1
SPIS ZAWARTOŚCI
TECZKI [Q [ / Q ^ou(i ą ę L o ; \ b
...
f
c - c i a
I . / l . R e la c ja -—
I./2. D o k u m e n ty ( se n su stric to ) d o ty c z ą c e re la to ra — .
"L/S. In n e m a te ria ły d o k u m e n ta c y jn e d o ty c z ą c e re la to ra ---
‘II. M a te ria ły u z u p e łn ia ją c e re la c ję
k . h
a-
I I I . / l . M a te ria ły d o ty c z ą c e ro d z in y re la to ra
/o.
I b - s .! - h
III./2 . M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re s u sp rz e d 1939 r . ---
1II./3. M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re s u o k u p a c ji ( 1 9 3 9 -1 9 4 5 ) ——
III./4 . M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re su p o 1945
III./5 . In n e .tt—
IV . K o re s p o n d e n c ja
V. N a z w is k o w e k a rty in fo rm a c y jn e
VI Fotografie
Jią^OjU ^P^O/V\jO \
2
3
Ur. 2 2 lis to p a d a 1 9 2 2 w In o w ro c ła w iu .
B yła u c z e n n ic ą G im n a z ju m SS U rs z u la n e k w P o z n a n iu i h a r c e r k ą . W d z ia ła ln o ś c i h a rc e rsk ie j z p asją ro zw ijała w a rto ś c i w y n ie sio n e z ro d z in n e g o d o m u , jak g o rą cy p a trio ty z m , p o s z a n o w a n ie d la n a ro d o w e j t r a dycji i h isto rii o ra z g łęb o k ie p rz e k o n a n ie o p o w in n o ści --- służenia innym . G dy w 1939 ro k u , w ram ach w ysiedleń d o G eneralnego G ubernato rstw a, w raz z m atk ą i rod zeństw em znalazła się w W ar
szaw ie, k o n ty n u o w a ła eduk ację, uczęszczając n a zajęcia tajnej P o litech n ik i W ar
szawskiej. N a u k ę łączyła z p ra cą k o n sp irac y jn ą - w 1 9 4 0 w stąp iła d o Z W Z -A K , gdzie m .in. zo stała p rz e sz k o lo n a w słu żbie m edy czn ej.
G d y w y b u c h ło P o w stanie W arszaw skie, o trz y m a ła p rz y d ział d o 183 p lu to n u b a ta lio n u „G o lsk i” jako san itariu sz k a p a tro lu san itarn e g o „F o k i” , działające
go p rz y p u n k cie m edycznym u tw o rz o n y m w p o w stań c zy m szpitalu p rzy ul. Pol
nej 3 4 (P rzy ch o d n ia U bezpieczalni S połecznej). S ta m tą d d o k o n y w a ła w y p a d ó w p o ra n n y ch .
N o c ą 2 sierp n ia 19 4 4 ro k u do sz p ita la p rz y szło d w ó c h ż o łn ie rz y ze 135 p lu to n u z p ro ś b ą o p o m o c dla ciężko ra n n y ch kolegów , którzy z n a jd o w a li się w z d o b y ty m te g o d n ia b u d y n k u byłego D e p a rta m e n tu K a w a le rii M in is te rs tw a S p ra w W ojskow ych p rzy ul. M a rsz a łk o w skiej 2 4 /2 6 . N a o c h o tn ik a zgłosiło
M aria B ogum iła RADAJEWSKA, ps. „M yszka”, „Ew a” (1 9 2 2 -1 9 4 4 )
sio stra R o m a n y
4
się p ię ć d z ie w c z ą t, w ś ró d ^ n ic h M a ria i jej sio stra R o m an a. O k a zało się je d n a k , że tak liczna g ru p a sanitariuszek do w yko nania ak
cji, p rz y d o d a tk o w y m w s p a r c iu ż o łn ie r z y 1 3 5 p lu to n u , n ie je st w skazana. W obaw ie o ich bezpie
c z e ń s tw o z d e c y d o w a n o , że n a j
m ło d s z a R o m a n a z o sta n ie . S an i
tariuszki d o tarły bez przeszkód na M a r s z a łk o w s k ą , o p a trz y ły r a n n y ch i d ały im w zm acn iające zastrzy ki. N a z a ju trz N ie m c y p rzy użyciu ciężkiej b ro n i p rz e p ro w a d z ili sztu rm na b u d y n e k i w d a rli się n a jego p a rte r. P ró b o w a li d o sta ć się n a p ię tra , ale g d y k o le jn e a ta k i z o s ta ły o d p a r te p rz e z p o w sta ń c ó w , p o d p alili b u d y n ek z o b u stro n . D o w ó d c a 135 p lu to n u , p ch o r. „Bicz” w zaistn ia
łej sy tu acji w y d a ł ro z k a z s fo rs o w a n ia o p a n o w a n e g o p rz e z N ie m c ó w p a r te r u w celu p rz e b ic ia się d o w yjścia n a ul. M a rs z a łk o w s k ą . P o lecił s a n ita riu s z k o m ew ak u o w an ie d w ó c h najciężej ra n n y c h n a o s ło n ię te b a ry k a d ą p ó łp ię tro . M a ria i jej koleżanki najw id oczn iej źle zro zu m iały ro z k az. Z n io sły ra n n y c h n a p a rte r.
Tam byli N iem cy. W szystkie san itariu sz k i i ra n n i zo stali z a m o rd o w a n i. Z g in ę ła ró w n ież M aria.
/
5
6
por. Rom ana RADAJEWSKA, później STOBIECKA,
ps. „D anusia”, „Rom a” (1926)
sio s tra M a rii
U r. 28 lu te g o 1 9 2 6 w P oznaniu.
P rze d w o jn ą u czyła się w G im n azju m SS U rszu la
n e k i n a le ż a ła d o h arcerstw a .
Jesien ią 19 3 9 ro k u cała ro d zin a R adajew skich zn a
lazła się w obozie przejściow ym n a G łów nej, o p ró cz naj
s ta rsz e g o b ra ta R om any, k tó ry w cześniej zd ąży ł u ciec z dom u. W ysiedleni d o G eneraln eg o G u b e rn ato rstw a, tuż przed Bożym N a ro d z e n iem trafili d o L im anow ej, n a stę p n ie w lipcu 1 9 4 0 zam ieszkali w O tw o c k u . R o m an a uczęszczała do G im nazju m H a n d lo w e g o . O d 1941 p o b iera ła n au k ę na ta j
n y c h k o m p le ta c h w G im n a z ju m i L ic e u m P ań R o szk o w sk iej i P o p ie lew sk iej w W arszaw ie, d o k ą d p rz en io sła się z m a tk ą i ro dzeństw em . Po m ałej m atu rze, o d 1943 k o n ty n u o w a ła edukację w tajn y m w arszaw skim Liceum Pedagogicznym SS U rszulanek. D ziałalność k o n sp irac y jn ą ro z p o czę ła w 1941 jako h arcerk a Szarych Szeregów, a w m arcu 1943 zo stała zaprzy siężo n a d o AK. R o m an a, p o d o b n ie jak siostra M aria , przeszła szkolenie san itarn e i tak jak M aria , w P ow staniu W arszaw skim b y ła sa n ita riu sz k ą p o ło w ą 183 p lu to n u b a ta lio n u „G o lsk i” . W K o m p an ii
R odzina R adajew skich. Siedzą od lew ej - Z bigniew , L eonia, Cecylia (m atka), Stefan (ojciec), D a n u ta , U rszula; sto ją o d lew ej - W ło d z im ie rz , M a ria i R om ana.
7
M a ria, R om ana i Leszek S tobiecki. Z sio strą M a rią - p o lew ej.
O b ro n y S ztabu („K oszta” ) zn a la zł się ich b ra t W ło d z im ie rz , a w Z g ru p o w a n iu
„ K ry b ar” walczył p o zn a n y w W arszaw ie n a rzec zo n y R om any, Leszek.
Pam iętnej nocy 2/3 sierp n ia R o m an a zgłosiła się razem z sio strą i in n y m i sa
n ita riu sz k a m i d o akcji ra to w a n ia cięż k o ra n n y c h w b u d y n k u b y łeg o D e p a r ta m e n tu K a w alerii M in is te rs tw a S p ra w W o jsk o w y c h p rz y ul. M a rsz a łk o w s k ie j 2 4 /2 6 . D o w ó d c a p a tro lu , p ch o r. „ J a n ”, w o b a w ie o b ez p ie cze ń stw o ta k dużego p a tro lu p o stan o w ił, że „ D an u sia” jak o n ajm ło d sza zo stan ie. Ta decyzja u ra to w a ła jej życie. N ie m c y z d o b y li b u d y n e k p rz y M a rs z a łk o w s k ie j, a z n a jd u ją c e się w nim sanitariuszki i ra n n y ch z a m o rd o w ali. O so b ista trag e d ia, jaką przeżyła R o m a n a w tych pierw szy ch d n ia c h p o w s ta n ia , w p ły n ę ła n a jej dalsze p o strze g an ie rozgry w ających się w y d arzeń . U m o c n iło się w e w n ę trz n e p rz e k o n a n ie R om any, że przeży je p o w sta n ie . Jej dalsze losy to se ria n ie p r a w d o p o d o b n y c h zb ie g ó w o k oliczności i cu d o w n y ch o caleń , k iedy p o d siln y m o strz a łe m lub o b s e rw o w a n a n a pustej ulicy p rz ez czu jn e o k o sn a jp e ra n io s ła p o m o c ra n n y m . W y sy łan a w najniebezpieczniejsze m iejsca, by ra to w a ć lu d zk ie życie, zaw sze w ra c a ła cało , jakby kule nie m iały do niej d o stę p u .
7 w rz e ś n ia 1 9 4 4 r o k u zginął w alczący w Ś ró d m ie
ściu P ó łn o c b r a t W ło d z i
m ie rz . N a rz e c z o n y L eszek przeżył pow stanie i p o k ap i
tulacji, uciekłszy z tra n s p o r
tu, p rz ed arł się przez „zielo
n ą g ra n ic ę ” i w s tą p ił d o 1. D yw izji P a n c e rn e j gen.
B ryg. S ta n isła w a M a c z k a . R o m a n a tra fiła d o o b o z u
F a llin g b o ste l X I B, n a s tę p - K oleżanki z tajn y ch k o m p letó w . R o m an a d ru g a o d lewej.
nie Bergen-Belsen i na koniec, jak w iększość dziew czyn z pow stania, znalazła się w O ber- langen, gdzie szczęśliwie doczek ała w y z w o le n ia p rz ez „ m ac zk o w c ó w ” .
W m aju 1947 roku przyjechała do k ra ju ze zd an ą w e Francji m atu rą . R o k p óźniej w ró c ił narzeczo n y Leszek S tob ieck i, z k tó ry m w k ró tc e w zięła ślub. U k o ń c z y ła c h e m ię n a U niw ersytecie P o zn ańskim i p ra c o w a ła w szk olnictw ie.
O d zn aczo n a m .in. W arszaw skim K rzy
żem Powstańczym i Krzyżem Armii Krajowej. Przyszły m ąż R om any, Leszek z jej siostrą M a rią n a d W isłą - W arszaw a, o k res okupacji.
8
9
RADAJEW SKA M A R IA BO GU M IŁA, „M ysz
ka", „Ew a” (22 XI 1 9 2 2 -4 '5 V III 1944). ur. w In o wrocławiu. h arcerka, stu d en tk a tajn ej Politechniki Warszawskiej; od 1940 żołnierz Z W Z -A K , prze
szkolona w służbie san itarn ej; w Pow staniu W arsza
wskim sanitariuszka p atro lu sanitarnego „ F o k i” p lu
tonu 183 batalionu „G olski” , działającego przy p u n kcie sanitarnym przy ul. P olnej, 4 V III przedostała S1S do budynku szpitalnego przy ul. Litewskiej, zdobytego przez żołnierzy tego batalionu, nazajutrz szpital został ponow nie odbity przez Niemców i spa
lony razem z chorymi, rannym i i sanitariuszkam i, zginęła tam M. R „ a także „ F o k a" o raz sanitariuszki
B a rb a r a G r o c h o w sk a i H a lin a H ack iew ic zó w n a (w szy stk ie z o b .).
R e i R o m y R ad a jew sk ic j (sio stry ), Leonii R ad ajew sk iej-S to b ieck iej (siostry). Jadwigi Siliniewicz.
