Œlad daktyloskopijny stanowi bezsporny dowód kon-taktu fizycznego osoby z danym przedmiotem. Pozo-stawiony na miejscu zdarzenia przedmiot, po ujawnie-niu na nim odwzorowañ linii papilarnych, pozwala po-wi¹zaæ konkretn¹ osobê z miejscem. Z tego powodu organa œcigania, w celu udowodnienia obecnoœci po-dejrzanego na miejscu pope³nienia czynu przestêpne-go, u¿ywania konkretnego przedmiotu lub, jeszcze w trakcie czynnoœci pozaprocesowych, ustalenia sprawcy b¹dŸ sprawców, coraz czêœciej zlecaj¹ bada-nia wizualizacyjne zabezpieczanych dowodów rzeczo-wych. Wynika to z du¿ego postêpu, jaki wizualizacja œladów daktyloskopijnych poczyni³a w ci¹gu ostatnie-go trzydziestolecia, i wzrostu skutecznoœci stosowa-nych metod ujawniania. Znacz¹cy wp³yw na to mia³y rozpowszechnienie fluorescencyjnych metod ujawnia-nia oraz dostêpnoœæ w pracowujawnia-niach wizualizacji labora-toriów kryminalistycznych ksenonowych oœwietlaczy kryminalistycznych, co w po³¹czeniu z zastosowaniem technik cyfrowych do rejestracji i obróbki obrazu otwo-rzy³o nowe mo¿liwoœci badawcze. Skutkuj¹ one zwiêkszeniem czu³oœci, dok³adnoœci oraz powtarzalno-œci metod.
Rozpowszechnienie technik cyfrowych jest œciœle zwi¹zane z rozwojem cyfrowych noœników danych ta-kich jak CD, DVD oraz innych, które coraz czêœciej tra-fiaj¹ do pracowni wizualizacji laboratoriów kryminali-stycznych jako materia³ dowodowy. P³yta CD lub DVD jest przede wszystkim noœnikiem informacji w postaci zapisanych danych. Dla organów œcigania mo¿e staæ siê noœnikiem innego rodzaju informacji pomocnych w odtworzeniu zaistnia³ych zdarzeñ, czyli w uzyskaniu odpowiedzi na tzw. siedem z³otych pytañ kryminalistyki (co?, gdzie?, kiedy?, jak?, czym?, dlaczego?, kto?). W tym przypadku ekspert z zakresu badañ daktylosko-pijnych traktuje p³ytê CD lub DVD jako pod³o¿e, na któ-rym mog¹ wystêpowaæ odwzorowania linii papilarnych, s³u¿¹ce do powi¹zania konkretnej osoby z przedmiotem i miejscem. Odmienny punkt widzenia bêdzie mia³ eks-pert z zakresu badania sprzêtu komputerowego i cyfro-wych noœników danych, któremu p³yta CD lub DVD bê-dzie s³u¿y³a do ustalenia i analizy zawartych na niej da-nych. Analiza odczytanych danych mo¿e mieæ równie¿
istotne znaczenie dla procesu wykrywczego, a co za tym idzie – ustalenia sprawcy lub sprawców oraz okolicznoœci zdarzenia. W wiêkszoœci przypadków dane zawarte na p³ytach CD, DVD, takie jak muzyka, filmy, gry, nie maj¹ istotnego znaczenia dla sprawy i je¿eli le-galnoœæ pochodzenia tych danych nie jest kwestionowa-na, zwykle nie maj¹ wartoœci dowodowej. Sprawa wy-gl¹da inaczej, gdy legalnoœæ zawartych na p³ytach da-nych budzi zastrze¿enia lub ich treœæ wyczerpuje zna-miona przestêpstwa (np. pornografia dzieciêca, prze-stêpczoœæ gospodarcza, przeprze-stêpczoœæ na tle seksual-nym, fa³szerstwa). Organ prowadz¹cy postêpowanie decyduje, które badania przeprowadziæ w danej spra-wie. Zdarza siê, ¿e prowadz¹cy postêpowanie nie zleca badañ kompleksowo (ekspertyza z zakresu badania sprzêtu komputerowego i cyfrowych noœników danych oraz ekspertyza daktyloskopijna), decyduje jedynie o przeprowadzeniu badañ wizualizacyjnych, a w trakcie prowadzenia dalszych czynnoœci zachodz¹ okoliczno-œci, z których wynika koniecznoœæ odczytu i analizy da-nych zapisada-nych na dowodowym noœniku.
P³yty kompaktowe wykonane s¹ z poliwêglanowej p³ytki o gruboœci 1,2 mm i œrednicy 12 cm pokrytej cienk¹ warstw¹ aluminium, w której zawarte s¹ infor-macje w postaci kombinacji mikroskopijnych rowków i miejsc ich pozbawionych. Dane s¹ odczytywane lase-rem pó³przewodnikowym (AlGaAs) o d³ugoœci fali oko-³o 780 nm. Zapis tworzy spiraln¹ œcie¿kê biegn¹c¹ od œrodka do brzegu p³yty w postaci wg³êbieñ oraz pól, czyli przerw pomiêdzy wg³êbieniami. Ka¿da zmiana stanu z wg³êbienia na polu jest odczytywana przez uk³ad optyczny jako 1, brak zmiany jako 0. Wg³êbienie ma oko³o 125 nm g³êbokoœci i 500 nm szerokoœci, zaœ jego d³ugoœæ waha siê od 850 nm do 3,5 μm. For-mat DVD natomiast powsta³ pocz¹tkowo z przezna-czeniem do cyfrowego zapisu materia³ów wideo, jed-nak rosn¹ce zapotrzebowanie przemys³u komputero-wego na noœniki o wiêkszej pojemnoœci sprawi³o, ¿e sta³ siê formatem uniwersalnym. Dziêki wykorzystaniu wi¹zki promieniowania lasera o krótszej d³ugoœci fali mo¿liwe sta³o siê umieszczenie na p³ytach tej samej wielkoœci co CD wiêkszej iloœci gêœciej upakowanych œcie¿ek.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 261 (lipiec–wrzesieñ) 2008 48
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Wpływ ujawniania śladów daktyloskopijnych
metodą cyjanoakrylową
oraz kontrastowania barwnikami fluorescencyjnymi
na możliwość odczytu danych
Z punktu widzenia badañ wizualizacyjnych p³yty CD lub DVD stanowi¹ pod³o¿e niech³onne, na które stan-dardowo stosuje siê sekwencjê metod ujawniania: poli-meryzacja cyjanoakrylanów, Ardrox i safranina (ryc. 1). W celu sprawdzenia wp³ywu ww. metod na trwa³oœæ da-nych oraz mo¿liwoœæ ich odczytu przeprowadzono ba-dania. Wytypowano szeœæ niezapisanych p³yt CD-R oraz cztery DVD+/–R (ryc. 2, 3). Litera R w symbolu p³yty oznacza, ¿e jest przeznaczona do jednokrotnego zapisu danych (ang. recordable). Nastêpnie p³yty CD i DVD zapisano danymi w postaci plików (dokumenty, zdjêcia, programy) z u¿yciem odpowiednich nagrywa-rek. Po zapisaniu danych na p³ytach sprawdzano mo¿-liwoœæ ich odczytu przez napêd CD lub DVD. Brano pod uwagê dwa kryteria: po pierwsze, czy napêd mo¿e odczytaæ noœnik, po drugie, czy podczas kopiowania ca³oœci danych z noœnika na dysk twardy komputera wystêpowa³y b³êdy. W dalszej kolejnoœci na powierzch-nie s³u¿¹ce do zapisu danych napowierzch-niesiono odbitki linii papilarnych poprzez przy³o¿enie opuszek palców. Po-zostawienie odwzorowañ linii papilarnych na po-wierzchni p³yt nie powodowa³o zmian w mo¿liwoœci od-czytu danych. Tak przygotowany materia³ poddano pro-cesowi polimeryzacji w komorze cyjanoakrylowej. Po przeprowadzonym procesie i ujawnieniu odwzoro-wañ linii papilarnych ponownie sprawdzono wp³yw me-tody na zawartoœæ danych. W kolejnym etapie badañ na powierzchnie p³yt naniesiono przez natrysk roztwór barwnika fluorescencyjnego Ardroksu, po sp³ukaniu którego 2-propanolem naniesiono kolejny barwnik flu-orescencyjny – safraninê. Roztwory barwników przygo-towano na bazie 2-propanolu. Po ka¿dym z
zastosowa-nych barwników ogl¹dano wyniki ujawnienia w odpo-wiednich zakresach promieniowania elektromagnetycz-nego (Ardrox – 350 nm, safranina 505–530 nm z zasto-sowaniem filtrów krawêdziowych d³ugofalowych) oraz sprawdzano mo¿liwoœæ odczytu danych poprzez wej-œcie do katalogu Mój komputer. Po przeprowadzonych badaniach powierzchnie p³yt zmyto 2-propanolem oraz wod¹, a nastêpnie delikatnie przetarto miêkkim papie-rem w sposób niepowoduj¹cy zarysowañ.
Wyniki przeprowadzonych badañ przedstawiono w za³¹czonej tabeli. Metod¹ maj¹c¹ najwiêkszy nega-tywny wp³yw na mo¿liwoœæ odczytu danych z p³yt CD, DVD okaza³a siê safranina. Mo¿e to wynikaæ z w³aœciwoœci fluorescencyjnych barwnika (u¿ycie lase-ra pó³przewodnikowego w napêdach CD, DVD), a tak¿e
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 261 (lipiec–wrzesieñ) 2008 49
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Ryc. 1. Standardowa sekwencja metod ujawniania œladów linii papilarnych na p³ytach CD, DVD
Fig. 1. Routine sequence of methods for development of latent fingerprints on CD, DVD discs
Ryc. 2. P³yty CD-R wykorzystane w badaniach Fig. 2. CD-R discs used in examinations
Oglêdziny wstêpne
Polimeryzacja cyjanoakrylowa
Barwnik fluorescencyjny ARDROX
Barwnik fluorescencyjny safranina
Ryc. 3. P³yty DVD+/–R wykorzystane w badaniach Fig. 3. DVD+/–R used in examinations
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 261 (lipiec–wrzesieñ) 2008 50
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Tabela Wp³yw polimeryzacji cyjanoakrylowej i barwników fluorescencyjnych na jakoœæ ujawnionych œladów
oraz na dane zawarte na noœnikach CD, DVD
Effect of cyanoacrylate polimerization and fluorescent dyes on quality of developed latent fingerprints and CD, DVD data
1 ++ bardzo dobra, + dobra, +/– œrednia, – z³a;
2++napêd otwiera i kopiuje dane z noœnika, +/–napêd otwiera czêœæ danych, b³¹d przy kopiowaniu ca³oœci, –napêd nie rozpoznaje noœnika; 3 cyjanoakryl;
4 Ardrox; 5 safranina;
6 zmycie 2-propanolem, wod¹ oraz delikatne przetarcie. P³yta
Jakoœæ ujawnionych odwzorowañ linii papilarnych1
Wp³yw metody ujawniania na zawartoœæ danych na p³ycie2
CA3 AR4 SA5 CA3 AR4 SA5 Z6
1 p³yta CD-R importerer Vako sp. z o.o. ++ ++ +/– +/– +/– – +/–
2 p³yta CD-R Verbatim 52x 700 MB ++ + +/– +/– ++ – ++
3 p³yta CD-R TX Thin Xtra 52x 700 MB ++ + +/– ++ +/– – +/–
4 p³yta CD-R EMTEC 52x 700 MB ++ + +/– ++ +/– – ++
5 p³yta CD-R HAWK Multispeed 1–52x 700 MB ++ +/– +/– ++ +/– – ++
6 p³yta CD-R copyme 52x 700 MB ++ +/– +/– +/– +/– – ++
7 p³yta DVD+R TX Thin Xtr 8x 4.7 GB ++ +/– +/– ++ ++ – ++
8 p³yta DVD-R TX Thin Xtr 8x 4.7 GB ++ +/– +/– +/– +/– – ++
9 p³yta DVD-R TDK 1–16x 4.7 GB ++ + +/– +/– +/– – ++
zabarwienia powierzchni na kolor czerwony. Nale¿y podkreœliæ, ¿e po zmyciu safraniny 2-propanolem, wo-d¹, a nastêpnie delikatnym przetarciu powierzchni p³yt w wiêkszoœci przypadków dane z noœników okaza³y siê dostêpne. Metod¹, maj¹c¹ najmniejszy wp³yw na za-wartoœæ danych, okaza³a siê polimeryzacja cyjanoakry-lowa. Prawid³owo przeprowadzona polimeryzacja (czas, iloœæ kleju, parametry wilgotnoœci i temperatury p³ytki grzejnej) skutkowa³a ujawnieniem dobrej jakoœci odwzo-rowañ linii papilarnych, bez pokrycia ca³ej powierzchni p³yt warstw¹ polimeru cyjanoakrylowego (ryc. 4). Ja-koœæ ujawnionych polimerem cyjanoa-krylowym odwzoro-wañ linii papilarnych i kontrastowanych barwnikami – Ardro-ksem i safranin¹ ulega³a pogorsze-niu. Dodatkowo, ze wzglêdu na w³aœci-woœci powierzchni p³yt CD po stronie p r z e z n a c z o n e j do zapisu danych, czytelnoœæ odwzoro-wañ ujawnionych barwnikiem Ardrox we fluorescencji po oœwietleniu pro-mieniowaniem ultra-fioletowym pogar-sza³a siê (rozmycie szczegó³ów). O.P. Jasuja, Gagan Deep Singh, G.S. Sodhi [1] opu-blikowali wyniki badañ maj¹ce na celu okreœlenie wp³y-wu wizualizacji œladów czarnym proszkiem (uaktywnio-ny sproszkowa(uaktywnio-ny wêgiel), jodem, SPR, polimeryzacj¹ cyjanoakrylanów na odczyt danych z noœników CD-R, CD-RW oraz na mo¿liwoœæ ponownego zapisa-nia danych – p³yty CD-RW (ang. writeable – wielokrot-nego zapisu). Z ich badañ wynika, ¿e metody: czar-nego proszku, jodu oraz SPR nie mia³y wp³ywu na mo¿liwoœæ odczytu danych lub ponownego nagrania danych. Nale¿y podkreœliæ, i¿ przed podjêciem prób od-czytu danych przecierali powierzchnie p³yt miêkk¹ szmatk¹, usuwaj¹c pozosta³oœci proszku oraz zawiesi-ny SPR. Z uwagi na szybk¹ sublimacjê jodu nie by³o konieczne usuwanie go. W przypadku metody polimeryzacji cyjanoakrylowej do usuniêcia polimeru u¿yto eteru dietylowego. W efekcie p³yty, w zale¿noœci od jakoœci ich wykonania, wykazywa³y zró¿nicowane zachowanie w przypadku próby odczytania danych b¹dŸ ponownego zapisania danych (CD-RW). Czêœci
p³yt nie mo¿na by³o odtworzyæ, inne mia³y uszkodzone dane (b³êdy podczas otwierania poszczególnych pli-ków). Jakoœæ ujawnionych odwzorowañ ww. metodami by³a bardzo wysoka, co mo¿e potwierdzaæ ich przydat-noœæ obok standardowej procedury: polimer cyjano-akrylowy, Ardrox, safranina do wizualizacji œladów na pod³o¿ach niech³onnych.
Wnioski
Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e standardo-wa sekwencja metod wizualizacji œladów na pod³o¿ach niech³onnych – polimeryzacja cyjanoakrylanów, Ardrox, safranina, nie pozostaj¹ bez wp³ywu na zawartoœæ da-nych zapisada-nych na noœnikach CD i DVD. W przypad-ku dwóch na szeœæ przebadanych p³yt CD-R nast¹pi³a czêœciowa utrata danych (b³¹d przy kopiowaniu zawar-toœci p³yty na twardy dysk komputera). W razie ujawnia-nia odwzorowañ linii papilarnych na p³ytach CD i DVD nale¿y zawsze pamiêtaæ o mo¿liwoœci wykorzystania tych noœników danych do innych badañ kryminalistycz-nych, trzeba zatem ustaliæ ich kolejnoœæ. Wszelkie w¹t-pliwoœci powinno siê konsultowaæ ze zlecaj¹cym bada-nie, informuj¹c go o mo¿liwoœci utraty zawartych na ba-danych p³ytach CD i DVD ba-danych, których odzyskanie mo¿e wi¹zaæ siê z dodatkowymi kosztami lub nawet okazaæ siê niemo¿liwe.
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e metod¹ da-j¹c¹ najlepsze efekty ujawniania œladów linii papilar-nych jest metoda polimeryzacji cyjanoakrylanów. PóŸ-niejsze kontrastowanie ujawnionych odwzorowañ linii papilarnych barwnikami fluorescencyjnymi: Ardroksem i safranin¹, przynios³y pogorszenie rezultatów. A za-tem, zgodnie z dobr¹ praktyk¹, ujawnione odwzorowa-nia linii papilarnych nale¿y zabezpieczaæ fotograficznie po zastosowaniu ka¿dej z metod.
Tomasz Kulczyk Tomasz Szczepañski ryc. i tab. autorzy
BIBLIOGRAFIA
1. Jasuja O.P., Gagan Deep Singh, Sodhi G.S.: Develop-ment of latent fingerprints on compact disc and its effect on subsequent data recovery, „Forensic Science Internatio-nal” 2006, 156 s. 237–241.
2. Manual of fingerprint development techniques, Kent T., Ed., 2nd ed., Home Office, Police Scientific Development Branch: Sandridge, UK, 1998.
3. Przewodnik po metodach wizualizacji œladów daktylo-skopijnych, praca zbiorowa pod red. M. Rybczyñskiej-Królik i M. Pêka³y, Wydawnictwo Centralnego Laboratorium Krymi-nalistycznego KGP, Warszawa 2006.
4. www.wikipedia.org.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 261 (lipiec–wrzesieñ) 2008 51
Z PRAKTYKI
Z PRAKTYKI
Ryc. 4. Odwzorowanie linii papilarnych ujawnione metod¹ polimeryzacji cyjanoakrylowej na p³ycie CD na stronie zapisu danych
Fig. 4. Fingerprint developed with cyanoacrylate polymerization on CD’s data written side
