. W innych latach w y d atk i p o tw ierd zali co m iesiąc su p e rio rzy , stą d przypuszczenie, że ks. J a n H o rty ń sk i b y ł w tym czasie su p e rio rem sie m iaty ck im , p o r. A rch. P ar. Siem. I I I / W / 3 O c to b e r 1755 Ju liu s. 1756.57
J . M . G iż y c k i, dz. cyt., s. 5 - „X. J a k u b L ilien th al... p rzy słan y n a p rzeło żo n eg o do Siem iatycz, ch y b a w p a rę lat ja k ic h p o X. N ieg ard o w sk im : w w ielkim by ł p o w a ż a n iu u w ojew odziny Ja b ło n o w sk iej, k tó rej był sp o w ied n ik iem . P otem p o w o ła n o go n a su p e rio ra d o Z a sła w ia “. Jeśli p rzy jąć w ersję G iżyckiego, to być m oże m iało to m iejsce w latach 1755-1756, a więc w o kresie p rzypisyw anym Ja n o w i H o rty ń sk ie m u , p o r. p rzy p is 56.5
A rch. M iss. K ra k ., P / I l / 1 5 , zaw iera listy su p e rio ra siem iatyckiego d o cara A le k sa n d ra w sp raw ie sum lo k o w an y ch n a d o b ra c h w Siem iatyczach i K lukow iczach. L isty p isa n e były 1 VI 1825 r. - „Przynosi p ro śb ę s u p e rio r D o m u S iem iatyckiego, X iądz W incenty T ry b u ło w icz". Z a rch iw u m p a ra fii siem iatyckiej w iem y, że jeszcze we w rześniu 1824 r. su p e rio re m i p ro b o szcz em w Siem iatyczach b y ł ks. J a n N ieg ard o w sk i. - p o r. A rc h . P ar. Siem. I / M / 3 , s. 67. N a to m ia st w L isto p ad zie 1825 r. ja k o p ro b o szcz i su p e rio r w ystępuje ks. M a te u sz Z arze ck i - p o r. A rch. P ar. Siem. I / M / 3 , s. 76, 77. Jeśli zatem ks. W in cen ty T ry b u ło w icz b y ł isto tn ie su p e rio rem w Siem iatyczach, to m iało to m iejsce m iędzy p aźd ziern ik iem 1824 a p aźd ziern ik iem1825 ro k u .
55
W zm ianki d o ty czące jeg o przeło żeń stw a w Siem iatyczach nie są w yraźne. P or. A rch . P ar. Siem. I / B / 2 , s. 46, 52, 78, z lat 1757, 1759, 1765.60
P or. p rzypisy 58 i 59.61
M yli się J. M. G iż y c k i, dz. cy t., s. 4, u trzy m u ją c, że „W edług w szelkiego p ra w d o p o d o b ie ń stw a pierw szym ta m przeło żo n y m (w S iem iatyczach) by ł X. Jó z e f Ł u k a sz O rzechow ski. P om yłkę tę p o w tó rz o n o i w K sięd ze P a m ią tk o w ej Trzechsetlecia Zgrom adzenia K się ży M isjonarzy, K ra k ó w 1925, s. 122 - „ks. J ó z e f Ł u k a sz O rzechow ski pierw szy s u p e rio r tego d o m u “ . W rzeczyw istości pierw szym p ro b o szcz em m isjo n a r sk im i su p e rio rem siem iatyckim b y ł ks. K azim ierz J ó z e f O ttow icz. O b ją ł on p a ra fię 29 X I 1719 r. Por. p rzy p is 44, 45.[9] Z G R O M A D Z E Ń I b MIS JI 177
m iatyczach, p o w sta ła w d u sz ach obu fu n d a to ró w p o d w pływ em p rzeżyć m isyjnych. N ie p rzy p ad k iem też b a rd z o p rag n ęli, by pierw szym p ro b o szcz em -m isjo n arzem został tu ks. O ttow icz. R ozliczne prace w yczer p ały siły za p a d a ją c e g o ju ż często n a zdrow iu księdza K a z im ie rz a 62. Z m a rł w S iem iatyczach 3 0 IV 1726 r .,p o siedm iu la ta c h sp ra w o w a n ia fu n k cji p ro b o sz c z a i su p e rio ra sie m iaty ck ie g o 63. P o ch o w an y zo stał w p o d zie m nej krypcie tutejszego k ościoła, p o d głów nym ołtarzem .
T rzej n astęp n i sz p erio rzy -p ro b o szczo w ie siem iatyccy o gniskow ali sw oje wysiłki n a b u d o w ie rezydencji o raz na re m o n ta c h i w zb o g ac an iu w y p o sażen ia tutejszej św iątyni.
Ks. M aciej T a d e u sz O lsz y ń sk i64, n astęp ca ks. K. J . O tto w icza, p o ch o d ził z diecezji chełm ińskiej. U ro d ził się 20 II 1678 r. D o Z g ro m a d z e n ia M isji w stą p ił w W arszaw ie 1 8 IV 1710 r. Ś luby z a k o n n e złożył 20 VI 1712 r. P o u k o ń czen iu stu d ió w sem in ary jn y ch i o trz y m a n iu święceń k ap łań sk ich p o d ją ł p ra c ę na kolejnych p lacó w k ac h m isjo n arsk ich . O d 1726 d o 1728 r. był p rzeło żo n y m i p ro b o szcz em w S iem iaty czac h 65. O n to sfinalizow ał b u d o w ę p ara fia ln e g o szp itala. A rch itek tem p ro w ad zący m bu d o w ę był W łoch R a c c e tti66. M isjo n arsk a cegielnia p ra c o w a ła ta k w y d ajn ie, że część w ypalonej cegły m o ż n a b yło sp rz e d a w ać67. Z n aczn y d o ch ó d p rzy n o sił m isjo n arzo m h a n d e l zbożem , spław ianym b a rk a m i z p rzy stan i w T u rn ej nad Bugiem , d o G d a ń s k a 68. O d sp rzed a w ali też z zyskiem część to w a ró w p rzy w o żo n y ch z G d a ń sk a : win fran c u sk ich i w ęgierskich, p rz y p ra w korzen n y ch , b ak alii, śledzi o ra z w y ro b ó w rzem ieślniczych69. Z a rząd ó w ks. O lszyńskiego « 'zn iesio n a zo stała n o w a ła ź n ia p rzezn aczo n a d la m ieszczan70. S tałą pozycję w d o c h o d a c h siem iaty ck ich m isjo n arzy sta n o w iły o d se tk i od sum fun d u szo w y ch lo k o w an y ch n a d o b ra c h ziem skich, in tra ty z ziem i i o g ro d ó w , dziesięciny o ra z o p ła ty od a re n d a rz y karczem w C ecelach i K lu k o w ie71. S u p e rio r d b a ł o naczy n ia liturgiczne, o d n aw iał sta re , d o k o n y w ał z a k u p u n o w y c h 72. S p o re sum y p rzezn acza ł na z a k u p ksiąg do b ib lio te k i73. D la uśw ietnienia n a b o żeń stw z ak u p ił k o tły , k tó ry c h p rzejm u jące d u d n ien ie obw ieszczało o d tą d po d n iesien ie i b łogosław ieństw o N ajśw iętszym S a k ra m e n te m 74. Pod k o n iec 1728 r. ks. O lszyński p rzen iesio n y z o sta ł d o S a m b o ra , gdzie pełnił o b o w iązk i p ro b o sz c z a o raz p re fe k ta S em in ariu m P rzem yskiego. Z m a rł w S am b o rze w 1731 r.75
Ks. Ł u k a sz Jó z e f O rzechow ski p o ch o d ził z M ła w y 76. U ro d z ił się w 1685 r. D o Z g ro m a d z e n ia M isji w stą p ił w 1713 r. Z Siem iatyczam i z e tk n ą ł się w cześniej, bo jeszcze ja k o kleryk m isjo n arsk i tow arzyszył ks. O ttow iczow i, w p a m iętn ej m isji 1714 r. w c h a ra k te rz e k a te c h e ty 77. C ały m a ją te k odziedziczony p o ro d zi cach p rzek azał zg ro m ad zen iu . N iezw ykłą żarliw ością religijną zw rócił na siebie uw agę przełożonych. W ciągu 8 lat sp ra w o w a n ia fu n k cji s u p e rio ra i p ro b o sz c z a w S iem iatyczach 1728-1735 zasłynął p rzed e w szystkim ja k o wielki ja łm u ż n ik . O g ro m n ie w rażliw y n a lu d zk ą b iedę, hojnie w sp o m a g ał u b o g ich , chorych,
62 A rch, M iss. K ra k ., L M S , s. 7 - R .D . O tto w ic z qui p e r in teg ra n t h eb d o m a d a m a d ju v it nos, s e d p r o p te r in firm ita tem , e x qua adhu c non b en e e t in tég ré co n va lu it d e b u it rec e n d e re - M ow a o pra c y m isyinei w C z a rn o - w czycach, w 1721 r.
3 A rch. P ar. Siem. I / D / l , s. 3 - A .D . 1726 d ie 30 A p rilis m o rtu u s e s t A dm R ev. D o m in u s C a sim iru s O tto w ic z, su p e rio r huius D o m u s e t P r a e p o situ s S ie m ia tice n sis, m u n itu s om nibus sa cra m en tis. S e p u ltu s in f o r m ic e su b m a io r i a lta r e in corn u E vangelii.
64 J. R ą b , Sem in a riu m D ie c e zja ln e w P r z e m y ś lu p o d k ie ro w n ictw e m K s ię ż y M isjo n a rzy (1687-1783),
N asza Przeszłość, 11 (1960) s. 311. 65 A rch. P ar. Siem. I I I / W / 1 , 1726-1728.
A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 95 - E go M a th ia s O ls zy ń s k i S u p erio r D o m u s S ie m ia tic e n sis - a d n o ta c ja z m arca 1728 r.
66 A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 92 - D o m in u s V incentius R a k ie tti A rc h itec tu s. A rch. P ar. Siem. I I I /W /1 , 1726 „P an u R a k ie te m u a d rede s z p ita la “ : 1728 - „Z a w ap n a beczek 20 od J. P an a R a k ie te g o “.
67 A rch. P ar. Siem . I I I / W / 1 , 1727 - „Za trzy tysiące cegły od W ielebnych O O . Je z u itó w 53 fl. 15 ty n fó w “. 1727 - „Za cegłę“ .
68 Tam że, 1726 - „Za zboże w G d a ń s k u 658,20“, 1727 - „za zboże - 344“, 1728 - „za żyto ze G d a ń sk a
1464“. У
69 T am że, 1727 „Za śledzie i za rybę 35,15“ 1728 „za śledzie“ , „ Z a w in a w ęgierskie“, „za w in o fran c u sk ie y W ęgierskie", „za f ru k ta “ „za oliw ę“.
70 T am że, 1728.
71 T am że, 1726 z karczm y C ecelskiej, „Prow izyi od J .W .P . P isarza K o ila to ra 2500“ , „C zynszu z po - św iętnego“, „C zynszu ze S ło ch “, 1727 - „Prow izyi od F u n d a to ra M . S apiehy 1666“ „Z karczm y C ecelskiej“,
1728, D ziesięciny pieniężne y czynsze z p o św ię tn e g o “, „z k arczm y K lu k o w sk ie j“.
72 T am że, 1728 - „Z a krzyż s re b rn y “, „Za lam pę i łó d k ę m o sięż n ą“ , „złotnikow i za n a p ra w ę lu str k ościelnych“, „od n a p ra w ia n ia cynow ych lich tarzy “ .
73 T am że, 1727 „za książki niem ieckie 39,12“ , „Za książki m isyjne 16“ „Z a księgę d o L u b lin a 12,20“. 74 T am że, 1728 - „Za sp o rząd z en ie k o tłó w i sk o ry d o n ic h “.
75 J. R ą b , dz, cyt., s. 311.
76 K się g a P a m ią tk o w a - dz. cyt., s. 99, 105, 122; J. M. G iż y c k i, dz. cyt., s. 4. 77 A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 54.
1 7 8 E U G E N I U S Z BO R O W S K I
w ięźniów i tułaczy. Z a d n o ta c ji za w a rty c h w księdze w y d atk ó w d o m u siem iatyckiego w o k resie jego p rzełożeństw a, m o ż n a ułożyć listę uczy n k ó w chrześcijańskiego m iłosierdzia:
„N a d rogę d la w ięźniów y za su p p le m e n t im 4 zł. 6 g r.“ „U bogim sz p ita ln y m , p o d ró ż n y m - 9 zł. 2 g r.“ „ Ja łm u ż n a u b ogim w stydliw ym - 10 zł. 5 g r.“ „Z a b u ty d la T o m a sz a d z ia d a - 5 i ł . 2 g r.“ „Z a lek arstw a d la c h o re g o - 27 zł."
„P ogorzelcom naszym we F ra n c y i - 122 zł. 15 g r.“ „Ż y d o m za zro b ien ie 2 su k ien d z iad o w sk ich - 2 z ł.“ 78
P ozycja „ Ja łm u ż n a tego m iesiąca" p rzew ija się ja k refren w śród zap isó w ra ch u n k o w y ch w ru b ry ce w y d a tk ó w 79.
K siędzu su p e rio ro w i O rzech o w sk iem u p rz y p a d ło w u d ziale przeżyw ać ra d o ść z beatyfikacji założyciela z g ro m ad zen ia - W incentego a P a u lo , d o k o n a n e j w 1729 r. przez p a p ie ż a B e nedykta X III. U ro czy sto ści d ziękczynne z tej o k azji zo rg a n iz o w a ł ks. Ł u k a sz w 1730 r. w S iem iaty czach 80. W ziął w nich u dział w izy tato r z g ro m ad zen ia o ra z w ielu m isjo n arzy z całej p ro w in cji polskiej. S u p e rio r z a d b a ł o p ię k n ą o praw ę tego św ięta. O d b y ła się w sp an iała celebra litu rg iczn a przy śpiew ie c h ó ró w , dźw ięku o rk ie str, w śród b o g aty ch d ek o racji, pięk n y ch o b ra z ó w P a tro n a zam ó w io n y ch w cześniej u k ilk u m alarzy i niezw ykłym napływ ie w iernych. S u te przyjęcie d la licznych gości d o b rze św iadczyło o gościnności g o sp o d a rz a d o m u 81. N a ten w ielki dzień, p r o k u ra to r pro w in cji d o sta rczy ł 100 d ru k o w a n y c h życiorysów błogo sław io n eg o W in cen teg o a P a u lo 82. T u ta j w Siem iatyczach p o d ję to też dalsze s ta ra n ia o kan o n izację P a tro n a , zb ierając p o d p isy na listy p o stu lac y jn e w tej sp raw ie o ra z o fiary pieniężne n a te n cel83. W o k ó ł n ow ego, p ięk n eg o d o m u Z g ro m a d z e n ia M isji w S iem iaty czach , k tó reg o b u d o w a d o b ieg ła ju ż k o ń ca, założył ks. Ł u k a sz o g ró d w łoski i sp ro w a d z a ł d o ń p rz e ró ż n e o z d o b n e krzew y o ra z n asio n a w ielu k w ia tó w 84. Ks. Ł . O rzechow ski nie z a p o m n ia ł o konserw acji k o śc io ła i rem o n cie d a c h u św iątyni. C o ro c z n ie , na W ielki T y d zień , sp ecjalnie sp ro w a d z a n i m alarze z D ro h ic z y n a i M ie ln ik a p rzy o zd ab iali G ró b P ań sk i sw oim i m a lo w id ła m i85. B arka z w an a „D u b a s e m “ sta n o w iła reg u larn y śro d ek tra n s p o rtu i w ym iany h an d lo w ej z G d a ń sk ie m . D o p o rtu w ysyłano zboże, z G d a ń s k a zaś sp ro w ad za li m isjo n arze ró ż n e to w ary , niekiedy ta k jeszcze w ów czas egzotyczne ja k : figi, ro d zy n k i i „h e rb a th e “ 86. K o n ta k ty h an d lo w e siem iaty ck ich m isjo n arzy sięgały te ż do W ro c ła w ia 87. B ib lio tek a w zbogaciła się o szereg książek zak u p io n y ch w L u b lin ie, G d a ń s k u i W arsz aw ie88. W d o m u p o jaw iają się zegarki, naczy n ia sto ło w e z cyny, m ied zi i sz k ła89. Są naw et now ości s a n ita rn e 90.
78 A rch. P ar. Siem. I I I / W / 1 , - 1729 - L753. 79 Tam że.
80 T am że, 1730.
81 T am że, 1730: „P. B azylem u, m alarzo w i w arszaw sk iem u za m alo w an ie d w ó ch o b ra z ó w B. P atris
N o stri M ichałow i P o d łu sk iem u , m alarzo w i D ro h ick iem u za o d m a lo w a n ie O jca N aszeg o “ , „M alarzow i
Ja szcz u k o w i za m alo w an ie ró żn e p ro Festo B eatificationis, „Z a tro je cieląt na Fest B eatificationis, “ Z a m ięso, k u ry , k ap ło n y , gęsi y inne v ic tu a lia “, „Z a 35 g arcy m io d u p rzaśn e g o d la zro b ien ia m io d u p itn e g o na przyszły Fest B eatificationis B. P atris N ostri", „Z a ja g o d y y za różę d o sm a żen ia na F est przy szły “, „K apeli R e g im en tarsk ie j, co w kościele g rała p o d czas F e s tu “.
82 T am że, 1730 - „ P ro k u ra to ro w i prow incyi za 100 X iążek V itae B. P etris“ . 83 Tam że.
84 T am że, 1732 - „Za n a sio n a ró żn e d o o g ro d u w ło sk ie g o “, 1730 - „ F u rm a n o w i, k tó ry z W arszaw y przyw iózł różnych ceb u lek y rzeczy d o o g ro d u n o w eg o “.
85 T am że, 1729 „M ichałow i m alarzo w i od G ro b u P a ń sk ie g o “ , 1731 „M alarzow i od m a lo w a n ia ob razó w d o tegoż g ro b u “, 1734 „M alarzow i M ielnickiem u d o g ro b u k o śc ieln eg o “, 1735, M a larzo w i M ichałow i D ro h ic k ie m u od g r o b u “ .
86 T am że, „S zutnikow i B a rtło m iejo w i n a ro b o tę d u b a s sa “, 1730, W G d a ń s k u za k o rzen ie i ró żn e m e d y k a m e n ta “ , „C h ło p u z T u rn y , n ajętem u d o straży d u b a s sa p o d T u rn ą “, „M ajstrow i d u b a ssa , gdy p o w ró cił z G d a ń s k a “ , 1731, „Z a k o rzen ie i w ino z G d a ń s k a “, „sternikow i m y to d o p łaciłem we G d a ń s k u “, „R h etm a n o w i B uźnem u y W iślan em u d o p łaciłem m y ta w edług u g o d y “, „F lisom cz te rn a stu “.„ S z k u tn ik o w i Ja n o w i o d w in d o w an ia s ta tk u “ „za h e rb a T h e“ .
87 T am że, 1729 - „Z a ró żn e p o trz e b y , k tó re J .P . M affler p o ru c z n ik we W ro cław iu p o sp ra w o w a ł pro
D om o Siem iatycensi 752,23“ .
88 T am że, 1732 - „Za ró żn e Xięgi d o b ib lio tek i we G d a ń s k u k u p io n e 489,23“, „Za dw ie k sią żk i in 4-to. T ytuł: T arcz a w iary ..., drugiej ty tu ł Przyjaciel w o sta tn iej p o trz e b ie d o z n a n y ...“ 1735 - „Z a a u to ra G a n e tt y za b re w ia rz “.
89 T am że, 1732 „Za sz k la n k i“, 1735 - „Za d z b a n k ó w 8 z cy n y “ „ Z a zegar now y z ex citan em y n a p ra w ę trz e c h “.
[9] Z G R O M A D Z E N I E MIS JI 179
Z d a rz a ją się w S iem iatyczach pierw sze k onw ersje Ż ydów , w yw ołujące p o o b u stro n a c h (chrześcijańskiej i żydow skiej) duże em o cje91. N iekiedy ta k ż e i tu w Siem iatyczach, odzyw ają się relik ty w ierzeń p o g a ń sk ic h w p o sta ci w iary w strzygi, u p io ry i czarow nice. C zasem p ro w a d z iło to d o ta k d ra m aty czn y ch zd arzeń ja k o d k o p y w an ie zw łok d o m n iem an ej czarow nicy i p rzeb ijan ie jej piersi osikow ym k o łk ie m 92. P o d o b n ie ja k ks. O ttow icz, ró w n ież i su p e rio r O rzechow ski zjed n ał sobie życzliw ość fu n d a to ró w . Z n a la z ło to w yraz w p o staci now ych zapisów n a rzecz d o m u sie m iaty ck ie g o 93. P o w ażn ie ch o ry n a kam icę n e rk o w ą przen iesio n y z o sta ł ks. Ł u k a sz na su p e rio ra d o Ł ow icza w 1734 r. Z m a rł tam że w lipcu 1737 r.94
N astęp cą O rzechow skiego w S iem iatyczach, został w 1735 r. z n o m in acji w iz y ta to ra J a n a A u m o n ta ks. M ichał B rzo zo w sk i95. N o w y su p e rio r p o d ją ł p rzeb u d o w ę fasad y kościoła, d o b u d o w a ł p rzed sio n ek św ią tyni, zw any „b a b iń c e m “, i pow iększył d aw n ą z ak ry stię, w y p o sażając ją w pięk n e k red en cje96. K osztem ks. kan. M . K rasso w sk ieg o i Jó z e fa Sapiehy w zniesione zo stały now e o łtarze: głów ny i b o czn e97. P rz y k o ś cielny cm e n ta rz i cała m isjo n a rsk a rezy d en cja ob w ied zo n e zostały fan tazy jn y m m u re m 98. P o o b u stro n a c h d o m u m isjo n arzy sta n ęły d zw o n n ice99. W takiej scenerii o d b y ły się trzy d n io w e uro czy sto ści zw iązane z dziękczynieniem B ogu za k an o n izację św. W in cen teg o a P au lo . O b ch o d y były tym razem jeszcze o k a z a l sze niż to m iało m iejsce w zw iązku z b eaty fik acją. C ałe szeregi o b razó w ilu stru jący ch c u d a i życie P a tro n a tw orzyły sw o istą g a le rię 100. K ap ela p a n a C iecierskiego g rała m elodie do h y m n ó w ku czci św iętego P a tr o n a 101. C ały zespół k u c h a rz y p rzy g o to w y w ał huczne przyjęcie. S iem iatycki d o m Z g ro m a d z e n ia M isji o tw ierał swe p o d w o je d la w szystkich, k tó rz y w zaciszu k laszto rn y m chcieli sz u k ać sk u p ie n ia i m odlitew nej ciszy n a rek o lek cjach z a m k n ię ty c h 102. N iezw ykle serdeczne były w zajem ne o d n iesie n ia k a to lik ó w o b u o b rz ą d k ó w . P ro b o szcz p a ra fii o b rz ą d k u w sch o d n ieg o ks. G a b rie l D u ch n o w sk i życzył so b ie naw et, by jego syn o ch rzczo n y zo sta ł przez ks. su p e rio ra B rzozow skiego w o b rz ą d k u łacińskim . O jcem c h rzestn y m był ks. kan. M ichał K o rw in K ra sso w sk i103. S u p e rio r u reg u lo w ał też w zajem ne o d n iesie n ia k a to lik ó w i Ż ydów , ro zstrzy g ając w d u ch u to le ra n c ji sp o rn e d o ty ch czas kw estie, n a d ro d ze d w u stro n n ej um ow y, zaw artej m iędzy m isjo n arzam i siem iaty ck im i a k a h a łe m ż y d o w sk im 104. O kres rz ąd ó w su p e rio ra -p ro b o sz c z a M. B rzozow skiego trz e b a u zn ać za niezw ykle po m y śln y d la p a ra fii i d o m u m isjo n arsk ieg o w Siem iatyczach. Ks. A n d rzej K u strzy ń sk i m ian o w an y z o stał su p e rio rem i p ro b o szcz em siem iatyckim przez w izy tato ra ks. P io tra Ja c k a Sliw ickiego w listo p ad zie 1738 r. 105 D zięk i tem u , że najw ażniejsze p ra c e b u d o w lan e i re m o n to w e p rzy kościele i g m ach ach były ju ż w y k o n a n e , now y su p e rio r m ógł sk u p ić sw oje w ysiłki na sp raw ac h ściśle d u sz p astersk ich . O n to założył w S iem iaty czach B ractw o T ró jcy Przenajśw iętszej, i ro z p ro
91 A rch . P a r. Siem. I / B / l , s . 109, A.D. 1731, B a p tisa viM ariannom Bogum iłom ex Judeis Parentibus natam
de Oppido W yso kie L itew skie a eta tis circiter 13, p riu s rite p e r aliqod septim anas de m iste riisfid e i C hristianae R.D .M . M elchior S .C .M . instructam s. I l l - A.D. 1734... So lem n iter baptisavit Judeam natione, aetatis circiter 14 annorum ... filia m infidelis Judei M enoch nuncupati, habens plurim os consauguineos non postrem e conditionis inter Judeos Siem iaticenses: om nibus lineris plus a p a tre diligebatur. D ie C in eru m p ro fu g it a Judeis a d Christianos...
92 A rch . P ar. Siem. l / D / l , s . 10 - A n n a Pawlowa... die 9 Februari A .D . 1 7 3 4 m ortua, Vulgo spergebatur
S triga alias Upiorzyca. Post cujus decessum intra breve tem pus quatuor m ortui sunt in hospitali corpus exhum atum e t inventum sanquine plenum quod aspersum aqua benedicta e t calice viva super im pletum cum orationibus in alio loco sepultum est.
93 A rch . P ar. Siem. I I I / Q / 2 , s. 40, 41.
94 A rch. P ar. Siem . I I I / W / 1 , 1735 - „Z a ró żn e m ed icam en ta z G d a ń s k a d la X. O rzechow skiego, k u ru jąceg o się na k am ien ie“ ; J. M . G iżycki, dz. cyt. s. 4.
95 A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 119; A rch. P ar. Siem. I I I / W / 1 , S ep tem b er 1735.
96 A rch. P ar. Siem. I I I / I / l , „W ro k u 1737 p rz y m u ro w a n o d o wieży a n tre , alias B abiniec, d a n o faciatę o z d o b n ą i z k ap lic dw oje drzw i w y b ito do k ru c h ty d la o d p ra w o w a n ia procesji. T a k ż e zak ry stię d u ż ą p rz y m u ro w a n o , o rd o b io n o sz a fa m i“.
97 T am że, „Stalle, o łta rz w ielki i p o b o czn e, a to kosztem K sięcia Jó z e fa Sapiehy, w ojew ody i M . K ras sow skiego k a n o n ik a W a rsz aw sk ieg o “.
98 T am że, „D om z m u ro w a n o , o g ró d o b w ied zio n o m u ra m i“. 99 A rch . P ar. Siem. I I I / Q / 2 , s. 48.
100 A rch. P ar. £ ie m . I I I / W / 1 , 1739 - „M alarz o w i S yzm atyckiem u w D ro h iczy n ie, o d sześciu o b ra z ó w n a k tó ry c h c u d a Św iętego N aszego:, „Za sześć tab lic d o in sk ry p cji n a d o b ra z a m i“ , „Z a sta tu ę N aszego Św iętego w B rześciu snycerzow i“ , „Z a m etal y fa rb ę n a św ięto k a n o n iz a c y i“.
101 T am że, „Ju liu s 1739, „K apeli od im ci P a n a C iecierskiego n a fest grający m przez 3 d n i“. 102 A rch. M iss. K ra k ., Liber Exercitandorum In D om o Siem iaticensi. A b Anno D om ini 1720.
103 A rch. P ar. Siem. I I / B /1 , s. 125,1739 - E g o M ichael B rzo zo w ski Superior hujus D om us C.M . baptisavi
infantem P aulum Petrum e x legitim is parentibus Gabriele D uchnow ski Praesbitero R itu s Graeci Decano D rohiciensi et A g n eta e consorte ejus...
104 A rc h . P ar. Siem. I I I / W / 2 , s. 6 4 -6 6 , „ P u n cta X X . M issio n arzo w z K a h a łe m “. S am a u m o w a za w a rta zo stała wcześniej przez ks. Ł u k a sz a O rzechow skiego, 25 V III 1728 r.
105 A rch. P ar. Siem. I I I / W / 1 , N o v em b er 1739; A rch. P ar. Siem. I / B / l , s. 132. 106 T am że, M ajus 1741 - „Z a breve B ractw a SS. T rin ita tis “.
180
L-.lKiL.NIUS/ B O R O W S K Ip ag o w ał now e fo rm y n ab o żeń stw a d o M ęki P a ń sk ie j107. W o d re sta u ro w a n e j krypcie w p o d ziem iach koś cioła złożone zo stały 16 X II 1739 r. p o u roczystym n ab o żeń stw ie ż ało b n y m ciała zm arły ch fu n d a to ró w : w ojew ody p o d lask ie g o M ic h ała Sapiehy i g e n e ra ła a rty lerii W ielkiego K sięstw a L itew skiego, K azim ierza S a p ie h y 108. S u p e rio r w zbogaca b ib lio tek ę o szereg now ych p o z y c ji109. W śród w y d atk ó w n a pro w ad zen ie d o m u p o jaw iają się ra c h u n k i za używ ki tak ie ja k kaw a, h e rb a ta i ty to ń 110.
Ks. Ł u k a sz N iw iński pełnił funkcje su p e rio ra i p ro b o szcz a w Siem iatyczach przez 13 lat (1741—1754)111. P o ch o d ził z diecezji Przem yskiej. U ro d ził się 9 X 1691 r. D o z g ro m ad zen ia przyjęty z o sta ł 13 III 1717 r. Ś luby z a k o n n e złożył 14 III 1719 r. Przez k ilk a lat p o św ięceniach by ł p ro k u ra to re m d o m u m isjonarzy w K rak o w ie, p o tem w L u b lin ie. U w ażan y był za w ybitnego teo lo g a. M iał ch ary zm aty czn y d a r m o d litw y 112. S ytuacja m a te ria ln a m isjo n arsk ieg o d o m u w S iem iatyczach była zab ez p ie czo n a, ta k dalece, że fu n d a to rz y przeznaczyli now e zapisy n a konserw ację b u d y n k ó w i m u ru , k tó ry m plac był obw iedziony. Szczególne in stru k cje w tej kw estii zostaw ił n a piśm ie ks. k a n . M ichał K o rw in K rassow ski, przed sw ą p o d ró ż ą do R zym u w ro k u 1 7 4 3 " J. W izytacja k a n o n ic z n a k o śc io ła siem iatyckiego d o k o n a n a przez k a n o n ik a brze skiego ks. Ig n aceg o O n u freg o B uchow ieckiego d n ia 5 X II 1751 r. z ram ien ia b isk u p a łu ck ieg o , w y p ad ła b a rd z o p o m y śln ie 114. P ro to k ó ł w izytacyjny zaw iera w yrazy u z n a n ia d la p ię k n a d o m u Bożego, d la czystości p a n u jącej w szędzie i tro sk i d u sz p astersk iej, ja k ą byli otoczeni p a ra fia n ie . Je d n y m z m iern ik ó w d u sz p a ste r skiej gorliw ości ks. N iw ińskiego były liczne k onw ersje ta k z ju d a iz m u ja k p ro te sta n ty z m u a naw et isla m u 115. A ktyw nie d ziałało b ra c tw o różańcow e. Z w ydarzeń losow ych o d n o to w a ć trz e b a śm ierć zasłu żo nych wielce d la d o m u siem iatyckiego m isjonarzy: b ra ta W alen teg o S o p o c k ie g o 116, ks. M ik o łaja M u szy ń sk ie g o 117, i Je rze g o S apiehy, w ojew ody m azo w ieck ieg o 118. P o ż a r m iasta i pęknięcie sk le p ie n ia k o śc io ła to inne przyczyny ciężkich przeżyć su p e rio ra . P o ż a r w ybuchł 14 VI 1754 r. na ulicy Czartajew<skiej i straw ił 6 d o m ó w m ieszkalnych o ra z kilka z a b u d o w a ń g o sp o d a rc z y c h 119. P ęk n ięte sklepienie k o śc io ła u rato w ali specjaliści sp ro w ad ze n i z K o ń sk ic h , k tó rzy a n k ra m i ściągnęli ściany św ią ty n i120. Przy ks. Ł u k a sz u N iw iń skim p rzebyw ał je g o ojciec - K rz y sz to f121. P o rezygnacji z urzędu su p e rio ra i p ro b o sz c z a , ks. Ł u k a sz p rzebyw ał n a d a l w d o m u siem iaty ck im . Z m a rł 29 V II 1772 r. w w ieku 82 la t122. P o c h o w a n y został w krypcie p o d kościołem o b o k ojca i zm arłych u p rz e d n io m isjonarzy.
107 T am że, M a rtiu s 1741 - „Z a 10 książek „S nopków M irry “. 108 A rch. P ar. Siem. I / D / l , s. 14.
109
A rch. P ar. Siem . I I I / W / 1, 1741 - „Z a B iblię z K o n k o rd a n c y ją “ , Speculum P aroch oru m , P rosceniu m v ita e hu m an ae, „Z a k a z a n ia łaciń sk ie R. P. Jo sep h i C la u s“, „Z a T h eologię o p ra w n ą in thom o a u c to re E lb e ll", „Z a T h eologię m o ra ln ą P atris A . R eif“ .110 T am że, 1740 - „Z a kaffe y H e rb a T h e “, „Z a ta b a k “.
111 T am że, O k to b e r 1 7 4 2 / A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , s. 149, „D ziało się w S iem iatyczach, d n ia 16 stycznia R o k u P ańskiego 1754. X iądz Ł u k asz N iw iński P ro b o szcz S iem iatycki C o n g reg atio n is M issionis et S u p e rio r“ .
112 J. M. G iż y c k i, dz. cy t., s. 5; J. R ą b ., dz. cyt., s. 329.
115 A rch. P ar. Siem. I I I / Q / 2 , s. 44, M iędzy W .J. X iędzem K rasso w sk im i im ć X X M issy o n arzam i K o n tra k t; s. 47-51 „In fo rm acy a d a n a przez W .Im ć X iędza K rasso w sk ieg o Im ć X iężom M issy o n a rz o m “.
114
A rch . P ar. Siem. I I I / Q / 2 , s. 51 -5 3 , V isita tio E cclesia e S ie m ia tic e n sis A .D . 1751.115
A rch. P ar. Siem. I / B / 2 , s . 1 5 - A .D . 1747, E go L u ca s N iw iń s k i S u p erio r... b a p tis a v i so lem n ite r J udeam d e C iv ita te S o k o ło w o o rta m , annorum c irc ite r 17, n o m in e M a ria n n o m F ra n cisca m ... „S. 2 0 “ A .D . 1749... B a p tisa vi... Juddam F ran ciscu m d e S ło n im oriundum ann orum c irc ite r 13 e t A nnam J udeam d e S ie m ia ty c z e annorum c ir c ite r 16... s. 30 A .D . 1751... b a p tis a v i J udeam d e W iercienie, c irc ite r annorum 14, c u iin b a p tis m a te im p o su in o m en Joseph e t con gnom en W o lsk i... A rch. P ar. Siem. I / D / l , s. 18 „A .D . 1747...M o r tu u s e s t M .D . A d a lb e rtu s P ra e sslin g m edicus, e x lutheranorum con versu s a n te unum m en sem ...: s. 24 A .D . 1752... P e tru s nom ine e x p a tr e S c ith a vulgo T a ta r b a p tisa tu s e s t cum o m nibus ch ristia n a e f i d e i d isp o sitio n ib u s e l signis p ie ta tis , e x d e c r e to hujusce M a g istr a tu s p le x u s c a p ile , co g n o m in e A b ra h a m o w icz, m iles, ann orum c irc ite r 22 habens...116 A rch. P ar. Siem. I / D / l , s.
117
T am że, s. 26 - A .D . 17 5 4 D ie 13 D e ce m b ris in D o m o N o stra S ie m ia tic e n s i C o n g reg a tio n is M issionis, m o rlu u s e s t R .D . N ic o la u s M u szy ń sk i, p r a e s b ite r annorum 71...118
T am że, s. 21 A .D . 1750. S ie m ia ty c z e d .3 S e p te m b ris M o rtu u s e st m o r te rep en tin a 111. G eo rg iu s S a p ieh a P a la tin u s M a so vien sis a n te villa m S k r ze s ze w , cujus c a d a ve r dedu ctu m e s t d ie 5 -ta cu rre n tis e t d e p o situ s in antiq u a s a c ristia a d tem pus.119 T am że, s. 27.
120 A rch. P ar. Siem. I I I /I /1 7 7 4 , s. 1. „R o k u 1754, gdy się zro y n o w ało sklepienie in m a io ri navi k ościoła, M isjo n arze tutejsi sp ro w ad zili z K o ń sk ic h 4 a n k ry zw iązane k luczem ... in su m m a k o sz to w ało sklepienie 2800, gr. 20“.
121 A rch. P ar. Siem. I / D / l , s. 32. 122 T am że, s. 49.
